Formy zawarcia małżeństwa konkordatowego

Formy zawarcia małżeństwa konkordatowego 3. 1. Konkordatowe zobowiązanie współdziałania administracji państwowej i kościelnej Procedura zawarcia małżeństwa konkordatowego została ogólnie określona w konkordacie z 1993 roku, a sprecyzowana w znowelizowanym prawie polskim, a także w kościelnym prawie partykularnym. Obejmuje ona szereg czynności i aktów prawnych. Tworzą one pewnego rodzaju postępowanie administracyjne i są podejmowane na równi przez przedstawiciela Kościoła czyli duchownego jak i przedstawiciela administracji państwowej, czyli kierownika urzędu stanu cywilnego. Ta swoista procedura administracyjna jest wykonywana na zasadzie współdziałania przez obydwa podmioty 1. Kolejne czynności i określone akty prawne wykonywane przez kierownika USC i duchownego tworzą pewną formę i w sposób stopniowy kształtują sytuację prawną nupturientów, aż do momentu stworzenia prawnego stosunku małżeństwa zarówno na forum kościelnym jak i państwowym następują one po sobie w kolejności określonej zarówno co do czasu, jak i co do miejsca, tak pod względem podmiotowym, jak i przedmiotowym 2. Zgodne współdziałanie tych organów administracji państwowej i kościelnej na wymienionych etapach procedury zawierania małżeństwa powoduje, że związek małżeński zawarty w formie kanonicznej wywiera tożsame skutki, jakie pociąga za sobą małżeństwo zawarte zgodnie z polskim prawem. W niniejszym rozdziale zostaną przedstawione kolejne fazy wspomnianego modus procedendi. Za W. Góralskim można wskazać na trzy główne etapy: czynności 1 Por. W. Góralski, Forma zawarcia małżeństwa według art. 1 2 KRO, PK 46 (2003) 1-2, s. 109 2 W. Góralski, Czynności i rola duchownego przy zawieraniu małżeństwa konkordatowego, w: Prawo rodzinne w Polsce i w Europie. Zagadnienia wybrane, red. P. Kasprzyk, Lublin 2005, s. 105. Jerzy Antoni Pielichowski - Formy zawarcia małżeństwa konkordatowego 1

poprzedzające zawarcie małżeństwa, te związane z samym jego zawarciem oraz czynności następujące po celebracji małżeństwa. 3. 2. Czynności poprzedzające zawarcie małżeństwa Przed celebracją małżeństwa nupturienci zamierzający zawrzeć związek małżeński w formie wyznaniowej, zobowiązani są do dostarczenia właściwemu kierownikowi urzędu stanu cywilnego niezbędnych dokumentów do ustalenia ich tożsamości, a także stanu wolnego. Następnie muszą złożyć pisemne zapewnienie, że nie są im znane jakiekolwiek okoliczności wyłączające zawarcie przez nich małżeństwa 3. Zobowiązani są również złożyć oświadczenie w sprawie wyboru nazwisk swoich i przyszłego potomstwa 4. Po stwierdzeniu tożsamości i stanu wolnego stron oraz na podstawie dostarczonej dokumentacji i zapewnień nupturientów o braku przeszkód do zawarcia małżeństwa, kierownik USC ma za zadanie sporządzenie zaświadczenia o braku okoliczności zabraniających zawarcie małżeństwa. Nupturientom wydaje on trzy egzemplarze tego zaświadczenia, które zobowiązani są do przekazania duchownemu przedstawicielowi jednostki organizacyjnej kościoła lub innego związku wyznaniowego, w którym prowadzone są czynności przygotowujące do zawarcia małżeństwa wyznaniowego 5. Aby uniknąć asystencji osób niepowołanych, na przykład duchownych związków wyznaniowych nieuznanych przez państwo, minister spraw wewnętrznych i administracji obwieszcza w Monitorze Polskim listę kościołów i związków wyznaniowych, których duchowni mogą sporządzać zaświadczenia będące podstawą prawną aktu małżeństwa cywilnego zawartego w formie wyznaniowej. Załącznik do tego obwieszczenia zawiera pozwolenie do asystowania przy 3 Zob. S. Grzybowski, Prawo rodzinne, s. 62 i 63. 4 Por. art. 3 ust. 2 ustawy z 24 lipca 1998 r. zmieniający art. 12 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego. 5 Zob. S. Grzybowski, Prawo rodzinne, s. 62 i 63. Jerzy Antoni Pielichowski - Formy zawarcia małżeństwa konkordatowego 2

małżeństwie konkordatowym 6. W Kościele Katolickim takie pozwolenie ma: ordynariusz miejsca, proboszcz, administrator parafii, duchowny i wikariusz zastępujący proboszcza; w Polskim Autokefalicznym Kościele Prawosławnym: biskup, proboszcz, wikariusz z upoważnieniem od proboszcza; w Kościele Ewangelicko Augsburskim: biskup, administrator, proboszcz, wikariusz; w Kościele Ewangelicko Reformowanym: wszyscy ordynowani duchowni; w Kościele Ewangelicko Metodystycznym: pastor parafii, w Kościele Chrześcijan Baptystów: kaznodzieja, prezbiter; w Kościele Adwentystów Dnia Siódmego: duchowni starsi; w Kościele Polskokatolickim: administrator parafii, proboszcz; w Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich: rabin, podrabin; w Kościele Starokatolickim Mariawitów: Biskup Naczelny, biskup, ordynariusz, proboszcz, administrator parafii; w Kościele Zielonoświątkowym: prezbiter. Ważną, aczkolwiek problematyczną, jest kwestia czy duchowny, przed dostarczeniem mu zaświadczeń z urzędu stanu cywilnego, może rozpocząć czynności związane z przygotowaniami do małżeństwa. Kwestia ta dotyczy głównie małżeństw zawieranych w Kościele katolickim, a pochodzi bezpośrednio z przepisów Instrukcji KEP z dnia 22 października 1998 roku, która w n. 13 stwierdza, iż proboszcz nie może załatwiać formalności związanych z zawarciem małżeństwa, jeżeli nie zostanie mu przedstawione ważne zaświadczenie kierownika urzędu stanu cywilnego. Zważywszy że, jak zauważa A. Tunia, inny przepis Instrukcji zawarty w n. 11, nakazuje stronom zgłoszenie się do właściwego urzędu parafialnego na trzy miesiące przed planowaną datą zawarcia związku małżeńskiego, to w takim zestawieniu przepisy te pozostają łącznie niewykonalne 7. Zastosowanie tych nakazów spowodowałoby prawie w każdym przypadku przeterminowanie zaświadczenia kierownika USC termin jego ważności trwa dokładnie trzy miesiące. Przepis numeru trzynastego przywoływanej instrukcji, nie może wiązać stron, ponieważ jest niwykonalny. Bowiem ustawa kościelna zgodnie z doktryną kanoniczną, aby mogła 6 Załącznik do obwieszczenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 4 listopada 1998 r. (M. P. z 1998 r., nr 40, poz. 554). 7 A. Tunia, dz.cyt. s. 156 i 157. Jerzy Antoni Pielichowski - Formy zawarcia małżeństwa konkordatowego 3

zadziałać, musi być fizycznie i moralnie możliwa do spełnienia, a także winna być pożyteczna 8. Przepisy ustawy prawa o aktach stanu cywilnego obligują duchownego do poinformowania nupturientów o treści podstawowych przepisów prawa polskiego odnośnie zawarcia małżeństwa i jego skutków (art. 62a) 9. Przepis ten wydaje się dosyć enigmatyczny, ponieważ nie stwierdzono w nim zakresu prawnego pouczenia stron. Jednak po jego analizie można dojść do wniosku, że informacja winna dotyczyć przede wszystkim skutków prawnych małżeństwa, a także przeszkód wynikających z prawa polskiego, bo przecież przyszli małżonkowie mają w myśl art. 54 ust. 1 pkt 2 PrASC złożyć swoje podpisy pod zapewnieniem o braku przeszkód. 3. 3. Zawarcie małżeństwa Dalej następuje etap związany z samym zawarciem małżeństwa. Uroczysty obrzęd pielęgnowany jest we wszystkich związkach wyznaniowych. Wynika to z faktu, iż zawarcie małżeństwa jest niezwykle istotnym wydarzeniem w życiu dwojga ludzi, a także całej wspólnoty religijnej. Ceremonia powinna rozpocząć się od powitania nupturientów na progu kościoła czy też przy ołtarzu 10 (n. 28 II instrukcji EP z 1975 r.). Obrzęd małżeństwa winna poprzedzać liturgia słowa w tym minimum dwa czytania, z czego jedno to Ewangelia, psalm responsoryjny, śpiew przed Ewangelią, homilia i modlitwa powszechna 11. Skoro zawarcie małżeństwa jest publiczne, w otoczeniu wiernych Kościoła to wypowiadane słowa przez duchownego i nupturientów powinny być dobrze słyszalne 12. Po liturgii słowa duchowny odbiera od narzeczonych zgodę małżeńską, czyni to przez zadanie im trzech pytań: czy chcecie 8 L. Gerosa, Prawo Kościoła, Poznań 1999, s. 36. 9 Zob. A. Czajkowska, E. Pachniewska, Prawo o aktach stanu cywilnego. Komentarz. Orzecznictwo. Warszawa 2005, s. 157. 10 Zob. II instrukcja Episkopatu Polski dotycząca przygotowania do małżeństwa i życia rodzinnego oraz wprowadzenia do nowego obrzędu sakramentu małżeństwa z 11.3.1975 r., w: Dokumenty duszpastersko liturgiczne Episkopatu Polski (1966-1993), Lublin 1994. 11 Tamże, n. 29. 12 Tamże, n. 30. Jerzy Antoni Pielichowski - Formy zawarcia małżeństwa konkordatowego 4

dobrowolnie i bez żadnego przymusu zawrzeć święty związek małżeński, czy chcecie w nim wytrwać w dobrej i złej doli, w zdrowiu i chorobie, póki was śmierć nie rozłączy, czy chcecie przyjąć i po katolicku wychować potomstwo, którym was Bóg obdarzy? Po wypowiedzeniu przez strony pozytywnych odpowiedzi składają przysięgę o treści: ja N.N. biorę sobie ciebie za żonę (męża) i ślubuję ci miłość, wierność i uczciwość małżeńską oraz, że cię nie opuszczę aż do śmierci. Tak mi dopomóż Panie Boże Wszechmogący w Trójcy Jedyny i Wszyscy Święci. Duchowny, po wypowiedzeniu tych słów przez małżonków, święci obrączki kropiąc je wodą święconą, po czym wzywa strony na znak zawartego małżeństwa do założenia obrączek 13. Po wypowiedzeniu standardowej formuły podczas nakładania obrączek, duchowny błogosławi małżonków słowami: ja zawarte przez was małżeństwo powagą Kościoła katolickiego potwierdzam i błogosławię w Imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Obrzęd kończy się udzieleniem małżonkom i wszystkim wiernym błogosławieństwa 14. Udział świadków zwykłych przy zawieraniu związku małżeńskiego w trybie art. 1 2 KRO nie został wyraźnie określony przez polskie prawodawstwo. Artykuł 8 2 KRO stanowi jedynie, iż zaświadczenie o złożeniu oświadczeń woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu mają podpisać dwaj pełnoletni świadkowie obecni przy składaniu tych oświadczeń 15. Obecność świadków wymagana jest wyłącznie przy stosowaniu zwykłej procedury zawarcia małżeństwa. Polski prawodawca nie odniósł się do tego obowiązku w przypadku małżeństw zawieranych w formie nadzwyczajnej czyli w niebezpieczeństwie śmierci (art. 9 KRO). Prawo Kościoła katolickiego wymaga dla ważności aktu, zawieranego przez nupturientów małżeństwa, obecności dwóch świadków zwykłych. Jest to wymóg 13 Tamże, n. 32. 14 Tamże, n. 34. 15 A. Mezglewski, dz.cyt. s. 170. Jerzy Antoni Pielichowski - Formy zawarcia małżeństwa konkordatowego 5

stały, obowiązujący zawsze niezależnie od formy kanonicznej już to zwyczajnej już to nadzwyczajnej 16. Bezpośrednio przed celebracją małżeństwa konkordatowego nupturienci, w obecności duchownego, który będzie im asystował - i dwóch pełnoletnich świadków, potwierdzają wolę wywarcia skutków cywilnych małżeństwa wyznaniowego. Potwierdzają to złożeniem podpisów na trzech egzemplarzach zaświadczenia. Do tej samej czynności zobowiązani są również świadkowie. Natomiast duchowny składa podpis dopiero po zakończeniu uroczystości zawarcia małżeństwa kanonicznego, co ma na celu przypieczętowanie duchowego wymiaru małżeństwa 17. 3. 4. Czynności następujące po celebracji małżeństwa Kolejnym etapem jest sporządzenie przez duchownego zaświadczenia o złożeniu oświadczenia woli nupturientów w jego obecności, co stanowi podstawę do późniejszego sporządzenia aktu małżeństwa przez kierownika u. s. c. W treści tego zaświadczenia widnieje miejsce na podpis duchownego asystującego przy celebracji zawarcia małżeństwa (podpis duchownego jest przede wszystkim zaświadczeniem, iż oświadczenie o uzyskaniu skutków cywilnych zostały przez nupturientów złożone przed tym duchownym, przed zawarciem małżeństwa wyznaniowego). Poza tym znaleźć się w nim muszą podpisy małżonków zaświadczają tym samym, że zawarli ze sobą małżeństwo. Również podpisy dwóch świadków mają swoje miejece w zaświadczeniu (świadkowie potwierdzają, że nastąpiło zawarcie małżeństwa) oraz podpis duchownego sporządzającego zaświadczenie (jest on potwierdzeniem, że małżeństwo zostało zawarte w zgodzie z prawem wewnętrznym konkretnego związku wyznaniowego oraz nadaje zaświadczeniu charakter dokumentu urzędowego). Reasumując treść zaświadczenia wskazuje na zaistnienie dwóch zdarzeń prawnych: złożenie przez strony oświadczeń woli o wywarciu skutków cywilnych oraz zawarcie 16 Zob. Kan 1116 1-2 KPK. 17 W. Góralski, Zawarcie małżeństwa konkordatowego w Polsce, Warszawa 1998, s. 56. Jerzy Antoni Pielichowski - Formy zawarcia małżeństwa konkordatowego 6

związku małżeńskiego podlegającego prawu wewnętrznemu danego związku wyznaniowego 18. Poza tym duchowny zobligowany jest do wypełnienia warunków wynikających z prawa kanonicznego czyli sporządzenia aktu małżeństwa w parafialnej księdze małżeństw, a także przekazania zawiadomienia, tzw. ne temere, do proboszczów parafii miejsca chrztu małżonków. Duchowny asystujący przy zawarciu małżeństwa konkordatowego na podstawie delegacji, po uroczystości podpisuje zaświadczenie w trzech egzemplarzach o zawarciu małżeństwa i przekazuje je proboszczowi parafii, w której doszło do dokonania aktu religijnego. Następnie duchowny zobowiązany jest do przesłania zaświadczenia będącego podstawą do sporządzenia aktu małżeństwa do właściwego, ze względu na miejsce zawarcia małżeństwa, urzędu stanu cywilnego w terminie zawitym pięciu dni. Niedotrzymanie terminu powoduje brak skutków cywilnych małżeństwa wyznaniowego. Nadanie zaświadczenia jako listu poleconego w polskim urzędzie pocztowym jest równoznaczne z przekazaniem go do urzędu stanu cywilnego. Jednak w przypadku działania siły wyższej termin ten może być zawieszony do czasu ustania tych okoliczności. Duchowny powinien dołączyć również zaświadczenie sporządzone przed ślubem przez kierownika USC. Małżonkowie winni otrzymać od duchownego drugi egzemplarz zaświadczenia będącego podstawą do sporządzenia aktu małżeństwa. Zaś trzeci egzemplarz zaświadczenia powinien wraz z potwierdzeniem przekazania do USC trafić do archiwum parafialnego 19. Przekazanie omawianego zaświadczenia do właściwego urzędu stanu cywilnego nie jest czynnością prawną, a jedynie porządkową, ponieważ duchowny nie jest wnioskodawcą w sprawie o rejestrację małżeństwa 20. Postępowanie rejestracyjne w USC ma charakter postępowania administracyjnego toczy się przed kierownikiem 18 P. Kuglarz, F. Zoll, Małżeństwo konkordatowe, Kraków 1999, s. 36i37. 19 A. Mączyński, Wpływ konkordatu na polskie prawo małżeńskie, Łódź 1998, s. 128. 20 A. Tunia, dz.cyt. s. 182 i 183. Jerzy Antoni Pielichowski - Formy zawarcia małżeństwa konkordatowego 7

urzędu stanu cywilnego, który jest przedstawicielem administracji państwowej. Zatem zgodnie z art. 28 KPA 21 każda osoba posiadająca interes prawny - ma uprawnienia strony w toczącym się postępowaniu. Przekładając ten przepis na sytuację małżonków można stwierdzić, iż w świetle obowiązujących przepisów mogą oni sami złożyć wniosek o rejestrację małżeństwa w urzędzie stanu cywilnego dołączając do niego zaświadczenie o zawartym małżeństwie sporządzone przez duchownego. Podsumowując, duchowny który sporządził zaświadczenie jest podmiotem zobowiązanym do przekazania go do urzędu stanu cywilnego. Jak stwierdzono powyżej, w takiej sytuacji nie jest wnioskodawcą lecz organem osoby prawnej, zawiadamiającym o dokonanej czynności prawnej. Natomiast małżonkowie są podmiotami uprawnionymi lecz nie zobowiązanymi do przekazania zaświadczenia do USC. Muszą jednak do takiego wniosku dołączyć zaświadczenie sporządzone przez dychownego 22. Akt małżeństwa może być stworzony dopiero po przedłożeniu wspomnianego zaświadczenia w u. s. c. Wówczas akt ten powinien być sporządzony niezwłocznie, nie później niż w następnym dniu roboczym, w którym dokumentacja trafiła do u. s. c. Datą zawarcia małżeństwa wpisaną do aktu jest data zawarcia małżeństwa konkordatowego. Po sporządzeniu aktu, dokumenty dostarczone do urzędu włącza się do akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego. Jeżeli przesyłka zaginie, osoba zainteresowana ma prawo wnioskować do kierownika u. s. c. o zwrócenie się do duchownego o potwierdzenie zaginionego zaświadczenia oraz dowodu nadania przesyłki. Dzięki temu kierownik sporządzi akt małżeństwa, natomiast odmówi w sytuacji, kiedy dowód nadania będzie wskazywał na wysłanie dokumentacji po terminie 23. 21 Zob. ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. Z 1980 r. Nr 9, poz. 26 ze zm.). Przepis art. 28 KPA stanowi: Stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie, albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Szerzej na temat rozumienia strony zob. np. H. Misztal, Postępowanie administracyjne, w: J. Grzywacz, H. Misztal, Wprowadzenie do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Postępowanie administracyjne, Lublin 1974, s. 75. 22 A. Mezglewski, dz.cyt. 184. 23 M. Jóźwik, Wymagania i warunki, s. 245 i 246. Jerzy Antoni Pielichowski - Formy zawarcia małżeństwa konkordatowego 8

śmierci. 3. 5. Procedura zawarcia małżeństwa w obliczu niebezpieczeństwa W przypadku zawierania małżeństwa wyznaniowego w formie nadzwyczajnej czyli w obliczu niebezpieczeństwa śmierci jednej ze stron - może być ono zawarte bez przedkładania przez nupturientów zaświadczenia o braku przeszkód małżeńskich. Przy czym w czasie ceremonii w obliczu duchownego winni oni złożyć zapewnienie ustne, że nie znają okoliczności wyłączających możliwość zawarcia przez nich związku małżeńskiego według przepisów prawa polskiego. W takim wypadku duchowny, jeśli jest uprawniony, powinien sporządzić zaświadczenie na specjalnym formularzu, w którym nadmienia się, iż małżeństwo zostało zawarte zgodnie z art. 9 2 k. r. o. Jeśli jednak duchowny nie był uprawniony do asystowania, to w formularzu winien zawrzeć następującą formułę: duchowny obecny przy małżeństwie zawartym w niebezpieczeństwie śmierci 24. 3. 6. Formy zawarcia małżeństwa kanonicznego Rozdział zakończy analiza źródeł literatury kościelnej dotyczącej form zawarcia małżeństwa kanonicznego. Jest to istotne z tej racji, iż art. 10 ust. 1 konkordatu używa sformułowania od chwili zawarcia małżeństwo kanoniczne wywołuje skutki (...), a zdaniem J. Krukowskiego wpisane do art. 10 ust. 1 konkordatu wyrażenie zawarcie małżeństwa kanonicznego w sensie dosłownym oznacza zawarcie małżeństwa według formy kanonicznej 25, a dalej stwierdza, że podstawę uzyskania skutków cywilnych stanowi więc małżeństwo zawarte w formie 24 Por. n. 26 Instrukcji Episkopatu. 25 J. Krukowski, Zawarcie małżeństwa kanonicznego ze skutkami cywilnymi (art. 10 konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską), RNP, t. IX, z. 1. Prawo, s. 226-227. Jerzy Antoni Pielichowski - Formy zawarcia małżeństwa konkordatowego 9

kanonicznej, niezależnie od tego, czy jest ważne, czy nieważne w świetle norm prawa kanonicznego 26. Prawo kanoniczne wyróżnia dwie formy zawierania małżeństw zwyczajną i nadzwyczajną. Poza nimi prawo kościelne przewiduję możliwość pominięcia formy kanonicznej, w razie udzielenia dyspensy od niej czy uważnienia małżeństwa. Przepis kanonu 1108 1 stanowi, iż małżeństwo w formie zwyczajnej zawiera się wobec asystującego miejscowego ordynariusza albo proboszcza, albo wobec kapłana lub diakona delegowanego przez jednego z nich. Duchowny w literaturze kanonicznej określany jest także jako świadek kwalifikowany, urzędowy, zwyczajny czy też jako delegowany świadek zwyczajny. Nadmienić należy, że dwaj świadkowie nazywani są świadkami zwykłymi. Kodeks dla ważności małżeństwa wymaga od duchownego spełnienia kilka koniecznych warunków. Zatem wymagane jest posiadanie przez świadka kwalifikowanego władzy do asystowania przy zawieraniu małżeństwa (kan. 1109) oraz jego czynna obecność w czasie tej ceremonii (kan. 1108 2). Sformułowanie czynna obecność oznacza nie samą obecność fizyczną, ale przyjęcie w imieniu Kościoła przysięgi małżeńskiej złożonej przez nupturientów. Bardzo ważne, aby to przyjęcie poprzedzone było pytaniem o chęć jej wyrażenia. Dzięki zadania pytania o zgodę małżeńską świadek kwalifikowany utwierdza się, że nupturienci są świadomi wyrażanej przez siebie woli oraz sam upewnia się przy czym asystuje. Odpowiedzi powinny być jasne i zrozumiałe dla duchownego, w innym razie jego asystencja będzie nieważna 27. Świadek kwalifikowany może uzyskać jurysdykcję do asystowania przy zawieraniu małżeństw na mocy urzędu lub poprzez delegację. Urzędowo tę władzę posiada ordynariusz miejsca i proboszcz. Z faktu, iż ich władza charakteryzuje się ograniczeniem terytorialnym wynika, ordynariusz jest kompetentny do asystowania przy zawieraniu małżeństw w granicach swojej diecezji lub jednostki z nią zrównanej. Natomiast proboszcz ma władzę asystowania w swojej parafii. Oprócz tego, każdy 26 Tamże. 27 T. Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II. Tom III. Prawo małżeńskie, Olsztyn 1984, s. 177. Jerzy Antoni Pielichowski - Formy zawarcia małżeństwa konkordatowego 10

z nich ważnie asystuje także przy związkach osób obcych na swoim terenie, pod warunkiem, że jedna strona przynależy do Kościoła katolickiego 28. Kodeks prawa kanonicznego Jana Pawła II wymaga, aby nupturienci zawierali małżeństwo w kościele parafialnym jednej ze stron małżeństwo pomiędzy katolikami lub między stroną katolicką i niekatolicką ochrzczoną, winno być zawierane w kościele parafialnym (kan. 1118 1), a następnie dopowiada, iż tylko miejscowy ordynariusz może zezwolić na zawarcie małżeństwa w innym odpowiednim miejscu (kan. 1118 2). Gdy jednak strony nie zawierają małżeństwa w swojej parafii i wobec obcego świadka kwalifikowanego, to wymagane jest udzielenie takiemu duchownemu licencji do asystowaniu przy tym małżeństwie. Udziela jej proboszcz własnej parafii stron duchownemu obcemu wymagane jest to do ważności związku małżeńskiego. Dodatkowo jest to informacja dla świadka kwalifikowanego o braku przeszkód między nupturientami. Istnieje również zezwolenie sensu stricto licencja nakłada na wystawcę obowiązek przeprowadzenia kanonicznego przygotowania przedślubnego nupturientów, jak również wygłoszenia zapowiedzi, natomiast zezwolenie sensu stricto upoważnia świadka kwalifikowanego do asystowania przy małżeństwie. Licencja i zezwolenie wymagane są do godziwości aktu. Mając na względzie zasadę właściwości miejscowej świadka kwalifikowanego, nieważnie będzie asytsował przy zawarciu małżeństwa poza swoim terytorium nawet jeśliby chodziło o wiernych z jego terenu. Kara kościelna lub usunięcie z urzędu też rodzi nieważność takiej asystencji. Analogiczna nieważność dotyczy także asystowania duchownego przed kanonicznym objęciem w posiadanie powierzonej jemu jednostki organizacyjnej Kościoła. Prawo powszechne Kościoła nie przyznaje takiej władzy wikariuszom parafialnym, jednak w Kościele partykularnym możliwe jest jej udzielenie 29. 28 W. Góralski, Małżeństwo, [w:] P. Hemperek, W. Góralski, F. Przytuła, J. Bakalarz, Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r., t. 3. Księga IV Uświęcające zadanie Kościoła, Lublin 1986, s. 289. 29 W. Góralski, Kanoniczne prawo małżeńskie, Warszawa 2000, s. 36. Jerzy Antoni Pielichowski - Formy zawarcia małżeństwa konkordatowego 11

Oświadczenie o zawarciu małżeństwa odebrać może także duchowny na mocy prawnie udzielonej delegacji, wówczas zowie się go delegowanym świadkiem zwyczajnym. W granicach swojego terytorium delegacji udzielić może jedynie ordynariusz miejsca lub proboszcz, pod warunkiem, że ważnie sprawują swój urząd 30. Istnieją dwa rodzaje delegacji ogólna i szczególna. Pierwsza ma zastosowanie wówczas gdy kapłan - tudzież diakon, zostaje upoważniony do asystowania przy wszystkich małżeństwach w danej parafii lub diecezji. Dzięki delegacji ogólnej mogą oni dyspensować od przeszkód w takiej formie jaka przysługuje wystawcy delegacji. Zaś szczególna ma miejsce wtedy gdy upoważnia się kapłana lub diakona do asystowania przy konkretnym, jasno określonym małżeństwie. W odróżnieniu od delegacji ogólnej, która wyrażona musi być na piśmie szczególna wymaga jedynie formy ustnej 31. Dla ważności obu delegacji istnieje wymóg, aby zostały udzielone w wyraźny sposób, nie liczy się delegacja udzielona w sposób domniemany. Musi być także udzielona ścićle określonej osobie czyli kapłanowi lub diakonowi z wyszczególnieniem danych osobowych i piastowanego urzędu, celem łatwiejszej identyfikacji. Po trzecie delegacja musi być przyjęta przez osobę, której jej się udziela. Autor delegacji może udzielić pozwolenia delegowanemu świadkowi zwyczajnemu do subdelegowania innego kapłana lub diakona do asystowania przy tym małżeństwie. Samowolna subdelegacja jest niważna i w następstwie czyni nieważnym zawarte małżeństwo. Jak pisze E. Sztafrowski władzy uzyskanej na podstawie subdelegowania nie można dalej subdelegować, chyba że delegujący na to zezwolił 32. W wyjątkowych sytuacjach, na terytoriach pozbawionych kapłanów i diakonów, Stolica Apostolska zezwala na delegowanie świeckich do asystowania przy małżeństwach. Dla ważności tejże delegacji muszą być wypełnione warunki kanonu 30 Tamże, s. 37. 31 S. Kasprzak, Wybrane zagadnienia z prawa kościelnego, Lublin 2000, s. 53. 32 E. Sztafrowski, Chrześcijańskie małżeństwo. Pomoce prawno-pastoralne, Warszawa 1985, s. 104-105. Jerzy Antoni Pielichowski - Formy zawarcia małżeństwa konkordatowego 12

1112 KPK delegacja może zostać udzielona tylko przez biskupa diecezjalnego, tylko na podstawie zezwolenia Stolicy Apostolskiej, tylko po wcześniejszym uzyskaniu pozytywnej opinii Konferencji Episkopatu, a ponadto delegacji takiej należy udzielić osobie godnej, która potrafi przygotowac nupturientów do małżeństwa i należycie odprawić liturgię jego zawarcia 33. Drugim sposobem zawarcia małżeństwa kanonicznego jest użycie formy nadzwyczajnej tzn. bez udziału świadka kwalifikowanego (kan. 1116). Prawo kanoniczne dozwala przyjęcie tej formy w razie niebezpieczeństwa śmierci (kan. 1116 1 n. 1), a także w sytuacji nieosiągalności świadka kwalifikowanego, co więcej niemożności udania się do niego bez poważnych niedogodności. Taka okoliczność przy roztropnym rozeznaniu winn trwać minimum miesiąc czasu (kan. 1116 1 n.2) 34. Podsumowując forma nadzwyczajna dotyczy czterech przypadków zawarcia małżeństwa: w niebezpieczeństwie śmierci przy współudziale duchownego nie posiadającego jurysdykcji, w niebezpieczeństwie śmierci bez udziału duchownego, w sytuacji opartej na kanonie 1116 1 n. 2 bez udziału duchownego oraz przy udziale duchownego nieposiadającego jurysdykcji 35. 33 Tamże, s. 107. 34 P. Viladrich, Konsens małżeński, Warszawa 2002, s. 89. 35 Tamże. Jerzy Antoni Pielichowski - Formy zawarcia małżeństwa konkordatowego 13