GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI MIASTA NOWY TARG

Załącznik do Uchwały nr X/77/2011 Rady Miasta Nowy Targ z dnia 31 sierpnia 2011r. GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI MIASTA NOWY TARG 2011-2014 MAJ 2010r. aktualizacja GRUDZIEŃ 2010

Opracował: mgr inż. Wojciech Watycha, wersja 08.2011 z uwzględnieniem korekt zgłoszonych na sesji RM

SPIS TREŚCI 1. Wstęp... 4 2. Podstawa prawna opracowania... 4 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce... 5 4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 6 4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami 4.2. Relacje programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu 5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego... 5.1. Relacje programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy). 5.2. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Nowego Targu 32 40 5.2.1. Zarys historii Nowego Targu 5.2.2. Krajobraz kulturowy 5.2.3. Zabytki nieruchome 5.2.4. Zabytki ruchome 5.2.5. Zabytki archeologiczne 5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony 47 5.4. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków.. 50 5.5. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla miasta.. 53 6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Nowego Targu. Analiza szans i zagrożeń.. 54 7. Założenia programowe 57 8. Instrumentarium realizacji programu opieki nad zabytkami.. 61 9. Zasady oceny realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami.. 62 10. Źródła finansowania gminnego programu opieki nad zabytkami... 63 11. Realizacja i finansowanie przez gminę zadań z zakresu ochrony zabytków.. 76 12. Bibliografia. 78 3

1. Wstęp Przedmiotem Gminnego programu opieki nad zabytkami Miasta Nowy Targ jest problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego Nowego Targu. Celem tego opracowania jest określenie zasadniczych kierunków działań i zadań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami. Niniejsze opracowanie zostało sporządzone zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162 poz. 1568 z późniejszymi zmianami) oraz z wytycznymi Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków. Gminny program opieki nad zabytkami sporządza burmistrz, po czym jest przyjmowany przez Radę Miasta po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Program jest ogłaszany w Dzienniku Urzędowym Województwa Małopolskiego. Program sporządza się na okres 4 lat, natomiast co 2 lata burmistrz przedstawia sprawozdanie Radzie Miasta z wykonania programu. Program opieki nad zabytkami nie jest aktem prawa miejscowego, natomiast stanowi dokument uwzględniający zadania z zakresu opieki nad zabytkami będący uzupełnieniem dotychczas przyjętych aktów prawa miejscowego. Określa sposób ich realizacji poprzez stosowne działania organizacyjne i finansowe oraz upowszechniające wiedzę o zabytkach. 2. Podstawa prawna opracowania Zgodnie z ww. art. 87 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami burmistrz miasta sporządza raz na cztery lata gminny program opieki nad zabytkami. Program opieki nad zabytkami, w myśl art. 87 ust. 2 tej ustawy, ma na celu: 1. włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2. uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3. zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4. wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5. podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; 6. określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; 7. podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. 4

3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce Obowiązujące, podstawowe akty prawa dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami: - Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej art. 5, art. 6 ust. 1 i art. 86; - Ustawa z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162 poz. 1568 z późn. zm.), główny akt prawny regulujący przedmiotowe kwestie; - Ustawa z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (tj. Dz.U. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.) art. 7 ust. 1 pkt 9 ustala, że zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy [ ] kultury, w tym [ ] ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Inne akty prawne, mające istotny wpływ na ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami: - Ustawa z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.); - Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. Prawo budowlane (tj. Dz.U. z 2006r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.); - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (tj. Dz.U. z 2008r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.); - Ustawa z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziału społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.); - Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (tj. Dz.U. z 2009r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.); - Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami (tj. Dz.U. z 2004r. Nr 261, poz. 2603 z późn. zm.); - Ustawa z dnia 25 października 1991r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tj. Dz.U. z 2001r. Nr 13, poz. 123 z późn. zm.); Zasady ochrony zabytków znajdujących się w muzeach i w bibliotekach określają: - Ustawa z dnia 21 listopada 1996r. o muzeach (Dz.U. z 1997r. Nr 5, poz. 24 z późn. zm.) - Ustawa z dnia 27 czerwca 1997r. o bibliotekach (Dz.U. Nr 85, poz. 539 z późn. zm.). Ochronę materiałów archiwalnych reguluje: - Ustawa z dnia 14 lipca 1983r. o narodowym, zasobie archiwalnym i archiwach (tj. Dz.U. z 2006r. Nr 97m poz. 673 z późn. zm.). 5

4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Zabytki - dawne materialne i niematerialne dobra kultury są ważną częścią składową dziedzictwa kulturowego człowieka. Ich ochrona zadeklarowana została jako konstytucyjny obowiązek Państwa (art. 5 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska (...) strzeże dziedzictwa narodowego...). Zabytki w swych niematerialnych wartościach są dobrem wspólnym, nad którym pieczę kodyfikuje artykuł 82 Konstytucji stanowiący: obowiązkiem Obywatela (...) jest troska o dobro wspólne. Ochrona i konserwacja zabytków jest istotnym elementem polityki kulturalnej Państwa, są one bowiem nie tylko śladem przeszłości, ale także cennym składnikiem kultury współczesnej, przyczyniającym się do kształtowania przyjaznego człowiekowi środowiska jego życia. Także rolę zabytków mocno podkreślała już między innymi Europejska Karta Ochrony Dziedzictwa Architektonicznego z 1975 r. (art. 3, 4, 5). Ich zachowanie, ochrona i konserwacja jest działaniem w ważnym interesie publicznym ze względu na znaczenie zabytków w procesie edukacji, humanizacji społeczeństwa, jego kulturowej identyfikacji, wreszcie także znaczenie dla sfery ekonomii i gospodarki. Zadaniem głównym polityki Państwa w dziedzinie ochrony zabytków jest stworzenie w najbliższych latach: - mechanizmów porządkujących tę sferę, dostosowujących ją do warunków gospodarki rynkowej, zarówno poprzez niezbędne uzupełnienia i drobne korekty legislacyjne, jak i poprzez zmiany organizacyjne obejmujące konieczne rozszerzenie zakresu działań istniejących instytucji, - zmiany w strategii i organizacji ochrony. Te niezbędne, wprowadzane na drodze ewolucyjnej zmiany powinny z jednej strony nie dopuścić do utracenia dotychczasowego bezcennego dorobku Polski w dziedzinie ochrony, z drugiej umożliwiający funkcjonowanie i rozwój tej dziedziny w zjednoczonej Europie. Opracowanie krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami jest ustawowym obowiązkiem Ministra Kultury. Program określi cele i kierunki działań oraz zadania, które powinny być podjęte w szczególności przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Program taki ma zostać opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury przez zespół ekspertów powołany przez Ministra Kultury. Celem programu krajowego będzie wzmocnienie ochrony i opieki nad tą istotną częścią dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytków w Polsce. Celem stanie się także stworzenie wykładni porządkującej sferę ochrony poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich, a to: - zasady primum non nocere, - w zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości (materialnych i niematerialnych), - zasady minimalnej niezbędnej ingerencji (powstrzymywania się od działań niekoniecznych), - zasady, zgodnie z którą usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał działa 6

niszcząco, - zasady czytelności i odróżnialności ingerencji, - zasady odwracalności metod i materiałów, - zasady wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie. Wymienione zasady dotyczą pracowników urzędów, profesjonalnych konserwatorówrestauratorów dzieł sztuki, konserwatorów-architektów, urbanistów, inżynierów budowlanych, archeologów, badaczy, właścicieli i użytkowników, w tym duchownych codziennych konserwatorów zabytkowych świątyń. W ramach opracowywania strategicznych, długofalowych dokumentów programowych rozwoju społeczno-gospodarczego państwa, a w szczególności w ramach prac nad Narodowym Planem Rozwoju na lata 2004-2013 opracowana została w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Narodowa Strategia Rozwoju Kultury 2007-2013 oraz Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 przyjęte w 2005r., będące rządowymi dokumentami tworzącymi ramy dla nowoczesnego mecenatu państwa w sferze kultury, a przede wszystkim dla nowocześnie pojmowanej polityki kulturalnej państwa, funkcjonującej w warunkach rynkowych, a także dla wspólnoty Polski z Unią Europejska. Głównym celem strategii jest działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju kulturalnego regionów w Polsce. Przyjęte zostały następujące priorytety: Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe. Działania realizowane w ramach tego priorytetu mają na celu materialną poprawę stanu zabytków, ich adaptację i rewitalizację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców, turystów inwestorów. Realizacja działań pozwoli na zwiększenie atrakcyjności regionów a także wykorzystanie przez nie potencjału związanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym. Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. Dokumentem służącym wdrożeniu Narodowej Strategii Kultury w sferze materialnej spuścizny kulturowej Polski jest Narodowy Program Kultury Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego. Program ten jest zgodny z Narodowym Planem Rozwoju oraz z założeniami do Krajowego Programu Ochrony Zabytków. Podstawą do sformułowania Narodowego Programu Kultury Ochrona Zabytków i dziedzictwa kulturowego jest uznanie sfery dziedzictwa za podstawę rozwoju kultury i upowszechniania kultury, a także za potencjał regionów służący wzrostowi konkurencyjności regionów dla turystów, inwestorów i mieszkańców. Wytyczone zostały strategiczne cele polityki państwa w sferze ochrony zabytków: - przygotowanie skutecznego systemu prawno-finansowego wspierania ochrony i opieki nad zabytkami; - podjęcie prac nad kompleksowym systemem edukacji na rzecz dziedzictwa; - poszukiwanie instrumentów wzmacniających efekty działalności służby konserwatorskiej; - ograniczenia uznaniowości konserwatorów poprzez nałożenie na nich odpowiedzialności za niezgodne z prawem postępowanie, - intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych. 7

4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007-2013, przyjęta uchwałą nr XLI/527/06 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 30 stycznia 2006r. jest najważniejszym dokumentem przygotowywanym przez samorząd województwa, określającym cele i priorytety polityki rozwoju, prowadzonej na terenie regionu. Strategia jest podstawowym i nadrzędnym dokumentem formułującym politykę rozwoju województwa z perspektywy regionalnej. W systemie zarządzania regionalnego pełni kluczową rolę: - jako generalny plan postępowania regionalnych władz samorządowych na swoim terenie i narzędzie zarządzania tym procesem, - jako dokument informacyjny i promocyjny oraz narzędzie komunikowania się i współpracy z regionalną społecznością Ochrona dziedzictwa kulturowego w strategii rozwoju województwa małopolskiego jest definiowana w Polu B Rozwój społeczny i jakość życia, w obszarze VII Dziedzictwo i przestrzeń regionalna, w którym wyznaczono 4 kierunki polityki, z czego 3 kierunki bezpośrednio dotyczą ochrony zabytków, a mianowicie: VII.1 Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego; VII.3 Opieka nad regionalnym dziedzictwem kulturowym; VII.4 Rewitalizacja obszarów zdegradowanych. Miarą sukcesu podjętych działań ma być pozytywna opinia publiczna. Celem pośrednim, który ma zostać zrealizowany poprzez realizację ww. kierunków to wysoka jakość środowiska przyrodniczo-kulturowego i przestrzeni regionalnej. Osiągnięcie tego celu pozwoli m.in. zrealizować cel strategiczny, którym jest stworzenie warunków dla wszechstronnego rozwoju społecznego i wysokiej jakości życia. Zachowanie dla przyszłych pokoleń świadectw rozwoju kultury oraz ochrona i wzbogacanie środowiska kulturowego stanowią wraz z ochrona środowiska przyrodniczego i sensownym zagospodarowaniem przestrzeni niezbędne elementy polityki trwałego rozwoju regionu. Nabiera to szczególnego znaczenia w przypadku województwa takiego jak Małopolska bogatego w zasoby kulturowe i przyrodnicze, a jednoczenie silnie identyfikującego się ze swoim dziedzictwem. W województwie znajdują się unikatowe zabytki oraz zbiory, które są niezwykle cenne z punktu widzenia dorobku kulturalnego kraju. Wiele z nich pozostaje jednak poza szerszym odbiorem, co powoduje ogromne problemy w prawidłowym utrzymaniu, ochronie i ekspozycji. Kuratorom zapomnianych miejsc trudno jest zdobyć odpowiednie środki na prawidłową konserwację, nie wspominając o ich promocji. Dziedzictwo Małopolski to nie tylko zabytki, to także odmienna od reszty Polski kultura regionu rzemiosło, zwyczaje, tradycje, folklor, kuchnia oraz niepowtarzalny krajobraz. Wysoka jakość środowiska kulturowego Małopolski winna stanowić podobnie jak wysoka jakość środowiska przyrodniczego przewagę konkurencyjną regionu, zarówno w sferze przemysłów czasu wolnego, jak i w sferze codziennych warunków życia mieszkańców. Województwo Małopolskie to również obszar historycznej wielokulturowości o wyraźnie wykształconej tożsamości regionalnej. Zasoby województwa są bardzo 8

bogate zarówno, jeżeli wziąć pod uwagę zabytkowe nieruchomości i ruchomości, jak i bogactwo unikatowego krajobrazu kulturowego i przyrodniczego. Dla ich ochrony konieczny będzie rozwój muzeów skansenowych oraz tworzenie parków kulturowych. Za najważniejsze uznaje się znaczące zwiększenie nakładów finansowych przeznaczanych na prace związane z konserwacja zabytków i rewitalizacją. Wieloletnie zaniechania w zakresie prac i dokumentów inwentaryzujących obecny stan zasobów oraz określających sposób ich utrzymania i poprawy, determinują konieczność pilnych działań zmierzających do odnowy i rewaloryzacji najcenniejszych obiektów miast i zasobów wiejskich. Nieodzownym uzupełnieniem projektów związanych z pracami dokumentacyjnymi i rewaloryzacyjnymi musi być programowy rozwój instytucji opieki nad zabytkami oraz podejmowanie działań edukacyjnych. Łączenie aktywnej ochrony oraz wzbudzanie zainteresowania, nie tylko ciekawymi obiektami, ale także historia i kultura regionu oraz najbliższej okolicy, jest konieczne dla osiągnięcia zmiany w stanie dbałości o zasoby regionalnego dziedzictwa. Podjęcie wyzwań w tym zakresie pozwoli na: wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego i środowiska przyrodniczego dla ochrony tożsamości regionalnej oraz promocji województwa i jego rozwoju gospodarczego, ochronę, utrzymanie i przywracanie zasobów dziedzictwa kulturowego i środowiska przyrodniczego, wykorzystanie i udostępnianie zasobów dziedzictwa kulturowego, zachowanie, ochronę i rewaloryzację historycznych układów przestrzennych, zachowanie, ochronę i rewaloryzację krajobrazu kulturowego, zachowanie, ochronę i kształtowanie architektury regionalnej, zachowanie, ochronę i rewaloryzację obiektów i zespołów o najwyższej randze i szczególnym znaczeniu dla kultury narodowej, zachowanie, ochronę niematerialnych wartości kulturowych, stanowiących o tożsamości regionu, podejmowanie działań organizacyjnych, badawczych i promocyjnych, integrację ochrony środowiska kulturowego z ochroną środowiska przyrodniczego. W ramach kierunku polityki ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego, celem działań jest zachowanie najcenniejszych walorów krajobrazu kulturowego oraz rewitalizacja obszarów problemowych i waloryzacja historycznych układów przestrzennych. Wiodące działania mieścić się będą w następującym zakresie: Rewaloryzacja i rewitalizacja układów urbanistycznych: - podniesienie standardu przestrzeni publicznych, - przeprowadzenie kompleksowych prac remontowo-konserwatorskich najcenniejszych zabytków w regionie, - ożywianie centrów historycznych miast oraz rehabilitacja urbanistyczna starych miast, - budowa centrów miast i miejscowości ukształtowanych wokół zakładów przemysłowych, - sanacja zasobów mieszkalnych. Integracja wartości historycznych i tradycji lokalnych: - umacnianie tradycyjnych form działalności gospodarczej, 9

- identyfikacja wsi z produktami regionalnymi, - wsparcie rozwoju turystyki opartej o ofertę agroturystyczną, Formułowanie zasad ochrony i kształtowania strefy kulturowej: - opracowywanie programów kompleksowej rewaloryzacji zespołów staromiejskich, - wdrożenie programu ochrony zabytków architektury drewnianej, - zapewnienie bezpieczeństwa obiektów zabytkowych, - przeprowadzenie prac wynikających z systemu ochrony archeologicznego dziedzictwa kulturowego, - tworzenie ofert inwestycyjnych i pozyskiwanie użytkowników dla zabytkowych obiektów, - rekompozycja urbanistyczna porządkowanie przestrzeni, - rozwój muzeów typu skansenowskiego, - utrzymanie regionalnego zrównoważenia krajobrazu architektonicznego. W ramach kierunku polityki opieka nad regionalnym dziedzictwem kulturowym, celem działań jest podniesienie walorów zabytków i wykorzystanie ich dla rozwoju gospodarki regionu. Przewidywane działania obejmują aktywność na rzecz: Rynkowego zorientowania regionalnego dziedzictwa kulturowego, poprzez: - stosowanie zintegrowanej konserwacji w planach lokalnych, - tworzenie ofert turystyczno-rekreacyjnych, uzdrowiskowych oraz kulturalnych, Podnoszenia świadomości dziedzictwa kulturowego, poprzez: - powstawanie, rozwijanie i rozpowszechnianie form ekspresji kulturowej, - wzmocnienie edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego, - nobilitacji zabytkowych miejsc i ośrodków kultury, - zwiększenie udziału mieszkańców i lokalnych organizacji pozarządowych w bezpośredniej opiece nad zabytkami i obsłudze ruchu zwiedzających. Funkcjonalnego zarządzania dziedzictwem, obejmującego takie zagadnienia jak: - wzmacnianie instrumentów regulacji zagospodarowania przestrzennego, - aktywizacja użytkowników właścicieli zabytkowych obiektów do inwestycji we własne nieruchomości, oraz system wsparcia według zasady partnerstwa publiczno-prywatnego, - prowadzenie aktywnego marketingu dziedzictwa kulturowego, - zapewnienie możliwości kształcenia kadr zarządzających potencjałem dziedzictwa, - zwiększenie roli partnerstwa organizacji pozarządowych dla skutecznego zrządzania i opieki nad zasobami dziedzictwa kulturowego, - utworzenie regionalnej fundacji dziedzictwa kulturowego, - kreacja regionalnej instytucji badań dokumentacji zasobów regionalnego dziedzictwa kulturowego, - stworzenie i zapewnienie powszechnego dostępu do elektronicznych baz informacji o zabytkach, Podniesienia poziomu opieki nad zbiorami, poprzez: - poprawę wskaźników społecznego odbioru oferty muzeów, - unowocześnienie instytucji opieki nad zbiorami, - kształtowanie wizerunku muzeów w tym wykorzystanie środków informatycznych dla rozwoju muzeów, - wykonywanie prac studialnych i projektowych, w tym systematyczne opracowywanie kompleksowych ofert inwestycyjnych, 10

- zwiększenie roli uczelni wyższych w działaniach związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego. W ramach kierunku polityki rewitalizacja obszarów zdegradowanych, najważniejsze działania wynikające z przygotowanych i zaakceptowanych społecznie programów rewitalizacji: Adaptacja obiektów i terenów poprzemysłowych, powojskowych i pogórniczych do nowych funkcji gospodarczych, kulturowych lub rekreacyjnych, Dostosowywanie zdegradowanych obszarów dla potrzeb nowych inwestycji, Powstawanie i rozwój inkubatorów przedsiębiorczości, parków przemysłowych, technologicznych, centrów zaawansowanych technologii, Rekultywacja zdegradowanych terenów z przeznaczeniem na cele publiczne, Tworzenie sieci współpracy instytucji użyteczności publicznej, mieszkańców, przedsiębiorców, Poprawa infrastruktury komunikacyjnej, Rozbudowa i unowocześnienie infrastruktury technicznej, Rozbudowa i modernizacja infrastruktury turystycznej i kulturowej przy wykorzystaniu zabytkowych obiektów, Rozbudowa i modernizacja infrastruktury społecznej, Przedsięwzięcia modernizacyjne w budownictwie mieszkaniowym, Działania w zakresie bezpieczeństwa publicznego. W 2009r. Zarząd Województwa Małopolskiego podjął pracę nad aktualizacją Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego do 2020r. Zgodnie z przyjętymi w lutym 2010r. założeniami aktualizacji strategii, jednym z wyzwań dla Małopolski w 2010r. będą potencjały regionalnej szansy: wysokie technologie, dziedzictwo kulturowe i turystyka. Z uwagi na fakt, że przemysły generowane przez naukę i kulturę, charakteryzują się wysokim poziomem innowacyjności i kreatywności, celowa wydaje się zmiana usytuowania sektora kultury. Konieczne jest przełamanie stereotypu traktującego kulturę w kategoriach luksusu, na który pracuje gospodarka. Traktowanie kultury jako pełnoprawnego czynnika rozwoju i ważnej gałęzi gospodarki regionalnej powinno być standardem skutecznego zarządzania rozwojem województwa. W tym kontekście środki przeznaczone na rozwój kultury oraz zarządzanie dziedzictwem kulturowym traktować należy jako środki inwestowane. Uchwałą nr 1177/10 z dnia 12 października 2010r. Zarząd Województwa Małopolskiego przyjął projekt Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego 2010-2020, która zgodnie z przyjętym harmonogramem zostanie przedstawiona do uchwalenia Sejmikowi Województwa Małopolskiego w I kwartale 2011r. Nowa strategia określa wizję rozwoju województwa jako MAŁOPOLSKA 2020 NIEOGRANICZONE MOŻLIWOŚCI. Wizja ta będzie realizowana poprzez cel główny, którym jest Efektywne wykorzystanie potencjałów regionalnej szansy dla rozwoju gospodarczego oraz wzrost spójności społecznej i przestrzennej Małopolski w wymiarze regionalnym, krajowym i europejskim. Realizacji celu głównego Strategii Małopolska 2020 służyć będą polityki publiczne oparte na 7 zasadniczych obszarach aktywności samorządu województwa tj. obszarach polityki rozwoju. Problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego województwa została przedstawiona w 2 obszarze polityki rozwoju Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego. Celem strategicznym w tak sformułowanym obszarze jest - Wysoka 11

atrakcyjność Małopolski w obszarze przemysłów czasu wolnego dzięki wykorzystaniu potencjału dziedzictwa regionalnego i kultury. W strategii postępowania określono m.in., że [ ] rezultatem zaplanowanych oraz realizowanych działań powinno być przejście od pasywnej i biernej ochrony, polegającej głównie na działaniach konserwatorskich, do efektywnego i racjonalnego zarządzania kulturą, zasobami dziedzictwa kulturowego oraz przyrodniczego. Konieczne jest zatem podejmowanie przedsięwzięć, których głównym celem będzie nie tylko kompleksowa ochrona i zachowanie zasobów dziedzictwa kulturowego, ale również generowanie impulsów do dalszego ich rozwoju. Tak rozumiane działania powinny stanowić podstawę nowoczesnego modelu zarządzania kulturą, który umożliwi pełne wykorzystanie walorów przyrodniczych i kulturowych Małopolski. W tym celu niezbędne jest wdrożenie mechanizmów włączających dziedzictwo kulturowe w obieg gospodarczy przy zachowaniu priorytetowej roli dziedzictwa regionalnego. Ponadto należy dążyć, przy jednoczesnym eksponowaniu ich autentyzmu, do nadania zabytkom nowych funkcji poprzez określenie i upowszechnienie nowoczesnego modelu użytkowania zabytków. Model taki będzie łączył ich ochronę, zwiększenie dostępności, poszukiwanie nowych form opieki nad zabytkami, ale również tworzenie sprzyjających warunków dla rozwoju sektora przemysłów czasu wolnego. [ ] [ ] Realizacja Strategii służyć będzie osiąganiu spójnej wizji ładu przestrzennego poprzez rozsądne planowanie zarówno w kontekście urbanistycznym, jak i środowiskowym. Niezbędne będzie także lepsze wykorzystanie, obecnie zbyt słabej, współpracy pomiędzy podmiotami sektora publicznego, pozarządowego i prywatnego. Realizowane działania powinny prowadzić do wdrożenia skutecznych mechanizmów szczególnie w zakresie edukacji, promocji oraz kształtowania nawyków i potrzeb związanych z dziedzictwem regionalnym, estetyką otoczenia oraz ładem przestrzennym. [ ] Zostały określone 4 kierunki polityki rozwoju: 2.1 - Ochrona małopolskiej przestrzeni kulturowej Działania podejmowane w zakresie opieki nad regionalnym dziedzictwem kulturowym i przyrodniczym oraz ochrony i kształtowania krajobrazu obejmować będą m.in.: - kształtowanie zrównoważonego krajobrazu kulturowego, - poprawę stanu i sposobu użytkowania zabytków oraz przeciwdziałanie procesowi ich degradacji, - ochronę i kształtowanie zabudowy historycznych miast i miasteczek, - ochronę tradycyjnej zabudowy regionalnej i układów ruralistycznych, - powstrzymanie degradacji wartościowych krajobrazów kulturowych oraz dewastacji obiektów zabytkowych i ich otoczenia, - kompleksową rewitalizację obszarów zdegradowanych, - zachowanie i rewaloryzację dziedzictwa kulturowego, w tym przywrócenie rzeczywistej wartości zniszczonym obiektom oraz ponowne określenie dla poszczególnych obiektów ich wartości zabytkowych, wskazanych do bezwzględnego zachowania, - utrzymanie wielokulturowego bogactwa oraz tożsamości lokalnej i regionalnej szczególnie poprzez wspieranie folkloru, tradycji i sztuki ludowej, - funkcjonalne zarządzanie kulturą i dziedzictwem kulturowym, w tym rozwój partnerstwa sektora publicznego, pozarządowego i prywatnego, - badanie i dokumentowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego, - poprawę funkcjonowania instytucji opieki nad zabytkami, 12

- wdrożenie mechanizmów włączających wartości dziedzictwa w obieg gospodarczy, - ochronę, rozwój i uporządkowanie systemu obszarów chronionych, - zapobieganie degradacji i ochronę zasobów dziedzictwa przyrodniczego regionu, - stworzenie systemu oraz procedur zarządzania dziedzictwem przyrodniczym, - zintegrowaną ochronę krajobrazu kulturowego i środowiska przyrodniczego, szczególnie w zakresie wysokiego poziomu estetycznego otoczenia i ładu przestrzennego. 2.2 - Zrównoważony rozwój infrastruktury oraz komercjalizacja usług czasu wolnego Działania podejmowane w ramach realizacji kierunku polityki skoncentrowane zostaną na rozwijaniu infrastruktury w powiązaniu ze standaryzacją, kategoryzacją oraz komercjalizacją usług, obejmujących tworzenie i efektywne wykorzystywanie regionalnych produktów, szczególnie w ramach kierunków turystyki, wyznaczających przewagę konkurencyjną Małopolski: - turystyka edukacyjna, kulturowa i pielgrzymkowa, - turystyka aktywna, rekreacyjna i specjalistyczna, - turystyka uzdrowiskowa i prozdrowotna, - turystyka biznesowa, - turystyka przygraniczna. Wspierane w ramach kierunku działania prowadzić będą do podniesienia atrakcyjności turystycznej oraz zwiększenia potencjału rezydencjonalnego Małopolski. 2.3 - Kształcenie kadr dla rozwoju i obsługi przemysłów czasu wolnego - Działania obejmujące rozwój kształcenia oraz doskonalenia kadr w obszarze: o obsługi ruchu turystycznego, o rozwoju i upowszechniania kultury fizycznej, sportu i rekreacji, o przemysłów kultury, animacji kultury oraz zarządzania kulturą i dziedzictwem kulturowym, o zawodów ginących. - Działania obejmujące kształcenie i rozwijanie postaw oraz kompetencji w zakresie: o kultury, w tym odbioru sztuki, poprzez szkolne oraz pozaszkolne projekty edukacyjne i artystyczne, a także zwiększanie dostępności do wysokiej jakości oferty kulturalnej, o upowszechniania kultury fizycznej wśród dzieci i młodzieży. - Wdrożenie mechanizmów wsparcia dla rozwoju i upowszechnienia zawodów ginących. 2.4 - Wzmocnienie promocji dziedzictwa regionalnego oraz oferty przemysłów czasu wolnego - Inicjowanie i wspieranie działań mających na celu podnoszenie społecznej świadomości i wrażliwości w zakresie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego zarówno zabytków, jak i obiektów kultury współczesnej, a także podejmowanie działań na rzecz poprawy poziomu estetycznego otoczenia i ładu przestrzennego. - Promocja na rzecz ochrony i wykorzystania dziedzictwa regionalnego dla rozwoju gospodarczego regionu oraz aktywizacji użytkowników do inwestowania we własne nieruchomości i adaptacji ich do nowych funkcji. 13

- Aktywna i skuteczna promocja oraz wsparcie regionalnej oferty przemysłów czasu wolnego, w szczególności markowych produktów turystycznych i wydarzeń kulturalnych, w tym artystycznych i twórczych. - Zwiększanie poziomu społecznego uczestnictwa w kulturze oraz aktywnych formach spędzania czasu wolnego poprzez promocję i informację o ofercie kulturalnej oraz zapewnianie jej dostępności i różnorodności. - Intensyfikacja współpracy pomiędzy podmiotami sektora publicznego, pozarządowego i prywatnego w zakresie edukacji, promocji oraz poprawy świadomości i postaw obywatelskich w odniesieniu do dziedzictwa regionalnego. Wojewódzki program opieki nad zabytkami, przyjęty uchwałą nr XXXVII/469/05 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 3 października 2005r. pn. Wojewódzki Program Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski /obowiązujący do 8 listopada 2010r./ Wojewódzki Program Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski ma służyć ochronie, aktywnej rewaloryzacji i lepszemu wykorzystaniu regionalnych zasobów dziedzictwa kulturowego. Osiągnięcie celów zdefiniowanych w Wojewódzkim Programie Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski wymagać będzie głębokich zmian świadomości, szczególnie w obszarze odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego oraz właścicieli zabytkowych obiektów za ich stan oraz wszelkich sfer funkcjonalnych odpowiadających za ład i zagospodarowanie przestrzeni oraz ochronę środowiska naturalnego i kulturowego, a także wyznaczających kierunki rozwoju. Wynikiem powinno być przejście z pasywnej i biernej ochrony i działań konserwatorskich do stosowania zintegrowanego zarządzania zasobami dziedzictwa kulturowego. Ramy programowe Wojewódzkiego Programu Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski wyznaczają tezy problemowe, stwierdzające, że niezbędne jest: konsekwentne, kompetentne i planowe realizowanie zadań kompetencyjnych samorządu Województwa Małopolskiego poprzez wykonywanie programu o charakterze wojewódzkim, umożliwienie racjonalnego wykorzystania środków finansowych na utrzymanie krajobrazu kulturowego oraz ratowanie obiektów o szczególnych wartościach historycznych, wspieranie i kreowanie różnorodnych form i metod umożliwiających ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami stymulowanie zasad partnerstwa oraz odpowiedzialności właścicieli obiektów o podstawowym znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego w regionie, podnoszenie walorów zabytkowych i wykorzystanie ich w promocji kultury i dla rozwoju turystyki w regionie a zwłaszcza jako czynnika wpływającego na rozwój gospodarczy regionu, umożliwienie kreowania i realizowania regionalnych i lokalnych projektów związanych z kompleksowymi pracami konserwatorskimi i restauratorskimi oraz chroniącymi krajobraz kulturowy dla osiągnięcia zauważalnych i wymiernych efektów jakościowej zmiany, 14

kreowanie modelu odpowiedzialności za zasoby dziedzictwa kulturowego w regionie wśród mieszkańców i we władzach samorządowych, wspieranie aktywności lokalnej w działaniach mających na celu poszanowanie materialnego dziedzictwa oraz zachowanie własnej odrębności i tożsamości (odbudowa i wzmocnienie regionalnej tożsamości małopolskiej), stymulowanie zasad partnerstwa publiczno-prywatnego z sektorem przedsiębiorców działających na rzecz dziedzictwa kulturowego (zagospodarowanie obiektów zabytkowych), tworzenie warunków do niwelowania różnic w zakresie stanu zachowania podstawowej substancji dziedzictwa kulturowego w regionie, poszukiwanie i wspieranie projektów związanych z kreowaniem i wdrażaniem nowych form opieki nad zabytkami i ich promocji (np. szlaki, ożywianie zabytków), niwelowanie negatywnych skutków zniekształcania estetycznego i wartościowego wymiaru dziedzictwa kulturowego, zdyskontowanie szans pełnego, pełnoprawnego i kreatywnego uczestnictwa w żywym obiegu kultury zjednoczonej Europy, włączenie kultury i dziedzictwa kulturowego w obszar interwencji i wsparcia zgodnie z zasadami planowania i wdrażania programów prorozwojowych adekwatnie do oczekiwań mieszkańców Województwa Małopolskiego poprzez uznanie znaczenia dziedzictwa kulturowego w rozwoju społecznoekonomicznym Województwa. Wojewódzki program wyznacza do realizacji trzy cele strategiczne: Cel strategiczny I Utrzymanie i zarządzanie zasobem regionalnego dziedzictwa kulturowego. W ramach tego celu wyznaczono następujące priorytety: PRIORYTET 1 Odnowa miejska, Kierunek działań rewaloryzacja i rewitalizacja układów urbanistycznych, realizowany poprzez poniższe działania: 1. Podniesienie standardu przestrzeni publicznych poprzez pełne zachowanie ich atrybutów kulturowych wyznaczonych historycznymi, kulturowymi i cywilizacyjnymi nawarstwieniami znajdujących odniesienie w opracowywanych planach zagospodarowania. 2. Konsekwentne stosowanie wytycznych konserwatorskich dla wszelkich podejmowanych prac remontowych i budowlanych w obiektach i obszarach objętych nadzorem służb konserwatorskich. 3. Ożywianie centrów historycznych miast rozwój funkcji miejskich usług handlowych, usługowych, edukacyjnych, kulturalnych, zdrowotnych powiązanych z powstawaniem nowych miejsc pracy jako efektu przeprowadzonych prac remontowych, konserwatorskich, rewaloryzacyjnych a zwłaszcza nadanie najcenniejszym zespołom miejskim cech i funkcji turystycznych (drogi, place, pierzeje, założenia parkowe, otoczenia zabytkowych obiektów itp.). 4. Rehabilitację urbanistyczną starych miast nadanie obiektom chronionym i ich otoczeniu w centrach miast wysokich walorów użytkowych poprzez wprowadzenie nowych sposobów użytkowania w istniejące formy w celu zaspokojenia współczesnych potrzeb, w tym zwłaszcza w miejscowościach uzdrowiskowych. 15

5. Opracowywanie lokalnych programów rewitalizacji z uwzględnieniem programów inwestycyjno-budowlanych, ekonomicznych i społecznych dla zakreślonych obszarów z udziałem powoływanych towarzystw odnowy. 6. Rewitalizację obszarów poprzemysłowych i zdegradowanych konieczność przeprowadzenia kompleksowych programów rewitalizacji wynika z procesu ekonomicznych zmian strukturalnych zachodzących w obszarze przemysłu oraz znacznej redukcji zapotrzebowania na powierzchnie ze strony wojska, komunikacji i transportu. Atutem uwalnianych obszarów jest bliskość centrów miast i rozwinięta infrastruktura. Opracowywane będą innowacyjne programy rewitalizacji dla obszarów konwersyjnych, które winny objąć mieszkalnictwo, funkcje produkcyjne, handel, usługi, infrastrukturę socjalną, transport, zieleń itp. w sposób komplementarny. Działania w tym zakresie obejmą większość miast regionu. 7. Sanację zasobów mieszkalnych postulowane jest podjęcie modernizacji około 70% zasobów mieszkaniowych powstałych w ostatnich 50 latach. Plany i programy obejmować będą modernizację systemów grzewczych, termomodernizację, modernizację sieci cieplnych, wodociągowych i kanalizacyjnych, racjonalizację zużycia wody, usprawnienia gospodarki odpadami, segregacji i recyklingu, modernizację infrastruktury technicznej oraz estetyzującej, w tym zwłaszcza zasobów wielkopłytowych. 8. Optymalizację współpracy publiczno-prywatnej dla rehabilitacji miejskiej zespół niepożądanych, destrukcyjnych procesów w sferze przestrzennej, społecznej i ekonomicznej oraz historycznej, który spowodował trwałą degradację obszarów większości zabytkowych miast regionu wymaga, aby uczestnikami programów rewitalizacyjnych i sanacyjnych byli zarówno mieszkańcy, jak i władze lokalne i przedsiębiorcy. Optymalnym rozwiązaniem będą towarzystwa odnowy w formie spółek prawa handlowego. Konieczne staną się specjalne fundusze służące realizacji programów odnowy miejskiej, w tym fundusze rewitalizacji i kredyty sanacyjne oraz ulgi (np. remontowe) i umowy inwestorskie. 9. Upowszechnienie i promocję dobrych praktyk pomoc w promocji najciekawszych miast i zespołów urbanistycznych, w tym tworzenie zintegrowanych regionalnych produktów kultury oraz produktów turystycznych oraz lokalnej atrakcyjności gospodarczej. PRIORYTET 2 Odnowa zasobów wiejskich PRIORYTET 3 Rozwój instytucji opieki nad zabytkami Kierunek działań funkcjonalne zarządzanie dziedzictwem, realizowany będzie poprzez m.in. działania: 1. Wzmacnianie instrumentów regulacji zagospodarowania przestrzennego polegające na wykorzystaniu ram prawnych dla praktycznej realizacji nadzoru budowlanego i urbanistycznego na każdym poziomie (regionalnym, lokalnym) z jednoczesną poprawą ogólnego nastawienia dla nowych inwestycji oraz działań zmieniających tkankę przestrzenną. Istotnym elementem stanie się kreowanie konieczności przeprowadzania konkursów architektonicznych i urbanistycznych pozwalających na naturalne 16

wkomponowanie bezinwazyjnych nowych budowli w przestrzeń funkcjonalną miast i wsi oraz stworzenie katalogów projektów. 2. Aktywizację użytkowników właścicieli zabytkowych obiektów do inwestycji we własne nieruchomości, m.in. poprzez pomoc w opracowywaniu dokumentacji konserwatorskiej oraz grantowy system finansowego wspierania podejmowanych prac rewaloryzacyjno-konserwatorskich, zwłaszcza w ramach wsparcia dla przedsiębiorczości. 3. Prowadzenie aktywnego marketingu dziedzictwa kulturowego poprzez tworzenie zintegrowanych regionalnych i lokalnych produktów kultury oraz produktów turystyki kulturowej z wykorzystaniem metod i instytucji sektora marketingu produktów i usług komercyjnych (uzasadnienie ekonomiczne dziedzictwo jako zasób gospodarczy). 4. Zapewnienie możliwości kształcenia kadr zarządzających potencjałem dziedzictwa w wyniku rozwoju kierunków studiów na uczelniach wyższych oraz studiów podyplomowych, w tym poprzez wykorzystanie i rozwijanie współpracy europejskiej, doskonalenie zawodowe i kształtowanie kadr, postaw i jakościowych metod zarządzania. 5. Zwiększenie roli partnerstwa organizacji pozarządowych dla skutecznego zarządzania i opieki nad zasobami dziedzictwa kulturowego umocnienie finansowych i pozafinansowych mechanizmów współpracy dla osiągnięcia optymalnie zdefiniowanych celów programowych. 9. Zapewnienie powszechnego dostępu do elektronicznych baz informacji o zabytkach, w szczególności bieżące zarządzanie systemem oraz jego rozbudowę wynikającą z potrzeb zintegrowanego zarządzania zasobem, w tym kompleksowa digitalizacja zasobów oraz ich upublicznienie poprzez systemy elektroniczne. Kierunek działań podniesienie poziomu opieki nad zbiorami, realizowany będzie poprzez m.in. działania: [ ] 8. Zwiększenie roli uczelni wyższych w działaniach związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego poprzez prowadzenie oferty edukacyjnej oraz wykonywanie prac badawczych i programowych, w tym podnoszenie umiejętności kadr służących sferze ochrony zabytków. 9. Efektywną decentralizację zadań ochrony i opieki nad zabytkami dla skutecznego powiązania zadań programowych, dokumentacyjnych i badawczych, w tym przekazywanie instytucji publicznych, z kompetencjami samorządów oraz systemowym wspieraniem i finansowaniem zadań opieki nad zabytkami i krajobrazem kulturowy i kolekcjami muzealnymi (konserwator w roli strażnika prawa). Cel strategiczny II Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego W ramach tego celu wyznaczono następujący priorytet: PRIORYTET 1 Kształtowanie struktur przestrzennych, Kierunek działań kształtowanie spójnej przestrzeni małopolskiej sieci powiązań przyrodniczych, realizowany będzie poprzez m.in. działania: [ ] 17

2. Kreowanie tendencji rozwoju terenów osiedleńczych poprzez opracowywanie katalogów form budownictwa i wytycznych architektonicznych zgodnych z tradycją danego obszaru z zachowaniem dojrzałych i rozwiniętych form przyrodniczych. 3. Zachowanie i uczytelnienie istniejących wartości estetyczno-widokowych, m.in. rozwijanie wzorów zabudowy w nawiązaniu do cech regionalnych, przywracanie równowagi przyrodniczej, zwiększanie bioróżnorodności, porządkowanie i odtwarzanie walorów kulturowych oraz odtwarzanie korytarzy ekologicznych. [ ] 5. Zagospodarowanie i udostępnianie stanowisk archeologicznych, m.in. jako oferta naukowa, dydaktyczna i turystyczna. Kierunek działań formułowanie zasad ochrony i kształtowania strefy kulturowej, realizowany będzie poprzez m.in. działania: [ ] 2. Wdrożenie programu ochrony zabytków architektury drewnianej w wyniku czego przeprowadzone zostaną programy konserwatorskie dla około 100 najcenniejszych obiektów sakralnych i świeckich z zasobu około 250 obiektów, zwłaszcza ujętych w Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce. 3. Szerokie traktowanie prac konserwatorskich obejmujących zespoły i pojedyncze dzieła architektury wraz z otoczeniem oraz zabytkowym wystrojem, w wyniku prowadzenia kompleksowych programów konserwatorskich. Działania konserwatorskie będą obejmować działania o charakterze kompleksowym i służące osiąganiu zakładanych celów poprawy w możliwie najkrótszym czasie. 4. Zapewnienie bezpieczeństwa obiektów zabytkowych poprzez wprowadzenie zintegrowanych zabezpieczeń przeciwpożarowych, przeciwwłamaniowych oraz zabezpieczeń na wypadek klęsk żywiołowych oraz konfliktów zbrojnych. 6. Egzekwowanie zaleceń konserwatorskich w tym w zakresie procesu rewaloryzacji oraz użytkowania obiektów zabytkowych, łącznie z zabytkami techniki, poprzez skuteczny system monitoringu i nadzoru. 7. Stworzenie ofert inwestycyjnych i pozyskiwanie użytkowników dla zabytkowych obiektów, stosując elementy wspomagania oraz zachęt prawnych i finansowych, z jednoczesnym wprowadzeniem funkcji publicznych do najcenniejszych obiektów lub obiektów trudnych dla użytkowników komercyjnych. 8. Rekompozycję urbanistyczną polegającą m.in. na eksponowaniu i odtwarzaniu w sylwetach miejscowości dominant architektonicznych oraz osi widokowych i odkrywanie widoków na obiekty zabytkowe, porządkowanie przestrzeni z estetycznego chaosu reklam, informacji oraz sukcesywną iluminację najcenniejszych zabytków. 10. Rozwój muzeów typu skansenowskiego dla zachowania i odtwarzania na ekspozycji obiektów uchronionych od zniszczenia oraz nadania skansenom nowych funkcji związanych z wypoczynkiem, rekreacją i turystyką oraz przemysłem kulturowym ( żywe skanseny ). Podstawowe programy obejmą skanseny w Nowym Sączu, Wygiełzowie, Zubrzycy i Szymbarku oraz innych organizowanych jako lokalne inicjatywy. 18

11. Utrzymanie regionalnego zrównoważenia krajobrazu architektonicznego, w tym zwłaszcza Podhala, Spisza, Orawy, Pogórza poprzez kultywowanie i propagowanie wzorów oraz powiązanie opieki z nowym budownictwem. Cek strategiczny III Dziedzictwo żywe promocja, edukacja i dokumentacja walorów dziedzictwa kulturowego W ramach tego celu wyznaczono następujący priorytet: PRIORYTET 1 Prowadzenie marketingu małopolskiego dziedzictwa kulturowego, Kierunek działań rynkowe zorientowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego, realizowany będzie poprzez działania: 1. Stosowanie zintegrowanej konserwacji służącej włączaniu zagadnień ochrony zabytków do każdego etapu procesów planowania lokalnego i regionalnego, znajdywaniu harmonijnego kompromisu pomiędzy doktryną ochrony konserwatorskiej a wieloaspektowymi uwarunkowaniami życia mieszkańców oraz dynamicznymi prawami ekonomii, a także procesami społecznymi. 2. Poszukiwanie rozwiązań ekonomicznych dla ochrony zabytków polegające na aktywnym poszukiwaniu gospodarzy i opiekunów zabytków spoza sektora publicznego, stwarzaniu zachęt inwestycyjnych, skutecznej pomocy publicznej i konsekwentnym podejmowaniu projektów wielofunkcyjnego zagospodarowania i zarządzania dziedzictwem w oparciu o formułę partnerstwa publiczno-prywatnego. 3. Tworzenie ofert turystyczno rekreacyjnych oraz kulturalnych poprzez szerokie udostępnianie najwartościowszych obiektów i zespołów historycznych, konsekwentne działania zmierzające do wydłużenia sezonu turystycznego, tworzeniu i promowaniu zintegrowanych pakietów produktów turystycznych (szlaki turystyczne - propozycje zawarto w Aneksie do Programu), stymulujących powstawanie miejsc pracy w sektorze usług, w tym w oparciu o zasoby lokalnego dziedzictwa i obyczajów, umiejętności, a zwłaszcza produktów regionalnej produkcji oraz kuchni z wykorzystaniem nowoczesnych technik i narzędzi marketingowych. Kierunek działań świadomość dziedzictwa kulturowego, realizowany będzie poprzez m.in. działania: 1. Powstawanie, rozwijanie i rozpowszechnianie form ekspresji kulturowej opartej na walorach regionalnego i lokalnego dziedzictwa, twórczo wykorzystywanego i świadomie interpretowanego, stymulującego świadome i aktywne uczestnictwo oraz wolę odbioru przekazu kultury w formach warsztatów, spotkań, przeglądów, konkursów, festiwali itp. 2. Wzmocnienie edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego stymulowanie powstawania nowych programów edukacyjnych dla wszystkich poziomów nauczania, aktywizację oferty nauczania wyższych uczelni, zintensyfikowanie powstawania materiałów naukowych i badawczych oraz ich przepływu i wykorzystania, a także kształcenie profesjonalnych kadr dla zarządzania i wykorzystania zasobów dziedzictwa (konserwacja, opieka, zarządzanie), w tym także podnoszenie oferty instytucji opieki nad zabytkami (zwłaszcza muzeów). 3. Określenie i egzekwowanie kompetencji służb konserwatorskich i urbanistycznych tworząc sprawny system aparatu kompetentnych służb 19

konserwatorskich specjalistów z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami oraz umożliwiając kompleksowe zapewnienie warunków do ochrony zabytków i dóbr kultury, służących racjonalizacji dynamicznych procesów inwestycyjnych i eksploatacyjnych środowiska naturalnego i kulturowego, powstawanie ewidencji i dokumentacji w tym zakresie. 4. Nobilitację zabytkowych miejsc i ośrodków kultury w wyniku realizowanych projektów współpracy między różnymi partnerami, w tym na poziomie europejskim, tworzenie produktów multimedialnych ułatwiających dostęp do poznawania zasobów dziedzictwa, twórczą i dokumentowaną wymianę poglądów i doświadczeń specjalistów, upowszechnienie przedsięwzięć kulturalnych oraz eksponowanie miejsc poprzez ich opisanie i oznakowanie, eksponowanie oraz akcje informacyjne i promocyjne (także szkolenia, seminaria, spotkania, konkursy nagrody itp.). 5. Osiągnięcie dobrego stanu bezpieczeństwa zabytkowych obiektów i zbiorów poprzez działania i inwestycje wynikające z potrzeb zabezpieczeń przeciwpożarowych, przeciwwłamaniowych oraz zapobiegania klęskom żywiołowym, a także stworzenie systemu społecznych opiekunów zabytków oraz profesjonalnych stanowisk monitorujących stan zachowania i użytkowania zabytków, a ponadto regulowanie kwestii własnościowych i prowadzenie prac wynikających z systemu ochrony archeologicznego dziedzictwa kultury w regionie. 6. Prowadzenie aktywnej polityki rynku pracy, która powodować ma zwiększenie możliwości zatrudnienia w wyniku różnych form aktywnego pośrednictwa pracy, szkolenia na rzecz przekwalifikowania oraz tworzenie sprzyjających warunków do zatrudnienia w sektorze usług kulturalnych i turystycznych związanych z urynkowieniem oferty. 7. Zwiększenie roli społecznego partnerstwa opieki nad zabytkami poszerzanie obszarów współpracy sektora publicznego z tzw. trzecim sektorem określającym postawy społeczne (szkolenia, wymiana informacji i opinii, wspieranie działań) poprzez systemowe programy, konkursy i ukierunkowane akcje, w tym związane ze zintegrowanym systemem promocji kultury i turystyki. 8. Wzmocnienie sektora usług na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego rozwijanie działalności przedsiębiorców wykonujących prace remontowe i konserwatorskie, promocja świadczonych usług, wsparcie dla doskonalenia zawodowego i kształcenia kadr, system dotacji inwestycyjnych oraz praw do ochrony technologii. Podjęte zostaną prace badawcze, studialne i projektowe, dokumentacyjne i ewidencyjne oraz popularyzacyjne z zakresu opieki nad zabytkami i wymiany doświadczeń. Wspomagane będą systemowe rozwiązania związane z informacją kulturalną i turystyczną (w tym elektroniczną) oraz inwestycje w instytucjach kultury oraz zrównoważonym sektorze usług turystycznych. Z uwagi na cezurę końcową Wojewódzkiego Programu Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski przypadająca na 2009r. Zarząd Województwa Małopolskiego uchwałą nr 808/08 z dnia 4 września 2008r. przystąpił do sporządzenia wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami województwie małopolskim na lata 2010-2013r. Będzie on kontynuacją i rozwinięciem założeń Wojewódzkiego Programu Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski. 20