K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 136 Wstęp Procesy małżeńskie odgrywają istotne miejsce w sądownictwie kościelnym. W szczególny sposób uwydatnia się w doktrynie walor kanonicznego procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa. W tym kontekście zasadnym wydaje się spetryfikowanie pewnego katalogu zasad procesowych wynikających z celu i natury kościelnego prawa procesowego, służących przede wszystkim ochronie rodziny, a zwłaszcza nierozerwalności małżeństwa 1. Trzeba dodać, iż w myśl starożytnej maksymy Ius sequitur vitam (prawo podąża za życiem), konieczna jest ciągła weryfikacja i aktualizacja owych zasad prawa, tak, by jak najlepiej spełniały one swoje właściwe funkcje w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości życia wiernych i Kościoła. Ojciec Święty Franciszek, wychodząc naprzeciw tej potrzebie i korzystając ze swojej wyłącznej kompetencji do reformowania prawa kanonicznego dotyczącego ważności/nieważności węzła małżeństwa sakramentalnego w dniu 8 września 2015 r. promulgował List apostolski motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus reformujący kanony Księgi VII Kodeksu Prawa Kanonicznego (kan. 1671-1691) 2. W niniejszym opracowaniu uwaga zostanie skoncentrowana na podstawowych założeniach, zasadach, które przyświecały dziełu przedmiotowej reformy. Niezmienność fundamentalnych zasad dotyczących małżeństwa kanonicznego Integralne ujęcie zasygnalizowanej w tytule artykułu problematyki domaga się uprzednio osadzenia we właściwym kontekście zagadnienia, jakie w tym wypadku stanowi tematyka niezmienności fundamentalnych zasad dotyczących małżeństwa kanonicznego. Rozpoczynając zatem namysł nad reformą Papieża Franciszka, należy podkreślić, iż motu proprio MIDI trwale stoi na straży wielowiekowego nauczania Kościoła o małżeństwie. Nie ulegają bowiem żadnej zmianie, co jest rzeczą zrozumiałą, zasady dotyczące małżeństwa będące deklaracją prawa Bożego zarówno naturalnego, jak i objawionego 3. Ojciec Święty bowiem kładzie szczególny nacisk na poszanowanie zasady nierozerwalności węzła małżeńskiego. Należy przypomnieć, że to fundamentalne pryncypium kanonicznego porządku prawnego zostało ujęte przez prawodawcę katolickiego w kan. 1056 KPK, w myśl którego Istotnymi przymiotami małżeństwa są jedność i nierozerwalność, które w małżeństwie chrześcijańskim nabierają szczególnej mocy z racji sakramentu 4. Systemowe znaczenie tej zasady oraz jej bezwzględny charakter wielokrotnie zostało wyartykułowane w nauczaniu Magisterium Kościoła, a ostatnio w nauczaniu Soboru Watykańskiego II 5 ; co znalazło wyraz w wielu kanonistycznych publikacjach 6. Idąc dalej, niezmienne pozostaje także kolejne pryncypium wynikające z dyspozycji kan. 1060 KPK, zgodnie z którym Małżeństwo cieszy się przychylnością prawa, dlatego mimo wątpliwości należy uważać je za ważne, dopóki nie udowodni się czegoś przeciwnego. Papież Franciszek wyraża w swoim dokumencie koherentny z w/w normą pogląd, według którego, pomimo uproszczenia i przyspieszenia samej procedury kanonicznej, nie promuje się nieważności małżeństwa; wręcz przeciwnie, właściwym celem procesu pozostaje dojście do prawdy 7. 1 Por. A. Dzięga, Strony sporu w kanonicznym procesie o nieważność małżeństwa, Lublin 1992, s. 58. 2 Zob. Papież Franciszek, List apostolski motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus reformujący kanony Kodeksu Prawa Kanonicznego dotyczące spraw o orzeczenie nieważności małżeństwa (tekst łacińsko-polski), Tarnów 2015. Dalej: MIDI. 3 Por. J. Dyduch, Komentarz do Wstępu MIDI, [w:] Praktyczny komentarz do Listu apostolskiego moto proprio Mitis Iudex Dominus Iesus papieża Franciszka, red. P. Skonieczny, Tarnów 2015, s. 33. 4 Codex Iuris Canonici auctoritate Joannis Pauli PP. II promulgatus 25.01.1983 r., AAS 75 (1983) pars II, s. 1-317. Kodeks Prawa Kanonicznego. Przekład polski zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu, Poznań 1984 (dalej: KPK). 5 Por. Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, [w:] Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, tł. polskie, Poznań 2002, s. 49. 6 Por. F. Bersini, Il diritto canonico matrimoniale, Torino 1994, s. 34-36; Por. J. Castaño, Legislación matrimonial de la Iglesia, Salamanca 1994, s. 66-67; Por. K. Lüdicke, Heiligungsamt: Ehe, [w:] Münsterischer Kommentar zum Codex luris Canonici, pod red.. K. Lüdicke, t. 4, Essen 1985, ad 1056; Por. W. Góralski, Kościelne prawo małżeńskie, Warszawa 2006, s. 41; Por. T. Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, t. III, Olsztyn 1984, s. 33-49. Por. P. M. Gajda, Prawo małżeńskie Kościoła katolickiego, Tarnów 2000, s. 33-34. 7 Por. J. Dyduch, Komentarz do Wstępu MIDI, [w:] Praktyczny komentarz., dz. cyt., s. 32-34.
137 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y Kończąc ten wątek, należy dodać, iż Ojciec Święty podkreśla we Wstępie MIDI, że ideą przewodnią, głównym celem dokonanej reformy, pozostaje kanoniczna zasada salus animarum suprema lex 8. Jak pisze Papież, miłość i miłosierdzie wymagają, aby Kościół jak matka stał się bliski swoim dzieciom, które czują się odłączone ; wprowadzone zaś zmiany mają przyczyniać się do tego, aby serca wiernych, którzy oczekują na wyjaśnienie swojej sytuacji nie były zbyt długo zniewolone przez mroki wątpliwości z powodu opóźnień w wydanym wyroku (Wstęp MIDI, in principio). Nowe rozwiązania występujące w MIDI a) Jeden wyrok pro nullitate matrimonii Przechodząc do analizy nowego procesu małżeńskiego, trzeba stwierdzić, iż jednym z podstawowych filarów reformy Ojca Świętego Franciszka jest zasada Una sententiae pro nullitate executiva ujęta w kan. 1679 MIDI. Jest to zupełnie nowa norma; dotychczas bowiem w procesie małżeńskim obowiązywał wymóg dwóch zgodnych wyroków w sprawach małżeńskich 9. W myśl wprowadzonej reguły, jedno orzeczenie stwierdzające nieważność małżeństwa, od którego nie wniesiono żadnego odwołania, staje się ipso facto wykonalne, w następstwie czego strony mogą zawrzeć nowe małżeństwo. Jak się okazuje, zmiana ta budzi kontrowersje wśród komentatorów. L. Adamowicz, w swoim artykule, wskazuje argumenty przemawiające zarówno za słusznością aplikacji tego novum (tu wymienia argument statystyczny, finansowy, temporalny, merytoryczny, logiczny), jak i argumenty przeciwne (trudności kadrowe w sądach kościelnych, trudności w dostępie do orzecznictwa rotalnego w języku narodowym, tendencję do miłosiernego traktowania petentów w postępowaniu w I Instancji) 10. Nieco odmienne stanowisko w tej kwestii wyraża G. Leszczyński, prezentując swoje wątpliwości co do zasadności tych ostatnich. Z drugiej strony zaś, kanonista ten w całej rozciągłości popiera spektrum argumentów Adamowicza w odniesieniu do złagodzenia dotychczasowej dyscypliny dotyczącej konieczności dwóch zgodnych wyroków pro nullitate. Leszczyński pisze, iż każda z wymienionych racji jest niezwykle istotna, gdyż znajduje zastosowanie nie tylko w teorii, ale przede wszystkim w praktyce (argumenty te bowiem dotykają w swojej materii zarówno ekonomię procesową, jak i czas trwania procedury) 11. W kontekście argumentu logicznego, który zdaniem komentatora jest szczególnie interesujący; kanonista traktuje o tym, które rozwiązanie czy obowiązujący dotychczas system duplex conformis, czy aktualna zasada wystarczalności jednego wyroku stwierdzającego nieważność małżeństwa - daje większą gwarancję zbliżenia prawdy procesowej do prawdy obiektywnej o danym małżeństwie. Finalnie autor jednoznacznie optuje za tą ostatnią 12. Kończąc ten passus należy zauważyć, iż niewątpliwie ta istotna zmiana w przebiegu procesu małżeńskiego, w znacznym stopniu upraszcza procedurę, co też pozostaje koherentne z głównym założeniem reformy Papieża Franciszka 13. b) Sędzia jednoosobowy Kolejna zasadnicza innowacja, która została ujęta w dokumencie papieskim wiąże się ze składem osobowym trybunału. Po pierwsze, Ojciec Święty w nowym kan. 1673 3 MIDI stanowi, iż Sprawy o nieważność małżeństwa zastrzeżone są dla kolegium składającego się z trzech sędziów. Dalej zaś, w 5 tego samego kan. dodaje, iż Trybunał drugiej instancji, do ważności, winien być zawsze kolegialny. Trzeba zauważyć, iż norma ta jedynie potwierdza dotychczas funkcjonującą w kanonicznym procesie o nieważność małżeństwa zasadę kolegialności 14. W kontekście tej dyrektywy nowością jest natomiast możliwość ustanowienia przez biskupa sędziego jednoosobowego, który winien być duchownym. Trafnie zauważa Leszczyński, iż ten aspekt omawianej zmiany nie jest jednak zbyt doniosły, gdyż w rzeczywistości może znaleźć zastosowanie tylko w tych diecezjach, w których istnieje brak możliwości utworzenia trybunałów kolegialnych 15. 8 Por. kan. 1752 KPK. 9 Por. kan. 1684 1 KPK. Warto dodać, iż system duplex conformis obowiązywał od czasów konstytucji apostolskiej Benedykta XIV Dei Miseratione z 3.11.1741 r., aż do promulgowania MIDI. Por. P. Skonieczny, Komentarz do kan. 1679 MIDI, [w:] Praktyczny komentarz, s. 123. Szerzej na ten temat zob. S. Panizo Orallo, Instancia y los demás recursos o remedios procesales en la Instrucción Dignitas connubi, [w:] Los procesos de nulidad de matrimonio canónico hoy (Actos de la e la Instrucción Dignitas connubi ), red. R Rodríguez Chacón, L Ruano Espina, Madrid 2006, s. 87-89. 10 Por. L. Adamowicz, Jedna czy dwie instancje w oczekiwaniu na reformę procesu małżeńskiego, [w:] Procesy i procedury, nowe wyzwania, red. G. Leszczyński, Warszawa 2015, s. 77-78. 11 Por. G. Leszczyński, Założenia ogólne motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus, [w:] Proces małżeński według motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus, red. J. Krajczyński, Płock 2015, s. 29. 12 Por. tamże, s. 30. 13 Por. P. Skonieczny, Komentarz do kan. 1679 MIDI, [w:] Praktyczny komentarz, s. 124. 14 Szerzej na ten temat zob. M. Greszata, Iudicium cum principiis: kodeksowa weryfikacja wybranych zasad procesowych w kanonicznych sprawach o nieważność małżeństwa, Lublin 2008, s. 307-325. 15 Por. G. Leszczyński, Założenia ogólne., s. 30.
K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 138 O wiele bardziej nowatorski, w przekonaniu tego kanonisty, wydaje się drugi wymiar reformy związanej ze składem osobowym sądu, określony w nowym kan. 1673 1, w myśl którego W każdej diecezji sędzią pierwszej instancji w sprawach o nieważność małżeństwa, których prawo wyraźnie nie wyłącza, jest biskup diecezjalny, który może wykonywać władzę sądowniczą osobiście lub przez innych, według przepisów prawa 16. Zgodnie z instrukcją Papieża Franciszka zmiana ta odnosi się szczególnie do procesu skróconego, który jawi się jako wyjątek od zasady kolegialności trybunału i zostaje ustanowiony celem rozstrzygnięcia spraw, w których skarga o nieważność małżeństwa poparta jest ewidentnymi przesłankami. Co za tym idzie, w procesie skróconym to biskup diecezjalny posiada wyłączną kompetencję do orzekania w procesie, który jest przedmiotem zainteresowania w tym opracowaniu. W doktrynie podkreśla się, że takie rozwiązanie niesie ze sobą pewne wątpliwości, związane choćby z przygotowaniem merytorycznym, kwalifikacjami biskupa diecezji. Jednocześnie wskazuje się, że obiekcje te łatwe są do obalenia, w przypadku, gdy współpraca pomiędzy biskupem a pozostałymi pracownikami sądów kościelnych (gdy idzie o proces skrócony mowa tu zwłaszcza o funkcji instruktora czy asesora) będzie właściwa, tj. rzetelna, uczciwa, kompetentna 17. Co ważne, sam Ojciec Święty, uzasadniając motywy swojego działania w tym obszarze normatywnym, mówi, iż mocą swego zadania pasterskiego (biskup) daje największą gwarancję katolickiej jedności z Piotrem w wierze i dyscyplinie (Wstęp MIDI, IV). c) Proces skrócony Instytucja procesu skróconego, powstała na gruncie reformy Papieża Franciszka, wydaje się być szczególnym fenomenem na tle pozostałych zmian; dla trybunałów kościelnych jest ona swoistego rodzaju wyzwaniem. Regulacje co do processus brevior zostały ujęte w kan. 1683-1687 MIDI. Nowatorski charakter tego procesu określają dwa warunki, sine qua non. Zgodnie z dyspozycją kan. 1683 MIDI, pierwszym z nich jest złożenie skargi powodowej przez obojga małżonków lub przez jednego z nich za zgodą drugiego; drugim natomiast jest oczywista nieważność małżeństwa, poparta materiałem dowodowym łatwym i szybkim do zgromadzenia. Ponadto, orzekanie w sprawach o nieważność małżeństwa w procesie skróconym, pozostaje wyłącznie w kompetencji biskupa diecezjalnego (kan. 1683 MIDI). Zdaniem kanonistów, wymogi co do pierwszego warunku nie budzą zastrzeżeń z aspektu teoretycznoprawnego 18. Wiele wątpliwości natomiast budzi aspekt praktyczny tego wymogu. Poruszając ten problem P. Majer pisze: Niepokojące jawi się preferowanie zgodnego żądania obu stron w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa 19. W opinii komentatora, taki zapis może przyczynić się do powstania mylnego przekonania u stron, iż w sytuacji, gdy oboje złożą zgodne oświadczenie co do nieważności swojego małżeństwa, to ich sprawa zakończy się szybko i pozytywnie. Takie podejście osób zainteresowanych tą procedurą niejednokrotnie może stać się przyczyną zafałszowania przez strony prawdy o małżeństwie 20. W tym kontekście trafna jest uwaga Z. Grocholewskiego, który uważa, że zgodność stron powinna uczynić sędziego bardziej czujnym w uznaniu pewnych faktów za prawdziwe 21. Według kanonistów, równie kontrowersyjnym zdaje się być drugi warunek, o którym traktuje kan. 1683 MIDI. W myśl tej regulacji, nieważność zawartego związku powinna być czymś oczywistym. Należy dodać, iż przykładowe przypadki takich sytuacji zostały nietaksatywnie wymienione w art. 14 1 Ratio 22. Zaliczono do nich taki brak wiary, który może prowadzić do symulacji lub błędu determinującego wolę; krótki czas pożycia małżeńskiego; aborcję dokonaną dla uniknięcia zrodzenia potomstwa; uporczywe pozostawanie w relacji pozamałżeńskiej w czasie zawierania małżeństwa lub wkrótce po ślubie; podstępne zatajenie bezpłodności, poważnej choroby zakaźnej, potomstwa z wcześniejszego związku lub pozbawienia wolności; zawarcie małżeństwa z przyczyny całkowicie obcej życiu małżeńskiemu lub wynikające z nieoczekiwanej ciąży kobiety; użycie przemocy fizycznej w celu wymuszenia konsensu; brak używania rozumu potwierdzony dokumentacją, itd.. Zdaniem komentatorów, katalog otwarty owych przesłanek jest problematyczny, z tych racji, iż może on zostać odebrany w sposób zbyt uproszczony zarówno przez samych petentów, którzy najczęściej nie posiadają wystarczającej wiedzy z zakresu prawa kanonicznego, jak i mniej kompetentnych pracowników sądów kościelnych. Stąd też uważają oni, iż wymienione w art. 14 1 Ratio hipotezy należy traktować jedynie jako wskazówki, symptomy; nigdy natomiast jako nowe podstawy czy tytuły do stwierdzenia nieważności małżeństwa, gdyż te w analizowanym motu proprio nie zostały zmodyfikowane 23. 16 Por. tamże, s. 30-31. 17 Por. tamże, s. 31. Por. P. Majer, Komentarz do kan. 1683 MIDI, [w:] Praktyczny komentarz, s. 164-165. 18 Por. tamże, s. 166-167. 19 Por. tamże, s. 167. 20 Por. tamże, s. 167-168. 21 Por. Z. Grocholewski, Struktura etapu dowodowego procesu, [w:] Plenitudo legis dilectio. Księga pamiątkowa dedykowana prof. dr. hab. Bronisławowi W. Zubertowi OFM z okazji 65. rocznicy urodzin, red. A. Dębiński, E. Szczot, Lublin 2000, s. 365. 22 Por. Papież Franciszek, Ratio procedendi in causis ad matrimonium nullitatem - 15.08.2015, Tarnów 2015. Dalej: Ratio. 23 Szerzej na ten temat zob. P. Majer, Komentarz do art. 14 1 Ratio, [w:] Praktyczny komentarz, s. 193-201.
139 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y Kończąc ten passus należy stwierdzić, iż mając na względzie wspomniane wyżej obawy i wątpliwości, ale także biorąc pod uwagę istotny cel procesu de nullitate matrimonii, jakim jest dojście do prawdy prawnej o małżeństwie, trzeba podkreślić, iż w doktrynie zaleca się, aby sądy kościelne z dużą rozwagą podchodziły do możliwości przeprowadzenia procesu skróconego. Jak wykazał w swym artykule G. Dzierżon w praktyce sądowniczej oczywistość nieważności małżeństwa występuje niezwykle rzadko 24. d) Apelacja W MIDI pewnej modyfikacji uległa także instytucja apelacji. W nowym prawie procesowym nie przewidziano apelacji z urzędu (tak jak było to uregulowane w dotychczasowym brzmieniu kan. 1682 1 KPK), aczkolwiek w dalszym ciągu niezmienną i podstawową zasadą procesu małżeńskiego pozostaje apelacja przysługująca stronom; tę bowiem traktuje się jako gwarant ich prawa do obrony. W świetle reformy Papieża Franciszka możliwość skorzystania z w/w formy zaskarżenia przysługuje także obrońcy węzła małżeńskiego oraz promotorowi sprawiedliwości (kan. 1674 MIDI). W tym kontekście w literaturze przedmiotem sporów pozostaje sprawa opublikowania wyroku, pozostająca w ścisłym związku z jednym z pryncypiów kanonicznego prawa procesowego, jakim jest prawo do apelacji i jego realizacji. Trzeba bowiem podkreślić, iż wyrok musi zostać opublikowany zgodnie z prawem. Przy czym pozostaje kwestią dyskusyjną, czy wystarczy powiadomić strony procesu o samej decyzji sądu, czy też należy dodatkowo przedstawić konkretne uzasadnienie? Zdecydowana większość komentatorów stoi na stanowisku, iż należy ukazać stronom uzasadnienie rozstrzygnięcia, by umożliwić im poznanie rzeczywistej motywacji wyroku, wskutek czego mogą one złożyć stosowną i zasadną apelację 25. Taki pogląd pozostaje koherentny z dyspozycją art. 257 1 Instrukcji Dignitas connubii, gdzie stwierdza się, iż Wyrok ma być ogłoszony jak najszybciej; przed publikacją nie ma on żadnego znaczenia, nawet w wypadku gdyby jego część rozstrzygająca, za zezwoleniem sędziego, została poddana do wiadomości stron 26. Warto dodać, że gdy idzie o proces skrócony, Ojciec Święty w swoich założeniach dopuszcza możliwość odrzucenia apelacji przez trybunał II instancji, ale tylko w sytuacji, gdy oczywistym jest, że odwołanie ma na celu działanie na zwłokę 27. Co ważne, inna reakcja procesowa została przewidziana w zwykłym trybie sądowym, gdzie wniesienie apelacji na zwłokę nie skutkuje jej odrzuceniem, a publikacją dekretu potwierdzającego wyrok poprzedniej instancji 28. W tym kontekście P. Skonieczny stwierdza, iż w przypadku, gdy apelacja jest oczywistym działaniem na zwłokę, zaś prawda o sakramencie małżeństwa, odkryta przez sąd pierwszej instancji, jest jasna, a sędziowie nabyli pewność moralną co do nieważności małżeństwa to kolegium apelacyjne ma obowiązek potwierdzić wyrok pierwszej instancji 29. Zdaniem kanonisty, można jedynie domniemywać, iż takie odmienne rozwiązanie podyktowane jest specyfiką wskazanych sytuacji procesowych. W odróżnieniu bowiem od procesu zwyczajnego, istotą procesu skróconego jest badanie oczywistej nieważności małżeństwa 30. W analizowanym dokumencie Ojciec Święty pewną uwagę poświęcił też właściwości sądowej, stanowiąc, iż apelację wnosi się do trybunału wyższego. We Wstępie MIDI stwierdzono, iż Należy przywrócić apelację do Stolicy Metropolitalnej, gdyż to zadanie, jako głowy prowincji kościelnej, utrwalone przez wieki, jest wymownym znakiem synodalności w Kościele (Wstęp MIDI, V). Z tego wynika, iż wymieniony sąd jest właściwy do wniesienia apelacji. Należy dodać, iż Papież Franciszek nie wyklucza również możliwości bezpośredniego apelowania do Trybunału Roty Rzymskiej. W opinii prawodawcy, takie rozwiązanie jest przejawem woli umacniania więzi pomiędzy Stolicą Piotrową i kościołami partykularnymi (Wstęp MIDI, VII). e) Zadania własne Konferencji Biskupów W prowadzonych rozważaniach nie można pominąć jeszcze jednego wątku, jakim jest kwestia zadań własnych Konferencji Biskupów. Ustalenia w tej materii zostały wyrażone już w preambule MIDI, co wskazuje na wagę zasygnalizowanej problematyki. I tak, prawodawca obliguje Konferencje Biskupów do czynnego uczestnictwa we wprowadzaniu zreformowanej praktyki sądowniczej ze szczególnym poszanowaniem prawa biskupów do zorganizowania władzy sądowniczej we własnych Kościołach partykularnych. Papież Franciszek zwraca szczególną 24 Szerzej na ten temat zob. G. Dzierżon, Pewność moralna w procesie skróconym i w procesie zwyczajnym, [w:] Proces małżeński, s. 109-125. 25 Por. G. Leszczyński, Założenia ogólne., s. 33-34. 26 Por. Pontificium Consilium de Legum Textibus, Instructio Dignitas connubii -25 01.2005, Città del Vaticano 2005. 27 W razie przyjęcia apelacji sprawa przechodzi w tryb zwyczajny. Por. kan. 1687 4 MIDI. 28 Por. kan. 1680 2 MIDI. 29 Por. P. Skonieczny, Komentarz do kan. 1680 2, [w:] Praktyczny komentarz, s. 139. 30 Por. tamże, s. 139-140.
K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 140 uwagę na odpowiedzialność Konferencji Biskupów za dbałość o to, aby proces małżeński, w miarę możliwości, był bezpłatny. Przy czym zaleca się, aby jednocześnie zostało zachowane sprawiedliwe i godne wynagrodzenie pracowników sądów kościelnych (Wstęp MIDI, VI). W doktrynie zauważa się, iż paralelna realizacja obydwu postulatów papieskich dotyczących finansowania procesów nie jest zadaniem łatwym i wymaga wypracowania pewnych norm i zasad, które pozwolą znaleźć konsensus w tej materii 31. Zakończenie Z przeprowadzonych analiz wynika, iż za ratio legis motu proprio MIDI bezsprzecznie należy uznać nie liberalizację kościelnej dyscypliny, ale usprawnienie i przyspieszenie procesów o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Przy czym należy skonstatować, iż reforma ta ma się dokonywać z całkowitym poszanowaniem natury procesu pro rei veritate; fundamentalne zasady dotyczące małżeństwa, w tym bezwzględna jego nierozerwalność, pozostają niezmienne; zbawienie dusz jawi się zaś jako najwyższe prawo w Kościele (kan. 1752 KPK). Wskazane w niniejszym przedłożeniu instrumenty procesowe mają służyć przede wszystkim dobru wiernych, których serca pozostają zniewolone przez mroki wątpliwości. Jednak, aby Kościół mógł w pełni realizować swoją zbawczą misję, biorąc pod uwagę obawy i wątpliwości jakie budzi papieska reforma, tym bardziej wydaje się konieczne osobiste zaangażowanie biskupów w sprawy sądownictwa kościelnego; konieczna jest także rzetelność i uczciwość pracowników trybunałów kościelnych. * * * The Author of the presented article focused his attention on analysis of the procedural principles pertaining to cases regarding the nullity of marriage in the light of the reform of Pope Francis contained in the Motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus. The analysis shows that streamline and accelerate the process of annulment of marriage should unquestionably be considered to the ratio legis of the motu proprio MIDI, not the liberalization of church discipline. At the same time, it should be emphasized, that this reform should take place in full respect for the nature of the process - pro rei veritate; fundamental principles regarding marriage, including its absolute indissolubility, remain unchanged. Finally, the salvation of souls must always be the supreme law of the Catholic Church (can. 1752 CIC). The new procedural solutions, which have been indicated in this article, are used primarily for the good of the faithful, whose "hearts remain enslaved by the darkness of doubt". However, taking into account the concerns and doubts as to the papal reform, the personal involvement of the bishops of the Church in the affairs of the judiciary seems necessary that the Church can fully carry out its mission of salvation. For this purpose it is also necessary the reliability and honesty of employees ecclesiastical tribunals. 31 Por. G. Leszczyński, Założenia ogólne., s. 35.