BOHATEROWIE STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU

Wykład 7 BOHATEROWIE STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU Ks. Michał Bednarz Bohaterowie Ewangelii HEROD WIELKI KRÓL JUDEI (37-4 R. PRZED CHR.) Gdy zaś Jezus narodził się w Betlejem w Judei za panowania króla Heroda, oto mędrcy ze Wschodu przybyli do Jerozolimy (Mt 2,1). Wódz rzymski Pompejusz zdobył Azję Mniejszą i w r. 63 przed Chr. wkroczył do Jerozolimy. Ziemia Święta przeszła już bezpośrednio pod władzę Rzymian. Oddali oni władzę Idumejczykowi, Antypaterowi. W r. 48 Cezar mianował go namiestnikiem Judei, a dwóch jego synów gubernatorami: Fazaela w Jerozolimie, a Heroda w Galilei. Herod od pierwszej chwili okazał się zdolnym wodzem, biegłym w sztuce wojskowej i mądrym władcą. Wytępił tzw. zelotów na terenie Galilei. Czynem tym przekroczył jednak swe kompetencje, gdyż tego rodzaju sprawy podlegały jurysdykcji Sanhedrynu. Został więc natychmiast wezwany, by stawić się przed oblicze członków zasiadających w tej czcigodnej instytucji. Herod wiedział doskonale, że może liczyć na silne poparcie legata Syrii, toteż zachował agresywną postawę wobec przedstawicieli Sanhedrynu. Rzeczywiście nie otrzymał wyroku skazującego i cichaczem opuścił miasto, by wnet powrócić na czele zbrojnego oddziału. Tymczasem w r. 44 został zamordowany Cezar i zaczął się okres niepokoju w państwie rzymskim. Hasmonejczycy nie myśleli rezygnować z korony. Jeden z nich, Antygon, wspomagany przez Partów, oblegał Jerozolimę. Herodowi udało się uciec z miasta. W chwili wybuchu wojny Herod podjął bardzo roztropną z punktu widzenia politycznego decyzję. W r. 40 uciekł do Rzymu i szukał tam wsparcia przeciw Antygonowi. Zdobył zaufanie i poparcie Antoniusza oraz Oktawiana, mimo iż było wielu pretendentów do korony królewskiej w Palestynie. Senat mianował go królem Hebrajczyków. Był jednak królem bez terytorium, ponieważ kraj zajmowali wrogowie, których musiał wypędzić. Udał się do Palestyny i z pomocą wojska rzymskiego oblegał Jerozolimę. W r. 37 zdobył miasto i osiągnął pełną władzę królewską. Na wiosnę 37 r. przed Chr. Herod poślubił księżniczkę hasmonejską Miriam. Pod wpływem jej rodziny mianował arcykapłanem jej brata, Arystobula. Nie zyskał nigdy sympatii i poparcia Izraelitów, ponieważ traktowali go jako cudzoziemca (był Idumejczykiem). Rzymianie uważali go jednak za zdolnego i energicznego władcę, dlatego otrzymał od nich tytuł rex socius (= sprzymierzony król). Cieszył się rzeczywiście niezwykłą autonomią i nie musiał składać daniny, ale był zależny od Rzymu w dziedzinie polityki zagranicznej i musiał dostarczać żołnierzy, jeżeli Rzymianie prowadzili wojny. Herod zdobył, a następnie umocnił swoją władzę dzięki poparciu Rzymian. Nic więc dziwnego, że bardzo był wobec nich lojalny. Najpierw opowiedział się po stronie Antoniusza, który z Egiptu rządził wschodnią częścią imperium. Musiał poddawać się jego życzeniom nawet wtedy, gdy godziło to w jego interesy. Tak było np. wtedy, gdy na życzenie Kleopatry Antoniusz 1

podarował jej miasta wybrzeża i Jerycho. Herod musiał robić dobrą minę do kiepskiej gry. Ale był zbyt mądry, aby nie wiedzieć, że może zachować władzę tylko dzięki poparciu Rzymu. Kleopatra chciwie spoglądała na terytorium Heroda. Nie mogąc go całkowicie wyeliminować, starał się utrudnić mu życie. Umiała znaleźć środki, aby zasiać niezgodę między Herodem a Nabatejczykami. Oni zaś stanowili potężny naród arabski, a ich terytorium rozciągało się na pograniczu pustyni od Damaszku aż do granic Egiptu. Stolicą było czerwone miasto Petra, wykute w skałach. Kiedy w r. 32 wybucha wojna między Antoniuszem a Oktawianem, Herod był gotów pospieszyć na pomoc pierwszemu z nich. Kleopatra skłoniła jednak Antoniusza, aby wysłał swego wasala przeciw Nabatejczykom. Dzięki temu Herod nie musiał brać udziału w kampanii przeciw nowemu władcy w cesarstwie rzymskim. Wydawać by się mogło, że triumf Oktawiana pod Akcjum (31) będzie miał fatalne skutki dla syna Antypatera. Oktawian po zwycięstwie zatrzymał się na Rodos i tam przybył do niego Herod. Zapewniał go o swej lojalności i został uznany królem Izraela. Dzięki jego życzliwości poszerzył w ciągu następnych lat swoje terytorium tak, iż w chwili jego śmierci obejmowało ono: Idumeę, Judeę, Samarię, wybrzeże, Galileę, Pereę, obszary na północ i wschód od Jeziora Galilejskiego: Gaulanitydę, Intureę, Bataneę, Trachon i Auranitis. W królestwie Heroda mieszkali nie tylko Izraelici, ale także poganie. Nie zamierzał on kontynuować polityki Hasmonejczyków i siłą nawracać ich na judaizm, ale pragnął być Żydem dla Żydów, a Grekiem dla Greków. Otaczał się wykształconymi hellenistami i rozbudowywał miasta greckie, w których powstawały łaźnie, teatry, gimnazja i świątynie. Budowle świadczą o tym, że Herod kochał sztukę grecką i otaczał szacunkiem cesarza. Wzniósł na cześć Augusta wiele świątyń w tych miastach, które zostały zhellenizowane. W miejscu zniszczonego miasta Samaria wzniósł nowe, które na cześć Augusta nazwał Sebaste (od greckiego słowa będącego odpowiednikiem łacińskiego Augustus dostojny). Przebudował słynną Wieżę Stratona i wzniósł tam port, który nazywa Cezareą. Na obszarze całego kraju powstał szereg twierdz. W Jerozolimie, na północ od świątyni, Herod zbudował fortecę Antonia a w północno-zachodniej części miasta pałac. Najpiękniejszą twierdzę wzniósł jednak na brzegu Morza Martwego Masadę. W Jerycho zbudował pałac i tam przebywał w okresie zimy. Pozostałości tych budowli są widoczne jeszcze dzisiaj na obszarze całego kraju. Miały ułatwić panowanie i kontrolę nad państwem, a ponadto uwiecznić imię władcy. Nic więc dziwnego, że zdobył wdzięczność zhellenizowanej części ludności swego terytorium. Pobożni Żydzi byli jednak oburzeni tym, iż król Izraela darzy sympatią hellenistów. Herod zawarł związek małżeński z Miriam, aby zyskać poparcie narodu i starej rodziny królewskiej. Naród widział w nim bowiem uzurpatora, ponieważ nie pochodził z rodziny królewskiej. Hasmonejczycy byli dla niego ciągle niebezpiecznymi. Chciał się ich więc pozbyć. Niechęć do nich wzmagała się i była w końcu tak silna, że dokonał kilku wyroków na członkach własnej rodziny. Najpierw została skazana na śmierć jego ukochana żona Miriam, oskarżona o cudzołóstwo (29), a w roku następnym jego teściowa podejrzana o udział w spisku. Zazdrosny i podejrzliwy władca reagował gwałtownie, gdy wydawało mu się, że ktoś podważa jego autorytet. W r. 7 zamordował w Sebaste dwóch synów, Aleksandra i Arystobula. Umiłowanym jego synem był pierworodny Antypater, ale i jego oskarżył o zdradę i zamordował. Herod był więc człowiekiem krwawym. Z tym obrazem zgadza się opowiadanie Ewangelii św. Mateusza o betlejemskim mordzie dzieci (Mt 2,16). Król ciągle odczuwał zagrożenie i dlatego nie wahał się usunąć każdego, kto w jakikolwiek sposób mógłby zagrozić jego władzy. 2

Spotykał się wszędzie z nieufnością lub wręcz wrogością Żydów, i dlatego postanowił przełamać ich opór i zaimponować im polityką wielkości i przepychu, a także dać im złudzenie odzyskanej niepodległości. Był człowiekiem trzeźwym i dobrze wiedział, że nie zdobędzie popularności w społeczeństwie, dostosowując się do zwyczajów grecko-rzymskich. Zdawał też sobie sprawę, że żaden program polityczny nie wywoła takiego wrażenie jak plan gruntownej przebudowy domu Boga, tym bardziej, że świątynia zbudowana po powrocie z niewoli babilońskiej nie mogła się mierzyć pod względem okazałości i przepychu z przybytkiem Salomona, a na dodatek liczyła już 500 lat. Była więc stara i uległa zniszczeniu. W celu rozproszenia nieufności Żydów Herod postanowił, że robotnicy przystąpią do niszczenia starych części dopiero po zgromadzeniu materiału, a następnie bardzo szybko zostanie wzniesiona nowa budowla. W ten sposób zabezpieczono ciągłość kultu i usunięto wszelkie obawy, że Idumejczyk może zburzyć starą świątynię, a nie zbudować nowej. Podejmując tę decyzję, Herod dołożył starań, aby nie drażnić uczuć nawet najbardziej rygorystycznych rzeczników Prawa. W r. 20 przed Chr. zaczął realizować swój ambitny plan. Kapłani ukończyli prace przy budowie przybytku w ciągu 18 miesięcy. W rocznicę wstąpienia na tron Herod oddał świątynię do użytku. Przy tej okazji kazał zabić na pierwszą ofiarę trzysta wołów. W zasadniczych zrębach prace zakończono w dziesięć lat później (9), ale w szczegółach (detale architektoniczne) prowadzono je jeszcze bardzo długo. Trwały z przerwami do r. 63 po Chr., a więc zostały ukończone na 7 lat przed całkowitym zburzeniem. Herod umarł w Jerycho w marcu lub kwietniu 4 r. przed Chr. Został pochowany w twierdzy Herodium w pobliżu Betlejem. Ks. Mirosław Łanoszka Bohaterowie Starego Testamentu DAWID KRÓL WEDŁUG SERCA BOŻEGO Wtedy król Dawid poszedł do świętego namiotu, usiadł w obecności PANA i tak przemówił: «Panie mój, BOŻE, kim ja jestem i czym jest mój dom, że przywiodłeś mnie aż dotąd? Ale dla Ciebie, Panie mój, BOŻE, nie było tego dosyć! Zechciałeś jeszcze udzielić obietnic domowi Twojego sługi na daleką przyszłość. I zechciałeś do mnie mówić, choć jestem tylko człowiekiem, Panie mój, BOŻE!» (2Sm 7,18-19). O ile postać Heroda Wielkiego z różnych względów wywoływała niechęć i nieufność społeczeństwa żydowskiego, to osoba i dzieje Dawida, najpotężniejszego króla biblijnego Izraela (ok. 1010-970 przed Chr.) 1, zostały przedstawione w Piśmie św., jako historia władcy powołanego przez Boga, aby być pomazańcem według Jego serca. Nasze spotkanie z królem Dawidem rozpoczęliśmy od wysłuchania fragmentu jego modlitwy będącej świadectwem niezwykłej pokory tego monarchy, który nie wstydzi się wypowiadać słów podziwu i uwielbienia Boga za 1 J.P. Heil, DAWID, w: P.J. Achtemeier (red.), W. Chrostowski (red. nauk. wyd. pol.), Encyklopedia biblijna, Warszawa 1999, s. 194. 3

wszelkie otrzymane od Niego dobra. Historia Dawida została przekazana zasadniczo na kartach Pierwszej i Drugiej Księgi Samuela (1Sm 16-24; 2Sm), natomiast o końcowych latach panowania tego króla czytamy w początkowych fragmentach Pierwszej Księgi Królewskiej (1Krl 1,1-2,11). Z dziejami Dawida możemy się również zapoznać sięgając do Pierwszej Księgi Kronik (1Krn 11-29), stanowiącej fragment dzieła kronikarskiego (1-2Krn; Ezd; Ne). Chociaż znaczenie hebrajskiego imienia Dawid (Dawîd) jest trudne do jednoznacznego określenia, to jednak najbardziej prawdopodobne rozwiązanie wyjaśnia jego pochodzenie poprzez odwołanie się do więzów pokrewieństwa ( brat ojca ) lub postawy nacechowanej uczuciem miłości ( umiłowany [Boga] ) 2. Historia Dawida rozpoczyna się w momencie, kiedy pierwszy król Izraela, Saul, ulegając pokusie posiadania absolutnej władzy, okazał nieposłuszeństwo Bogu: zamiast trwać w postawie ufności i wiary jako pełnomocnik Boga, realizował własne plany wykorzystując sferę religii dla wzmocnienia swojej pozycji. Sposób, w jaki Saul sprawował urząd królewski stopniowo oddalał go od Boga, a nawet prowadził do stawiania siebie na Jego miejscu. Taki styl rządzenia spotkał się z Bożym odrzuceniem, a na miejsce pierwszego króla Izraela Bóg wybrał najmłodszego spośród synów Jessego, Dawida, pochodzącego z Betlejem (1Sm 16,11). Zgodnie z genealogią przekazaną w Księdze Rut korzenie rodowe Dawida sięgają osoby Peresa, (Rt 4,18-22), syna Judy i Tamar (Rdz 38,29), dlatego też przedstawiony w Pierwszej Księdze Kronik wykaz protoplastów plemion zamieszkujących Królestwo południowe (Juda), wskazuje na Dawidową przynależność do pokolenia Judy (1Krn 2,3-17). Bóg poprzez posługę proroka Samuela namaścił Dawida na przyszłego króla Izraela w Betlejem, a on od tej chwili, pełen Ducha Świętego, stał się Bożym pomazańcem (1Sm 16,1-13). Syn Jessego swoje wejście na najwyższe szczyty władzy rozpoczął na dworze pierwszego króla Izraela. Tradycja biblijna podaje, że Dawid znalazł się tam z powodu umiejętności gry na cytrze, dzięki której łagodził melancholiczne nastroje Saula (1Sm 16,14-23). Możliwe jednak, że bliższe zainteresowanie Saula tym nieznanym pasterzem z Betlejem w Judei, było rezultatem zwycięskiego pojedynku tego chłopca z Goliatem, jaki miał miejsce podczas konfliktu filistyńsko-izraelskiego w Dolinie Terebintu (1Sm 17). Ta niezwykła konfrontacja Dawida z Goliatem ukazała, na czym polega bycie prawdziwym królem. Podczas, gdy Saul pełen lęku nie potrafił walczyć za swój naród, ujawniając swoją niezdolność do bycia jego władcą, Dawid, uzbrojony w procę i kilka kamieni, odniósł zwycięstwo mocą wiary w Boga, stając się w ten sposób prawdziwym przywódcą narodu wybranego 3. Zwycięstwo nad potężnym Filistynem uczyniło z Dawida bohatera narodowego, który cieszył się nie tylko sławą pośród Izraelitów, ale pozyskał również przyjaźń dzieci Saula: syna Jonatana oraz córki Mikal, którą poślubił (1Sm 18). Ta niezwykła popularność Dawida sprawiła, że Saul zaczął w nim widzieć rywala i wroga, którego należy się pozbyć, aby utrzymać własną pozycję jako króla i zabezpieczyć sukcesję tronu dla Jonatana. Uciekający przed prześladowaniami Saula Dawid szukał schronienia w różnych miejscach, pośród których znalazło się także, leżące na terytorium wrogów Izraela, filistyńskie miasto Gat, gdzie zawarł sojusz z rezydującym tam władcą, Akiszem (1Sm 21,11-15; 27,1-12). Chociaż Dawid sprzymierzył się z Filistynami, to jednak nie wziął udziału w zbrojnej konfrontacji, jaka miała miejsce między nimi a Izraelitami na wzgórzu Gilboa, w której polegli Saul i Jonatan (1Sm 31; 2Sm 1). Ta zakończona klęską bitwa spowodowała ostateczny upadek kró- 2 J. Auneau, DAVID, w: J. Bajard, M. Defossez, J. Longton, R.F. Poswick, G. Rainotte (red.), Le Dictionnaire Encyclopédique de la Bible, [Turnhout] Brepols 1987, s. 332; Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, L. Koehler, W. Baumgartner, J.J. Stamm (red.), P. Dec (red. nauk. wyd. pol.), tom 1, Warszawa 2008, s. 205. 3 B. Costacurta, Król Dawid, tłum. D. Piekarz, Kraków 2007, s. 33. 4

lestwa Saula. Po śmierci pierwszego władcy Izraela Dawid został wybrany przez starszyznę pokolenia Judy na króla, obierając na stolicę Hebron, leżący w południowej części górzystego obszaru ziemi judzkiej, w którym przez siedem lat sprawował rządy (2Sm 2,1-7). W tym czasie Abner, ocalały dowódca wojsk Saula, starał się utrzymać kontrolę nad pozostałością królestwa tego pierwszego monarchy Izraela, wspierając panowanie nad nimi Iszbaala, jednego z Saulowych synów. Zatem przeszkodą dla Dawida w stworzeniu jednolitego i silnego państwa stała się dzieląca naród izraelski dwuwładza. Sytuacja ta doprowadziła do konfrontacji wojsk Dawida z żołnierzami Iszbaala. Z potyczki tej zwycięsko wyszli ludzie Dawida, natomiast Iszbaal w wyniku poniesionej klęski schronił się w swojej bezpiecznej siedzibie (Machanaim), skąd od początku próbował rządzić tym, co jeszcze pozostało po jego ojcu (2Sm 2,12-32). Na wskutek konfliktu, jaki miał miejsce między Iszbaalem i Abnerem, ten dotychczasowy dowódca armii Saula postanowił przejść na stronę Dawida (2Sm 3,6-11). Abner doskonale zdawał sobie sprawę z tego, że jest kwestią czasu, kiedy Dawid jako pomazaniec Boga zostanie ustanowiony królem nad całym Izraelem, dlatego też zaoferował mu pomoc w pozyskaniu północnych plemion narodu wybranego, jednocześnie licząc na stanowisko głównodowodzącego wojskami przyszłego monarchy (2Sm 3,12-21). Jednak Joab, generał wojska Dawida, czując zagrożenie ze strony Abnera postanowił skutecznie wyeliminować swojego rywala (2Sm 3,22-30). Tradycja biblijna podaje, że po śmierci Abnera, również Iszbaal, który był pozbawiony właściwej ochrony, został zamordowany przez innych dwóch dowódców wojskowych (Baana, Rekab, 2Sm 4). W tej sytuacji również starszyzna plemion północnych, które pozostały bez władzy, przybyła do Hebronu, aby zaoferować Dawidowi koronę. W ten sposób Dawid został królem nad całym Izraelem i Judą, sprawując rządy przez trzydzieści trzy lata (2Sm 5,1-5). Dla sprawnego administrowania całością terytorium Izraela Dawid przeniósł swoją dotychczasową siedzibę z Hebronu do centralnie położonej Jerozolimy. Zdobycie tego miasta należącego do Jebusytów było jednym z najważniejszych wydarzeń w życiu tego starotestamentowego bohatera. Dawid zdobył Jerozolimę przy pomocy fortelu: wraz ze swoimi żołnierzami dostał się do wnętrza miasta kanałem doprowadzającym wodę (2Sm 5,6-12). Obronne położenie Jerozolimy, jak i jej neutralna pozycja między Judejczykami a Izraelitami uczyniła z niej idealną stolicą dla celów Dawida. Za czasów Dawidowych rządów Jerozolima stała się centrum administracyjnym, wojskowym, a także kultowym, odkąd król sprowadził tam namiot z Arką Przymierza (2Sm 6). W części Jerozolimy, zwanej Miastem Dawidowym, monarcha wzniósł pałac królewski, w którego powstawaniu pomagał władca Tyru, Hiram (2Sm 5,11-12). Król Dawid planował również wybudowanie świątyni, jednak zrezygnował z tego przedsięwzięcia po tym, jak jego nadworny prorok Natan i jednocześnie zaufany doradca ogłosił mu mesjańską obietnicę: Bóg przez osobę Natana oznajmił Dawidowi, że nie on wzniesie Boży dom, ale sam Bóg zbuduje mu dom, rozumiany jako potomstwo, z którego będzie wywodził się Mesjasz (syn i odrośl Dawida; Iz 9,6-7; 11,1). Ta niezwykła Boża obietnica nadała zasadnicze znaczenie historii dynastii Dawidowej, z którą Bóg zawarł przymierze, wypełnione w osobie Syna Bożego, Jezusa Chrystusa (2Sm 7,1-17). Liczne militarne zwycięstwa Dawida nie tylko przyniosły mu sławę wielkiego wodza, ale przyczyniły się do zbudowania potężnego mocarstwa izraelskiego, które w tamtym okresie posiadało wielkie znaczenie w całym regionie Bliskiego Wschodu. Jednak ten idealny władca i wybraniec Boga podczas jednej z takich wypraw wojennych, prowadzonej przeciwko Ammonitom, w której sam nie wziął udziału, popełnił podwójny grzech: dopuścił się cudzołóstwa wobec Batszeby, żony swojego oficera (Uriasza Chetyty), a chcąc ukryć owoc zdrady, jakim była cią- 5

ża tej kobiety, ostatecznie zadecydował o pozbawieniu życia jej męża (2Sm 11). Po śmierci swojego żołnierza Dawid poślubił wdowę po nim. Tekst biblijny przekazuje nam, że potężnemu królowi nie udało się ukryć tego niegodziwego postępowania. Autor natchniony przedstawia, jak to sam Bóg posłał proroka Natana, aby uświadomił Dawidowi powagę popełnionego przez niego grzechu. W odpowiedzi na Bożą interwencję ten wielki władca w duchu głębokiej wiary publicznie uznał swój grzech, podejmując pokutę (2Sm 12,1-23). Bóg, który nigdy nie potępia człowieka, lecz piętnuje popełnione zło, przebaczył żałującemu królowi, a znakiem szczególnej Bożej łaski i opieki były narodziny Salomona, drugiego syna Dawida i Batszeby (2Sm 12, 24-25), gdyż ich pierwsze dziecko, niedługo po urodzeniu zachorowało i zmarło (2Sm 12,18). Okazało się jednak, że konsekwencje grzechu Dawida, zgodnie z zapowiedzią proroka Natana (2Sm 12,11-12), miały swoją dalszą tragiczną kontynuację: na królewski dom spadła cała serią nieszczęść. Otóż Amnon, pierworodny syn Dawida (urodzony w Hebronie z matki Achinoam), zgwałcił swoją przyrodnią siostrę Tamar, której rodzony brat Absalom (Tamar i Absalom to dzieci Dawida i Maaki) w akcie zemsty dokonał bratobójczego przelewu krwi, po czym zbiegł (2Sm 13). Na wskutek podstępu Joaba, Dawid pozwolił na powrót z wygnania Absaloma (2Sm 14), który mimo wyrażanych gestów pojednania przystąpił do walki o tron Izraela, występując tym samym przeciwko swemu ojcu. W Hebronie, gdzie Dawid przed laty rozpoczynał swoje panowanie, Absalom ogłosił się królem, po czym zajął Jerozolimę, w której przez krótki czas sprawował władzę. W tej sytuacji Dawid, po uprzednim zarządzeniu ewakuacji miasta, schronił się w Machanaim, w Transjordanii. Kiedy doszło do militarnej konfrontacji, dowodzone przez niedoświadczonego stratega, jakim był Absalom, wojska Izraela poniosły ogromną klęskę w starciu z armią prowadzoną przez trzech wybitnych wodzów Dawida (Joab, Abiszaj, Itaj; 2Sm 18,2). Pomimo wyraźnego rozkazu Dawida, którego ojcowska miłość pragnęła za wszelką cenę ocalenia zbuntowanego syna, Joab, jeden z dowodzących w tej bitwie, dokonał bezwzględnej egzekucji na, zaplątanym z powodu długich włosów w gałęziach terebintu, umiłowanym synu króla (2Sm 18,1-18). Śmierć Absaloma odsłoniła emocjonalną stronę charakteru Dawida: jego płacz po stracie syna przypominał wylane łzy z powodu popełnionego niegdyś własnego grzechu (2Sm 12,13-16). Król został jednak przywołany do porządku przez Joaba, który skłonił go do powrotu do Jerozolimy, gdyż tego wymagała racja stanu, a lud oczekiwał, że monarcha zapewni mu bezpieczeństwo (2Sm 18). Po stłumieniu buntu wywołanego przez Absaloma, Beniaminita o imieniu Szeba zainicjował kolejną wewnątrzpaństwową rewoltę, i chociaż szybko zakończyło się to powstanie, to jednak stało się ono zapowiedzią przyszłego rozpadu zjednoczonej pod rządami Dawida monarchii (2Sm 20) 4. Pod koniec panowania podeszłego w latach króla rozpoczęła się dyplomatyczna walka o następstwo tronu: o prawo do sukcesji po swoim ojcu, jako pierwszy ubiegał się Adoniasz, najstarszy z żyjących synów Dawida po śmierci Amnona i Absaloma (1Krl 1,1-14). Adoniasz zyskując poparcie wielu wpływowych ludzi z dworskich kręgów sam ogłosił się nowym królem. Jednak inny był zamysł Boga co do przyszłego monarchy Izraela, dlatego też z woli Bożej zostały podjęte przez proroka Natana działania, mające na celu doprowadzić do objęcia władzy przez Salomona. W tym celu Natan zorganizował spotkanie Batszeby, matki Salomona, z Dawidem, która poinformowała króla o niebezpieczeństwie, jakie będzie groziło jej samej i synowi, po objęciu rzeczywistych rządów przez roszącego sobie oprawo do korony Adoniasza, a także przypomniała mu o powierzonej Salomonowi jako swojemu następcy misji budowy świątyni w Jerozolimie (1Krn 22,6-13). W tej sytuacji Dawid, któremu spisek Adoniasza przy- 4 J. Auneau, DAVID, s. 332-333. 6

pomniał buntowniczą postawę Absaloma, polecił na swojego następcę namaścić Salomona (1Krl 1,32-40). Z informacji, jaka została zamieszczona w Pierwszej Księdze Królewskiej wynika, że Dawid po swojej śmierci został pochowany w miejscu spoczynku swoich przodków, jakim było Miasto Dawida, bo taka nazwa została nadana tej najstarszej, warownej części Jerozolimy po jej zdobyciu przez niego (1Krl 2,10). O niezwykłym szacunku do osoby Dawida, jakim był otaczany na przestrzeni wieków, świadczy łączenie jego imienia ze zbiorem liturgicznych modlitw-pieśni Izraela, który tradycja nazwała Psałterzem Dawida. Zinterpretowane w sensie mesjańskim proroctwo Natana (2Sm 7,8-16) zapoczątkowało w pismach Starego Testamentu ideę królestwa Dawidowego, które wypełniło się w osobie idealnego Króla-Mesjasza, Jezusa Chrystusa, nazywanego w Nowym Testamencie synem Dawida, ale także i jego Panem (Mk 12,35-37). Ks. Piotr Łabuda Bohaterowie pierwszej wspólnoty Kościoła HEROD AGRYPPA I OKRUTNY WNUK HERODA WIELKIEGO Piotr opowiedział, jak to Pan wyprowadził go z więzienia. A gdy nastał dzień, powstało niemałe zamieszanie wśród żołnierzy z powodu tego, co się stało z Piotrem. Herod poszukiwał go, a gdy go nie znalazł, przesłuchał strażników i kazał ich ukarać śmiercią. Sam zaś udał się z Judei do Cezarei i tam się zatrzymał. Gniewał się bardzo na mieszkańców Tyru i Sydonu. Lecz oni razem przybyli do niego, pozyskali Blasta, podkomorzego królewskiego, i prosili o pokój, ponieważ sprowadzali żywność z kraju króla. W oznaczonym dniu Herod ubrany w szaty królewskie zasiadł na tronie i miał do nich mowę. A lud wołał: «To głos boga, a nie człowieka!» Natychmiast poraził go anioł Pański za to, że nie oddał czci Bogu. I wyzionął ducha, stoczony przez robactwo. (Dz 12,17-23). Niezwykle dramatycznie przedstawia Łukasz koniec życia Heroda Agryppy I. Był on kolejnym siostrzeńcem Heroda Antypasa i wnukiem Heroda Wielkiego 5. U początku naszych rozważań, warto przyglądnąć się całej dynastii Herodów (wywodzących się z domu idumejskiego). Pierwszym z Herodów wspomnianych w Nowym Testamencie jest Herod Wielki. Sprawował władzę w latach 41-4 r. przed Chr., a więc w czasie narodzenia Chrystusa. O nim właśnie wspomina Ewangelia Mateusza w 2 rozdziale, on przyjął Trzech Mędrców ze Wschodu i zarządził rzeź niemowląt. Nowy Testament wymienia też innych członków jego rodziny. 1. Herod Filip Pierwszy. Był pierwszym mężem Herodiady, która spowodowała śmierć Jana Chrzciciela (Mt 14,3; Mk 6,17; Łk 3,19). Nie piastował żadnego urzędu. Był ojcem Salome. 2. Herod Antypas. Był tetrarchą i władcą Galilei i Perei (4 przed 39 po Chr.), był drugim mężem Herodiady. Właśnie do niego Piłat odesłał Jezusa na przesłuchanie (Łk 23,7-12). 5 Zob. J. Klinkowski, Herod Wielki i jego epoka, Wrocław2007, s. 113-114. 7

3. Archelaos, był etnarchą i władcą Judei, Samarii, Idumei (4 przed 6 po Chr.). Był niezwykle surowym władcą, za co został pozbawiony urzędu i wygnany przez cesarza do Vieny (Mt 2,22). 4. Herod Filip Drugi, był tetrarchą i władcą Iturei i Trachonii (4 przed 34 po Chr.). Był założycielem Cezarei Fillipowej, nazwanej tak od jego imienia. 5. Arystobul, drugi syn Heroda Wielkiego. Jego matką była Mariamne, księżniczka wywodząca się z bohaterskiego rodu Machabeuszy. Został zamordowany przez własnego ojca (7 r. przed Chr.). 6. Herod Agryppa I występujący w Dz 12,1-23, był synem Arystobula. Uzupełniając tę listę możena wymienić dzieci Heroda Agryppy Pierwszego: a) Agryppa II, który przesłuchiwał Pawła i przed którym Paweł wygłosił swoje słynne przemówienie (Dz 25 i 26); b) Berenike, która pojawia się w czasie przesłuchania Pawła; c) Druzylla, żona Feliksa, który sądził Pawła (Dz 24,24). Z historii rodu Herodów wynika, że Herod Agryppa I, o którym mowa w Dz 12,1-23, wywodzi się z linii prostej z rodu Machabeuszy poprzez swoją matkę Mariamme I 6. Agryppa I był wykształcony w Rzymie. W wiecznym mieście zasłyną z awanturniczego życia. Wraz z Druzusem, synem cesarza Tyberiusza, znany był w Wiecznym Mieście z rozrzutności, która z czasem doprowadziła go do konieczności zaciągania wielkich długów. Po śmierci Druzusa, Agryppa uciekł z Rzymu i schronił się w idumejskiej fortecy. Potem otrzymał dom w Tyberiadzie i został nadzorcą targowisk. Ponownie wraca do Italii około 36 roku, spłaca długi pieniędzmi pożyczonymi od matki przyszłego cesarza Kaliguli. Wtedy też zaczął głosić lekkomyślnie, iż Kaligula powinien zastąpić na tronie cesarskim Tyberiusza. Rozzłoszczony cesarz wtrąca Agryppę do więzienia. Wkrótce jednak wiosną 37 roku Tyberiusz umiera. Kaligula zaś został cesarzem. Agryppa zostaje uwolniony i otrzymuje od cesarza tetrarchię Heroda Filipa oraz tytuł króla. Chcąc zadośćuczynić za trud więzienia, Kaligula zamienia żelazne łańcuchy Agryppy na złote o tej samej wadze. Jesienią 38 roku Agryppa wraca do kraju i obejmuje swoje królestwo. Dwa lata później otrzymuje dawne ziemie Heroda Antypasa (Galileę i Pereę). Po śmierci Kaliguli nowym cesarzem również dzięki wsparciu Agryppy w 41 roku zostaje Klaudiusz. Wdzięczny nowy cesarz dodaje Agryppie Judeę i Samarię. W ten sposób Agryppa I od 41-44 roku panował nad obszarem podobnym do królestwa Heroda Wielkiego 7. Podobnie jak Herod Wielki starał się służyć zarówno judaizmowi jak i hellenizmowi. Stąd też wielokrotnie występował jako pobożny Żyd. Kultywował tradycje judaizmu i gorliwie przestrzegał przepisów Zakonu. Podczas pierwszej wizyty w Jerozolimie złożył w świątyni złoty łańcuch otrzymany od Kaliguli. Złożył także ofiary dziękczynne i wspomagał finansowo pobożnych Żydów zwanych nazirejczykami. Według Miszny, najstarszego kodeksu rabinicznego, osobiście wziął udział w obrzędzie ofiarowania pierwszych plonów w świątyni i na zakończenie roku szabatowego w 42 roku. Był z tego powodu popularny wśród Żydów, szczególnie wśród faryzeuszów. W przekazie Józefa Flawiusza Herod Agryppa I ukazany jest jako miły, 6 Herod Wielki miał także drugą żonę Mariamme II. 7 Zob. G. Vermes, Kto był kim, s. 38 8

dobroduszny i hojny władca Żydów i nie-żydów. Stąd też Józef Flawiusz nazywa go Agryppą Wielkim 8. Żydzi zaś mieli nazywać go swoim bratem (msot 7,8). Niewątpliwie powodem prześladowania wspólnoty chrześcijan i jego przywódców była chęć zdobycia sobie poparcia ortodoksyjnych Żydów. Stąd też Herod Agryppa I nakazuje ściąć mieczem brata Jana Jakuba Starszego (ok. 42/43 roku). Widać, że Jakub był ofiarą ambicji i politycznych machinacji Agryppy. To samo odnosi się do uwięzienia Piotra. Jego postępowanie z Piotrem wyraźnie wskazuje na chęć zjednania sobie Żydów. Święto Paschy przypadało na 14 dzień miesiąca Nisan. W tym dniu oraz przez cały następny tydzień Żydzi spożywali jedynie przaśny chleb, a okres ten był nazwany Dniami Przaśników. W czasie tych dni Zakon zabraniał wszelkich procesów i egzekucji. Dlatego Herod zamierzał odłożyć egzekucję Piotra. Dzieje Apostolskie relacjonują niezwykłe uwolnienie Apostoła. Aby wykluczyć możliwość ucieczki Piotra, zostały podjęte największe środki ostrożności. Był pilnowany przez cztery czwórki żołnierzy. Dzień i noc podzielono na cztery warty, po trzy godziny każda. Zwykle prawa ręka więźnia była przykuta do lewej ręki strażnika, ale Piotr był skuty z dwoma strażnikami, a dwóch pozostałych pilnowało drzwi. Po niezwykłej interwencji anioła Piotr został uwolniony. Rozzłoszczony zaś król nakazał stracić strażników, ponieważ prawo mówiło, że gdy więzień ucieknie, jego strażnik automatycznie podlega tej samej karze, jaką miał ponieść więzień. Po uwolnieniu przez anioła Piotr skierował się prosto do domu Marii, matki Jana Marka. Przypuszczalnie tam gromadzili się chrześcijanie. Istnieją przypuszczenia, że właśnie w tym domu miała miejsce Ostatnia Wieczerza i że pozostał on miejscem, gdzie nadal spotykali się uczniowie na wspólną modlitwę. W tym fragmencie napotykamy pierwszą wzmiankę o tym, że Piotr faktycznie przewodził wspólnocie Kościoła jerozolimskiego. Poleca zebranym, aby udali się do Jakuba brata Pańskiego 9, i przekazali mu to wszystko co się wydarzyło. Po wydaniu wyroku śmierci na żołnierzy, Herod udał się do Cezarei, gdzie zagniewany przyjął mieszkańców Tyru i Sydonu. Pełni obaw ludy te przystąpiły do spotkania z monarchą. Zatarg bowiem z Herodem mógł mieć bardzo poważne konsekwencje dla Tyryjczyków i Sydończyków. Herod mógł im zaszkodzić w dwojaki sposób. Mógł wycofać handel palestyński z ich portów i wtedy ponieśliby duże straty. Ponadto Tyron i Sydon były uzależnione od dostaw żywności z Palestyny i gdyby te dostawy zostały wstrzymane, sytuacja żywnościowa byłaby bardzo poważna. Aby temu zapobiec, zjednali sobie oni królewskiego podkomorzego. W oznaczonym dniu miała się odbyć uroczysta, publiczna narada. Herod był popularny wśród ludzi, stąd też na spotkanie to zapewne przybyło dużo ludzi. Historyk żydowski, Józef Flawiusz opi- 8 Zob. J. Flawiusz, Dawne dzieje Izralea, Warszawa 2001, XVIII,110nn.; XIX,236nn.; XX,104. 9 Jest wiele niewyjaśnionych okoliczności związanych z tą postacią. Na wschodzie byłoby naturalne, żeby młodszy brat Jakuba Starszego podjął dzieło zapoczątkowane przez zmarłego brata (Jakuba Starszego). Problemem jednak jest fakt, iż według Ewangelii bracia Jezusa nie uwierzyli w Niego, ani w Jego posłannictwo (J 7,5). Co więcej, nawet uważali go za człowieka szalonego (Mk 3,21). Czy można tu widzieć Jakuba brata Pańskiego? Być może. Wydaje się, iż Jakub początkowo nie był wyznawcą Chrystusa za jego życia. Ale dowiadujemy się, że Zmartwychwstały Chrystus ukazał się Jakubowi (1 Kor 15,7). Istnieje apokryficzna ewangelia znana jako Ewangelia Hebrajczyków, która mówi, że Jakub po śmierci Chrystusa złożył przysięgę, że nie będzie ani jadł, ani pił, dopóki Go nie ujrzy, i że Chrystus faktycznie mu się ukazał. Być może śmierć Chrystusa dokonała tego, czego nie mogło dokonać Jego życie. Kiedy Jakub zobaczył Jezusa, zrozumiał, kim On naprawdę jest, i całe życie poświęcił Jego służbie. Zmiana, jaka dokonała się w Jakubie, może być jeszcze jednym wspaniałym przykładem, że moc krzyża zmienia życie człowieka; zob. W. Barclay, Dzieje Apostolskie, s. 69-70; J. Kozyra, List świętego Jakuba, Częstochowa 2010, s. 23-28. 9

suje, jak w drugim dniu owej uroczystości Herod zasiadł na tronie ubrany w srebrzystą szatę. Świeciło słońce, odbijało się od srebra królewskiej szaty. Ludzie widząc te iskrzące blaski, wołali, że to nie król, a sam Bóg do nich przemawia. Władca nie skarcił ich wręcz przeciwnie, z lubością prawdopodobniej przyjmował ten hołd. W tym momencie powaliła go jakaś nagła i straszna choroba, której nie przeżył. Pycha człowieka została złamana przez gniew Boży. W przekazie Józefa Flawiusza odejście króla opłakiwał cały naród żydowski. W ten sposób kończą się dzieje króla, który stawiając się na równi z Bogiem, traci wszystko. Pytanie: Wymień dzieci króla Heroda Agryppy I. 10