Wymagania techniczne dla bankowozu typu A, B i C

KAMIŃSKI Tomasz 1 NIEZGODA Michał 2 KRUSZEWSKI Mikołaj 3 MITRASZEWSKA Izabella 4 GRZESZCZYK Rafał 5 FILIPEK Przemysław 6 Wymagania techniczne dla bankowozu typu A, B i C WSTĘP W artykule zostały przedstawione wybrane efekty realizacji zadania 10 projektu nr O R00 0056 07 Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego pt. Pasywna ochrona obiektów mobilnych (powietrznych i lądowych) przed oddziaływaniem pocisków AP. W tym celu wykonano między innymi analizę wymagań technicznych dla bankowozów. Określono również wymagania w zakresie badań kompatybilności elektromagnetycznej dodatkowych urządzeń, które zostały, w ramach projektu, zainstalowane w bankowozie. Należały do nich: system monitorowania położenia geograficznego pojazdu z przekazywaniem alarmu o napadzie, system selektywnego zamykania i otwierania drzwi pojazdu z dotykowym panelem sterującym umieszczonym w kabinie pojazdu, system monitorowania wizyjnego wnętrza pojazdu i obszaru z tyłu pojazdu, z czujnikiem dymu zainstalowanym wewnątrz pojazdu. Ze względu na ograniczenia objętościowe, w artykule opisano głównie wyniki analizy wymagań technicznych dla trzech typów bankowozów oraz wyniki analizy wymagań w zakresie badania kompatybilności elektromagnetycznej dodatkowego wyposażenia elektrycznego i elektronicznego bankowozu. W Polsce transport wartości pieniężnych jest regulowany Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 września 2010 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców oraz inne jednostki organizacyjne [7]. Zgodnie z tym rozporządzeniem, wartości pieniężne powyżej tzw. 1 jednostki obliczeniowej (jednostka obliczeniowa stanowi 120-krotność przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale) transportuje się bankowozem ( 6.1) z wyjątkiem sytuacji, w której nie ma możliwości dojazdu bankowozem do miejsca, z którego wartości pieniężne są pobierane lub do którego są dostarczane ( 6.2). Bankowozami nazywane są pojazdy samochodowe przeznaczone do transportu wartości pieniężnych, klasyfikowane w zależności od konstrukcji i zabezpieczenia technicznego jako typy: A, B i C ( 1, pkt. 15). Wymagania techniczne bankowozów opisano w załącznikach do rozporządzenia: nr 3 wymagania techniczne dla bankowozu typu A, nr 4 wymagania techniczne dla bankowozu typu B, nr 5 wymagania techniczne dla bankowozu typu C. Według Rozporządzenia, do transportu wartości pieniężnych: poniżej 8 jednostek obliczeniowych powinien być użyty bankowóz typu C ( 7.2. i 7.3), 1 Instytut Transportu Samochodowego, Centrum Zarządzania i Telematyki Transportu, ul. Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa, tel. 22 4385129, fax. 22 4385401, e-mail: tomasz.kaminski@its.waw.pl 2 Instytut Transportu Samochodowego, Centrum Zarządzania i Telematyki Transportu, ul. Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa, tel. 22 4385127, fax. 22 4385401, e-mail: michal.niezgoda@its.waw.pl 3 Instytut Transportu Samochodowego, Centrum Zarządzania i Telematyki Transportu, ul. Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa, tel. 22 4385405, fax. 22 4385401, e-mail: mikolaj.kruszewski@its.waw.pl 4 Instytut Transportu Samochodowego, ul. Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa, tel. 22 4385158, fax. 22 4385401, e-mail: izabella.mitraszewska@its.waw.pl 5 ODIUT Automex Sp. z o.o., ul. Marynarki Polskiej 55d, 80-557 Gdańsk, tel. 48 585220620, e-mail: automex@automex.eu 6 Politechnika Lubelska, Wydział Mechaniczny, Katedra Podstaw Konstrukcji Maszyn, ul. Nadbystrzycka 36, 20-618 Lublin, tel. 81 5384499, e-mail: p.filipek@pollub.pl 2701

pomiędzy 8 do 24 jednostek obliczeniowych należy użyć bankowozu typu A lub B, powyżej 24 jednostek obliczeniowych należy używać bankowozu typu A ( 7.1). Transport wartości pieniężnych powinien być chroniony przez co najmniej ( 9.1): jednego konwojenta przy transporcie wartości pieniężnych powyżej 1 do 8 jednostek obliczeniowych, z zastrzeżeniem 7 ust. 2 rozporządzenia, dwóch konwojentów przy transporcie wartości pieniężnych powyżej 8 do 24 jednostek obliczeniowych, trzech konwojentów przy transporcie wartości pieniężnych powyżej 24 do 50 jednostek obliczeniowych, czterech konwojentów przy transporcie wartości pieniężnych powyżej 50 jednostek obliczeniowych. Konwojent nie może przenosić wartości pieniężnych lub kierować bankowozem ( 9.2). 1. WYMAGANIA OGÓLNE DLA BANKOWOZÓW TYPU A, B ORAZ C 1.1. Wymagania dla bankowozu typu A Bankowóz typu A jest przeznaczony do przewozu wartości pieniężnych stanowiących równowartość więcej niż 24 jednostek rozliczeniowych. Musi być wyposażony w wyodrębniony przedział ładunkowy i przedział osobowy z pięcioma miejscami do siedzenia. Osłona zbiornika paliwa musi być wykonana w klasie FB5 zgodnie z normą PN-EN 1522 (zbiornik paliwa i ściany boczne) i co najmniej FB4 zgodnie z normą PN-EN 1522 (podłoga i dach). Elementy szklane przedziału osobowego powinny być wykonane w klasie BR5 (zgodnie z normą PN-EN 1063). Ich montaż powinien uniemożliwiać otwieranie okien. Przedział osobowy powinien być wyposażony w system klimatyzacji i wentylacji wnętrza. Przedział ładunkowy powinien być oświetlony i wzmocniony blachą stalową, co najmniej gatunku 45, o grubości 1 mm (zgodnie z PN-EN 10083-1), tylko z jednymi drzwiami zewnętrznymi, co najmniej w klasie A, zgodnie z normą PN-EN 1300. Pokrycie i wyłożenie powierzchni ścian, podłogi i sufitu oraz urządzeń i osprzętu wewnątrz przedziału ładunkowego powinno zapewniać stopień palności B = 0 według PN-ISO 3795 lub równoważnego dokumentu. Bankowóz powinien być wyposażony w systemem centralnego blokowania drzwi zewnętrznych z sygnalizacją ich niedomknięcia i odblokowania. Odblokowanie i zablokowanie drzwi z zewnątrz pojazdu powinno się odbywać z użyciem pilota radiowego (lub urządzenia równoważnego), otwierającego tylko jedne drzwi i zamykającego równocześnie wszystkie drzwi pojazdu. Ponadto system powinien zapewniać blokowanie i odblokowywanie poszczególnych drzwi przy użyciu panelu zainstalowanego na tablicy rozdzielczej pojazdu. Bankowóz musi być wyposażony w co najmniej 3 pary drzwi w przedziale osobowym, albo zapewniać wyposażenie kabiny kierowcy oraz przedziału przeznaczonego do przewozu osób w wyjścia w postaci drzwi, okien lub włazów, umożliwiających (w razie konieczności) wyjście na zewnątrz. Liczba tych wyjść powinna odpowiadać liczbie określonej w przepisach dotyczących warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia. W zakresie wyposażenia elektrycznego i elektronicznego bankowóz typu A powinien być wyposażony w immobiliser spełniający wymagania Dyrektywy Rady nr 74/61/EWG z dnia 17 grudnia 1973 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich w zakresie urządzeń zabezpieczających pojazdy silnikowe przed bezprawnym użyciem (Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 2, str. 49), lub Regulaminu nr 116 Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych Jednolite wymagania techniczne dotyczące ochrony pojazdów silnikowych przed bezprawnym użyciem. Bankowóz powinien być ponadto wyposażony w monitorowany z zewnątrz system lokalizacji satelitarnej i system sygnalizacji napadu. 1.2. Wymagania dla bankowozu typu B Bankowóz typu B jest przeznaczony do przewozu wartości pieniężnych o równowartości 8 do 24 jednostek rozliczeniowych. Musi on być wyposażony w szyby wykonane w klasie kuloodporności co najmniej BR2 (zgodnie z normą PN-EN 1063) lub w równoważnej klasie, bez możliwości otwierania 2702

szyb. Przedział osobowy bankowozu klasy B powinien być wykonany co najmniej w klasie kuloodporności FB2 (zgodnie z normą PN-EN 1522) lub w równoważnej klasie. Pojazd powinien mieć co najmniej troje drzwi w przedziale osobowym, albo kabinę kierowcy i przedział przeznaczony do przewozu osób, wyposażone w drzwi, okna lub włazy umożliwiające, w razie konieczności, opuszczenie pojazdu. Liczba drzwi, okien lub włazów liczonych łącznie powinna odpowiadać liczbie określonej w przepisach dotyczących warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia. Drzwi zewnętrzne bankowozu powinny mieć możliwość centralnego blokowania oraz powinny być wyposażone w sygnalizację ich niedomknięcia lub odblokowania. Do ich blokowania i odblokowywania z zewnątrz służy pilot zdalnego sterowania (radiowego) lub urządzenie równoważne, przy czym funkcja zdalnego otwierania powinna otwierać tylko jedne drzwi pojazdu, natomiast powinna zamykać równocześnie wszystkie drzwi. System centralnego zamka powinien umożliwiać selektywne blokowanie i odblokowywanie drzwi pojazdu z tablicy rozdzielczej pojazdu. Ze względu na brak możliwości otwierania szyb pojazd powinien być wyposażony w system klimatyzacji i wentylacji wnętrza. Bankowóz klasy B powinien być też wyposażony w immobiliser spełniający wymagania dyrektywy Rady nr 74/61/EWG z dnia 17.12.1973 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich w zakresie urządzeń zabezpieczających pojazdy silnikowe przed bezprawnym użyciem lub zgodny w wymaganiami Regulaminu nr 116 EKG ONZ jednolite wymagania techniczne dotyczące ochrony pojazdów silnikowych przed bezprawnym użyciem. Bankowóz musi być wyposażony w przedział do przewozu wartości pieniężnych z oświetleniem oraz: urządzenie do przechowywania wartości pieniężnych klasy co najmniej I według PN-EN 1143-1 lub PN-EN 1143-2, przytwierdzone na stałe do pojazdu, posiadające dodatkowo zamek czasowy lub; pojemnik specjalistyczny osadzony w specjalnym stojaku, przytwierdzonym na stałe do pojazdu, lub; wydzielony przedział ładunkowy, wykonany z łączonej w sposób trwały blachy stalowej o grubości co najmniej 1 mm, z odrębnymi drzwiami, z zamkiem wykonanym co najmniej w klasie A (według PN-EN 1300), z trzypunktowym ryglowaniem drzwi. Ponadto bankowóz klasy B powinien być wyposażony w samochodowy system alarmowy, spełniający wymagania dyrektywy 74/61/EWG lub regulaminu nr 116 EKG ONZ oraz regulaminu nr 97 EKG ONZ, z następującymi funkcjami: włączaną i wyłączaną pilotem radiowym i dodatkowym włącznikiem wewnątrz przedziału pasażerskiego pojazdu, funkcję panika, awaryjnym zasilaniem i dodatkową syrenę alarmową, czujnikami ochrony przedziału osobowego, blokadą pracy silnika, sygnalizacją alarmu przez włączanie wszystkich kierunkowskazów, możliwością uruchomienia trybu serwisowego. Bankowóz klasy B powinien być wyposażony w zarządzany zdalnie system lokalizacji satelitarnej i system sygnalizacji napadu, z systemem transmisji alarmu umożliwiającym przekazywanie informacji co najmniej w zakresie: położenia geograficznego pojazdu, jego prędkości, otwarcia lub zamknięcia drzwi przedziału ładunkowego i osobowego, stanu alarmowania samochodowego systemu alarmowego, włączenia lub wyłączenia silnika. W zakresie kompatybilności elektromagnetycznej, zamontowane w pojeździe urządzenia elektroniczne i elektryczne, powinny spełniać wymagania Dyrektywy Rady nr 72/245/EWG z dnia 20.06.1972 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do tłumienia zakłóceń radioelektrycznych wywoływanych przez silniki z zapłonem iskrowym stosowane w pojazdach silnikowych lub regulaminu nr 10 EKG ONZ. 2703

Dodatkowa instalacja elektryczna pojazdu, po jej zabudowie w pojeździe, powinna spełniać wymagania normy PN-S 76021, zgodnie z rodzajami i zakresem badań podanym w punkcie 4.1.b tablicy 2 kolumny 4 tej normy. Koła pojazdu powinny być wykonane z wkładkami masywowymi lub w innej konstrukcji, umożliwiającej po przebiciu opony, dalszą jazdę przez 15 km z prędkością 50 (+/-5) km/godz. W bankowozie typu B nie dopuszcza się stosowania instalacji gazowej. 1.3. Wymagania dla bankowozu typu C Bankowóz typu C służy do przewozu wartości pieniężnych poniżej 8 jednostek rozliczeniowych. Musi być wyposażony w tym celu w pojemniki specjalistyczne, co najmniej klasy ochrony D, umieszczone w stojakach, wraz z oświetleniem, które umożliwiają mocowanie pojemników przez uprawnione osoby lub urządzenia co najmniej klasy 1. Bankowóz klasy C musi być wyposażony w immobiliser spełniający wymagania Dyrektywy Rady nr 74/61/EWG z dnia 17.12.1973 r. dotyczącej zabezpieczeń pojazdów silnikowych przez bezprawnym użyciem, lub zgodnego z Regulaminem 116 EKG ONZ. Bankowóz tej klasy musi być wyposażony w modułowy samochodowy system alarmowy spełniający wymagania w/w dyrektywy lub w/w regulaminu. System alarmowy musi umożliwiać włączanie jednym przyciskiem pilota radiowego lub przyciskiem znajdującym się wewnątrz przedziału pasażerskiego bankowozu funkcję panika. Alarm musi posiadać awaryjne zasilania i dodatkową syrenę dźwiękową. Musi być też wyposażony w czujniki ochrony wnętrza i funkcje blokujące pracę silnika i sygnalizować stan alarmu wszystkimi światłami kierunkowskazów. W koniecznych przypadkach autoalarm musi umożliwiać przełączenie jego trybu pracy w tryb serwisowy. Bankowóz klasy C musi być także wyposażony w system lokalizacji satelitarnej (nadzorowanej z zewnątrz) i system sygnalizacji napadu. W przypadku napadu system transmisji alarmu musi przekazywać do centrali co najmniej informacje o położeniu geograficznym i prędkości pojazdu, otwarciu lub zamknięciu przedziału ładunkowego i osobowego pojazdu, stania wzbudzenia alarmu samochodu, włączeniu lub wyłączeniu silnika pojazdu. W zakresie kompatybilności elektromagnetycznej urządzenia elektroniczne i elektryczne zainstalowane w bankowozie typu C powinny spełniać, wymagania dyrektywy Rady nr 72/245/EWG z dnia 20.06.1972 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do tłumienia zakłóceń radioelektrycznych wywoływanych przez silniki z zapłonem iskrowym stosowane w pojazdach silnikowych. Dodatkowa instalacja elektryczna pojazdu (po zabudowie) powinna spełniać wymagania normy PN-S 76021, w zakresie rodzajów i zakresu badań, według punktu 4.1.b tablicy 2, kolumny 4 tej normy. Ponadto w bankowozie typu C nie dopuszcza się stosowania instalacji gazowej. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 listopada 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne [8], wprowadza w rozporządzaniu zmianę w zakresie wymagań dla pojemników do konwojowania wartości pieniężnych i wymagań dla szyb pojazdu. Pojemniki specjalistyczne powinny odpowiadać co najmniej klasie D i być umieszczane w stojakach przytwierdzonych trwale do elementów konstrukcyjnych nadwozia, umożliwiających mocowanie i wyjmowanie pojemników przez osoby uprawnione, albo urządzenia do przechowywania wartości pieniężnych co najmniej I klasy według normy PN-EN 1143-1 lub PN-EN 1143-2. Ponadto szyby bankowozu powinny być wykonane w klasie co najmniej BR1, według normy PN-EN 1063 (lub w klasie równoważnej), bez możliwości ich otwierania. W Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 18 grudnia 2013 roku zmieniającym rozporządzenie w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne [9] zawarto zmiany w stosunku do jednego z wymagań. Zgodnie z zapisami rozporządzenia transport wartości pieniężnych do 8 jednostek obliczeniowych z użyciem bankowozu typu C, wyposażonego w pojemniki specjalistyczne co najmniej klasy D, może być wykonywany przez nieuzbrojonego 2704

pracownika ochrony posiadającego legitymację kwalifikowanego pracownika ochrony fizycznej, bez udziału konwojenta. 2. WYMAGANIA W ZAKRESIE BADAŃ KOMPATYBILNOŚCI ELEKTROMAGNETYCZNEJ DODATKOWEGO WYPOSAŻENIA TELEMATYCZNEGO BANKOWOZU 2.1. Wymagania dla elektronicznych i elektrycznych urządzeń montowanych w pojeździe Opisane powyżej obligatoryjne wymagania dotyczą każdego rodzaju bankowozu. Jeżeli jednak będzie on wyposażony w, nieprzewidziane przez producenta pojazdu, dodatkowe urządzenia, takie jak system monitorowania położenia geograficznego, system łączności, moduł sterowania centralnym zamkiem, system monitorowania wizyjnego (z systemem transmisji informacji o wyzwoleniu alarmu), itp., będzie on musiał spełnić dodatkowe wymagania. Telematyczny system wyposażenia bankowozu może być potraktowany jako tzw. elektroniczne systemy zabezpieczeń. Przy czym system telewizji dozorowej jest tzw. systemem uzupełniającym zdefiniowanym w załączniku nr 1 rozporządzenia w sprawie wymagań dla bankowozów. Wymagania w zakresie kompatybilności elektromagnetycznej (tzw. EMC) zostały zdefiniowane w załącznikach do rozporządzenia. W załączniku numer 3, 4 i 5 wskazano, że urządzenia elektroniczne i elektryczne montowane w pojeździe do transportu wartości pieniężnych powinny spełniać wymagania w zakresie EMC opisane w jednym z dwóch aktów: dyrektywy Rady nr 72/245/EWG z dnia 20 czerwca 1972 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do tłumienia zakłóceń radioelektrycznych wywoływanych przez silniki o zapłonie iskrowym stosowane w pojazdach silnikowych (Dz. U. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 1, str. 226), regulaminu nr 10 Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych Jednolite przepisy dotyczące homologacji pojazdów w zakresie kompatybilności elektromagnetycznej. 2.2. Regulamin nr 10/UNECE (EKG ONZ) wersja 3 z dnia 11 lipca 2008 r. homologacja w zakresie kompatybilności elektromagnetycznej Regulamin nr 10/UNECE definiuje wymagania i metody służące weryfikacji kompatybilności elektromagnetycznej dla urządzeń pojazdowych. Regulamin ten ma zastosowanie zarówno do pojazdów, jak również do podzespołów technicznych (oddzielnych części), które są montowane w pojazdach w zakresie przede wszystkim bezpieczeństwa ruchu drogowego. Regulamin dostosowano do celów ochrony kierowcy i innych użytkowników drogi przed szkodliwym promieniowaniem mogącym wpłynąć na funkcjonowanie kierowcy w ruchu drogowym. Regulamin obejmuje także wymagania dotycząc kontroli zaburzeń, które urządzenia mogą wywołać podczas użytkowaniu pojazdu, zakłócając działanie innych urządzeń. Regulamin definiuje kompatybilność elektromagnetyczną, jako zdolność pojazdu lub części lub oddzielnych zespołów technicznych do zadowalającego funkcjonowania w ich środowisku elektromagnetycznym bez powodowania niedopuszczalnych zaburzeń elektromagnetycznych zakłócających pracę jakiegokolwiek elementu tego środowiska. Zaburzenie wskutek działania zjawisk elektromagnetycznych oznacza przede wszystkim szum, niepożądany sygnał lub zmianę w ośrodku propagacji. Zaburzeniem elektromagnetycznym jest zatem każde zjawisko elektromagnetyczne występujące w środowisku pracy, mogące wpłynąć na pogorszenie działania innego urządzenia lub systemu. W przypadku pojazdów zaburzenia takie mogą pochodzić przede wszystkim od pozostałych eksploatowanych w pojeździe systemów i urządzeń. Kompatybilność badana jest zarówno w zakresie emisji, czyli oddziaływania na inne urządzenia elektroniczne i elektryczne, jak też odporności (czy też wrażliwości) na zaburzenia, w których badana jest możliwość niezakłóconej pracy urządzenia przy oddziaływaniu zakłóceń ze środowiska pracy. Zaburzenia elektromagnetyczne są zjawiskami fizycznymi, więc ich wartość można zmierzyć. 2705

Dokonuje się tego poprzez pomiar odpowiednich wielkości elektrycznych, do których zaliczyć można przede wszystkim natężenie, napięcie, moc sygnału, czy natężenie pola magnetycznego i elektrycznego. Sposób w jaki zaburzane jest urządzenie pozwala wyróżnić dwa typy zaburzeń: zaburzenia przewodzone i zaburzenia promieniowane. Zaburzenia przewodzone przenikają do obwodów receptora w przypadkach, gdy istnieje dowolnego rodzaju sprzężenie pomiędzy obwodami źródła zaburzeń i obiektu zakłócanego. Dotyczy to zarówno sprzężeń galwanicznych, pojemnościowych jak też indukcyjnych. Typowym przykładem zaburzeń przewodzonych są zaburzenia powodowane przez silniki komutatorowe, półprzewodnikowe regulatory (np. oświetlenia), czy też urządzenia wyposażone w przetwornice impulsowe, które zasilane z tej samej sieci energoelektrycznej mogą powodować zaburzenia pracy innych urządzeń pracujących w tej sieci. Innym przykładem zaburzeń tego typu są zaburzenia powodowane przez stany nieustalone i przepięcia występujące w przewodach energetycznych, które wpływają, na skutek sprzężeń indukcyjnych i pojemnościowych, na stany obserwowane w przewodach kontroli i sterowania. Szczególnym przypadkiem jest tu kumulowanie się takich zjawisk na niewielkim obszarze, np. jak w przypadku samochodów, gdzie różnego typu systemy i instalacje o różnym charakterze (obwody wysokoprądowe, niskoprądowe, analogowe, cyfrowe) i przeznaczeniu (obwody zasilania, sygnałowe) są zgromadzone w niewielkiej przestrzeni. Zaburzenia promieniowane są zaburzeniami o zgoła innym charakterze. Przede wszystkim są one zjawiskiem wtórnym, spowodowanym ekspozycją zakłócanego obiektu polem elektromagnetycznym, pochodzącym z pierwotnego źródła zaburzeń. Źródło zaburzeń może mieć charakter naturalny lub mogą nim być inne systemy i urządzenia. Indukowane w obwodach receptora napięcia i prądy mogą powodować zakłócenia w jego pracy. 2.3. Badania wyposażenia telematycznego bankowozu Dla wyposażenia telematycznego bankowozu powinny być przeprowadzone, opisane poniżej, badania. Szerokopasmowe zakłócenia elektromagnetyczne wytwarzane przez urządzenie (punkt 6.5 Regulaminu 10/EKGONZ). Pomiar promieniowania elektromagnetycznego wytwarzanego przez badane urządzenie przeprowadza się metodą opisaną w załączniku 7 do Regulaminu 10 EKGONZ zgodnie z normą CISPR 25 (wydanie drugie 2002). Metoda ta zakłada pomiar promieniowanych szerokopasmowych emisji elektromagnetycznych z podzespołów elektrycznych lub elektronicznych. Badane urządzenie musi znajdować się w normalnym trybie pracy, najlepiej pod maksymalnym obciążeniem. Badanie można wykonać na jednym z dwóch rodzajów stanowisk. Pierwszym jest zamknięte stanowisko wyłożone absorberem, w skrócie nazywane ALSE (ang. Absorber Lined Shielded Enclosure). Drugim rodzajem może być tzw. stanowisko w przestrzeni otwartej OATS (ang. Open Area Test Site). Stanowisko takie powinno spełniać wymagania zawarte w wydaniu drugim (2002) normy Specjalnego Międzynarodowego Komitetu do spraw Zakłóceń Radioelektrycznych CISPR 16-1. Poniżej przedstawiono schemat takiego stanowiska. 2706

15 m - promień minimany Badana próbka na płaszczyźnie uziemienia 1 m Antena Rys. 1. Stanowisko pomiarowe w przestrzeni otwartej: Granica obszaru badania urządzeń. Powierzchnia powinna być pozioma i wolna od elementów odbijających fale elektromagnetyczne W badaniu wykorzystywane są pomiary detektorami szczytowymi lub quasi-szczytowymi. Jeśli w badaniu wykorzystywany jest detektor szczytowy, należy zastosować współczynnik korygujący którego wartość ustalono na 20dB. Pomiary wykonuje się w całym zakresie częstotliwości, tj. od 30 MHz do 1 000 MHz, przy czym badanie obejmuje sprawdzenie spełnienia poziomu granicznego w każdym z 13 pasm częstotliwości tego zakresu. Odczytem charakterystycznym pomiaru jest wartość maksymalna względem poziomu granicznego. Wynika to z faktu maksymalizacji poziomu polaryzacji pionowej i poziomej dla takiego odczytu. Wartości charakterystyczne ustalane są osobno dla każdego pasma częstotliwości. Tworzy się w ten sposób zbiór częstotliwości charakterystycznych poszczególnych pasm. Jeżeli podczas badań przekroczona zostanie wartość graniczna, należy upewnić się, że przyczyna związana jest z funkcjonowaniem badanego urządzenia, nie zaś z promieniowaniem tła. Wąskopasmowe zakłócenia elektromagnetyczne powodowanych przez urządzenie (punkt 6.6 Regulaminu 10/EKGONZ). Zgodnie z Regulaminem nr 10 EKGONZ Pomiar promieniowania elektromagnetycznego wytwarzanego przez reprezentatywny egzemplarz typu badanego podzespołu elektrycznego lub elektronicznego przeprowadza się metodą opisaną w załączniku 8 do regulaminu. Metoda ta zakłada pomiar elektromagnetycznych emisji wąskopasmowych, które mogą spowodowane działaniem na przykład układów opartych na mikroprocesorach. W czasie badania urządzenie powinno pracować w normalnym trybie pracy. Badanie przeprowadza się na stanowisku wyłożonym absorberem (ALSE Absorber Lined Shielded Enclosure). Poziom zewnętrznych zakłóceń lub sygnałów powinien podczas pomiaru mieć co najmniej 6 db mniej niż wartości graniczne zakłóceń. Podobnie jak wcześniej, warunek ten nie obejmuje zamierzonych transmisji wąskopasmowych z otoczenia, które są tu wyjątkiem. Pomiary wykonuje się przy użyciu detektora wartości średniej. Za odczyt charakterystyczny dla częstotliwości przyjmuje się odczyt o wartości maksymalnej względem wartości granicznej, dla polaryzacji poziomej i pionowej. Pomiar dokonywany jest w każdym z 13 pasm częstotliwości, dla których zmierzona wartość jest wartością charakterystyczną. Pozostałe badania w zakresie zgodności urządzeń telematycznych z Regulaminem 10/EKGONZ. Zgodnie z punktem 6.7 regulaminu 10/EKGONZ urządzenia zainstalowane w bankowozie muszą spełniać wymagania w zakresie odporności na promieniowanie elektromagnetyczne. Odporność elektromagnetyczna oznacza zdolność urządzenia do niezakłóconej pracy w obecności (z góry określonych) zaburzeń elektromagnetycznych. Z punktu widzenia normy, jest to tożsame z możliwością niezakłóconej pracy całego pojazdu. Zaburzenia promieniowania 2707

elektromagnetycznego obejmują pożądane sygnały radiowe emitowane przez nadajniki radiowe lub emisje wewnątrz pasma ISM (nielicencjonowane pasmo radiowe Industrial, Scientific, Medical ) pochodzące z urządzeń przemysłowych, naukowych i medycznych emitowanych w tym paśmie, które mogłyby znajdować się wewnątrz lub na zewnątrz pojazdu. Urządzenie badane jest po włączeniu i wprowadzeniu w normalny tryb pracy (pod obciążeniem), przy czym powinno wykonywać w trakcie badań swoje standardowe zadania. Egzemplarz urządzenia uznaje się za spełniający wymogi odporności, jeżeli w czasie badań nie nastąpi zakłócenie (degradacja) funkcji związanych z odpornością. Wystąpienie zakłócenia jest jednoznacznie utożsamiane z przekroczeniem którejkolwiek wartości granicznej w dowolnym zakresie probierczym. Zgodnie z punktem 6.6 Regulaminu 10/EKGONZ urządzenia telematyczne zainstalowane w bankowozie muszą spełniać również wymagania w zakresie odporności na zaburzenia przejściowe przewodzone wzdłuż przewodów zasilających. Opisana w Regulaminie 10/EKGONZ metoda badania odporności podzespołów elektrycznych i elektronicznych na stany przejściowe oraz emisji stanów przejściowych z tych podzespołów zakłada zapewnienie odporności badanych urządzeń na przewodzone stany przejściowe w układzie zasilania elektrycznego pojazdu oraz ma ograniczyć stany przejściowe przewodzone z urządzenia do układu zasilania elektrycznego pojazdu. Metoda ta jest zgodna z normą ISO 7637-2. Badania mają na celu ograniczenie powstawania zakłóceń przewodzonych w pojeździe, a także zapewnienie prawidłowej niezakłóconej pracy urządzenia w środowisku pojazdu. Pomiary emisji zaburzeń przewodzonych wzdłuż przewodów zasilających również wykonuje się zgodnie z międzynarodową normą ISO 7637-2:2004 w odniesieniu do przewodów zasilających oraz innych połączeń badanego urządzenia, które mogą być funkcjonalnie połączone z przewodami zasilającymi. Badanie wykonuje się przy poziomach probierczych określonych w normie. 3. DODATKOWE WYPOSAŻENIE BANKOWOZU W ramach realizacji zadania nr 10 projektu nr O R00 0056 07 pt. Pasywna ochrona obiektów mobilnych (powietrznych i lądowych) przed oddziaływaniem pocisków AP, wykonano i zainstalowano w bankowozie następujące systemy telematyczne: system kontroli dostępu wyposażony w panel sterowania z wyświetlaczem dotykowym o rozdzielczości 320 x 240 pikseli i rozmiarze 11,7 x 8,8 cm. Urządzenie zintegrowane jest z wolną magistralą CAN pojazdu, z której odczytuje stany poszczególnych drzwi oraz steruje serwomechanizmami zamków drzwi, poprzez odfiltrowywanie i wysyłanie własnych pakietów danych. Wyświetlacz spełnia jednocześnie funkcje informacyjną jak i sterowniczą. Informacje o zamknięciu i otwarciu drzwi oraz odblokowaniu, czy też zablokowaniu zamków poszczególnych drzwi pojazdu, są pokazywane w formie graficznej na schematycznym rysunku pojazdu (rysunek 2), system monitorowania wizyjnego wnętrza pojazdu opracowany został w taki sposób, że większość urządzeń wchodzących w skład systemu znajduje się wewnątrz pojazdu, w szczelnie zamkniętych i odpornych na uszkodzenia mechaniczne obudowach. Na zewnątrz pojazdu znajduje się jedna kamera, wbudowana w ramkę tablicy rejestracyjnej (rysunek 3). czujnik dymu zainstalowany wewnątrz pojazdu. W przypadku wykrycia podpalenia pojazdu, lub próby otwarcia, z użyciem palników do cięcia metalu, zabezpieczonej przed kradzieżą części pojazdu, czujnik uruchomi alarm antynapadowy pojazdu. 2708

Rys. 2. Widok ekranu panelu sterującego selektywnym zamykaniem i otwieraniem drzwi pojazdu Rys. 3. Widok miejsc montażu kamer w pojeździe Streszczenie W Polsce transport wartości pieniężnych jest regulowany Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 września 2010 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców oraz inne jednostki organizacyjne. Określa ono obligatoryjne wymagania dla trzech typów bankowozów. Jeżeli pojazdy te będą wyposażone w system monitorowania położenia geograficznego, monitorowania wizyjne, sygnalizacji napadu lub inne dodatkowe systemy elektryczne i elektroniczne, to muszą one odpowiadać dodatkowym wymaganiom w zakresie kompatybilności elektromagnetycznej. Wymagania te opisują dwa akty prawne, tj. Dyrektywa Rady nr 72/245/EWG z dnia 20 czerwca 1972 r. oraz Regulamin nr 10 Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych. Dodatkowe wyposażenie bankowozu powinno spełniać zapisy jednego z tych rozporządzeń. W artykule opisano wymagania Regulaminu 10/EKGONZ w odniesieniu do dodatkowego wyposażenie telematycznego bankowozu. W artykule opisano wybrane efekty realizacji projektu badawczorozwojowego O R00 0056 07 pt. Pasywna ochrona obiektów mobilnych (powietrznych i lądowych) przed oddziaływaniem pocisków AP, w zakresie systemu monitorowania położenia geograficznego pojazdu, monitorowania wizyjnego, a także systemu selektywnego blokowania i odblokowywania drzwi pojazdu. Technical requirements for cash transport vehicle type A, B and C Abstract Cash transportation in Poland is regulated by Regulation of Interior and Administration Minister from 7 September 2010 connected with requirements for monetary values protection during stored and transported by entrepreneurs and other organization units. This regulation determines obligatory requirements for three types of cash transportation vehicles. If this vehicles are equipped with geographical localization monitoring system, video monitoring system, system of robbery signaling or other additional electrical and electronic systems, then this system must fulfill additional requirements for electromagnetical compatibility. This requirements are described in two law regulations Directive 72/245/EWG from 20 June of 1972 and Regulation 10 of EKG ONZ. Additional equipment of the cash transport vehicle have to fullfil needs of one of mentioned regulations. 2709

This paper described 10/EKGONZ Regulation requirements connected with additional telematics equipment for cash transport vehicles. This paper also describes selected effects of realisation of research project number O R00 0056 07 Passive protection of mobile objects (air and ground) protection before influence of AP missile, in following areas: geographical monitoring of vehicle position, video-monitoring, and selective door blocking and unblocking system. BIBLIOGRAFIA 1. Dyrektywa Rady nr 72/245/EWG z dnia 20 czerwca 1972 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do tłumienia zakłóceń radioelektrycznych wywoływanych przez silniki z zapłonem iskrowym stosowane w pojazdach silnikowych (Dz. U. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 1, str. 226). 2. Filipek P., Jedliński Ł., Kamiński T.: Design of on-line driver assistance satelite observation system (sos), Journal of KONES Powertrain and Transport, Vol. 18, No. 3/2011, 2011. 3. Gad S., Gad R.: Analiza kompatybilności elektromagnetycznej wybranych urządzeń elektronicznych montowanych w pojazdach samochodowych, TRANSCOMP XIV International Conference, Logistyka ISSN 1231-5478, Vol. 6, 2010. 4. Gad S., Gad R.: Analiza pracy systemów zabezpieczeń pojazdów samochodowych w zakresie wymagań regulaminów EKG-ONZ, Logistyka, ISSN 1231-5478, Vol. 2, 2010. 5. Kamiński T., Kruszewski M., Niezgoda M., Gacparska-Stołek, Grzeszczyk R.: Telematic security system for cash transport vehicle, Journal of KONES Powertrain and Transport, Vol. 18, No. 3/2011, 2011. 6. Regulamin nr 10 Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych Jednolite przepisy dotyczące homologacji pojazdów w zakresie kompatybilności elektromagnetycznej. 7. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 września 2010 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców oraz inne jednostki organizacyjne (Dz. U. 2010 nr 166 poz. 1128). 8. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 listopada 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne (Dz. U. 2012, poz. 1262). 9. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 18 grudnia 2013 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne (Dz. U. 2013, poz. 1652). 10. Wrzecioniarz P. A., Rewiński, A.: Zagadnienia bezpieczeństwa a systemy monitorowania pojazdów, Zeszyty Naukowe Politechniki Świętokrzyskiej. Mechanika, ISSN 0239-4979, Tom. Z. 64, 1998 r. 2710