2012 RAPORT Z REALIZACJI PROJEKTU: GMINA PRZYJAZNA PRZEDSIĘBIORCOM [Wpisz tekst] Gdańsk 2013
Organizator Partner Patron Honorowy Sponsorzy 2
Inicjator projektu: Michał Górski Zespół Organizacyjny: Michał Górski RIGP dr Dariusz Wieczorek FIRP Rada Ekspertów: Jarosław Filipczak RIGP Janusz Gierulski EIG Sławomir Halbryt RIGP Krzysztof Koszewski RIGP Krzysztof Lorek RIGP Witold Warmbier RIGP Tomasz Posadzki adwokat prof. dr hab. Maria Jastrzębska UG dr Marzenna Czerwińska UG, IBnGR dr Jan Kuligowski dr Krzysztof Szczepaniak UG Opracowanie raportu: Justyna Kosecka Współpraca: Michał Górski, Dariusz Wieczorek Redakcja: Dariusz Wieczorek 3
Spis treści 1. Wprowadzenie... 5 2. Problem i jego znaczenie: wsparcie przedsiębiorców przez gminy... 7 3. Informacje wstępne: Województwo Pomorskie... 9 Położenie geograficzne... 9 Ludność... 9 Podział administracyjny... 10 Przedsiębiorczość... 11 4. Podstawa opracowania: ankieta oraz model oceny... 12 5. Analiza wyników... 18 Zarządzanie strategiczne... 18 Zarządzanie finansami... 20 Rozwój przedsiębiorczości... 22 Sprawność urzędu... 23 Cyfryzacja... 25 Edukacja... 26 Inicjatywy na rzecz wsparcia przedsiębiorstw... 26 6. Wyniki konkursu... 29 7. Podsumowanie: wnioski i rekomendacje... 30 Załączniki... 33 4
1. Wprowadzenie Regionalna Izby Gospodarcza Pomorza (RIGP), we współpracy z Fundacją Instytut Rozwoju Projektów (IRP), przeprowadziła pierwszą edycję projektu Gmina Przyjazna Przedsiębiorcom. Celem projektu jest podniesienie jakości działania jednostek samorządu terytorialnego województwa pomorskiego w stosunku do sfery przedsiębiorczości lokalnej. Jesteśmy przekonani, że poziom rozwoju przedsiębiorczości jest i będzie w najbliższej przyszłości jednym z najważniejszych czynników rozwoju gmin. Bezpośrednim celem projektu było wyłonienie tych gmin z województwa pomorskiego, które w ocenie Ekspertów, najefektywniej spośród zgłoszonych, działają w następujących kategoriach: Gmina Przyjazna Przedsiębiorcom, (kategoria ta miała zobrazować aktualny stan wspomagania przedsiębiorczości w gminie). Aktywność samorządu na rzecz Przedsiębiorców, (kategoria ta miała pokazać bieżącą aktywność samorządów na rzecz przedsiębiorczości). Najlepsza Inicjatywa na rzecz Przedsiębiorców. Ponadto ocen dokonano przy następującym skategoryzowaniu gmin: miasta na prawach powiatu, gminy miejskie i miejsko-wiejskie, gminy wiejskie. 5
Przygotowaniem projektu oraz oceną wyników zajmowała się Rada Ekspertów, która została powołana przez Organizatora (RIGP) oraz Partnera projektu (IRP). W skład Rady weszło 11 osób wywodzących się ze środowiska naukowego, zajmujących się szeroko rozumianą problematyką zarządzania jednostkami samorządu terytorialnego oraz instrumentów publicznego wspierania rozwoju przedsiębiorczości. Do zadań Rady Ekspertów należało: o sformułowanie zaleceń dotyczących konstrukcji modelu oceny gmin, o identyfikacja kategorii nagród oraz wyróżnień wręczanych w ramach Projektu. Ostatecznym rozstrzygnięciem konkursu i przyznaniem nagród zajmowała się Kapituła Nagrody. Skład Kapituły Nagrody został powołany przez Organizatora oraz Partnerów Projektu Gmina Przyjazna Przedsiębiorcy. Wyniki projektu zostały zaprezentowane na konferencji podsumowującej projekt, która odbyła się w dniu 12 grudnia 2012 r. 6
2. Problem i jego znaczenie: wsparcie przedsiębiorców przez gminy W dobie wysokiej samodzielności jednostek gminnych, rosnącego ich zakresu odpowiedzialności za rozwój lokalny oraz wysokich kompetencji do samodzielnego podejmowania i kształtowania polityki finansowej, po stronie gmin pozostają starania o jej stabilny oraz dynamiczny rozwój gospodarczy. Oczywistym faktem jest uzależnienie dochodów jednostek samorządu terytorialnego od wpływów z podatków od osób fizycznych i prawnych oraz od podatków i opłat pobieranych bezpośrednio przez gminy, czyli uzależnienie od ilości i kondycji zarejestrowanych i działających na terenie gminy podatników. Jednak wiedza ta w niewielkim stopniu obecna jest w administracji jednostek samorządu terytorialnego. W świetle rosnącego zjawiska urynkowienia i zdolności przedsiębiorstw do wolnych wyborów lokalizacyjnych, istotne jest zwrócenie uwagi przez gminy na stworzenie przedsiębiorcom, konkurencyjnych w stosunku do innych gmin, warunków do rozwoju ich działalności. Ważne jest zwrócenie uwagi na wykorzystanie potencjału lokalnego oraz dostępnych środków zewnętrznych przez gminy nie tylko dla tworzenia nowych firm, ale również dla utrzymania i rozwoju przedsiębiorstw z długoletnim doświadczeniem, ze względu na ich większe szanse na kolejne lata działalności i idący za tym dochód gmin oraz utrzymanie większej liczby stabilnych miejsc pracy. Gminy dysponują między innymi kompetencjami do samodzielnego kształtowania swojej strategii rozwoju, planowania zagospodarowania przestrzennego, tworzenia dostępu i regulacji administracyjnych dla wysokiej jakości świadczenia usług dla petentów, a w tym przedsiębiorców. 7
Można uznać, że działania pro-przedsiębiorcze gmin powinny być podstawą ich funkcjonowania i warto, by gminy świadomie dostosowywały swoje działania i wspierały swoich przedsiębiorców poprzez budowanie przyjaznej atmosfery dla współdziałania, stwarzani możliwości ich promocji i edukacji. Prezentując powyższe stanowisko, zasadnym jest przeprowadzenie analizy stanu obecnego działań gmin na rzecz przedsiębiorców oraz przedstawienie rekomendacji w celu upowszechnienia dobrych praktyk w tym zakresie. Ten temat stał się także jednym z filarów decyzji o wdrożeniu omawianego programu. 8
3. Informacje wstępne: Województwo Pomorskie Położenie geograficzne Województwo Pomorskie jest jednym z 16 województw Polski i znajduje się na północy kraju. Województwo posiada rozległy dostęp do morza oraz obszerne tereny zielone zajmujące blisko 1/3 województwa, które stanowią doskonałe rejony rekreacyjne i turystyczne. Rysunek 1. Województwo Pomorskie Należą do nich obszary chronione, wśród których wyróżnia się: 9 parków krajobrazowych, 2 parki narodowe. Ludność Obszar województwa pomorskiego obejmuje 18.293 km² i 2.290 tys. ludności. Jednakże 35% ludności zamieszkuje w Trójmieście, które zajmuje tylko 2,3% powierzchni województwa, a prawie połowa, bo aż 40% mieszkańców mieszka w gminach nadmorskich. 1 1 Regionalny program operacyjny dla województwa pomorskiego na lata 2007-2013, źródło: http://www.pomorskie.eu/res/dpr/dokumenty/rpo_wp_2007 2013.pdf 9
Podział administracyjny Administracyjnie województwo podzielono na 16 powiatów i 4 miasta na prawach powiatu, które stanowią: Gdańsk Gdynia Sopot Słupsk Ponadto województwo pomorskie obejmuje również 123 gminy, wśród których wyróżniamy: 25 gmin miejskich (Chojnice, Człuchów, Pruszcz Gdański, Kościerzyna, Kwidzyn, Lębork, Łeba, Malbork, Krynica Morska, Hel, Jastarnia, Puck, Władysławowo, Ustka, Czarna Woda, Skórcz, Starogard Gdański, Tczew, Reda, Rumia, Wejherowo) 17 gmin miejsko wiejskich (Brusy, Bytów, Czersk, Czarne, Debrzno, Kartuzy, Żukowo, Prabuty, Miastko, Nowy Staw, Nowy Dwór Gdański, Kępice, Skarszewy, Dzierzgoń, Sztum, Gniew, Pelplin) 81 gmin wiejskich (Borzytuchom, Czarna Dąbrówka, Kołczygłowy, Lipnica, Parchowo, Studzienice, Trzebielino, Tuchomie, Chojnice, Konarzyny, Człuchów, Koczała, Przechlewo, Rzeczenica, Cedry Wielkie, Kolbudy, Pruszcz Gdański, Przywidz, Pszczółki, Suchy Dąb, Trąbki Wielkie, Chmielno, Przodkowo, Sierakowice, Somonino, Stężyca, Sulęczyno, Dziemiany, Karsin, Kościerzyna, Liniewo, Lipusz, Nowa Karczma, Stara Kiszewa, Gardeja, Kwidzyn, Ryjewo, Sadlinki, Cewice, Nowa Wieś Lęborska, Wicko, Lichnowy, Malbork, Miłoradz, Stare Pole, Kosakowo, Krokowa, Puck, Damnica, Dębnica Kaszubska, Główczyce, Kobylnica, Potęgowo, Słupsk, Smołdzino, Ustka, Bobowo, Kaliska, Lubichowo, Osieczna, Osiek, Skórcz, Smętowo Graniczne, Starogard Gdański, Zblewo, Choczewo, Gniewino, Linia, Luzino, Łęczyce, Szemud, Wejherowo, Ostaszewo, Stegna, Sztutowo, Mikołajki Pomorskie, Stary Dzierzgoń, Stary Targ, Morzeszczyn, Subkowy, Tczew). 10
Przedsiębiorczość Najwyższy potencjał gospodarczy województwa pomorskiego znajduje się w takich dziedzinach jak: przemysł stoczniowy, rafineryjny, maszynowy, meblowy, spożywczy, transport i usługi portowe. Głównie działalność przedsiębiorstw opiera się na sektorze usługowym. W grudniu 2012 roku w województwie pomorskim było zarejestrowanych 265 tys. podmiotów gospodarki narodowej, a w tym 97% z sektora prywatnego. Wśród przedsiębiorców znajdowało się 192,6 tys. osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, co stanowi 75% podmiotów sektora prywatnego w województwie. 2 192,6 7,95 257,05 64,45 Wykres 1. Liczba przedsiębiorstw zarejestrowanych na terenie województwa pomorskiego (w tys. stan na koniec 2012 roku) 2 Rynek pracy woj. pomorskiego w 2012 roku. Informacja roczna, źródło: http://www.solidarnosc.gda.pl/wpcontent/uploads/2013/04/rynek-pracy-woj.pomorskiego-w-2012-r.pdf 11
4. Podstawa opracowania: ankieta oraz model oceny Ocena działań gmin została zrealizowana poprzez badanie ankietowe, zawierające zestaw pytań skonstruowanych przez Radę Ekspertów i przekazanych przedstawicielom jednostek gminnych. Ankiety zostały przekazane listownie oraz mailowo do wszystkich gmin województwa pomorskiego i były zbierane również za pomocą obu tych kanałów. Na zaproszenie do badania odpowiedziało 40 spośród 123 gmin województwa. Należą do nich: Miasta na prawach powiatu M. Słupsk M. Gdańsk M. Gdynia Gminy miejskie i miejsko-wiejskie Chojnice Brusy Starogard Gdański Bytów Debrzno M. Człuchów M. Malbork M. Ustka M. Tczew Prabuty Rumia Gminy wiejskie Sztutowo Rzeczenica Parchowo Przechlewo Wicko Nowa Wieś Lęborska Pszczółki Osiek Kobylnica Potęgowo Sulęczyno 12
Kościerzyna Kwidzyn Lębork Sztum Kartuzy Subkowy Konarzyny Gardeja Starogard Gdański Stary Dzierzgoń Sierakowice Ustka Słupsk Stegna Luzino Przedstawione w niniejszym raporcie dane oraz wyniki analiz wykonano na podstawie ankiet otrzymanych od przedstawicieli gmin oraz na podstawie danych statystycznych GUS. Ankieta obejmowała 26 pytań (tabela 1), które stanowiły wskaźniki oceny jakości działań gmin na rzecz przedsiębiorców. Pytania były punktowane przez Radę Ekspertów i pozwalały uzyskać 705 punktów oraz posłużyły także ocenie gmin pod względem działań na rzecz rozwoju przedsiębiorczości. Tabela 1. Pytania ankietowe GRUPA I Zarządzanie strategiczne Czy jest aktualna strategia rozwoju gminy? Czy istnieje gminny program rozwoju przedsiębiorczości (lub odpowiedni cel strategiczny w strategii)? Czy istnieją strategie cząstkowe (np. wieloletni plan inwestycyjny, gminny program rozwoju sieci drogowej, strategia rozwoju turystyki gminy itp.)? 13
GRUPA II Zarządzanie finansami Poziom wydatków inwestycyjnych na mieszkańca Poziom zadłużenia gminy Wartość środków na dofinansowanie zadań własnych ze źródeł pozabudżetowych na mieszkańca Wydatki budżetu na administrację na mieszkańca Wydatki na promocję Wydatki na rozwój przedsiębiorczości GRUPA III Sprawność urzędu Czas oczekiwania na wypis i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Czas oczekiwania na decyzję o warunkach zabudowy System zarządzania jakością (np. ISO, CRM) Procent powierzchni gminy pokryty aktualnymi planami zagospodarowania przestrzennego GRUPA IV Rozwój przedsiębiorczości Liczba podmiotów gospodarczych, osób prowadzących działalność gospodarczą na terenie gminy oraz rolników (pow. 8 ha) Punkty informacji gospodarczej lub turystycznej Liczba działających organizacji pozarządowych Liczba organizacji przedsiębiorców lub ich oddziałów (np. izby gospodarcze, organizacje pracodawców) Liczba instytucji otoczenia biznesu lub ich oddziałów(np. fundusze pożyczkowe, fundusze poręczeniowe, stowarzyszenia, fundacje, inkubatory przedsiębiorczości, specjalne strefy ekonomiczne, gminne rady przedsiębiorczości itp.) W radzie gminy/miasta działa komisja rady powołana specjalnie do dbania o rozwój przedsiębiorczości 14
GRUPA V Edukacja GRUPA VI Cyfryzacja Wyniki testu gimnazjalnego Zajęcia (obowiązkowe lub dodatkowe) poświęcone przedsiębiorczości w szkołach podstawowych lub gimnazjalnych prowadzonych przez gminę Zakładka dla inwestorów lub przedsiębiorców na stronie internetowej Dostęp na stronie BIP do aktualnych planów zagospodarowania przestrzennego oraz do wydanych decyzji o warunkach zabudowy Funkcjonowanie elektronicznej skrzynki podawczej Możliwość załatwiania spraw i uzyskiwania informacji drogą elektroniczną Ponadto spośród pytań wyodrębniono część wskaźników (tabela 2), które posłużyły ocenie gmin pod kątem poziomu rozwoju przedsiębiorczości w gminach. Kryteria te stanowiły model oceny stosowany przez Radę Ekspertów oraz Kapitułę Nagrody i pozwalały na uzyskanie maksymalnie 680 punktów. Na podstawie otwartego pytania dotyczącego inicjatyw podejmowanych przez gminy dla przedsiębiorców nagrodzono gminę, która wprowadziła najciekawszą inicjatywę pro - przedsiębiorczą. 15
Tabela 2. Wykaz kryteriów, wg których oceniano jakość działań w gminie na rzecz przedsiębiorczości w województwie pomorskim L.p. Opis kryterium Opis Maksymalna punktacja 1. Istnieje aktualna strategia rozwoju gminy Wieloletnia - 30 powyżej 5 lat 2. Istnieje gminny program rozwoju 50 przedsiębiorczości, lub w strategii znajduje się cel strategiczny poświęcony rozwojowi przedsiębiorczości 3. Istnieją strategie cząstkowe (wymienić): Za pozycję 10 -wieloletni plan inwestycyjny, -gminny program rozwoju sieci drogowej, -strategia rozwoju turystyki gminy, -gminny program poprawy bezpieczeństwa, -inne związane z rozwojem przedsiębiorczości. 4. Procent powierzchni gminy pokryty Max 30 aktualnymi planami zagospodarowania przestrzennego 5. Urząd gminy posiada ISO Max 20 6. Wydatki inwestycyjne majątkowe w Stosunek Max 30 budżecie ma 1 mieszkańca największego do najmniejszego 7. Brak lub nadmierne zadłużenie się gminy Norma to Max 30 8. Wartość środków na dofinansowanie zadań własnych ze źródeł pozabudżetowych na 1 mieszkańca 9. Wydatki budżetu na administrację na 1 mieszk. 10. Liczba organizacji przedsiębiorców na terenie gminy 11. Liczba podmiotów osób prowadzących działalność gospodarczą na terenie gminy plus liczba rolników (pow. 8 ha) na 1.000 mieszk. 30 50% zadłużenia Stosunek największego do najmniejszego Max 40 Norma to 0 10% Max 20 Za pozycję 10 Stosunek największego do najmniejszego Max 30 16
12. Wyniki gimnazjalnego testu edukacyjnego w gminie Stosunek największego do najmniejszego 13. Zajęcia poświęcone przedsiębiorczości w szkołach 14. Liczba organizacji pozarządowych Stosunek największego do najmniejszego Max 30 20 Max 20 15. Łatwość dostępu do danych przydatnych 15 przedsiębiorcom w BIP gminy 16. Liczba instytucji otoczenia biznesu Za pozycję 3 17. Wydatki budżetu gminy na rozwój Stosunek wydatków Max 30 przedsiębiorczości do budżetu gminy 18. Czas oczekiwania na decyzję o warunkach zabudowy Stosunek największego do Max 25 19. Czas oczekiwania na wypis i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy najmniejszego Stosunek najmniejszego Max 25 Razem 680 17
5. Analiza wyników Zarządzanie strategiczne Wśród 40 zgłoszonych gmin tylko 3 nie posiadają aktualnej strategii rozwoju. Są to gminy: Parchowo, Sztum oraz Luzino. Jednak każda z tych gmin dysponuje jedną lub dwiema spośród wskazanych w ankiecie strategiami cząstkowymi. Pozostałe gminy działają na podstawie aktualnej strategii rozwoju gminy, a 3 gminy mają również wszystkie pięć z wymienionych w ankiecie strategii cząstkowych. Większość gmin posiada tylko jedną strategię cząstkową. Najwięcej, bo aż 31 spośród 40 zgłoszonych gmin, posiada wieloletni plan inwestycyjny. Każda z pozostałych strategii cząstkowych realizowana jest przez ok. 10 gmin. Są to następujące strategie: gminny program rozwoju sieci drogowej, strategia rozwoju turystyki gminy, gminny program poprawy bezpieczeństwa, POTEGOWO KOBYLNICA BRUSY SULĘCZYNO SIERAKOWICE OSIEK GARDEJA KWIDZYN CHOJNICE STARY DZIERZGOŃ RZECZENICA PRABUTY BYTÓW m.tczew KARTUZY PRZECHLEWO KONARZYNY m. USTKA m.słupsk m.gdańsk 0 1 2 3 4 5 Wykres 2. Ilość strategii cząstkowych w poszczególnych gminach 18
inne strategie związane z rozwojem przedsiębiorczości. Zdiagnozowano 6 gmin: Brusy, Debrzno, Kobylnica, Lębork, Potęgowo i Subkowy, które mimo posiadanej aktualnej strategii rozwoju nie dysponują żadną ze wskazanych w ankiecie strategii cząstkowych. 7 13 31 Wieloletni plan inwestycyjny Gminny program rozwoju sieci drogowej Strategia rozwoju turystyki gminy 9 10 Gminny program poprawy bezpieczeństwa Inne związane z rozwojem przedsiębiorczości Wykres 3. Ilość gmin posiadająca strategie cząstkowe 14 z 40 gmin nie ma oddzielnego programu rozwoju przedsiębiorczości ani w swojej strategii nie posiada celu strategicznego poświęconego rozwojowi przedsiębiorczości. 19
STAROGARD GDAŃSKI SZTUM SZTUTOWO PARCHOWO KONARZYNY SULĘCZYNO STARY DZIERZGOŃ STEGNA KOBYLNICA WICKO OSIEK BYTÓW LUZINO DEBRZNO POTEGOWO SIERAKOWICE RUMIA m. USTKA BRUSY RZECZENICA NOWA WIEŚ LĘBORSKA KOŚCIERZYNA PRABUTY PRZECHLEWO m. CZŁUCHÓW LĘBORK m.malbork SŁUPSK KARTUZY SUBKOWY m.gdynia m.tczew m.starogard GDAŃSKI USTKA CHOJNICE m.gdańsk m.słupsk PSZCZÓŁKI KWIDZYN GARDEJA Zarządzanie finansami Średnie wydatki inwestycyjne majątkowe w budżecie na jednego mieszkańca, w ankietowanych gminach, wynoszą 1011 zł. Są one bardzo zróżnicowane. Najniższy wynik osiągnęła gmina Konarzyny, która oszacowała swoje wydatki inwestycyjne w przeliczeniu na mieszkańca na 271 zł. Najwyższy wynik wykazała gmina Sztutowo z kwotą 4224 zł na mieszkańca. 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Wykres 4. Zróżnicowanie wydatków inwestycyjnych majątkowych gmin (w zł na jednego mieszkańca) Stopa zadłużenia w stosunku do dochodów gmin wynosi od 1% do 60%. Średnio wskaźnik ten osiąga 34%. Jednak należy pamiętać, że niskie zadłużenie gminy może oznaczać bierną postawę gminy. Natomiast gminy prężnie funkcjonujące zadłużają się, aby przyspieszyć swój rozwój. Eksperci przyjęli zasadę, że zadłużenie w wysokości 5-25% jest stanem kontrolowanym i akceptowalnym. Posiadanie pożądanego przez Ekspertów poziomu zadłużenia deklaruje 16 spośród ankietowanych gmin. 4 gminy deklarują zadłużenie poniżej 5%. Natomiast zadłużenie powyżej 25% ma 20 gmin. Tylko 6 gmin deklaruje zadłużenie w tzw. wielkości kontrolowanej. 20
SZTUM STAROGARD GDAŃSKI SZTUTOWO PARCHOWO KONARZYNY SULĘCZYNO STEGNA STARY DZIERZGOŃ KOBYLNICA WICKO OSIEK BYTÓW LUZINO DEBRZNO POTEGOWO SIERAKOWICE RUMIA m. USTKA BRUSY RZECZENICA NOWA WIEŚ LĘBORSKA KOŚCIERZYNA PRABUTY PRZECHLEWO m. CZŁUCHÓW LĘBORK m.malbork SŁUPSK KARTUZY SUBKOWY m.gdynia m.tczew m.starogard GDAŃSKI USTKA CHOJNICE m.gdańsk m.słupsk PSZCZÓŁKI KWIDZYN GARDEJA 70 60 50 40 30 20 10 0 Wykres 5. Zadłużenie gmin w stosunku dochodów (w procentach) Wartość środków na dofinansowanie zadań własnych ze źródeł pozabudżetowych na 1 mieszkańca w zł obrazuje, czy gminy efektywnie starają się o dotacje. Średnio wartość ta wynosi 393 zł. Jednak część gmin wykazuje wartość tego wskaźnika bliską zeru, a najlepiej prezentującą się w tym zakresie gminą jest gmina miejska Starogard Gdański, która wydała w 2011 roku blisko 2200 zł na mieszkańca ze środków uzyskanych na rzecz zadań własnych ze źródeł pozabudżetowych. Wydatki gmin na administrację są bardzo podobne wśród zgłoszonych gmin. Większość ankietowanych gmin wydaje rocznie na administrację ok. 200 do 300 zł w przeliczeniu na mieszkańca. Tylko gminy Parchowo oraz Sztutowo wykazały zdecydowanie większe wydatki, 21
bo opiewające na ok. 500 zł na osobę. Rozwój przedsiębiorczości Na terenie badanych gmin znajdują się średnio 102 podmioty gospodarki narodowej wraz z rolnikami powyżej 8 ha na 1000 mieszkańców. Przyjęto bowiem zasadę wliczania takich rolników do puli przedsiębiorców. Wyniki te są dla gmin stosunkowo równe. Tylko gmina Osiek, posiadając 290 podmiotów na 1000 mieszkańców, wyróżnia się wśród pozostałych obserwacji. A najmniej, bo 35 podmiotów funkcjonuje na obszarze gminy Konarzyny. 350,00 300,00 250,00 200,00 150,00 100,00 50,00 0,00 Wykres 6. Liczba podmiotów podmioty gospodarki narodowej wraz z rolnikami powyżej 8 ha na 1000 mieszkańców Dla przedsiębiorców, szczególnie planujących rozwój lub rozpoczęcie działalności na terenie danej gminy, istotne są informacje o powierzchni gminy pokrytej aktualnymi uchwalonymi planami zagospodarowania przestrzennego. Tylko miasto Starogard Gdański posiada 100% powierzchni pokrytej aktualnymi planami zagospodarowania przestrzennego. Większość 22
gmin posiada plany średnio dla 16% swojej powierzchni. Blisko 25% gmin nie posiada punktu informacji turystycznej lub gospodarczej. Jest to bardzo cenne i potrzebne źródło informacji dla przedsiębiorców, inwestorów i turystów. Organizacje pozarządowe działające na terenach gmin to średnio 2,26 jednostki na 1000 mieszkańców. Liderem w tej kategorii jest miasto Gdańsk, które na terenie swojej gminy ma aż 1500 organizacji pozarządowych, ale w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wynik ten jest zbliżony do średniej i wynosi 3,29 organizacji. Projekt wykazał, że na terenach gmin rzadko występują organizacje przedsiębiorców lub ich oddziały. Tylko 13 z 40 gmin posiada od 1 do 4 takich organizacji. Miasta Gdyni, Słupsk i Chojnice mają ich odpowiednio: 8, 6 i 4. Wyróżnia się tu Miasto Gdańsk, które dysponuje aż 63 takimi jednostkami. Są to bardzo ważne miejsca dla przedsiębiorców. Stanowią dla nich wsparcie merytoryczne, które wspiera bieżącą działalność firm oraz pomaga zachować i stabilizować pozycję na rynku. 9 z 40 gmin powołało komisje rady gminy, które zajmują się problematyką przedsiębiorczości. Wskaźnik ten świadczy o tym, że jedynie 22,5% Rad Gminnych zajmuje się stale problematyką przedsiębiorczości. W województwie wstępuje wiele instytucji otoczenia biznesu, takich jak: agencje rozwoju regionalnego i lokalnego, izby gospodarcze, przemysłowe i handlowe, cechy rzemieślnicze oraz ośrodki wspierania przedsiębiorczości i doradcze. Ich liczba wynosi w gminach od kilku do kilkunastu. Najwięcej, bo ponad 100, posiada ich miasto Gdańsk. Sprawność urzędu Sprawność działania urzędów gminnych oceniono na podstawie kilku wskaźników związanych z czasem oczekiwania na decyzje administracyjne. 23
I tak, czas oczekiwania na wypis i wyrys z planu wynosi wśród ankietowanych gmin średnio 6 dni. Wzorowy 1 dzień proponują: Potęgowo, Parchowo, Stary Dzierzgoń, Bytów, Miasto Malbork, Przechlewo oraz miasto Gdynia. Oczekiwanie na decyzję o warunkach zabudowy w większości gmin trwa średnio 60 dni. Natomiast 30% gmin realizuje ten proces w ciągu 90 dni, a gmina Konarzyny daje sobie na to nawet 365 dni. 30-40 50-70 90-100 120 365 Wykres 7. Czas oczekiwania na decyzję o warunkach zabudowy (w dniach) 26 ankietowanych gmin wdrożyło i posługuje się systemem jakości ISO lub podobnym. Współczynnik ten jest ciągle zbyt niski, ale w porównaniu do wcześniejszych lat, dostrzega się zdecydowaną poprawę. Oznacza to rosnącą świadomość gmin znaczenia jakości zarządzania. 24
40,00% 35,90% 30,00% 20,00% 17,60% 10,00% 0,00% 2009 2012 Wykres 8. System jakości ISO lub inny w gminach województwa pomorskiego Cyfryzacja Średnio poprzez stronę internetową istnieje dostęp do 69% planów zagospodarowania przestrzennego gmin. 26 z 40 gmin deklaruje, że udostępnia przez Internet ponad 80% planów zagospodarowania przestrzennego, wiele gmin takiego dostępu nie oferuje wcale. Aż 35% z ankietowanych gmin nie ma na swojej stronie internetowej zakładki z informacjami dla inwestorów i przedsiębiorców. Jest to duży problem, ponieważ aktualnie większość przedsiębiorców korzysta z kanałów wirtualnych w celu poznania szczegółów dotyczących możliwość inwestycji i rozwoju oraz danych kosztowych dotyczących działania na terenie gmin. Przeszukiwanie całych zasobów internetowych gmin w poszukiwaniu danych z góry skazuje przedsiębiorców na niepowodzenie. Zaledwie 6 (15% ankietowanych) gmin oferuje dostęp do wybranych decyzji o warunkach zabudowy przez stronę Biuletynu Informacji Publicznej (BIP). Tylko 7 gmin nie dysponuje możliwością załatwienia spraw bądź uzyskania informacji drogą elektroniczną. Ale aż 5 gmin nie oferuje elektronicznej skrzynki podawczej. Należą do nich: Debrzno, Sztum, Gardeja, Konarzyny, Luzino. 25
Edukacja Na 40 ankietowanych gmin, aż 19 nie prowadzi w podległych szkołach żadnych zajęć z przedsiębiorczości. We wszystkich gminach uczniowie na testach gimnazjalnych uzyskują wynik 40-60% punktów. Należy jednak dodać, że wskaźnik ten w porównaniu do innych regionów jest zbyt niski. Inicjatywy na rzecz wsparcia przedsiębiorstw Poza standardowymi działaniami gmin na rzecz rozwoju przedsiębiorczości, które omówiono powyżej, podejmują one własne inicjatywy pro - przedsiębiorcze. Przeprowadzona ankieta wykazała, że gminy chętnie i wielokrotnie podejmują nieszablonowe i niezwykle ciekawe działania na rzecz rozwoju przedsiębiorczości. Najwięcej gmin stosuje preferencje podatkowe dla przedsiębiorstw oraz udostępnia systemy informacji i doradztwa biznesowego. Do częstych praktyk należą również pakiety szkoleniowe oraz doradztwo dla powstających i młodych firm. Coraz więcej gmin rozwija inicjatywy na rzecz powstawania inkubatorów przedsiębiorczości. Są to jednostki skierowane do powstających oraz młodych firm. Inkubatory, dzięki zintegrowaniu sieci Instytucji Otoczenia Biznesu, wspierają rozwój i dostarczają rozwiązań technologicznych oraz oferują powierzchnie biurowe. Wybrane gminy stawiają na łatwy dostęp do swoich zasobów online. Np. Gmina Tczew wprowadziła na swoim portalu internetowym zakładkę z pełną informacją dla przedsiębiorców. Większe miasta, jak Tczew czy Gdynia, stawiają na rozwój zachowań przedsiębiorczych wśród młodzieży, organizując konferencje, wykłady oraz zabawy wokół problemów rozpoczynania, prowadzenia działalności gospodarczej. Gminy organizują również konkursy i akcje promocyjne dla regionalnych firm, poszerzając ich 26
możliwości promocyjne i rozwojowe i pobudzając konkurencyjność. Do najciekawszych inicjatyw, wyróżnionych przez Radę Ekspertów należały: kawiarenki biznesowe realizowane na terenie gminy Sztum, Kaszubski Inkubator Przedsiębiorczości Decydujmy razem funkcjonujący w miejskiej gminie Kościerzyna, portal www.inwestujnakaszubach.com stworzony w trzech partnerskich miastach: Kartuzy, Bytów i Kościerzyna. 1.Gmina Sztum obserwując coraz trudniejszą sytuację gospodarczą, postawiła na współpracę przy przeciwdziałaniu negatywnym skutkom kryzysu. Celem tego przedsięwzięcia było wdrożenie inicjatywy tzw. kawiarek biznesowych umożliwiający nieskrępowany i ciągły dialog pomiędzy samorządem, przedsiębiorcami i ekspertami, w celu poznania wzajemnych oczekiwań i możliwości w zakresie wspierania rozwoju przedsiębiorczości. Projekt ma ułatwić konfrontację wiedzy praktyków oraz ekspertów, w celu diagnozowania i rozwiązywania problemów lokalnych przedsiębiorców. Comiesięcznie spotkania mają charakter otwartej dyskusji, podczas której przedsiębiorcy omawiają swoje problemy i wraz z ekspertami poszukują najlepszych rozwiązań. Spotkania cieszą się znacznym zainteresowaniem. 2. Miasto Kościerzyna bierze udział w projekcie Decydujmy Razem. Inicjatywa ma na celu upowszechnianie, budowanie i testowanie mechanizmów partycypacji publicznej z udziałem przedsiębiorców, czyli angażowania obywateli w życie publiczne. Główną domeną projektu jest współpraca samorządu z mieszkańcami i wspólna praca nad dokumentem pn. Program rozwoju przedsiębiorczości w Gminie Miejskiej Kościerzyna. Celem projektu jest wypracowanie i upowszechnienie mechanizmów, dzięki którym administracja publiczna będzie skuteczniej współpracować z lokalną społecznością, w tym z przedsiębiorcami i razem decydować o kształcie dokumentów strategicznych. Realizacja będzie odbywać się pod opieką doradczą ze strony eksperta. Efektem projektu będzie przyjęcie Programu rozwoju 27
przedsiębiorczości w Gminie Miejskiej Kościerzyna na lata 2013-2020. 3. Portal internetowy www.inwestujnakaszubach.com powstał we współpracy Gminy Kartuzy z Gminą Bytów i Miastem Kościerzyną. Strona internetowa skupia w jednym miejscu wszelkie informacje biznesowe dla inwestorów, ponadto projekt obejmuje organizację wyjazdów na targi i konferencje dla przedsiębiorców. Gmina Kartuzy przeprowadziła również badania branż około turystycznych, prowadzące do uzyskania informacji o stanie działalności okołoturystycznej w regionie oraz sugerowanych kierunkach rozwoju. Jest do doskonałe źródło informacji dla istniejących firm oraz przyszłych inwestorów. Reasumując należy podkreślić, że wszelkie pomysły i dodatkowe działania gmin na rzecz przedsiębiorców są cenne i pożądane. Dzięki takim działaniom gminy zwracają na siebie uwagę inwestorów i wspierają oraz promują rozwój lokalnych przedsiębiorstw. 28
6. Wyniki konkursu Po analizie powyższych wskaźników i zgodnie z opracowaną punktacją i modelem ocen Rady Ekspertów przyznano następujące wyróżnienia dla gmin: w kategorii Gmina najbardziej przyjazna przedsiębiorczości: o miasta na prawach powiatu Gdańsk, o miasta i gminy miejsko-wiejskie Malbork, o gminy wiejskie Słupsk. w kategorii Gmina najbardziej aktywna na rzecz rozwoju przedsiębiorczości: o miasta na prawach powiatu Gdynia, o miasta i gminy miejsko-wiejskie Starogard Gdański, o gminy wiejskie Rzeczenica. w kategorii Najlepsza inicjatywa gminna na rzecz rozwoju przedsiębiorczości: o I miejsce Gmina Sztum (kawiarenki biznesowe), o II miejsce Gmina Miejska Kościerzyna (Kaszubski Inkubator Przedsiębiorczości - Decydujmy razem) o III miejsce Gmina Kartuzy (www.inwestujnakaszubach.com). 29
7. Podsumowanie: wnioski i rekomendacje 1. Działalność przedsiębiorców na terenie gmin ma bezpośredni wpływ na kondycję jednostek samorządów terytorialnych. Ważnym zatem jest zwrócenie uwagi jednostek samorządu terytorialnego (jst) na wagę ich działań wobec przedsiębiorców i inwestorów. 2. Jednym z głównych celów strategicznych gmin powinny być działania, zmierzające do stworzenia możliwie najlepszych i konkurencyjnych warunków dla funkcjonowania i rozwoju firm. Dla realizacji tego celu dysponują szeroką wystarczającą gamą narzędzi. Samorządom terytorialnym pozostaje więc jedynie jak najefektywniejsze wykorzystanie tych narzędzi. 3. Niniejszy raport wykazuje, że wiele gmin nieefektywnie wykorzystuje posiadane możliwości i nie zabiega o umocnienie swojej pozycji konkurencyjnej w obszarze rozwoju gospodarczego. 4. Podstawą do wszelkich działań jest planowanie strategiczne. Ankietowane gminy w zbyt małym stopniu dbają o wygenerowanie, realizację i ewaluację celów strategicznych poświęconych rozwojowi przedsiębiorczości lub budowie programów rozwoju przedsiębiorczości. 5. W dobie wysokiej i wciąż rosnącej komputeryzacji, podstawą jest stworzenie możliwie najszerszego dostępu do danych dla przedsiębiorców poprzez portal internetowy gminy. Niestety zakres spraw możliwych do załatwienia ta droga jest ciągle minimalny. Pozytywną informacją natomiast jest to, że większość gmin udostępnia elektroniczną skrzynkę podawczą dla podstawowej korspondencji. 6. Gminy powinny zadbać o przejrzystość strony internetowej oraz jej aktualność. Dla łatwiejszej i szybszej obsługi, należałoby wydzielić specjalną, dobrze widoczną 30
zakładkę dla przedsiębiorców, która zawierałaby wszystkie niezbędne informacje, które urząd powinien udostępniać. Jednocześnie należałoby zadbać o zdecydowanie większą aktualność informacji na portalu Biuletynu Informacji Publicznej, często stanowiącego podstawę dla poszukiwania i weryfikacji informacji przez inwestorów i przedsiębiorców. Strona internetowa gminy powinna zawierać szablony wszelkich wniosków i deklaracji oraz jasne i precyzyjne informacje o wymogach ich składania oraz miejscach i godzinach pracy urzędu. 7. Poszukiwaną i cenną informacją dla przedsiębiorcy i inwestora są dane o powierzchni gminy pokrytej aktualnymi uchwalonymi planami zagospodarowania przestrzennego. Wiele gmin nie posiada tych planów, a pełne informacje o nich w niewielkiej mierze są dostępne online. Jest to informacja bardzo cenna dla przedsiębiorców i inwestorów i mająca często decyzyjny wpływ na lokalizację firm. 8. Na funkcjonowanie przedsiębiorców duży wpływ ma również jakość obsługi urzędu. Przewlekłe procedury samorządu terytorialnego wpływają na wydłużenie czasu uruchomienia działalności gospodarczej bądź wydłużają decyzje inwestycyjne przedsiębiorców. Jeszcze niewiele gmin korzysta z systemów podnoszących standard zarządzania procesami decyzyjnymi w urzędach, ale na przestrzeni lat dostrzega się tendencję wzrostową dla stosowania norm jakościowych. 9. Bezpośrednio na jakość pracy urzędu gminy wpływa czas rozpatrywania wniosków i udzielania informacji na rzecz przedsiębiorców. W tej kwestii wiele gmin oferuje bardzo nieatrakcyjne warunki. Długie oczekiwanie na decyzje o warunkach zabudowy czy wypis i wyrys z planu miejscowego bądź uzyskanie wszelkich zezwoleń, skutecznie zniechęca inwestorów. 10. Rosnąca świadomość potrzeby wymiany doświadczeń między przedsiębiorcami generuje zapotrzebowanie na powstawanie miejsc doradczych i wspierających ich działalność. Jest to wyzwanie dla gmin, które powinny zapewnić firmom właściwe wsparcie i opiekę w swoim regionie. Zaspokojeniu tej potrzeby służą takie instytucje 31
jak zrzeszenia przedsiębiorców, instytucje otoczenia biznesu, punkty informacji gospodarczej lub turystycznej, komisja ds. przedsiębiorczości itp. Świadomi przedsiębiorcy poszukują źródeł informacji i dołączają do zrzeszeń przedsiębiorców. Uczestnictwo to pozwala nie tylko poszerzać horyzonty wiedzy, ale również szukać inspiracji i wsparcia dla rozwoju. 11. Gminy, dla podniesienia swojej kondycji oraz stabilizacji pozycji, powinny podejmować budowanie strategii rozwoju przedsiębiorczości i skutecznie poszerzać oraz ulepszać politykę pro - przedsiębiorczą. 12. W przyszłych zapytaniach ankietowych należy zrezygnować z pytań, na które gminy nie są w stanie udzielić szybkiej i pewnej informacji (zapytania nr 9 i 10) oraz z tych, które nie wnoszą istotnych dodatkowych informacji o rozwoju przedsiębiorczości (zapytanie nr 16). 32
Załączniki Załącznik 1. Dane statystyczne Najmniejszą pod względem ludności, spośród zgłoszonych do projektu gmin województwa pomorskiego, jest Gmina Konarzyny licząca 2.210 osób, a gminą z największą liczbą mieszkańców jest Gmina Miejska Gdańsk posiadająca 455.717 ludności. Średnio, w badanych gminach zamieszkuje 35 tys. osób. Natomiast mediana wskazuje, że większość gmin ma średnio 13 tys. mieszkańców, co wynika z dużej liczby przebadanych gmin wiejskich. Dominujące jednostki to Gdańsk oraz Gdynia, które łącznie stanowią niemal 50% zaludnienia wśród ankietowanych gmin. m.gdańsk; 455717 m.gdynia; 250242 Wykres 9. Ilość ludności w poszczególnych gminach 33
Załącznik 2. Szablon ankiety ANKIETA dla gmin uczestniczących w projekcie Gmina Przyjazna Przedsiębiorcom Zwracamy się z uprzejmą prośbą o udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania dotyczące reprezentowanej przez Państwa Gminy. Uzyskanie pełnych informacji pozwoli organizatorom projektu Gmina Przyjazna Przedsiębiorcom na dokonanie rzetelnej analizy stanu obecnego. Otrzymane informacje posłużą również do sporządzenia raportu z badania gmin województwa pomorskiego, który zostanie upubliczniony przez organizatorów po rozstrzygnięciu konkursu. W imieniu Komitetu Organizacyjnego konkursu Gmina Przyjazna Przedsiębiorcom, serdecznie dziękujemy! Michał Górski dr Dariusz Wieczorek Regionalna Izba Gospodarcza Pomorza Fundacja Instytut Rozwoju Projektów tel.502-748-661 tel. 501-794-318 Informacje ogólne na temat Gminy: Gmina Powiat Adres Tel. E-mail Adres strony www Wójt / Burmistrz / Prezydent Miasta Imię i nazwisko Osoba do kontaktów roboczych Imię i nazwisko, tel., e-mail 34
Pytania szczegółowe dotyczące Gminy: 1. Gmina posiada aktualną strategię rozwoju gminy (wieloletnia -powyżej 5 lat) TAK NIE 2. W Gminie istnieje gminny program rozwoju przedsiębiorczości, lub w strategii znajduje się cel strategiczny poświęcony rozwojowi przedsiębiorczości TAK NIE 3. W Gminie istnieją strategie cząstkowe (wymienić): - wieloletni plan inwestycyjny TAK NIE - gminny program rozwoju sieci drogowej TAK NIE - strategia rozwoju turystyki gminy TAK NIE - gminny program poprawy bezpieczeństwa TAK NIE - inne związane z rozwojem przedsiębiorczości TAK NIE Jeśli TAK, prosimy wskazać jakie.. 4. Urząd gminy posiada system zarządzania jakością, np. ISO, CRM, lub inny TAK NIE Jeśli TAK, prosimy wskazać jakie.. 5. Ile wynoszą wydatki inwestycyjne majątkowe na 1 mieszkańca (według danych za 2011 rok)?.. zł 6. Ile wynosi zadłużenie Gminy w stosunku do dochodów budżetowych (na dzień 31.12.2011)?.. % 7. Jaka jest wartość środków na dofinansowanie zadań własnych pozyskana ze źródeł 35
pozabudżetowych na 1 mieszkańca (na dzień 31.12.2011)?.. zł 8. Ile wynoszą wydatki budżetu na administrację na 1 mieszk. (według danych za 2011 rok)?.. zł 9. Ile wynoszą wydatki na promocję gminy w stosunku do wydatków ogółem (według danych za 2011 rok)?.. % 10. Ile wynoszą wydatki na rozwój przedsiębiorczości w stosunku do wydatków gminy ogółem (według danych za 2011 rok)?.. % 11. Prosimy podać liczbę podmiotów gospodarczych, osób prowadzących działalność gospodarczą na terenie gminy plus liczba rolników (pow. 8 ha) na 1.000 mieszk. (na dzień 31.12.2011).. 12. Czy na terenie Gminy znajduje się punkt informacji gospodarczej lub turystycznej? TAK NIE 13. Ile organizacji pozarządowych działa na terenie Gminy?.. 14. Ile organizacji przedsiębiorców lub ich oddziałów działa na terenie Gminy?.. 15. Ile instytucji otoczenia biznesu lub ich oddziałów działa na terenie Gminy?.. 16. Ile wyniosły średnie wyniki gimnazjalnego testu edukacyjnego w Gminie (w 2012 roku)?.. punkty 17. Czy w prowadzonych przez Gminę szkołach podstawowych lub gimnazjalnych są prowadzone jakiekolwiek zajęcia (obowiązkowe lub dodatkowe) poświęcone 36
przedsiębiorczości? TAK NIE Jeśli TAK, prosimy wskazać jakie.. 18. Czy na stronie internetowej Gminy jest zakładka dla inwestorów lub przedsiębiorców zawierająca podstawowe i aktualne informacje? TAK NIE 19. Czy w Radzie Gminy / Miasta działa komisja rady powołana specjalnie do dbania o rozwój przedsiębiorczości? TAK NIE 20. Jaki procent powierzchni gminy jest pokryty aktualnymi planami zagospodarowania przestrzennego (na dzień 31.12.2011)?.. % 21. Czy na stronie Biuletynu Informacji Publicznej gminy istnieje dostęp do aktualnych planów zagospodarowania przestrzennego TAK do 100% planów NIE CZĘŚCIOWO (do. % planów) 22. Ile wynosi (przeciętnie) czas oczekiwania na wypis i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy?.. dni 23. Ile wynosi (przeciętnie) czas oczekiwania na decyzję o warunkach zabudowy.. dni 24. Czy na stronie BIP gminy istnieje dostęp do wydanych decyzji o warunkach zabudowy? TAK NIE 25. Czy istnieje możliwość załatwiania spraw i uzyskiwania informacji drogą elektroniczną? 37
TAK NIE Jeśli tak, prosimy podać jakie sprawy można załatwiać lub jakie informacje można uzyskiwać drogą elektroniczną?...... 26. Czy w Gminie istnieje elektroniczna skrzynka podawcza? TAK NIE 27. Inne przydatne informacje: 28. Czy Gmina podejmowała w ciągu ostatnich 12 miesięcy inicjatywy na rzecz wspierania przedsiębiorczości? TAK NIE Jeśli tak, prosimy o krótkie przedstawienie tych inicjatyw. 38