DROGA ŚW. JAKUBA VIA REGIA NA POGÓRZU DYNOWSKIM W SIECI EUROPEJSKICH SZLAKÓW KULTUROWYCH

Franciszek Mróz Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Podhalańska Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Nowym Targu Łukasz Mróz Uniwersytet Jagielloński w Krakowie DROGA ŚW. JAKUBA VIA REGIA NA POGÓRZU DYNOWSKIM W SIECI EUROPEJSKICH SZLAKÓW KULTUROWYCH Abstrakt Prezentowane opracowanie jest próbą podsumowania działań związanych z powstaniem i dalszym rozwojem podkarpackiego odcinka Drogi św. Jakuba Via Regia. Autorzy opracowania na podstawie badań terenowych oraz analizy funkcjonowania pozostałych odcinków Camino de Santiago Drogi św. Jakuba w Polsce podjęli takŝe próbę przedstawienia najwaŝniejszych problemów oraz wyzwań związanych z dalszym rozwojem Drogi św. Jakuba Via Regia na trasie Korczowa Pilzno. 9 listopada 2012 r. obchodzono 30. rocznicę Aktu Europejskiego przemówienia bł. Jana Pawła II wygłoszonego podczas pielgrzymki do Santiago de Compostela. Wśród naukowców badających fenomen szlaku pielgrzymkowego do grobu św. Jakuba panuje obecnie zgodne przekonanie, Ŝe Akt Europejski rozpoczął nowy rozdział w historii pielgrzymowania do Composteli. Na apel papieŝa Polaka odpowiedziała m.in. Rada Europy, uznając w 1987 r. Drogę św. Jakuba pierwszym Europejskim Szlakiem Kulturowym i zachęciła władze regionów do odtworzenia dawnych szlaków pielgrzymkowych. W 1993 r. Camino de Santiago na terytorium Hiszpanii, a w 1998 r. na terytorium Francji wpisano przez UNESCO na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości. W Polsce prace nad oznakowaniem pierwszego odcinka szlaku jakubowej muszli rozpoczęto w 2005 r. W wyniku prac wielu organizacji, stowarzyszeń, duszpasterzy, caminowiczów i indywidualnych osób do chwili obecnej w Polsce wytyczono ponad 3300 km odcinków Drogi św. Jakuba. W styczniu 2012 r. wicemarszałek województwa podkarpackiego oficjalnie otworzył podkarpacki odcinek Drogi św. Jakuba Via Regia. Szlak biegnie z Korczowej przy granicy z Ukrainą, przez Przemyśl, Jarosław, Przeworsk, Łańcut, Rzeszów, Ropczyce do Pilzna. Tym samym podkarpacki odcinek Camino de Santiago połączył się z zachodnimi odcinkami szlaku jakubowego Via Regia, prowadzącymi przez Małopolskę, Górny i Dolny Śląsk do Zgorzelca przy granicy z Niemcami i dalej docelowo do Santiago de Compostela. Długość Drogi św. Jakuba Via Regia na terytorium Polski wynosi 935 km (z czego 219 km w województwie podkarpackim). Odległość z Korczowej do Santiago de Compostela wyznaczoną trasą Camino de Santiago to 4087 km. Droga św. Jakuba Via Regia na terenie województwa podkarpackiego prowadzi wśród malowniczych regionów Pogórza Karpackiego, w tym takŝe przez obszar Pogórza Dynowskiego. Szlak biegnie jednocześnie wzdłuŝ Drogi Królewskiej Via Regia, tj. odrębnego historycznego szlaku wpisanego w 2005 r. przez Radę na listę Europejskich Szlaków Kulturowych. Na podstawie przeprowadzonych badań terenowych na szlaku dokonano charakterystyki podkarpackiego odcinka Camino de Santiago. Określono braki i zagroŝenia oraz cele dalszych prac nad jego rozwojem. Przeprowadzone badania wykazały, Ŝe duŝym niebezpieczeństwem w funkcjonowaniu szlaku jest bardzo mała świadomość lokalnych społeczności (w tym organizacji i jednostek samorządowych) oraz mała informacja na ten temat Drogi św. Jakuba i idei pielgrzymowania do Santiago de Compostela w badanym regionie. PowaŜnym problemem są braki w oznakowaniu szlaku, pomimo iŝ projekt wytyczania i znakowania został juŝ zamknięty. Słowa kluczowe: Droga św. Jakuba Camino de Santiago, Szlak Via Regia, Europejskie Szlaki Kulturowe, pielgrzymowanie, turystyka religijna, turystyka kulturowa 117

Franciszek Mróz, Łukasz Mróz THE WAY OF ST. JAMES VIA REGIA IN THE DYNOWSKIE FOOTHILLS IN THE EUROPEAN CULTURAL ROUTES NETWORK Abstract The presented study is an attempt to summarize the activities related to the creation and further development of the section of Way of St. James Via Regia in Podkarpackie Region. The authors of the study, basing on a field research and analysis of the functioning of remaining segments of Camino de Santiago the Way of St. James in Poland, also made in attempt to present the most important issues and challenges related to the further development of the Way of St. James Via Regia on the section from Korczowa to Pilzno. On 9 th November 2012 the 30th anniversary of the "European Act" was celebrated. That was the speech of Blessed Pope John Paul II delivered during his pilgrimage to Santiago de Compostela. Among the scientists exploring phenomenon of the pilgrimage route to the tomb of St. James, there is a consensus that "European Act" began a new chapter in the history of the pilgrimage to Compostela. On the appeal of the Polish Pope responded i.a. the Council of Europe. In 1987, the Council of Europe declared/announced the Way of St. James, the first European Cultural Route and encouraged the local authorities to re-create former pilgrimage routes. In 1993, UNESCO entered Camino de Santiago in Spain, and in 1998 the section in territory of France, on the World Cultural Heritage List. In 2005, the activities on marking the first section of the route with the motif of St. James' shell has began in Poland. Currently, as a result of work of numerous organizations, associations, pastors, enthusiastics of the Way of St. James and individual people, over 3300 km of St. James' Way has been laid out in Poland. In January 2012, the Vice-Marshal of the Podkarpackie Province officially opened the section of the Way of St. James Via Regia in Podkarpackie Region. The route runs from Korczowa on the Ukrainian border, via Przemysl, Jaroslaw, Przeworsk, Lancut, Rzeszow, Ropczyce to Pilzno. Thereby, the section of Camino de Santiago in Podkarpackie Region joined the western sections of the Way of St. James Via Regia, running through Malopolska, Gorny and Dolny Slask to Görlitz/Zgorzelec on the border with Germany and then eventually to Santiago de Compostela. The length of the Way St. James Via Regia on territory of Poland is 935 km (including 219 km in Podkarpackie). The distance from Korczowa to Santiago de Compostela along Camino de Santiago is 4087 km. The Way of St. James Via Regia in Podkarpackie Province leads through the picturesque regions of the Carpathian Foothills, including the Dynowskie Foothills. The trail also runs along the Royal Route Via Regia, the separate historic route entered in 2005 by the Council of Europe on the list of European Cultural Routes. Basing on the field research carried out on the route, the sector of Camino de Santiago in Podkarpackie Region has been characterized. The lacks, threats and targets on further work on its development has been defined. The study shown, that very little route awareness of local communities (including organizations and local government units), little information on the Way of St. James and the idea of pilgrimage to Santiago de Compostela in this region, is a hugh danger in functioning of the route. Despite the fact, that the project of setting and marking the route has already been closed, the gaps in marking the route remain a serious problem. Keywords: The Way of St. James Camino de Santiago, the route Via Regia, European Cultural Routes, pilgrimage, religious tourism, cultural tourism 1. Wprowadzenie W 2012 r. na wielu odcinkach Drogi św. Jakuba w Europie obchodzone były dwie waŝne rocznice związane z ponownym renesansem Camino de Santiago. W dniach 9 10 listopada 2012 r. w Santiago de Compostela odbyły się bowiem obchody 30. rocznicy pierwszej pielgrzymki bł. Jana Pawła II do grobu św. Jakuba w Composteli, podczas której papieŝ Polak wygłosił słynne przemówienie nazwane Aktem Europejskim. Uroczystościom rocznicowym przewodniczył abp. Julián Barrio Barrio metropolita Santiago de Compostela. Wśród czcicieli św. Jakuba z całego świata przybyłych na te 118

Droga św. Jakuba Via Regia na Pogórzu Dynowskim w sieci Europejskich Szlaków Kulturowych uroczystości, wyróŝniała się 100-osobowa delegacja pielgrzymów z Polski, którą reprezentowali przedstawiciele Bractwa św. Jakuba z Więcławic Starych, Szczyrku i Jakubowa oraz członkowie Bractwa Kurkowego z Krakowa. Centralnym punktem uroczystości rocznicowych była msza święta koncelebrowana pod przewodnictwem abpa Barrio Barrio, odprawiona w południe 10 listopada we wspaniałej katedrze w Santiago de Compostela. W homilii metropolita Santiago de Compostela odwołał się do słów wypowiedzianych przez bł. Jana Pawła II przed trzydziestoma laty: To miejsce, tak drogie poboŝności mieszkańców prowincji galicyjskiej i wszystkich Hiszpanów stało się w ciągu wieków punktem przyciągania dla Europy i dla całego chrześcijaństwa. ( ) Moje spojrzenie ogarnia w tej chwili cały kontynent europejski, tę olbrzymią sieć dróg komunikacji, które łączą składające się nań miasta i narody; widzę te drogi, które od średniowiecza prowadziły i prowadzą do Santiago de Compostela, ( ) niezliczone rzesze pielgrzymów, które tu ściągało naboŝeństwo do Apostoła Jakuba. ( ). Tu przybywali z Francji, z Włoch, z Europy Środkowej, z krajów nordyckich i z narodów słowiańskich chrześcijanie wszelkich stanów: od królów aŝ po najskromniejszych wieśniaków, chrześcijanie wszystkich poziomów duchowych: od świętych, jak Franciszek z AsyŜu czy Brygida Szwedzka (nie mówiąc o tylu świętych hiszpańskich), aŝ po publicznych grzeszników, czyniących pokutę. Cała Europa odnalazła się wokół tej «pamiątki» świętego Jakuba, w tych samych wiekach, w których budowała się jako kontynent jednorodny i zjednoczony duchowo. Dlatego to sam Goethe stwierdził, Ŝe świadomość europejska zrodziła się w pielgrzymowaniu. ( ) Dlatego ja, Jan Paweł, syn polskiego narodu, który zawsze uwaŝał się za naród europejski, syn narodu słowiańskiego wśród Latynów i łacińskiego pośród Słowian, z Santiago kieruję do ciebie, stara Europo, wołanie pełne miłości: Odnajdź siebie samą! Bądź sobą! Odkryj swoje początki. Tchnij Ŝycie w swoje korzenie... 1. Podczas mszy świętej ks. biskup Grzegorz Ryś delegat metropolity krakowskiego kard. Stanisława Dziwisza, przekazał na ręce arcybiskupa Juliána Barrio Barrio relikiwie bł. Jana Pawła II. WaŜnym punktem uroczystości było takŝe przekazanie do katedry w Santiago de Compostela pamiątkowej tablicy ufundowanej przez Bractwo Kurkowe w Krakowie. Tablica upamiętnia 30. rocznicę Aktu Europejskiego bł. Jana Pawła II, a poświęcił ją w Krakowie 5 listopada 2012 r. kard. Stanisław Dziwisz. Na tablicy zaprojektowanej przez prof. Czesława Dźwigaja wyryto w języku hiszpańskim i polskim słowa bł. Jana Pawła II wypowiedziane 9 listopada 1982 r.: Pielgrzymowanie zbliŝało, umoŝliwiało kontakt i jednoczyło ludy, do których z upływem wieków docierało przepowiadanie świadków Chrystusa. Wśród osób badających fenomen szlaku jakubowego panuje dziś zgodne przekonanie, Ŝe Akt Europejski bł. Jana Pawła II rozpoczął nowy etap w historii pielgrzymowania do grobu św. Jakuba 2. Dlatego w tych dniach listopada ponad 20-osobowa grupa 1 2 L Osservatore Romano (wyd. polskie), 1983, nr 2 (38), s. 29. A. Jackowski, I. Sołjan (red.), Szlaki pielgrzymkowe Europy. Leksykon, Wydawnictwo Znak, Kraków 2000, s. 19; H. J. Muszyński, Przedmowa [w:] A. M. Wyrwa (red.), Camino de Santiago. Szkice historyczne do peregrynacji i dziejów kultu św. Jakuba Apostoła Większego, Lednica 2010, s. 8; A. M. Wyrwa, Święty Jakub Apostoł. Malakologiczne i historyczne ślady peregrynacji z ziem polskich do Santiago de Compostela, Lednica Poznań 2009; F. Mróz, Ł. Mróz, Sukcesy i wyzwania związane z rozwojem kultu i Drogi św. Jakuba w Polsce [w:] A. Jackowski, F. Mróz, I. Hodorowicz (red.), Wpływ Świętego Roku Jakubowego na rozwój kultu i Drogi św. Jakuba, Wydawnictwo Czuwajmy, Kraków 2011, s. 118. 119

Franciszek Mróz, Łukasz Mróz pielgrzymów z Bractwa św. Jakuba w Szczyrku oraz 4 osoby z Bractwa św. Jakuba w Więcławicach Starych (w tym osoby mieszkające na terenie woj. podkarpackiego) upamiętniły tę rocznicę, odbywając ponad stukilometrową pieszą pielgrzymkę dwoma szlakami jakubowymi Drogą Angielską i Drogą Portugalską. Równolegle w Polsce pojawiła się inicjatywa przejścia w rocznicę «Aktu Europejskiego» na wybranych odcinkach polskich Dróg św. Jakuba, w których wzięło udział ponad 150 osób. Drugą rocznicą obchodzoną w 2012 r. było 25-lecie uznania przez Radę Europy Drogi św. Jakuba za pierwszy Europejski Szlak Kulturowy. Było to związane bezpośrednio z wygłoszonym apelem papieŝa do władz regionów, aby odtwarzały dawne szlaki pielgrzymkowe do Santiago. JuŜ w następnych latach, początkowo w Hiszpanii, a później m.in. we Francji, w Niemczech, we Włoszech, w Austrii i Szwajcarii pojawiły się drogowskazy z motywem muszli św. Jakuba. W 1993 r. Camino de Santiago na terytorium Hiszpanii, a w 1998 r. na obszarze Francji, zostało wpisane przez UNESCO na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości. Camino de Santiago to szlak pod kaŝdym względem wyjątkowy, określany mianem najpiękniejszej drogi świata i drogi Ŝycia. To właśnie na niej jak pisał Johan Wolfgang von Goethe narodziła się świadomość Europy 3. Obecnie Droga św. Jakuba przeŝywa ogromny rozwój. W ostatnich latach, tym niezwykłym szlakiem pielgrzymkowym istniejącym nieprzerwanie od 1200 lat, pielgrzymuje około 200 tys. osób z wszystkich kontynentów świata. 2. Geneza i uwarunkowania historyczne powstania Drogi św. Jakuba Via Regia W 2013 r. mija 1200 lat od odnalezienia relikwii św. Jakuba Starszego Apostoła przez pustelnika Pelayo (Pelagiusz), który to pewnej nocy zauwaŝył deszcz gwiazd spadających na wzgórze o nazwie Liberum Donum. PodąŜając w to miejsce, odkrył marmurowy sarkofag zakopany na cmentarzu przy kościele Najświętszej Marii Panny. Powiadomiony o tym fakcie miejscowy biskup Teodomir, ustalił, Ŝe kryje on ciało św. Jakuba. Wokół tego miejsca powstała osada o nazwie Como postolo Jakub Apostoł lub Campus Stellae Pole Gwiazdy, następnie przekształcona na Compostela 4. Znalezienie po ośmiu wiekach grobu z doczesnymi szczątkami św. Jakuba mogłoby poddawać w wątpliwość autentyczność relikwii, jednakŝe najnowsze badania archeologiczne przedstawiają nowe hipotezy naukowe w tej kwestii 5. Odkrycie relikwii św. Jakuba Starszego Apostoła w 813 r. bezpośrednio wpłynęło na zapoczątkowanie ruchu pielgrzymkowego do grobu św. Jakuba. Kult św. Jakuba w Europie, a w szczególności na Półwyspie Iberyjskim rozwijał się pod wpływem wczesnochrześcijańskiej tradycji. Święty Jakub miał bowiem ewangelizować ludy 3 4 5 Por. P. Roszak, Homo peregrinus. Kim jest prawdziwy pielgrzym? [w:] P. Roszak (red.), Camino de Santiago nie tylko droga. Historia i współczesność Szlaku św. Jakuba, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, s. 23. A. Jackowski, I. Sołjan (red.), Szlaki pielgrzymkowe Europy. Leksykon, op. cit., s. 17 19. A. Alcaron, Sepulcrum Iacobi [w:] P. Roszka (red,) Camino de Santiago nie tylko droga, Wyd. Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012. 120

Droga św. Jakuba Via Regia na Pogórzu Dynowskim w sieci Europejskich Szlaków Kulturowych zamieszkujące dzisiejszą Hiszpanię, a po męczeńskiej śmierci w 44 r. jego ciało według tej tradycji miało zostać przewiezione przez uczniów Apostoła do hiszpańskiej Galicji 6. Do rozwoju ruchu pielgrzymkowego do grobu św. Jakuba w Composteli przyczyniła się takŝe popularna w średniowieczu legenda związana z widzeniem cesarza Karola Wielkiego, który miał widzieć na niebie drogę z gwiazd rozpoczynającą się we Fryzji i biegnącą przez Niemcy, Włochy, Francję, Nawarrę i północną Hiszpanię do Galicji. Wizję cesarza papieŝ Kalikst II zinterpretował, jako drogę pielgrzymów wędrujących do Santiago de Compostela 7. Na rozwój sanktuarium św. Jakuba Starszego Apostoła w Santiago de Compostela znaczny wpływ miały równieŝ stosowne przywileje papieskie. W 1122 r. papieŝ Kalikst II przyznał sanktuarium św. Jakuba w Composteli prawo obchodzenia pełnego Roku Świętego 8. W 1179 r. w bulli apostolskiej Regis Aeterni papieŝ Aleksander III uczynił ten przywilej wieczystym. Z kolei papieŝ Sykstus IV w 1478 r. uznał pielgrzymkę do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela za równowaŝną z pielgrzymką do Jerozolimy 9. W XIII w. sanktuarium w Santiago de Compostela zostało uznane aktem papieskim za jeden z trzech najwaŝniejszych ośrodków pielgrzymkowych w chrześcijaństwie (obok Jerozolimy i Rzymu) 10. W okresie średniowiecza do Santiago de Compostela lub w drodze powrotnej, przez niemal całą Europę w trakcie odbywania pielgrzymki było ponad 500 tys. pielgrzymów rocznie 11 (ryc. 1). Ranga szlaków pielgrzymkowych do Santiago de Compostela znacznie zmalała w XVI XVII w., kiedy przez Europę przetoczyła się fala walk religijnych, epidemii i klęsk Ŝywiołowych. W kolejnych wiekach pielgrzymowanie utrudniła rewolucja francuska i wojny napoleońskie. Drogi św. Jakuba uległy stopniowemu zapomnieniu. Ponowne oŝywienie pielgrzymowania ruchu pątniczego do grobu św. Jakuba nastąpiło w latach 80. XX w. 6 7 8 9 10 11 A. Jackowski, B. Matuszewska-Sulima, I. Sołjan, Ikonografia św. Jakuba Apostoła [w:] A. Jackowski, F. Mróz, I. Hodorowicz (red.), Kult św. Jakuba Apostoła na szlakach pielgrzymkowych do Santiago de Compostela, Wydawnictwo Czuwajmy, Kraków 2010, s. 25. A. Jackowski, I. Sołjan (red.), Szlaki pielgrzymkowe Europy. Leksykon, op. cit., s. 17. Święty Rok Jakubowy (Ano Santo Jacobeo) ogłasza się w Santiago de Compostela wówczas, gdy liturgiczne wspomnienie św. Jakuba Starszego Apostoła 25 lipca wypada w niedzielę. Wierni, którzy w Roku Jakubowym nawiedzą grób św. Jakuba mogą uzyskać odpust jubileuszowy. Święty Rok Jakubowy przypada co 6, 5, 6 i 11 lat. Ostatni (119) Święty Rok Jakubowy obchodzony był w 2010 r. Następny Rok Jubileuszowy obchodzony będzie dopiero w 2021 r. S. Adamczyk, Zasługi papieŝa Kaliksta II (1119 1124) w szerzeniu kultu św. Jakuba Apostoła [w:] A. Jackowski, F. Mróz, I. Hodorowicz (red.), Wpływ Świętego Roku Jakubowego na rozwój kultu i Drogi św. Jakuba, Wydawnictwo Czuwajmy, Kraków 2011, s. 53 54. TamŜe. A. Jackowski, Turystyka religijna problemy badawcze i terminologiczne [w:] A. Jackowski, F. Mróz, I. Hodorowicz (red.), Turystyka religijna na obszarach górskich, Wyd. Podhalańska Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Nowym Targu, Nowy Targ 2009, s. 237 238. 121

Franciszek Mróz, Łukasz Mróz Ryc. 1. Carte des Chemnis de S. Jacques de Compostelle 1648 Drogi Francuskie do Santiago de Compostela 1648 r. Źródło: Reprodukcja w zbiorach Zakładu Geografii IGiGP UJ Obecnie sanktuarium św. Jakuba w Santiago de Compostela zaliczane jest do najwaŝniejszych chrześcijańskich centrów pielgrzymkowych na świecie. Szacuje się, Ŝe kaŝdego roku do grobu św. Jakuba w Composteli przybywa ponad 5 mln osób 12. Od 2004 r. Biuro Pielgrzymkowe Arcybiskupstwa Santiago de Compostela (Oficina del Peregrino de Santiago de Compostela) gromadzi szczegółowe statystyki dotyczące osób, które przybyły do Santiago de Compostela pieszo, konno, na rowerze lub wózku inwalidzkim i otrzymały tzw. Compostelkę (dokument potwierdzający odbycie pielgrzymki do grobu św. Jakuba ostatnich 100 km Camino de Santiago pieszo, konno lub na wózku inwalidzkim, bądź 200 km rowerem). Na podstawie danych biura moŝna stwierdzić, Ŝe od połowy lat 80. XX w. widoczny jest stały wzrost liczby pielgrzymów przybywających do grobu św. Jakuba. Jeszcze na początku lat 80. XX w. Compostelkę otrzymywało kilkaset osób rocznie, zaś juŝ w połowie lat 90. XX w. liczba ta wynosiła ponad 20 tys. Rekordową liczbę pielgrzymów nawiedzających sanktuarium św. Jakuba w historii nowoŝytnej odnotowano w 2010 r. było to 272 135 osób 13. W 2011 r. w Biurze Pielgrzymkowym zarejestrowano 183 366 pielgrzymów w grupie tej 153 065 (83,5% ogółu) przybyło do Santiago de Compostela pieszo, 29 949 osób (16,3% ogółu) przyjechało rowerem, 341 osób dojechało konno, 12 13 Por. M. Wójtowicz, Przekształcenia ruchu pielgrzymkowego do Santiago de Compostela w latach 1989 2010, Peregrinus Cracoviensis, 22, Kraków 2011, s. 317. www.peregrinossantiago.es/esp/wp-content/uploads/informes/peregrinaciones2010.pdf [pozyskano 26.10.2012 r.]. 122

Droga św. Jakuba Via Regia na Pogórzu Dynowskim w sieci Europejskich Szlaków Kulturowych zaś 11 osób na wózku inwalidzkim 14. Do grudnia 2012 r. liczba pielgrzymów, którzy otrzymali Compostelkę przekroczyła 190 tys. osób (por. ryc. 2). NaleŜy podkreślić, Ŝe z kaŝdym rokiem wzrasta liczba pielgrzymów, którzy rozpoczynają pielgrzymkę od progu własnego domu, przemierzając niekiedy nawet kilka tysięcy kilometrów. Ryc. 2. Ruch pielgrzymkowy do Sanktuarium św. Jakuba Starszego w Santiago de Compostela w l. 1980 2012 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Biura Pielgrzymkowego Arcybiskupstwa Santiago de Copostela www. peregrinossantiago.es. Dane na dzień 6.12.2012 r. W okresie największego wzrostu pielgrzymowania do grobu św. Jakuba, w XII XIII w. zaczęła kształtować się jedna z najwaŝniejszych dróg komunikacyjnych w Europie. Prowadziła ona od Kijowa, aŝ na Półwysep Iberyjski do Santiago de Compostela. Po raz pierwszy została nazwana jako Strata Regia czyli Droga Królewska w 1252 r., wymieniona w dokumentach margrabiego Marchii Miśnieńskiej Henryka III 15. Droga Królewska nazywana inaczej Drogą Wysoką Via Regia była traktem kupieckim, na którym obowiązywały szczególne prawa i przywileje, a sam szlak podlegał bezpośrednio danemu królowi. Droga Królewska, łącząc odległe regiony, była zarazem nośnikiem kultury, religii, tradycji oraz myśli geograficznej. Po Via Regia mogli zatem bezpiecznie pielgrzymować do grobu pierwszego męczennika spośród Apostołów królowie, rycerze, kupcy, duchowni, chłopi czy Ŝebracy. Wśród pątników znaczną grupę stanowili pątnicy-pokutnicy, którzy nierzadko biczowali 14 15 www.peregrinossantiago.es/esp/wp-content/uploads/informes/peregrinaciones2011.pdf [pozyskano 26.10.2012 r.]. www. www.jakuby.eu [pozyskano 28.10.2012 r.]. 123

Franciszek Mróz, Łukasz Mróz się w czasie odbywania pielgrzymki. Odbywanie takich pielgrzymek w średniowieczu stanowiło równieŝ formę kary za zbrodnię zabójstwa. W XIII i XIV w. regularnie powstawały nowe miasta, które stanowiły zarazem lokalne punkty węzłowe Traktu Królewskiego Via Regia. Stanowiły one miejsce wymiany towarów oraz oferowały nocleg czy obsługę dla podróŝujących. Na uwagę zasługuje równieŝ regularność odstępów pomiędzy kolejnymi średniowiecznymi miastami handlowymi, co moŝe świadczyć, iŝ stanowiły one dla podróŝnych poszczególne odcinki traktu (kaŝdorazowo o jeden dzień drogi piechura lub wozu konnego). Taka regularność średniowiecznych lokacji miejskich zauwaŝalna jest równieŝ na Podkarpaciu i w Małopolsce: Przemyśl Jarosław Przeworsk Rzeszów Dębica Pilzno Tarnów Brzesko Bochnia Wieliczka Kraków 16. Na trasie Via Regia zakładane były równieŝ takie miasta, jak Kolonia, Frankfurt nad Menem, Lipsk, Wrocław, Kraków i Lwów. W XIX w., kiedy dynamicznie zaczęła rozwijać się kolej Ŝelazna, Droga Królewska, jako szlak handlowy, straciła na znaczeniu. Ponowne oŝywienie Via Regia nastąpiło na przełomie XX i XXI w. Obecnie Droga Królewska ma charakter jednego z 9 priorytetowych korytarzy transportowych wiąŝących kraje Unii Europejskiej z krajami Europy Środkowej i Wschodniej (ryc. 3). Oś komunikacyjna, jaką tworzyła i nadal tworzy Via Regia, została wytypowana jako III Paneuropejski Korytarz Transportowy podczas obrad Paneuropejskiej Konferencji Ministrów Transportu na Krecie (1994 r.) oraz w Helsinkach (1997 r.). Wokół korytarza komunikacyjnego wschód-zachód, jaki stanowi obecnie Via Regia, realizowanych jest wiele projektów o charakterze europejskim. W 1998 r. powstało stowarzyszenie Via Regia Kultura dla Europy. Celem stowarzyszenia jest prezentacja i promocja tej historycznej trasy oraz prowadzenie działalności naukowo-badawczej. 27 września 2002 r. w Großenhain z inicjatywy saksońskiego ministra spraw wewnętrznych odbyła się inauguracja inicjatywy o charakterze paneuropejskim pn. VIA REGIA Europejska Droga Wysoka, Droga Królewska. Partnerami projektu są następujące regiony: Galicia, Castilla y León, La Rioja, Navarra, Asturias, Cantabria, País Vasco, Aquitaine, Poitou Charente, Centre, Ile de France, Picardie, Champagne Ardenne, Lorraine, Alsace, Saarland, Rheinland Pfalz, Hessen, Thüringen, Sachsen-Anhalt, Sachsen, Dolnośląski, Opolski, Śląski, Małopolski, Podkarpacki, Lwowski, Rowieński, śytomierski, Kijowski. W Polsce funkcjonuje ponadto Polskie Stowarzyszenie EUROOPERA z siedzibą w Zgorzelcu 17. 16 17 E. Mendyk, Droga Królewska, Pielgrzymek, Informator Dróg Świętego Jakuba, Nr 2/2010 (6), Wyd. Stowarzyszenie Przyjaciele Dróg św. Jakuba w Polsce, Wrocław 2010, s. 17 18. www.euroopera.org [pozyskano 5.11.2012 r.]. 124

Droga św. Jakuba Via Regia na Pogórzu Dynowskim w sieci Europejskich Szlaków Kulturowych Ryc. 3. Przebieg Via Regia w Europie Źródło: Opracowanie własne W ramach projektów Unii Europejskiej realizowana jest równieŝ rozbudowa Europejskiego Korytarza Transportowego ED-C III, który wiedze wzdłuŝ dawnej Drogi Królewskiej. Projekt nosi nazwę Via Regia Plus. Jest to inicjatywa partnerów regionalnych i samorządowych z Polski, Ukrainy, Słowacji i Czech. Całkowity koszt przedsięwzięcia wynosi 3 200 000 euro 18. WaŜną inicjatywą związaną z Via Regia na Podkarpaciu był projekt Wspólna przeszłość, wspólna droga, wspólna przyszłość integracja regionów realizowany w Jarosławiu przez Państwową WyŜszą Szkołę Zawodową im. Bronisława Markiewicza (obecnie pod nazwą Państwowa WyŜsza Szkoła Techniczno-Ekonomiczna im. Bronisława Markiewicza). W ramach projektu w dniach 5 6 października 2007 r. w Jarosławiu odbyła się konferencja pt. Kupiecki Szlak Via Regia Integracja Regionów, w której wzięli udział przedstawiciele władz i organizacji zagranicznych, m.in. hiszpańskiego instytutu INORDE z Ourense oraz Europejskiego Instytutu Turystyki z Niemiec. Całość przedsięwzięcia została sfinansowana ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Sąsiedztwa Polska Białoruś Ukraina INTEREEG III A/Tacis CBC 2004 2006 19. W 2005 r. Via Regia została uznana przez Radę Europy, jako Europejski Szlak Kulturowy. Warto w tym miejscu przypomnieć, Ŝe koncepcja sieci szlaków kulturowych w Europie ma na celu podtrzymywanie jedności europejskiej, umacnianie poczucia jedności wśród Europejczyków oraz chronienie i odtwarzanie miejsc i obiektów świadczących o dziedzictwie kulturowym. Szlaki kulturowe definiowane są przez Radę Europy jako trasy przebiegające przez kilka krajów lub regionów, które organizowane są 18 19 www.ewt.gov.pl/wstepdofunduszyeuropejskich/documents/zabinski_via.pdf [pozyskano 5.11.2012 r.]. www.pwszjar.edu.pl/szlak-kupiecki-via-regia [pozyskano 10.11.2012 r.]. 125

Franciszek Mróz, Łukasz Mróz wokół tematów o znaczeniu historycznym, artystycznym lub społecznym o randze europejskiej 20. 3. Rozwój i funkcjonowanie Drogi św. Jakuba Via Regia W 2003 r. koncepcje wytyczenia i oznakowania dwóch szlaków kulturowych Via Regia oraz Camino de Santiago zostały połączone, w wyniku czego utworzono jeden szlak pod nazwą Droga św. Jakuba Via Regia. Droga prowadzi wzdłuŝ średniowiecznego traktu handlowego, po którym przed wiekami wędrowali pątnicy ze Wschodniej Europy, aŝ po jej krańce na zachodzie do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela. Pierwsze prace nad odcinkiem Drogi św. Jakuba Via Regia zostały zapoczątkowane w Niemczech. W 2003 r. powstał tam szlak prowadzący z Görlitz do Vacha pod nazwą Ekumeniczny Szlak Pątniczy Via Regia Ökumenischer Pilgerweg. Utworzenie tego szlaku stanowiło bezpośredni impuls do wytyczenia pierwszych odcinków Camino de Santiago w Polsce: w 2005 r. Dolnośląskiej Drogi św. Jakuba oraz w 2006 r. pierwszego odcinka Drogi św. Jakuba Via Regia z Brzegu do Zgorzelca. Tym samym Polska dołączyła do krajów, w których istnieją szlaki pielgrzymkowe prowadzące do Santiago de Compostela, łącząc się w jedną europejską sieć Camino. Obecnie na terenie Polski istnieją następujące odcinki Drogi św. Jakuba: 1. Dolnośląska Droga św. Jakuba, 2. Wielkopolska Droga św. Jakuba, 3. Droga Polska (Camino Polaco), 4. Droga św. Jakuba Szlak Piastowski, 5. Droga św. Jakuba Via Regia (Korczowa Zgorzelec), 6. Lubuska Droga św. Jakuba, 7. Lęborska Droga św. Jakuba, 8. Sudecka Droga św. Jakuba, 9. Małopolska Droga św. Jakuba, 10. ŚlęŜańska Droga św. Jakuba, 11. Miedziana Droga św. Jakuba, 12. Nyska Droga św. Jakuba, 13. Beskidzka Droga św. Jakuba, 14. Lubelska Droga św. Jakuba, 15. Warszawska Droga św. Jakuba, 16. Nadwarciańska Droga św. Jakuba (ryc. 4). NaleŜy podkreślić, Ŝe efekty prac nad powstaniem nowych odcinków Drogi św. Jakuba w Polsce są imponujące, a nowe inicjatywy związane z oŝywieniem kultu Apostoła napawają jeszcze większym optymizmem. Bowiem od 2005 r. do końca 2012 r., dzięki zaangaŝowaniu władz kościelnych, samorządowych oraz wielu miłośników Drogi św. Jakuba, oznakowano w naszym kraju ponad 3300 km odcinków Drogi św. Jakuba. Ponad 15 kolejnych inicjatyw wytyczenia i oznakowania szlaku jest na etapie planowania i projektowania, z czego 9 nowych tras jest juŝ na etapie realizacji m.in. Jurajska Droga św. Jakuba, Podhalańsko-Orawska Droga św. Jakuba, Śląsko-Morawska Droga św. Jakuba oraz kolejne odcinki Mazowieckiej, Warszawskiej i Beskidzkiej Drogi św. Jakuba. Pomimo tego iŝ Droga św. Jakuba na terenie Polski nie jest jeszcze oficjalnie uznana przez Radę Europy, jako Europejski Szlak Kulturowy, juŝ dzisiaj moŝna stwierdzić, Ŝe polskie odcinki Camino de Santiago na trwałe wpisały się juŝ w europejską sieć szlaków pielgrzymkowych do Santiago de Compostela. 20 D. Ptaszycka-Jackowska, Szlak ikon w Euroregionie Karpackim (zarys koncepcji) [w:] A. Jackowski (red.), Peregrinus Cracoviensis, 22, Wyd. UJ IGiGP, Kraków 1995, s. 67 81. 126

Droga św. Jakuba Via Regia na Pogórzu Dynowskim w sieci Europejskich Szlaków Kulturowych Ryc. 4. Drogi św. Jakuba Starszego Apostoła w Polsce (istniejące i projektowane, stan na 31 grudnia 2012 r.) Źródło: Opracowane przez F. Mróz, Ł. Mróz i E. Mendyk (2012) O rozwoju ruchu pielgrzymkowego Polaków na szlakach jakubowych świadczy równieŝ wzrost liczby pielgrzymów z Polski w ogólnej liczbie pątników. W 2010 r. w Świętym Roku Jakubowym, 2040 polskich pątników (0,75% ogółu) otrzymało tzw. Compostelkę 21. W 2011 r. liczba Polaków w Santiago de Compostela była nieco mniejsza (w porównaniu do 2010 r.) wyniosła bowiem 1820 osób, jednak udział polskich pielgrzymów w ogólnej liczbie pątników wzrósł do niemal 1% ogółu (0,99%) 22. Warto podkreślić, Ŝe w 2012 r. tylko w miesiącach wakacyjnych lipiec sierpień Compostelkę otrzymało 1070 osób z Polski, tj. ok 4% wśród cudzoziemców (tym samym polscy pielgrzymi zajęli wówczas 5. miejsce wśród pielgrzymów zagranicznych) 23. Droga św. Jakuba Via Regia jest jednym z waŝniejszych i najdłuŝszych odcinków Camino de Santiago na terenie Polski. Inicjatorem powstania tego szlaku była Fundacja 21 22 23 www.peregrinossantiago.es/esp/wp-content/uploads/informes/peregrinaciones2010.pdf [pozyskano 26.10.2012 r.]. www.peregrinossantiago.es/esp/wp-content/uploads/informes/peregrinaciones2011.pdf [pozyskano 26.10.2012 r.]. www.peregrinossantiago.es/esp/oficina-del-peregrino/estadisticas/?anio=2012&mes=7 [pozyskano 20.09.2012 r.]. 127

Franciszek Mróz, Łukasz Mróz Wioski Franciszkańskiej. Pierwszy odcinek Via Regia, o długości 240 km, został otwarty 6 października 2006 r. we Wrocławiu, a jego trasa przebiega przez: Brzeg Oławę Wrocław Środę Śl. Prochowice Legnicę/Legnickie Pole Złotoryję Lwówek Śl. Lubań Zgorzelec. Tak wyznaczona Via Regia włączyła się zatem w sieć europejskich szlaków z muszlą bowiem na Moście Staromiejskim w Zgorzelcu/Görlitz połączyła się ze wspominanym Ekumenicznym Szlakiem Pątniczym Ökumenischer Pilgerweg. W uroczystościach otwarcia Drogi św. Jakuba Via Regia uczestniczyli m.in. minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Kazimierz Michał Ujazdowski, członkowie Bractwa św. Jakuba w Jakubowie, mieszkańcy Wrocławia i pielgrzymi z róŝnych zakątków Polski. Kolejne prace Fundacji Wioski Franciszkańskiej doprowadziły do włączenia kolejnego odcinka Drogi św. Jakuba Via Regia: Góra Św. Anny Opole Skorogoszcz Brzeg. Otwarcie tego opolskiego odcinka odbyło się 15 września 2008 r. 24 Początki tworzenia Drogi św. Jakuba Via Regia w Małopolsce i na Podkarpaciu sięgają 2007 r., kiedy to w Krakowie odbyło się spotkanie osób pielgrzymujących do Santiago de Compostela. W tym samym czasie rozpoczęły się prace nad odtworzeniem innego odcinka przebiegającego przez południowo-wschodnią Polskę Małopolskiej Drogi św. Jakuba z Sandomierza do Krakowa. W wyniku ustaleń i prac nad wytyczeniem przebiegu Via Regia w południowo-wschodniej Polsce, od maja do września 2009 r. parafia pw. NMP Matki Kościoła i św. Jakuba w Brzesku przy wsparciu Urzędu Marszałkowskiego w Krakowie wytyczyła i oznakowała odcinek szlaku: Tuchów Tarnów Brzesko Kraków. W kolejnych miesiącach oznakowano odcinek Pilzno Tuchów. Otwarcie małopolskiego odcinka Via Regia: Pilzno Kraków odbyło się 24 lipca 2010 r. w Brzesku. 8 sierpnia 2010 r. w Zagłębiu Dąbrowskim na Górze Św. Doroty w Będzinie otwarto kolejny odcinek Drogi Św. Jakuba Via Regia z Krakowa do Góry Św. Anny 25 (ryc. 5). Intensywne prace nad wytyczaniem i znakowaniem brakującego odcinka Drogi św. Jakuba Via Regia na Podkarpaciu zostały rozpoczęte dopiero w 2011 r. W trosce o duchowy wymiar pielgrzymowania Drogą św. Jakuba, metropolita przemyski abp Józef Michalik Przewodniczący Episkopatu Polski oraz bp Kazimierz Górny ordynariusz diecezji rzeszowskiej wydali stosowne pozwolenia oraz pasterskie błogosławieństwo. W listopadzie 2011 r. zakończono prace nad wytyczeniem i oznakowaniem ostatniego odcinka Drogi św. Jakuba Via Regia z Korczowej przez Przemyśl, Jarosław, Przeworsk, Rzeszów do Pilzna. Szlak został oficjalnie otwarty przez wicemarszalek województwa podkarpackiego Annę Kowalską 5 stycznia 2012 r. w Rzeszowie. 24 25 E. Mendyk, F. Mróz, Droga Św. Jakuba w Polsce. Kalendarium wydarzeń w l. 2004 2009 [w:] I. Hodorowicz, F. Mróz (red.), Pielgrzymi na Drodze Św. Jakuba, Przeszłość i Teraźniejszość, Wyd. Podhalańska Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Nowym Targu, Kraków 2009, s. 77 84. E. Mendyk, F. Mróz, Ł. Mróz, Droga Św. Jakuba w Polsce. Kalendarium wydarzeń w świętym roku Jakubowym [w:] A. Jackowski, I. Hodorowicz, F. Mróz (red.), Wpływ Świętego Roku Jakubowego na rozwój kultu i Drogi Św. Jakuba, Wyd. Czuwajmy, Kraków 2011, s. 163 175. 128

Droga św. Jakuba Via Regia na Pogórzu Dynowskim w sieci Europejskich Szlaków Kulturowych Ryc. 5. Drogi św. Jakuba Starszego Apostoła w południowej Polsce (stan na 15 listopada 2012 r.) Źródło: Opracowane przez Ł. Mróz (2012) Droga św. Jakuba Via Regia na Podkarpaciu została oznakowana w ramach zadania publicznego finansowanego przez Urząd Marszałkowski w Rzeszowie. Środki na realizację zadania wyniosły ponad 60 tys. zł. Bezpośrednim beneficjentem zadania było Stowarzyszenie ProCarpathia we współpracy ze Stowarzyszeniem Przyjaciele Drogi św. Jakuba w Polsce 26. W ramach zrealizowanego zadania, jak czytamy na serwisie internetowym Urzędu Marszałkowskiego, wykonano następujące prace: wytyczono szlak o długości 219 km, na trasie Korczowa Pilzno, umieszczono 70 kierunkowskazów (w podziale kierunek na zachód i kierunek na wschód ) z logiem Droga św. Jakuba Via Regia, umieszczono 700 strzałek kierunkowych, ustawiono 8 tablic informacyjnych szlaku: w Korczowej (przy kościele pw. św. Jakuba), w Przemyślu (przy kościele pw. św. Sebastiana Pelczara), w Jarosławiu (przed wejściem na teren klasztoru dominikanów), w Przeworsku (przy kościele franciszkanów-bernardynów), w Krzemienicy (na dzwonnicy przy kościele św. Jakuba), w Rzeszowie (przy kościele pw. Chrystusa Króla), w Górze Ropczyckiej (na dzwonnicy przy kościele pw. św. Jakuba Starszego Apostoła), w Pilźnie (przed sanktuarium Matki BoŜej Pocieszenia), 26 www.polskalokalna.pl/wiadomosci/podkarpackie/news/otwarto-odcinek-drogi-sw-jakuba-korczowa-pilzno,1743098,3328 [pozyskano 20.11.2012 r.]. 129

Franciszek Mróz, Łukasz Mróz opracowano i wydrukowano 1000 egzemplarzy przewodnika Droga św. Jakuba Via Regia, opracowano i wydrukowano 1000 sztuk egzemplarzy folderu (składanki) w języku polskim i angielskim, opracowano i wydrukowano 300 egzemplarzy plakatów 27. Pierwsi pielgrzymi na nowo oznakowanej Drodze pojawili się juŝ 1 stycznia 2012 r. Było to dwóch pielgrzymów z Jarosławia: Jacek Hołub i Wiesław Matrejek. Z upływem następnych miesięcy grupa ta urosła do kilkunastu osób, które przemierzyły etapami cały odcinek od Korczowej do Pilzna w ciągu 3 miesięcy w zimowo-wiosennej porze (fot. 1). Była to grupa reprezentująca przewodników beskidzkich, Weteranów Turystyki Górskiej z Jarosławia oraz harcerzy ZHR. Fot. 1. Na drodze św. Jakuba Via Regia w drodze na Magdalenkę pod Rzeszowem (10 marca 2012 r.) Źródło: Fot. Ł. Mróz 13 maja 2012 r. został zapoczątkowany cykl imprez pn. Niedzielne Pielgrzymowanie po Drodze św. Jakuba Via Regia. Organizatorem tejŝe inicjatywy była Podkarpacka Chorągiew Harcerzy Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej, a patronat honorowy nad inicjatywą objęli ks. abp Józef Michalik i ks. bp Kazimierz Górny. W comiesięcznych spotkaniach na szlaku jakubowym uczestniczyło około 20 30 osób. Do stałej grupy dołączali równieŝ caminowicze z Jarosławia, Przeworska i Rzeszowa (fot. 2). Niedzielne pielgrzymowanie zakończono w dniach 20 21 października, przemierzając dwa ostatnie etapy szlaku z Rzeszowa przez Ropczyce do Pilzna. 27 http://www.wrota.podkarpackie.pl/pl/turystyka/aktualnosci/120109_jakub [pozyskano 22.11.2012 r.]. 130

Droga św. Jakuba Via Regia na Pogórzu Dynowskim w sieci Europejskich Szlaków Kulturowych Podkarpacka Chorągiew Harcerzy była równieŝ beneficjantem konkursu Działaj Lokalnie VII, w ramach którego zrealizowała projekt pn. Na Drodze św. Jakuba w powiecie przeworskim i łańcuckim. W trakcie projektu zorganizowane były piesze przejścia Drogą św. Jakuba z przewodnikiem, zorganizowana prezentacja multimedialna dla mieszkańców Przeworska oraz wystawa poświęcona Drodze św. Jakuba w Europie, Polsce i na Podkarpaciu. Jednym z najwaŝniejszych działań była organizacja Jarmarku Jakubowego, który odbył się w dniu 5 sierpnia 2012 r. na terenie przyklasztornym oo. franciszkanów-bernardynów w Przeworsku na tzw. Zielonej Dolinie (fot. 3). Podczas jarmarku prowadzona była akcja promocyjna rozdawano foldery informacyjne, paszporty pielgrzyma tzw. credenciale oraz pierniki w kształcie muszli jakubowej. Łącznie w imprezie wzięło udział blisko 100 osób. 5 sierpnia 2012 r. zostały uroczyście odsłonięte i poświęcone kamienne drogowskazy słupy milowe wskazujące podobnie jak na Camino w Hiszpanii kierunek marszu do Santiago. Symbolicznego włoŝenia muszli do wnęki wewnątrz słupów dokonali: w OŜańsku p. Paweł Plezia pomysłodawca i autor koncepcji szlaku w woj. podkarpackim; w Przeworsku p. Andrzej Rozpotyński Przewodniczący Rady Miasta Przeworska i p. Jacek Hołub regionalista i propagator Drogi. Jedną z form promocji podkarpackiego odcinka Drogi św. Jakuba była wyprawa do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela dwóch harcerzy wędrowników ZHR z 1 Podkarpackiej DruŜyny Wędrowników GEORGIOS. Odbyli oni na rowerach około 40-dniową wyprawę na odcinku ponad 4000 km z Przemyśla do Composteli. Patronat nad wyprawą objął ks. abp Józef Michalik oraz Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej, Podkarpacka Chorągiew Harcerzy. Celem pielgrzymki było równieŝ zachęcenie do wsparcia jednego z dzieł misyjnych oo. kapucynów pomoc sfinansowania budowy studni w Czadzie 28. Obecnie Podkarpacka Chorągiew Harcerzy ZHR koordynuje dalsze prace związane z promowaniem i opieką nad szlakiem. Na trasie szlaku w miarę regularnie rozlokowane są bowiem druŝyny harcerskie w Szówsku, Jarosławiu, Przeworsku, Rozborzu, Łańcucie, Chmielniku, Rzeszowie, Sędziszowie Młp. i Ropczycach. Prowadzony jest równieŝ serwis internetowy poświęcony aktualnościom na szlaku www.viaregia.podkarpacie.eu. 4. Oznakowanie i przebieg Drogi św. Jakuba Via Regia na Pogórzu Dynowskim Na odcinku podkarpackim Drogi św. Jakuba Via Regia znajdują się następujące formy znakowania: Ŝółte strzałki na białym tle w kierunku zachodnim (w kierunku Santiago de Compostela), natomiast w kierunku przeciwnym malowane są czarne strzałki umoŝliwiające pielgrzymowi powrót do punktów wyjściowych. W charakterystycznych miejscach umieszczane są równieŝ tabliczki, drogowskazy, a na terenie, gdzie nie ma moŝliwości namalowania strzałek, znajdują się naklejki z muszlą symbolem św. Jakuba (Ŝółta muszla na granatowym tle). 28 Przekaz całości wyprawy był relacjonowany na stornie: www.santiago2012.pl 131

Franciszek Mróz, Łukasz Mróz Fot. 2. Pielgrzymi przed monastyrem prawosławnym w Ujkowicach (3 czerwca 2012 r.) Źródło: Fot. Ł. Mróz Fot. 3. Uczestnicy Niedzielnego Pielgrzymowania na Drodze św. Jakuba Via Regia i Jarmarku Jakubowego przy drogowskazie w Przeworsku (5 sierpnia 2012 r.) Źródło: Fot. Ł. Mróz 132

Droga św. Jakuba Via Regia na Pogórzu Dynowskim w sieci Europejskich Szlaków Kulturowych Od początku prac koncepcyjnych wytyczenie Drogi św. Jakuba Via Regia zakładało włączenie się w sieć szlaków jakubowych przez całe terytorium kraju od przejścia granicznego z Ukrainą aŝ do granicy z Niemcami na trasie Korczowa Zgorzelec. Dlatego teŝ szlak rozpoczyna się przy kościele pw. św. Jakuba Starszego Apostoła w Korczowej miejscowości z przejściem granicznym z Ukrainą, połoŝonej przy drodze międzynarodowej E40. Parafia pod tym wezwaniem powstała po II wojnie światowej. Wcześniej Korczowa naleŝała do parafii pw. św. Jakuba w Krakowcu (obecnie na terenie Ukrainy). Droga św. Jakuba Via Regia liczy w woj. podkarpackim łącznie 219 km. Szlak podzielony jest umownie na 8 etapów: Etap I: Korczowa Przemyśl (40 km), Etap II: Przemyśl Tuligłowy (18 km), Etap III: Tuligłowy Jarosław (23 km), Etap IV: Jarosław Przeworsk (19 km), Etap V: Przeworsk Łańcut (21 km), Etap VI: Łańcut Rzeszów (29 km), Etap VII: Rzeszów Ropczyce (36 km), Etap VIII: Ropczyce Pilzno (33 km). Podejmując działania nad odtworzeniem odcinka Via Regia, przyjęto zasadę, iŝ na tym obszarze drogi pątnicze pokrywały się z innymi traktami kupieckimi wzdłuŝ średniowiecznej drogi handlowej wschód zachód. Jako Ŝe Via Regia nie posiadała jednego wariantu przebiegu trasy, a raczej stanowiła korytarz komunikacyjny oraz z powodu braku zachowanych źródeł historycznych opisujących przebieg historycznego przebiegu drogi, przyjęto pewne załoŝenia, które brały pod uwagę równieŝ uwarunkowania współczesne. Analizując przebieg dawnego traktu Wysokiej Drogi, na uwagę zasługują równieŝ miejscowe nazwy terenowe. Wśród nazw własnych, które mogą świadczyć o faktycznym przebiegu Via Regia, naleŝy wymienić Drogę Królewską na zachód od Przeworska w kierunku do Nowosielec (ulica w obecnej dzielnicy Przeworska Gwizdaju, na trasie szlaku, nazywa się Trakt Królewski), Drogę Ropczycką w okolicy Krzemienicy k. Łańcuta czy tzw. Przedmieścia Krakowskie w Jarosławiu, które nie pokrywają się z obecnym przebiegiem drogi E40 w kierunku Krakowa. Wytyczając Drogę, brano takŝe pod uwagę lokalizację licznych na tym terenie sanktuariów, wpisując tym samym Drogę św. Jakuba w lokalną sieć szlaków pielgrzymkowych oraz to, aby na jego trasie znalazły się katedry (w Przemyślu, Rzeszowie, Tarnowie) 29 (tab. 1). Innym wyznacznikiem jest równieŝ obecnie występująca sieć parafii pw. św. Jakuba. Na odcinku podkarpackim takie kościoły Apostoła oprócz Korczowej znajdują się w Krzemienicy k. Łańcuta i Górze Ropczyckiej. Innymi miejscami na szlaku nawiązującymi do kultu św. Jakuba oraz idei pielgrzymowania są: studnia św. Jakuba oraz liczne figury i kapliczki z przedstawieniem św. Jakuba w Krzemienicy, figura św. Jakuba w 29 Por. Ł. Mróz, Geneza i rozwój Dróg św. Jakuba w Polsce na przykładzie Drogi św. Jakuba Via Regia, Peregrinus Cracoviensis, zeszyt 23/2012 (w druku). 133

Franciszek Mróz, Łukasz Mróz Zagorzycach, kapliczki św. Rocha ukazanego jako pielgrzym do Santiago de Compostela w okolicach Kraczkowej oraz sanktuarium św. Rocha w Słocinie dzielnicy Rzeszowa 30. Interesującym nawiązaniem do św. Jakuba jest herb gminy Czarna, na terenie której znajduje się Krzemienica z XVIII-wiecznym kościołem św. Jakuba. Oficjalnie Logo Gminy przedstawia: w błękitnym polu na środku dąb z szyszkami i korzeniami mający po bokach: gliniany garnek po stronie prawej i muszlę św. Jakuba po lewej stronie w kolorze złotym 31. Droga św. Jakuba Via Regia przebiega równolegle do drogi międzynarodowej E-40, większości po jej południowej stronie. Pod względem fizycznogeograficznym trasa jakubowego szlaku została wytyczona skrajem łuku Karpat, prowadząc po północnych wzniesieniach Pogórza Karpackiego: Pogórza Przemyskiego, Pogórza Dynowskiego, Podgórza Rzeszowskiego, Pogórza StrzyŜowskiego i CięŜkowickiego. RóŜnice wysokości widoczne są na profilu hipsometrycznym (ryc. 6). Szczególnie atrakcyjne dla turystów są odcinki w okolicach Ujkowic, Magdalenki k. Rzeszowa i Góry Ropczyckiej z malowniczymi punktami widokowymi. Tab. 1. Sanktuaria w miejscowościach połoŝonych na Drodze św. Jakuba Via Regia Lp. miejscowość wezwanie świątyni sanktuarium przedmiot kultu Bazylika Katedralna Matki BoŜej Jackowej Figura Matki BoŜej Wniebowzięcia Najświętszej 1. Przemyśl bł. Jana Balickiego Relikwie Maryi Panny i Św. Jana Chrzciciela św. Sebastiana Pelczara Relikwie 2. Przemyśl Św. Marii Magdaleny Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny Obraz Matki BoŜej 3. Tuligłowy Św. Mikołaja Bpa Matki BoŜej Tuligłowskiej Obraz Matki BoŜej 4. Chłopice Wniebowzięcia NMP Matki BoŜej Chłopickiej Obraz Matki BoŜej 5. Jarosław Matki BoŜej Bolesnej Matki BoŜej Bolesnej Figura Matki BoŜej 6. Jarosław Kolegiata BoŜego Ciała Matki BoŜej ŚnieŜnej Obraz Matki BoŜej 7. Jarosław Cudowna ikona Matki Cerkiew Przemienienia Matki BoŜej Brama BoŜej Myłoserdia Pańskiego Miłosierdzia Dweri 8. Przeworsk Bazylika Kolegiacka Św. Ducha BoŜego Grobu Kaplica BoŜego Grobu 9. Łańcut św. Stanisława Biskupa i Męczennika Matki BoŜej Szkaplerznej Obraz Matki BoŜej Szkaplerznej 10. Rzeszów- Słocina św. Rocha i św. Marcina św. Rocha Obraz św. Rocha 11. Rzeszów Bazylika Wniebowzięcia NMP Matki BoŜej Wniebowziętej Pani Rzeszowa Obraz Matki BoŜej 12. Rzeszów Najświętszego Serca Pana Jezusa Matki BoŜej Fatimskiej Figura Matki BoŜej 13. Rzeszów Matki BoŜej Saletyńskiej Matki BoŜej Saletyńskiej Patronki Ludzi Pracy Figura Matki BoŜej 14. Ropczyce Matki BoŜej Królowej Rodzin Matki BoŜej Królowej Rodzin Figura Matki BoŜej 15. Zawada Narodzenia Najświętszej Maryi Narodzenia Najświętszej Maryi Panny Panny Obraz Matki BoŜej 16. Pilzno Matki BoŜej Pocieszenia Matki BoŜej Pocieszenia Obraz Matki BoŜej Źródło: Opracowanie własne 30 31 P. Plezia, Droga św. Jakuba: Korczowa Przemyśl Rzeszów Tarnów Kraków [w:] I. Hodorowicz, F. Mróz (red.), Pielgrzymi na Drodze Św. Jakuba, Przeszłość i Teraźniejszość, Wyd. Podhalańska Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Nowym Targu, Kraków 2009, s. 105 108. Uchwała Nr XLIX/464/2010 Rady Gminy Czarna z dn. 20.10.2010 r., rozdz. 3, 4, p. 4. 134

Droga św. Jakuba Via Regia na Pogórzu Dynowskim w sieci Europejskich Szlaków Kulturowych Ryc. 6. Profil hipsometryczny Drogi św. Jakuba Via Regia Korczowa Pilzno Źródło: Opracowane przez Ł. Mróz dzięki serwisowi: www.geocentext.org Przez interesujący nas obszar fizycznogeograficzny Pogórza Dynowskiego poprowadzone są dwa odcinki Drogi św. Jakuba Via Regia: z Przemyśla do Tuligłów oraz Kraczkowej do Słociny (ryc. 7). Ryc. 7. Droga św. Jakuba Via Regia na tle regionu fizycznogeograficznego Pogórza Dynowskiego Źródło: Opracowane przez F. Mróz, Ł. Mróz (2012 r.) Szlak, wychodząc z centrum Przemyśla, prowadzi przez Zasanie na stok Winnej Góry. Przy reliktach fortu wewnętrznego Twierdzy Przemyśl XIX Winna Góra wraz z ostoją wisienki karłowatej chronionej w rezerwacie przyrody o tej samej nazwie znajduje się punkt widokowy na prawobrzeŝny Przemyśl. Na osiedlu Chrobrego przy kościele pw. św. bp. Józefa Sebastiana Pelczara ustawiona jest tablica informacyjna poświęcona postaci św. Jakuba, historii Camino de Santiago oraz Drodze św. Jakuba Via Regia. Szlak 135

Franciszek Mróz, Łukasz Mróz następnie przechodzi przez przejście dla pieszych na drodze E-40, prowadząc przez Park Zasański, w pobliŝu pozostałości fortów pierścienia wewnętrznego Twierdzy Przemyśl. PodąŜając dalej ulicą Wysockiego, szlak biegnie równolegle z czarnym szlakiem fortecznym aŝ do skrzyŝowania z krzyŝem, nieopodal fortu IX Brunner, gdzie dalej skręca w lewo i pasmem wzniesień prowadzi do monastyru prawosławnego w Ujkowicach. Prawosławny klasztor powstał w 1986 r., a jego szczególnym miejscem kultu jest Ikona Cudotwórcza Watopedzkiej Bogurodzicy z Góry Athos. Ostatni siedmiokilometrowy odcinek do sanktuarium Matki BoŜej w Tuligłowach prowadzi przez Wolę Maćkowską. Alternatywną drogą jest oznakowana trasa do Rokietnicy. Drugi odcinek Drogi św. Jakuba Via Regia na terenie Pogórza Dynowskiego jest fragmentem VI etapu Łańcut Rzeszów. Z Kraczkowej od kościoła pw. św. Mikołaja szlak prowadzi znacznym przewyŝszeniem pod górkę na wzgórze Magdalenka z kościołem św. Marii Magdaleny. Następnie droga biegnie równolegle ze szlakiem czerwonym im. płk. Leopolda Lisa Kuli do dzielnicy Rzeszowa Słociny, gdzie znajduje się Sanktuarium św. Rocha. Po drodze znajdują się równieŝ kapliczki św. Rocha przedstawionego w stroju pielgrzyma composteliańskiego. 5. Podsumowanie Z kaŝdym rokiem wzrasta liczba osób, które decydują się indywidualnie bądź teŝ w niewielkich grupach pielgrzymować polskim muszelkowym szlakiem. Szczególnie cieszą nowe inicjatywy wędrówek oraz przejazdów rowerami Drogą św. Jakuba, których inicjatorami jest młodzieŝ szkolna, studenci i harcerze. Szansą rozwoju i moŝliwością wpisania Drogi św. Jakuba na terytorium Polski do europejskiej sieci szlaków jakubowych mogą stać się wizyty pielgrzymów zagranicznych. Jednym z pierwszych pielgrzymów zagranicznych na podkarpackim odcinku Via Regia był Willi Strub. Ponadsiedemdziesięcioletni Szwajcar, dowiedziawszy się o nowym wytyczanym odcinku Drogi św. Jakuba od granicy z Ukrainą w 2011 r., odbył pielgrzymkę od Wielkich Oczu przez Korczową, Zgorzelec aŝ do samego Santiago de Compostela 32. Systematyczne dbanie o wyznaczone Drogi św. Jakuba jest niezbędne do dalszego ich rozwoju. Nowo oznakowana Droga św. Jakuba Via Regia na odcinku Korczowa Pilzno jest ciągle na etapie tworzenia i doskonalenia. Pomimo zakończenia projektu realizowanego przez Stowarzyszenie ProCarpathia odcinki szlaku są słabo oznaczone. Ponadto wraz z oznakowaniem szlaku na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego w Rzeszowie nie szła w parze dostatecznie intensywna promocja. Bardzo mała świadomość wśród mieszkańców miejscowości, przez które przebiega Wysoka Droga oraz brak próby angaŝowania i włączania w idee composteliańskie lokalnych społeczności, parafii i samorządów, stanowi w tym przypadku bardzo duŝe zagroŝenie. Nadzieję na rozwój moŝe stanowić Niedzielne pielgrzymowanie w 2013 r. oraz angaŝowanie się w inicjatywy composteliańskie młodzieŝy harcerskiej, szkolnej i akademickiej. MoŜliwość stwarza w tym względzie włączenie się uczelni połoŝonych przy podkarpackim Camino (środowiska akademickie w Przemyślu, Jarosławiu i Rzeszowie) do Akademickiej Akredytacji Jakubowej Campus Stellae. 32 http://www.stowarzyszenie-vive.pl [pozyskano 25.10.2011 r.]. 136