Piotr Ryguła "Los principios del derecho eclesiástico español en las sentencias del Tribunal Constitucional", Joaquín Calvo-Álvarez, Pamplona 1999 : [recenzja] Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 47/1-2, 303-306 2004
[19] RECENZJE 3 0 3 wdzięczność całem u zespołow i, a zwłaszcza redaktorow i, który opracow ał i ułożył cały m ateriał. W olno też chyba wyrazić nadzieję, że A utorzy nie poprzestaną na tym i podejm ą dalszą pracę w tej dziedzinie oraz, że nie odstąpią od jakże szlachetnego zam ysłu ukazywania możliwie pełnego dorobku bibliograficznego polskich kanonistów. M oże więc w niedługim czasie ukaże się kolejna część polskiej bibliografii z zakresu praw a kanonicznego. ks. J ó ze f W roceński SCJ Los principles del Derecho eclesiśstico espańol en las sentencias del Tribunal Constitucional, Joaquin Calvo-Alvarez, Pamplona 1999, s. 213. Jed n ą z podstawowych kwestii hiszpańskiego praw a wyznaniowego stanowi zagadnienie tak zwanych prin ciples infortnadores. Tem at ten, posiadający bogatą litera tu rę w sam ej H iszpanii a także w pozostałych krajach hiszpańskojęzycznych, nie przestaje być przedm iotem ciągłej dyskusji i kolejnych, pojaw iających się na rynku wydawniczym opracow ań. O zainteresow aniu tem atem czytelnik przekonuje się ju ż na podstaw ie lektury pierw szego rozdziału książki Los prin cipios d el D erecho eclesidstico espańol en las sentencias d e l Tribunal C on stitu cion al. W rozdziale tym Joaqu in Calvo-À lvarez przedstaw ia kolejno stanow iska licznych autorów w p o wyższej kwestii, zajm ow ane przez nich od 1980 r. tj. od daty ukazania się pierw szego w H iszpanii, całościow ego w ykładu praw a w yznaniowego (,J)erecho E clesidstico d e l E sta d o esp a ń o l, Pam plona 1980). Jo aquin C alvo-a lvarez, a u to r om aw ianej przez nas pozycji książkow ej, dokto r praw a kanonicznego (1982) i cywilnego (1997) jest profesorem praw a wyznaniow ego na fakultecie praw a kanonicznego U niw ersytetu N aw arry oraz członkiem Instytutu M artin de A zpilcueta. Jego wcześniejsze publikacje książkowe to: O r den p ù b lic o y fa c to r religioso en la C onstitución esp a ń o la (1983) oraz, / Ib o rto y D e recho. C on sideracion es criticas en to m o a la doctrina d e l Tribunal C on stitu cion al esp a ń o l (1996). O m aw iane przez nas opracow anie dotyczy, praw ie w całości, zagadnienia obecności w spom nianych ju ż wyżej p rin cipios inform adores w sentencjach Trybunału K onstytucyjnego. Książka ta jest ow ocem dogłębnego studium wszystkich sen ten cji T rybunału, w okresie od 1981 r. do lipca 1997 r., które pośrednio lub bezpośrednio odnoszą się do pryncypiów hiszpańskiego praw a wyznaniowego. We w stępie a u to r zaznacza, iż tem at poruszany w niniejszym opracow aniu był już przez niego analizow any a następnie opublikow any w ram ach pracy zbiorow ej Tratado
30 4 R E C E N Z JE [20] d e D erecho E clesiâstico, w rozdziale pod tytułem La presencia d e los prin cipios inform adores d el D erech o E clesiâstico espahol en las sentencias d el Tribunal C onstitu cion al. Myliłby się jednak ten, kto podejrzew ałby, że obecna publikacja jest kolejną edycją wcześniejszego opracow ania. M amy tutaj do czynienia z nowym, o b szerniejszym ujęciem tem atu. R óżnicę czytelnik dostrzega chociażby na podstaw ie sam ego zbioru zebranych i przeanalizow anych przez auto ra orzeczeń Trybunału, obejm ujących sentencje, nie jak w poprzednim opracow aniu do grudnia 1992 r., ale, jak ju ż w spom niano, do lipca 1997 r. Ponadto, au to r skupił się tym razem b a r dziej na analizie pryncypiów hiszpańskiego praw a wyznaniowego w poszczególnych wyrokach, pośw ięcając m iej uwagi innym pokrew nym zagadnieniom, które, pow iązane w praw dzie z om aw ianym i pryncypiam i, nie stanow ią jednakże bezpośredniego p rzedm iotu obecnego studium. Niewątpliwie zaw ęża to perspektyw ę, ale z drugiej strony w yraźnie precyzuje i ukierunkow uje prow adzoną przez a u to ra analizę. Pierwsze i podstaw ow e pytanie, k tóre stawia sobie a u to r om aw ianej przez nas książki, m ożna byłoby sform ułow ać w sposób następujący: czy klasyczne, w ypracow ane przez doktrynę cztery pryncypia są w rzeczywistości uznaw ane przez Trybunał K onstytucyjny jak o takie i uży^wane jak o argum enty o charakterze praw nym? O dpow iedź rozpoczyna au to r od szerokiego w prow adzenia w sam ą tem atykę zagadnienia. W pierwszym, w spom nianym już rozdziale zatytułow anym L o s prin cip io s inform adores d el D erech o eclesiâstico espahol en la D o ctrin a a u to r analizuje najpierw, w sposób chronologiczny, stanow iska różnych autorów w powyższej kwestii. Z apoznaje on czytelnika z poglądam i takich teoretyków praw a jak: P. J. Viladrich, P. Sanchis, D. L lam azares, L. A larcón, G. D e Valle, В. C antón. W drugiej części tegoż rozdziału dokonuje on w sposób system atyczny prezentacji doktryny w kwestii pryncypiów hiszpańskiego praw a wyznaniowego. Rozdział pierwszy au tor kończy osobistą ocen ą zaprezentow anego m ateriału. W czterech następnych, centralnie um ieszczonych rozdziałach, poprzez o m ó w ienie poszczególnych, klasycznych pryncypiów hiszpańskiego praw a w yznaniowego, au to r przechodzi bezpośrednio do analizy tem atu pracy. W rozdziale d ru gim, zatytułow anym E lprin cip io d e libertad religiosa, w sposób rzetelny om aw ia on najpierw te orzeczenia Trybunału, w tekście których odnajdujem y b ezpośrednie o d niesienia do w olności religijnej. N astępnie stara się przeanalizow ać także i te fragm enty orzeczeń, w których dopatrzyć m ożem y się, tym razem już nie bezpośrednich ale dom niem anych odniesień do powyższego, podstaw ow ego pryncypium hiszpańskiego praw a w yznaniowego. W rozdziale trzecim (,JLa aconfesionalid a d d e l E sta d o ) a u to r om aw ia najpierw sam o pojęcie awyznaniowości (a con fesio n a lid a d ), a następ n ie różne korelacje pom iędzy tym a pozostałym i pryncypiam i. Rozdział czwarty {,JEl prin cipio de igualdad en m ateria religiosa ) pośw ięcony jest
[21] R E C E N Z JE 3 0 5 w całości kolejnem u z czterech pryncypiów: równości w kwestiach religijnych, uznanem u przez Trybunał Konstytucyjny za drugie po wolności religijnej, podstawowe pryncypium hiszpańskiego system u praw a wyznaniowego. W rozdziale tym au to r rozw aża dogłębnie tem at odm owy pełnienia służby wojskowej z racji sum ienia (objeción d e c o n c ie n d a a l servicio m ilitar) w kontekście w spom nianego pryncypium równości w kw estiach religijnych. Szczegółowo om aw ia także art. 14 Konstytucji hiszpańskiej, w którym to zakorzenione jest owo pryncypium. A nalizuje p o n adto podstaw ow e aspekty rozrastającej się coraz bardziej doktryny Trybunału w tem acie w spom nianego pryncypium oraz, wynikającego z niego praw a wszystkich obyw ateli do rów ności w kw estiach religijnych. Rozdział piąty (,JEl prin cipio de cooperación eon las con feren das ) to interesujące studium ostatniego z czterech pryncypiów: konstytucyjnego obow iązku w spółdziałania władzy państwowej z kościołam i i innymi związkam i wyznaniowymi. Podobnie jak rozdział pierwszy zakończył au to r osobistą oceną zaprezentow a nego tam m ateriału, tak i na końcu całej pracy, w rozdziale zatytułow anym Valoración critica, przedstaw ia on w łasną, krytyczną ocenę podejścia Trybunału K onstytucyjnego do w spom nianych czterech podstawowych prin cipios in form adores. W tym ostatn im rozdziale swej książki podejm uje on m in. bardzo aktualny tem at awyznaniowości w państw ie dem okratycznym. Z astanaw ia się ponadto czy rzeczywiście rów ność w kw estiach religijnych jest drugim co do ważności pryncypium doktrynalnym hiszpańskiego praw a w yznaniowego, oraz czy pojęcie poszanow ania (respeto) nie jest bardziej odpow iednie niż stosow ane w orzeczeniach Trybunału pojęcie n eutralności (n eu tralidad)? Krytycznej ocenie p oddaje takie kwestie jak: brak precyzji w używ aniu pojęć libertad religiosa i la igualdad en m ateria religiosa o raz brak jasn eg o rozróżniania m iędzy praw em do... a pryncypium doktrynalnym. A nalizuje także zagadnienie: awyznaniowość (a co n fesion alidad) czy świeckość (laicidad). Całość pracy zam yka krótkie podsum ow anie ( C onclusiones ), wypis cytowanych orzeczeń Trybunału oraz podstaw ow a bibliografia dotycząca tem atu prin cip io s inform adores. W spom nieć należy także, iż niniejsze opracow anie jest dysertacją doktorską autora, o b ro n io n ą przez niego w listopadzie 1997 r. na W ydziale Prawa U niw ersytetu Nawarry. K onkludując, pozostaje zaznaczyć, iż przyszły czytelnik książki autorstw a Joaquin a C alvo-ä lvareza nie pow inien spodziew ać się, iż m a przed sobą typowe, w dosłow nym tego słow a znaczeniu, studium jurysprudencji Trybunału K onstytucyjnego w zakresie fundam entów hiszpańskiego praw a wyznaniowego.,j^osprincip io s d e l D erech o eclesidstico espariol en las sentencias d el Tribunal C onstitu cion al to raczej system atyczna analiza pośredniego i bezpośredniego podejścia Trybuna
3 0 6 R E C E N Z JE [22] tu K onstytucyjnego do zagadnienia pńncipios informadores w sentencjach tegoż trybunatu. O m aw iana przez nas książka ukazuje w yraźnie, iż cztery klasyczne pryncypia nie są tylko i wyłącznie konstrukcją doktrynalną, pozostającą w obrębie teorii praw a wyznaniow ego, ale k o n k retn ą rzeczywistością, leżącą u podstaw orzecznictw a Trybunału Konstytucyjnego w zakresie om aw ianej problem atyki. Sam a konstrukcja pracy pozwala czytelnikowi nie tylko na bezpośredni kontakt z orzecznictw em najwyższego au to ry tetu w zakresie konstytucyjnym ale także na analizę tekstu p o przez pryzm at konkretnych, proponow anych przez a u to ra książki zagadnień. O bie perspektywy, postrzegane jako nierozłączne dzięki takiem u w łaśnie ujęciu tem atu, pom ogą z pew nością głębiej ale i z większym realizm em spojrzeć na w ypracow aną dotąd doktrynę hiszpańskiego praw a wyznaniowego. ks. Piotr Ryguła