Metody prowadzenia skutecznej edukacji ekologicznej mieszkańców w obszarze segregacji odpadów u źródła Niniejsza prezentacja powstała w ramach projektu Gminny Lider Recyklingu dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Systemy segregacji odpadów (1) Powodzenie w realizacji nałożonych obowiązków będzie w pierwszej kolejności zależało od przyjętego modelu selektywnej zbiórki odpadów. Praktykowany w wielu gminach pojemnikowy system selektywnej zbiórki cechuje średnio 30% skuteczność odzysku surowców. Największą skutecznością wykazują się te systemy selektywnej zbiórki, których początek znajduje się najbliżej miejsca powstawania odpadów, czyli w gospodarstwie domowym (biurze, zakładzie pracy) - "u źródła". Stopień odzysku surowców wtórnych w systemach zbiórki u źródła dochodzi nawet do 80-90%. Im dalej od miejsca powstawania odpadu odbywa się proces jego segregacji tym trudniej jest odzyskać surowce wtórne.
Systemy segregacji odpadów (2) SYSTEM WORKOWY podział na: PAPIER TWORZYWA SZTUCZNE SZKŁO papier tworzywa sztuczne szkło Uzupełnieniem systemu workowego są pojemniki do selektywnej zbiórki w tych samych kolorach, ustawiane w zabudowie wielorodzinnej. Szczególnie ważne jest wydzielenie frakcji organicznej bioodpadów ze strumienia odpadów komunalnych i wydzielenie frakcji: odpady organiczne surowce wtórne odpady niebezpieczne pozostałe odpady Segregacja odpadów "u źródła" powinna być prowadzona nie tylko w gospodarstwach domowych, ale również w miejscach pracy, urzędach, firmach, biurach.
Informacja i edukacja ekologiczna po zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach
Obowiązki informacyjne gmin (1) Warunkiem wdrożenia i właściwego działania systemu selektywnej zbiórki odpadów jest dobra informacja i skuteczna edukacja ekologiczna. Ustawa z dnia 1 lipca 2011r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 152, poz. 897) wprowadziła obowiązek prowadzenia przez gminy działań informacyjnych i edukacyjnych w zakresie gospodarki odpadami. Zgodnie z art. 3 ust. 2 pkt. 8 ustawy gminy: prowadzą działania informacyjne i edukacyjne w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi, w szczególności w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Dotychczas obowiązek prowadzenia działań informacyjnych i edukacyjnych przez gminy ograniczał się jedynie do zagadnień dotyczących zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego i regulowany był w art.16a pkt. 5 ustawy o odpadach (Dz. U. 2001, nr 62, poz. 628).
Obowiązki informacyjne gmin (2) Od 2012 r. gminy są zobowiązane do umieszczania na stronie internetowej urzędu oraz w sposób zwyczajowo przyjęty informacje o (art. 3 ust. 2 pkt. 9 ustawy): podmiotach odbierających odpady komunalne od właścicieli nieruchomości z terenu gminy, miejscach zagospodarowania przez podmioty odbierające odpady komunalne od właścicieli nieruchomości z terenu gminy zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania osiągniętych przez gminę oraz podmioty odbierające odpady komunalne od właścicieli nieruchomości wymaganych poziomach recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, punktach selektywnego zbierania odpadów komunalnych, zbierających zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z gospodarstw domowych.
Obowiązki informacyjne gmin (3) Samorząd gminny powinien również informować mieszkańców o: mechanizmie naliczania opłat, jako kosztów koniecznych do poniesienia, aby osiągnąć wymagane wskaźniki przekazywania selektywnie zebranych odpadów do odzysku i recyklingu wyjaśnienie zasad wypełniania deklaracji o wysokości opłaty i przyjętych zasadach ich weryfikacji. Tylko dobrze poinformowany mieszkaniec chętnie weźmie udział w działaniach edukacyjnych. Efektywnie przeprowadzona kampania informacyjna, szczególnie w początkowym etapie wdrażania nowego systemu będzie początkiem dla skutecznych kampanii edukacyjnych.
Wyzwania edukacji ekologicznej Edukacja ekologiczna to długi i żmudny proces zmiany świadomości i mentalności, kształtowania nowych postaw oraz zmiany starych przyzwyczajeń. Prowadzenie edukacji ekologicznej w obszarze gospodarki odpadami jest szczególnie trudne ze względu na tkwiące w społeczeństwie stereotypy i zahamowania. Nieosiągnięcie postawionych przed gminami celów związanych z odzyskiem i recyklingiem odpadów przyniesie realne konsekwencje finansowe w postaci kar pieniężnych dla gmin, a więc również dla mieszkańców. Warto w tym zakresie sięgnąć do potencjału jakim dysponują lokalne organizacje pozarządowe wiele z nich ma wpisane w swoją działalność statutową ochronę środowiska.
Współpraca JST z organizacjami pozarządowymi
Zlecanie realizacji zadań organizacjom pozarządowym Współpraca i działalność na rzecz organizacji pozarządowych (oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie Dz. U. z 2010r. Nr 234, poz. 1536.) należy do zadań własnych gmin. (ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001r., Nr 142, poz. 1591.) Formy zlecania zadań do realizacji przez organizacje pozarządowe: powierzania wykonywania zadań publicznych wraz z udzieleniem dotacji na finansowanie ich realizacji wspierania realizacji zadań publicznych, wraz z udzielaniem dotacji na dofinansowanie ich realizacji
Zasady współpracy z organizacjami pozarządowymi Zasady współpracy publiczno-społecznej: Zasada jawności polega na tym, że organy administracji publicznej udostępniają współpracującym z nimi organizacjom pozarządowym informacje o zamiarach, celach i środkach przeznaczonych na realizacje zadań publicznych. Instrumentem upublicznienia informacji jest Biuletyn Informacji Publicznej (BIP) i strona internetowa Gminy. Zasada partnerstwa oznacza, iż organizacje pozarządowe na zasadach i w formie określonej w ustawie uczestniczą w identyfikowaniu i definiowaniu problemów społecznych w gminie oraz opracowują sposób ich rozwiązywania. Zasada efektywności polega na tym, że Gmina, przy zlecaniu organizacjom pozarządowym zadań publicznych dokonuje wyboru najefektywniejszego sposobu wykorzystania środków publicznych, przestrzegając zasad uczciwej konkurencji z zachowaniem wymogów określonych w ustawie o finansach publicznych. Zasada pomocniczości mówi o tym, że Gmina powierza organizacjom pozarządowym realizacje zadań publicznych a organizacje zapewniają ich wykonanie w sposób ekonomiczny, profesjonalny i terminowy. Zasada uczciwej konkurencji zakłada kształtowanie przejrzystych zasad współpracy opartych na równych, jawnych kryteriach wspierania organizacji pozarządowych. Zasada suwerenności stron przejawia się w poszanowaniu autonomii organizacji pozarządowych oraz wzajemnym nie ingerowaniu w sprawy wewnętrzne
Formy współpracy z organizacjami pozarządowymi Współpraca publiczno-społeczna ta może odbywać się w następujących, przewidzianych ustawą formach: 1) zlecania organizacjom pozarządowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3 ww. ustawy realizacji zadań publicznych na zasadach określonych w ustawie, 2) wzajemnego informowania się o planowanych kierunkach działalności, 3) konsultowania z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 ww. ustawy projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji, 4) konsultowania projektów aktów normatywnych dotyczących sfery zadań publicznych, o której mowa w art. 4 ustawy, z radami działalności pożytku publicznego, w przypadku ich utworzenia przez właściwe jednostki samorządu terytorialnego, 5) tworzenia wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym, złożonych z przedstawicieli organizacji pozarządowych, podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 oraz przedstawicieli właściwych organów administracji publicznej, 6) umowy o wykonanie inicjatywy lokalnej na zasadach określonych w ustawie, 7) umów partnerstwa określonych w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 i Nr 157, poz. 1241).
Edukacja ekologiczna krok po kroku 1. Opracowanie programu edukacji ekologicznej w zakresie selektywnej gospodarki odpadami - ocena aktualnego stanu gospodarki odpadami w gminie - ocena stanu świadomości ekologicznej mieszkańców. - badania ankietowe, - analiza potencjału jakim dysponuje gmina grup, które można zaangażować w realizację programu, 2. Identyfikacja i nawiązanie współpracy z organizacjami pozarządowymi (lokalnymi, ponadlokalnymi, regionalnymi) 3. Ustalenie zakresu i form współpracy z zainteresowanymi organizacjami pozarządowymi 4. Ogłoszenie konkursu na realizację zadania publicznego z zakresu edukacji ekologicznej dla organizacji pozarządowych w trybie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie Konsekwencją rozstrzygnięcia konkursu jest podpisanie przez gminę oraz organizację, która konkurs wygrała, umowy o przekazanie dotacji na realizację wskazanego w formule konkursu zadania.
Zaangażowanie przedsiębiorstw społecznych Przedsiębiorstwa społeczne: Stowarzyszenia i fundacje prowadzące działalność gospodarczą Spółdzielnie socjalne Centra i Kluby Integracji Społecznej Spółdzielnie Inwalidów Formy zlecenia przedsiębiorstwu społecznemu zadania publicznego: w trybie ustawy Prawo zamówień publicznych tryb ten jest korzystny dla podmiotów ekonomii społecznej, ponieważ pozwala wypracować zysk, który następnie przeznaczany jest na cele społeczne (statutowe) w trybie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie w trybie tym mogą być powierzane zadania wymienione w tej ustawie, ale również zadania wskazane w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz w ustawie o pomocy społecznej. Zlecanie działań podmiotom ekonomii społeczne w obszarze gospodarki odpadami pozwala stworzyć wiele zielonych miejsc pracy dla osób z grupy zagrożenia wykluczeniem społecznym i przyczynić się do ich aktywizacji społeczno-zawodowej.
Dobre przykłady współpracy publiczno-społecznej w obszarze edukacji odpadowej
Akcja Sprzątanie Świata (1) Celem akcji jest budzenie i wzmacnianie świadomości ekologicznej oraz odpowiedzialności za środowisko naturalne. Ideą akcji jest praktyczna edukacja na rzecz rozwoju zrównoważonego promocja i kreowanie postaw przyjaznych środowisku, szczególnie w zakresie racjonalnej gospodarki odpadami, rozumianej jako łańcuch działań, obejmujący: unikanie tworzenia odpadów selektywną zbiórkę odpadów zagospodarowanie na potrzeby recyklingu Działania: likwidacja dzikich wysypisk, segregowanie zebranych odpadów, zakładanie zieleńców, sadzenie drzew, krzewów i kwiatów Efekt: wzrost świadomości ekologicznej oraz prośrodowiskowych postaw warunkujących skuteczność i powszechność praktyki segregowania odpadów na potrzeby recyklingu w społeczności lokalnej.
Akcja Sprzątanie Świata (2) Uczestnikami akcji są wszyscy zainteresowani poprawą stanu czystości w swojej okolicy, w swoim mieście lub gminie. Nieodłącznym uczestnikiem akcji jest gmina i/lub zakład gospodarki komunalnej prowadzący działalność na danym terenie. Gmina zazwyczaj zapewnia worki i rękawice potrzebne do sprzątania a następnie gwarantuje odbiór zebranych odpadów. Akcja ma charakter pospolitego ruszenia a jej inicjatorami są zwykle lokalni liderzy, działacze, autorytety lub organizacje pozarządowe. Sprzątanie Świata stwarza okazję do edukacji społeczności lokalnych z zakresu selektywnej zbiórki i segregacji odpadów. Działania mające przybliżyć funkcjonujący na danym terenie system selektywnego zbierania odpadów są integralną częścią akcji.
Program Czysta Gmina (1) Celem programu jest wsparcie samorządów gmin w realizacji ich ustawowych obowiązków w zakresie gospodarki odpadami i utrzymania czystości i porządku. Z doświadczeń programu skorzystało już ponad 70 samorządów w Polsce Komponenty Programu: kampania informacyjno-promocyjna działania w obrębie zabudowy jedno/wielorodzinnej działania w obrębie jednostek oświatowych lokalna koalicja www.czystywolomin.pl
Program Czysta Gmina (2) Opracowanie szczegółowego programu poprzedzają spotkania i rozmowy z przedstawicielami różnych grup społecznych: samorządu, organizacji poarządowych biznesu, lokalnych mediów, jednostek oświatowych, zakładów gospodarki komunalnej, zaangażowanych bądź chcących się zaangażować w realizację programu. Taka metodyka pozwala na rozpoznanie lokalnych uwarunkowań, możliwości i ograniczeń, a w dalszej perspektywie pozwala na zbudowanie lokalnej koalicji wspierającej realizację programu. W kampanii informacyjno-promocyjnej kluczową rolę odgrywają media lokalne.
Program Czysta Gmina (3) W działaniach skierowanych do mieszkańców zabudowy jedno/wielorodzinnej ważny jest udział: przedstawicieli spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych, rad osiedlowych, sołtysów, lokalnych działaczy, przedstawicieli organizacji pozarządowych. Włączenie się w realizację programu osób pełniących istotną funkcję w danej społeczności daje olbrzymie możliwości dotarcia z informacją i edukacją do jak największej liczby mieszkańców. Konieczny jest udział jednostek oświatowych w budowaniu a następnie realizacji programu edukacyjno-informacyjnego.
Program Czysta Gmina (4) Program Czysta Gmina zakłada wspieranie i kreowanie najbardziej aktywnych nauczycieli i wychowawców oraz ich podopiecznych na lokalnych liderów edukacji ekologicznej Lokalna koalicja jest konsekwencją wcześniejszego zaangażowania wspomnianych grup społecznych. Udział społeczności lokalnej daje możliwość zbudowania bogatego w swojej różnorodności działań programu, skutecznego dzięki współpracy zaangażowanych przedstawicieli różnych środowisk. Doświadczenia wynikające z takich międzysektorowych i inicjatyw stanowią cenną podstawę zaplanowania skutecznych kampanii informacyjno-edukacyjnych z zakresu segregacji i selektywnej zbiórki odpadów, adresowanych do społeczności lokalnych.
Przykłady lokalnych inicjatyw edukacji odpadowej Instruktywne są również doświadczenia z działań i programów koordynowanych przez Fundację Zielona Akcja : Program edukacyjny Jak postępować z odpadami? Program edukacyjny Gminy Wiejskie też segregują odpady Rady na Bioodpady 2006/2007 Program Współpraca samorządów, szkół, organizacji odzysku na rzecz podnoszenia efektywności selektywnej zbiórki odpadów w tym zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego na Dolnym Śląsku 2007/2008 Program Upowszechnianie dobrych praktyk w zakresie udział społecznego w systemach segregacji odpadów 2008/2009 Program: Współpraca partnerska i sieciowanie narzędziem rozwoju lokalnych inicjatyw ekologicznych 2008/2009 www.edukacjaodpadowa.pl/
Elementy kampanii informacyjno-edukacyjnych Przygotowywanie kampanii informacyjno-edukacyjnych w zakresie segregacji i selektywnej zbiórki odpadów powinno uwzględniać następujące elementy: 1. Określenie założeń, celów i zadań kampanii informacyjno-promocyjnej; 2. Identyfikacja interesariuszy z sektora publicznego, pozarządowego (organizacje ekologiczne) i prywatnego, jak również mediów, które mogą być zainteresowane planowanymi działaniami; 3. Zaangażowanie i włączenie do procesu opracowywania programu edukacyjnego zainteresowanych podmiotów lokalnych, w szczególności sołectwa, wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe; 4. Określenie wskaźników efektywności i skuteczności realizacji kampanii; 5. Określenie podmiotów odpowiedzialnych za realizację, koordynację, monitoring i ewaluację realizacji programu kampanii; 6. Określenie harmonogramu działań i budżetu realizacji programu oraz źródeł finansowania. Kampanie edukacyjne w zakresie segregacji i selektywnej zbiórki odpadów komunalnych powinny wpisywać się w szersze działania z zakresu edukacji na rzecz równoważenia wzorców konsumpcji i produkcji na poziomie lokalnym i regionalnym.