Grypa - zagrożeniem życia bez względu na wiek i stan zdrowia człowieka. Prof. dr hab. Lidia B. Brydak Grypa, choroba zakaźna powoduje co sezonowe zachorowania, szczególnie liczne powikłania, zgony w grupach podwyższonego ryzyka i w grupie ludzi zdrowych, bez względu na wiek populacji, czy szerokość geograficzną. Śledząc statystyki związane ze skutkami infekcji grypowej obserwuje się się bardzo duże różnice w danych nie tyko między krajami w UE ale i w świecie, które są wręcz nie wiarygodne, nie do zaakceptowania w kontekście zużycia szczepionki przeciwko grypie w analizowanym kraju. Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia z powodu grypy i wirusów grypopodobnych w świecie choruje od 330mln - 1.575 mld, natomiast umiera od 500 000 do 1mln. (1). Ponadto stanowi bardzo duże obciążenie społeczno-ekonomiczne dla społeczeństwa z czego powinniśmy sobie zdawać sprawę. Grypa, choroba zakaźna powoduje co sezonowe zachorowania, szczególnie liczne powikłania, zgony w grupach podwyższonego ryzyka i w grupie ludzi zdrowych, bez względu na wiek populacji, czy szerokość geograficzną. Śledząc statystyki związane ze skutkami infekcji grypowej obserwuje się się bardzo duże różnice w danych nie tyko między krajami w UE ale i w świecie, które są wręcz nie wiarygodne, nie do zaakceptowania w kontekście zużycia szczepionki przeciwko grypie w analizowanym kraju. Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia z powodu grypy i wirusów grypopodobnych w świecie choruje od 330mln - 1.575 mld, natomiast umiera od 500 000 do 1mln. (1). Ponadto stanowi bardzo duże obciążenie społeczno-ekonomiczne dla społeczeństwa z czego powinniśmy sobie zdawać sprawę. Zgodnie z danymi ECDC w krajach uprzemysłowionych łączne skutki ekonomiczne grypy mogą sięgać 56.7 mln euro na 1 mln mieszkańców (2). W tej sytuacji należy postawić pytanie jakie są skuteczne metody do walki z grypą rekomendowane przez Światową Organizację (WHO), Unię Europejską (EU) oraz Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) a mianowicie (1-4): I. Międzynarodowy Nadzór nad Grypą, ze szczególnym uwzględnieniem identyfikacji patogenu czyli diagnostyki II. Profilaktyka III. Leczenie Ad. I. Międzynarodowy Nadzór nad Grypą, ze szczególnym uwzględnieniem identyfikacji patogenu czyli diagnostyka. W Polsce funkcję tę pełni od ponad 40 lat lat Krajowy Ośrodek ds. Grypy w NIZP-PZH, jeden ze 128 takich ośrodków w świecie zlokalizowany w 99 krajach, który uczestniczy w Global Influenza Surveillace Network (GISN), European Surveillace Scheme (EISS), które obecnie zostało włączone w strukturę ECDC (European Center for Disease of Control). Znaczenie i skutki tego nadzoru - identyfikacji patogenu sprawdziły się wielokrotnie (1,4). Np. Hong Kong 9 maja 1997 r., kiedy wirus ptasiej grypy A/H5N1/ HPAI (wysoce patogenny wirus ptasiej grypy) i stał się postrachem w świecie przyjścia pandemii gypy. Należy jednak pamiętać, że liczne mutanty ptasiej grypy A/H5N1/ HPAI 2000-2016 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 1/7
nadal krążą w przyrodzie, powodując nie tylko zgony wśród ludzi ale i miliardowe straty ekonomiczne w hodowli (1,4). Wirus A/H5N1/ był rejestrowany w 15 krajach. Łącznie z powodu ptasiej grypy A/H5N1/ do dnia 26 1.2009 r.w grupie osób, które zachorowało, zmarło 58.5% w tym 27.5% dzieci. W 2003 r. pojawił się w Chinach SARS, w Europie w Holandii wirus A/H7N7/ HPAI a w 2009 r. zaczął krążyć nowy wariant wirusa grypy typu A, A/H1N1/v. (1,2,4). Dnia 11 czerwca 2009 r. WHO ogłosiła pandemię grypy wywołanej wirusem A/H1N1/v. Objawy grypy wywołanej zakażeniem wirusem A/H1N1/v są takie same jak w przypadku grypy sezonowej. Zgodnie z danymi ECDC do dnia 09.11.2009r w świecie zachorowało ponad 885 311 a zmarło 6 483 osób, natomiast w Europie zachorowało 52 000 osoby a zmarło 285. W Polsce potwierdzono 227 przypadki zakażenia spowodowanego tym nowym wirusem a przebadano 1 130 przypadki. Przebieg choroby był łagodny, nie zarejestrowano żadnego zgonu (2,4,5). Do dnia 26.10.2009 r, w sezonie epidemicznym 2009/2010 dopuszczone są do obrotu przez Europejską Agencję ds. Leków (EMEA) WHO, Komitet ds. Produktów Leczniczych u Ludzi (CHMP) i EU trzy szczepionki przeciwko grypie A/H1N1/v, różniące się zawartością hemaglutyniny (6). Krajowy Komitet ds. Pandemii Grypy ustalił 4 grupy podwyższonego ryzyka, które będą szczepione. Szczepionka będzie dostępna również w aptekach. W dalszym ciągu WHO, UE apelują o znaczny wzrost szczepień przeciwko grypy sezonowej. Dlaczego to jest tak ważne??? Musimy mieć świadomość, że w ciągu sezonu epidemicznego 2009/10 będą krążyły szczepy sezonowe A/H1N1/, A/H3N2/, typ B, nowy podtyp wirusa A/H1N1/v, nie możemy również zapominać, że w dalszym ciągu krąży mutant A/H5N1/HPAI. Istnieje wiele metod identyfikacji grypy, które są bardzo pomocne dla lekarza w walce z grypa. Instrukcje pobrania i transportu można znaleźć na stronie internetowej Krajowego Ośrodka ds. Grypy (5). Metody diagnostyki zachorowania na grypę przestawia ryc.1.(1) 2000-2016 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 2/7
Obecnie jak również metody IF ( immunofleuorescencyjnej) jedynie w Krajowym Ośrodku ds. Grypy NIZP-PZH metodami biologii molekularnej można zdiagnozować zakażenie wywołane nastepującymi podtypami i typami wirusa grypy a mianowicie ; w typie A ; A/H1N1/, A/H3N2/, A/H1N1/v, A/H5N1/, AH7N7/ oraz typ B. Ponadto w najbliższym czasie również dodatkowo 7 podstawowych wirusów oddechowych a mianowicie wirus paragrypy typu 1, 2, 3, wirus RS, adenowirus, metapneumowirus., coronawirus 229E/NN63, coronawirus OC43, rhinowirus (Brydak L.B, informacja własna). Natomiast wszystkie WSSE (Wojewódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne) mogą wykonywać badanie immunofluorescsencyjne (IF). Do końca roku osiem WSSE będzie mogło za pomocą biologii molekularnej identyfikować wirusy grypy sezonowej i wirus A/H1N1/v. (7). Co można zaoferować lekarzowi podstawowej opieki zdrowotnej- potocznie zwanymi przez pacjentów lekarzami pierwszego kontaktu czy lekarzami rodzinnymi, gdy przychodzi chory pacjent z objawami grypy? Obecnie dostępne są tzw. testy przyłóżkowe, których wynik otrzymujemy w ciągu 15 minut.są to testy skryningowe. Jednakże w przypadku dodatniego wyniku, wymaz powinien być przekazany do specjalistycznej placówki do Krajowego Ośrodka ds. Grypy, NIZP-PZH lub WSSE celem potwierdzenia. Zwłaszcza obecnie diagnostyka wirusologiczna infekcji układu oddechowego ze szczególnym uwzględnieniem grypy ma bardzo duże znaczenie co przedstawia tab.2 (1,5,10). Ad.II. Profilaktyka Od 1941 r.wiadomo, że najtańszą i najskuteczniejszą bronią do walki z grypą jest profilaktyka- czyli szczepienia. Dlaczego szczepienia przeciwko grypie ma takie znaczenie? Zgodnie z danymi ECDC, uważa się, że w Europie około 20% dzieci i 5% dorosłych choruje co roku z powodu infekcji grypowej. W Polsce na podstawie danych NIZP-PZH w zależności od analizowanego roku procentowy udział zachorowań dzieci na ogólną liczbę zarejestrowanych przypadków waha się w granicach 25.8-58.5% (1). Co sezonowe szczepienia osób zwłaszcza z grupy podwyższonego 2000-2016 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 3/7
ryzyka jest najskuteczniejszym środkiem obniżenia liczby zachorowań, powikłań i zgonów związanych z infekcją grypy sezonowej jak również kosztów ekonomicznych grypy. W 2003 r., Światowe Zgromadzenie Zdrowia (World Health Assembly) zaleciło wszystkim krajom w świecie, aby w roku 2006 odsetek zaszczepionych osób po 64 r.ż. wynosił >50% a do roku 2010 przynajmniej 75%. W Polsce w grupie osób po 64 r.z zostało w sezonie 2007/08 zaszczepionych zaledwie 13.9%co stanowiło najniższy odsetek wśród 11 badanych krajów. Natomiast w innych krajach europejskich np. w Holandii wyszczepialność w tej grupie osób w sezonie 2006/07 wynosiła > 80% a w Anglii 75-80%. W Polsce szczepienia przeciwko grypie są na kompromitującym niskim poziomie i tak w sezonie epidemicznym 2008/09 zaszczepiło się zaledwie 5.2% populacji (11). Natomiast w grupie dzieci od 6 mż do 14 r.ż zaszczepiło się zaledwie 1.1%-1.6% (5,7) Jakie są przyczyny słabego rozpowszechnienia szczepień przeciw grypie? Istnieje wiele przyczyn słabego rozpowszechnienia szczepień przeciw grypie do najważniejszych należy zaliczyć: brak większej akceptacji lekarzy dla tej formy profilaktyki, niedostateczna wiedza o powikłaniach pogrypowych i ich kosztach, nie tylko w indywidualnych przypadkach ale w skali całego kraju, brak świadomości lekarzy o prawnym obowiązku zalecania szczepień itp. W tym miejscu warto wspomnieć o ustawie z dnia 5 grudnia 2008r. a zwłaszcza Art.2., Art.51. ( Dz.U.z 2008r.Nr.234 poz.1570) o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, która powinna być pomocna pracownikom opieki zdrowotnej do wzrostu szczepień przeciwko grypie. Komitet Doradczy ds. Szczepień Ochronnych (ACIP) rekomenduje szczepienia inaktywowaną szczepionką przeciwko grypie typu split czy subuunit ze względu na wskazania kliniczne do szczepień jak również ze względu na wskazania epidemiologiczne (1,3 4). Wyodrębniono grupy wysokiego ryzyka szczególnie narażone na wystąpienia powikłań pogrypowych do których zaliczono również zdrowe dzieci i młodzież w wieku od 6 m.ż. - 18 r.ż., osoby po przeszczepieniu organu, dorośli i dzieci chorzy na np. przewlekłe choroby układu sercowo-naczyniowego, z chorobami metabolicznymi, kobiety w ciąży, pensjonariusze domów spokojnej starości, zakładów opieki zdrowotnej, dla przewlekle chorych bez względu na wiek itp. Wskazania epidemiologiczne obejmują osoby, które mogą przenosić grypę do osób z grup podwyższonego ryzyka oraz osoby zdrowe mogące stanowić źródło zakażenia dla tych osób, np. pracownicy służby zdrowia ośrodków lecznictwa otwartego, pogotowia ratunkowego; pracowników domów spokojnej starości którzy kontaktują się z pensjonariuszami lub chorymi (w tym także dziećmi), zapewniający opiekę domową pacjentom z grup wysokiego ryzyka; członków rodzin osób należących do grup podwyższonego ryzyka (osoby w wieku 65 lat i więcej, po przeszczepach, osoby z AIDS i dzieci poniżej 2 r.ż.); domowych opiekunek dzieci, będących w wieku 0-59 m.ż., pracowników służb publicznych(1,3,8). Zwłaszcza niezaszczepieni pracownicy opieki zdrowotnej stanowią potencjalne źródło zakażeń grypą we wszystkich placówkach nie tylko lecznictwa zamkniętego ale również i otwartego. Odsetek szczepiących się przeciwko grypie pracowników opieki zdrowotnej w świecie jest niski, średnio nie przekracza 40%, natomiast w Polsce w sezonie 2007/08 był najmniejszy spośród krajów europejskich i wynosił 6.4% (2). Co sezonowe szczepienie przeciwko grypie pracowników opieki zdrowotnej zapobiega nie tylko wewnątrzszpitalnemu szczerzeniu się infekcji ale również transmisji wirusa do ich rodzin i środowiska z jakim się kontaktują. Na stronie NIZP--PZH istnieje portal szczepionkowy w którym to szczepienia przeciwko grypie opracowany został przez Krajowy Ośrodek ds. Grypy. Szczepionki przeciwko grypie dostępne w Polsce w sezonie epidemicznym 2009/2010 przedstawia tab.3 2000-2016 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 4/7
III. Leczenie Obecnie jedynymi lekami antygrypowymi nowej generacji dostępnymi w lecznictwie są tzw. inhibitory neuraminidazy co przedstawiono na ryc.2. (1,3). 2000-2016 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 5/7
Leki te w przypadku zakażenia wirusami grypy sezonowej powinny być podane po laboratoryjnym potwierdzeniu, jednakże aby były skuteczne powinny być podane maksimum do 36-48 godz. W Krajowym Ośrodku ds. Grypy NIZP-PZH w 2006 r. analizowano przypadki pacjentów z grupy podwyższonego ryzyka zakażonych grypą, którzy przebywali na Oddziale Intensywnej Terapii oraz przypadek zakażonego dziecka < 3r.z.Wszyscy pacjenci nie byli szczepieni przeciwko grypie pomimo,że należą do grupy podwyższonego ryzyka, w tym również pacjent po transplantacji płuca. Prawidłowe podanie oseltamiwiru okazało się skuteczne (1). Krajowy Ośrodek ds. Grypy posiada bogate zbiory dotyczące badań klinicznych i jak również publikacji dotyczących zdrowia publicznego w postaci artykułów książek,, standardów profilaktyki, listów do lekarzy czy ulotek dla pacjentów zawierających najczęściej zadawane pytania i odpowiedzi (1,8,9,11) Wiele informacji popularno edukacyjnych, które znajdziecie Państwo na stronie Krajowego Ośrodka ds. Grypy: www.pzh.gov.pl 2000-2016 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 6/7
Zalecana podstawowa literatura: 1. Brydak L.B.: Grypa pandemia grypy mit czy realne zagrożenie? Wyd.Rytm, 2008,1-492. Warszawa 2. Strona internetowa ECDC, www.eu 3. Morbity and Mortality Weekly Report (MMWR).Prevention and Control of Influenza.recommendations of the Advisory Commmittee on Immunization Practices (ACIP) CDC, 2009, 58 (RR8),1-52 4. Strona internetowa WHO, www.who.int 5. Strona internetowa NIZP-PZH, www.pzh.gov.pl 6. EMEA strona internetow, www.emea.europa.eu 7. Brydak L.B., informacja własna 8. Brydak L.B., Steciwko A.F.,: List do Lekarzy. Terapia 2009,9z,10-13 9. Brydak L.B., Romanowska M.: Grypa ostatnia niekontrolowaną plagą ludzkości. Wyd. I, Warsaw Voice SA. Warszawa, 2009, 1-10 10. Brydak L.B., Romanowska M.: Radzikowski A., Steciwko A.F., Polskie Standardy Profilaktyki i Leczenia Grypy, 2007,1-27 11. Brydak L.B., : Szczepionki przeciwko grypie zarejestrowane w Polsce.Terapia,10 (231), 62-66. 2000-2016 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 7/7