Raport z ewaluacji programu profilaktycznych szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka w latach

Transkrypt

1 Projekt,,Potencjał Działanie Rozwój: nowy wymiar współpracy Miasta Płocka i płockich organizacji pozarządowych Raport z ewaluacji programu profilaktycznych szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka Opracowała: dr n. med. Olga Gajewska Płock 2014 LIDER PROJEKTU Człowiek najlepsza inwestycja! PARTNERZY Gmina Miasto Płock Stowarzyszenie Towarzystwo Wiedzy Powszechnej Academia Economica Oddział Regionalny w Płocku Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 Spis treści 1. Opis problemu zdrowotnego Opis Programu profilaktycznych szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka w odniesieniu do jego realizacji Ewaluacja programu 3.1. Analiza liczby placówek podstawowej opieki zdrowotnej realizującej program, oraz kosztów realizacji programu Ocena liczby osób zaszczepionych w ramach programu Analiza zapadalności i umieralności na grypę mieszkańców miasta Płocka z uwzględnieniem osób w wieku 65 lat i więcej 4.Dyskusja i wnioski z realizacji Programu profilaktycznych szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka

3 1. Opis problemu zdrowotnego Grypa to ostra, wirusowa choroba układu oddechowego, która przenoszona jest pomiędzy ludźmi drogą kropelkową, najczęściej podczas kichania, kaszlu, czy rozmowy z osobą zakażoną. Występują trzy typy wirusa grypy należące do rodziny ortomyksowirusów: A, B i C. Najbardziej patogenny jest wirus typu A odpowiedzialny za pandemie i coroczne epidemie. Wirus B przyczynia się do wybuchów choroby co 2-4 lata wyłącznie u ludzi, zaś wirus C występuje u ludzi, jak i u trzody chlewnej i odpowiedzialny jest za łagodne przypadki chorób układu oddechowego. W umiarkowanym klimacie, wirus ten ma dogodne warunki do przetrwania poza organizmem nosiciela, dlatego co roku w Polsce w okresie jesiennozimowym mamy do czynienia ze zwiększoną zachorowalnością na grypę. To, co różni grypę od pozostałych infekcji układu oddechowego, to znacznie wyższy wskaźnik groźnych dla zdrowia i życia ludzkiego powikłań, które może ona wywołać, szczególnie u osób z chorobami przewlekłymi. Sezon grypowy wiąże się z absencją chorobową, wzrostem liczby zgonów, szczególnie w starszych grupach wiekowych, przeciążeniem instytucji medycznych i znacznymi kosztami społecznymi. Jedną z grup ryzyka wystąpienia powikłań są osoby powyżej 65 roku życia. Przebieg grypy u osób starszych, ryzyko wystąpienia powikłań, a przede wszystkim liczba hospitalizacji i zgonów z powodu grypy są znacznie wyższe niż u osób młodszych. W wyniku badań dowiedziono, że pacjenci powyżej 65 roku życia stanowią 63% wszystkich pacjentów leczonych z powodu grypy oraz, że w tej grupie wiekowej odnotowuje się aż 85-90% zgonów z powodu grypy. Zgony te spowodowane są ciężkim przebiegiem grypy lub jej powikłaniami w postaci zapalenia płuc lub niewydolności krążeniowo-oddechowej. Dlatego najskuteczniejszym sposobem zwalczania grypy jest profilaktyka, a przede wszystkim swoista immunizacja w postaci szczepień przeciwgrypowych. Osoby powyżej 65 roku życia należą do grupy pacjentów, która powinna być szczepiona za względów medycznych zgodnie z wytycznymi Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce, zalecanymi przez konsultanta krajowego w dziedzinie medycyny rodzinnej. Wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), ECDPC, organizacji poszczególnych krajów Unii Europejskiej oraz państw Ameryki Północnej w większości rekomendują coroczne szczepienia dla osób w podeszłym wieku. 3

4 2. Opis Programu profilaktycznych szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka w odniesieniu do jego realizacji Program profilaktyczny szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka był realizowany w Płocku w latach i został sfinansowany z budżetu miasta Płocka. Wspomniany program adresowany był do grupy osób w wieku 65 lat i więcej, zamieszkałych na terenie miasta Płocka, wpisanych na listę pacjentów lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej podmiotów leczniczych biorących udział w programie. Celem głównym Programu profilaktycznego szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka w latach było zwiększenie liczby osób zaszczepionych przeciwko grypie wśród populacji objętej programem, a tym samym zapobieganie zachorowaniom na grypę i występowaniu powikłań grypowych. Wyróżniono ponadto dwa cele szczegółowe: 1. Zwiększenie dostępności do bezpłatnych szczepień przeciw grypie w grupie osób objętych badaniem. 2. Zmniejszenie zachorowalności i umieralności na grypę wśród mieszkańców miasta Płocka. W programie profilaktycznym szczepień przeciw grypie tryb zapraszania do udziału w programie podzielono na dwa etapy. I etap obejmował działania promocyjno-informacyjne. Na tym etapie ukazały się informacje dotyczące programu w lokalnych mediach oraz na stronie internetowej Urzędu Miasta Płocka. Ponadto Gmina Miasto Płock w ramach kampanii informacyjnej dotyczącej wszystkich finansowanych z budżetu miasta programów zdrowotnych prowadziła corocznie kampanię informacyjną w postaci dystrybucji plakatów i ulotek oraz ekspozycji informacji na billboardach. Kampania ta prowadzona była pod hasłem "Zdrowie - bezcenne. Badania - bezpłatne" we współpracy z Wydziałem Promocji i Informacji Urzędu Miasta Płocka. Materiały informacyjne dystrybuowano na terenie miasta m.in. w takich miejscach jak: - przychodnie poz ; - szpitale; - miejskie jednostki organizacyjne; - galerie handlowe; oraz w czasie różnego rodzaju imprez organizowanych przez Urząd Miasta Płocka. W 2012 roku wydano sztuk ulotek i 210 sztuk plakatów informujących o programach realizowanych przez Gminę Miasto Płock. W 2013 roku wydano sztuk ulotek, 200 sztuk plakatów informujących, naklejki dla dzieci biorących udział w programach 4

5 profilaktycznych szczepień oraz ukazało się 10 sztuk bilboardów rozmieszczonych na terenie miasta dwukrotnie w ciągu roku. Natomiast w 2014 roku wydano 2000 sztuk ulotek, 6000 sztuk naklejek dla dzieci biorących udział w programach profilaktycznych szczepień oraz ukazało się 10 sztuk bilboardów rozmieszczonych na terenie miasta dwukrotnie w ciągu roku. Koszty realizacji ww. kampanii w 2012 roku wynosiły 6 300,66 zł, w 2013 roku ,26 zł (w tym odbyły się działania informacyjne dotyczące wprowadzenia programu - "Program profilaktycznych szczepień przeciw HPV w latach " oraz edukacja zdrowotna rodziców i dzieci w ramach ww. programu oraz szkolenia dla realizatorów), natomiast w 2014 roku ,20 zł. II etapem była rekrutacja uczestników programu. Na tym poziomie programu personel przychodni podstawowej opieki zdrowotnej przekazywał osobom w wieku 65 lat i więcej informacje o możliwości skorzystania z bezpłatnych szczepień przeciw grypie, dostępnych w ramach programu zdrowotnego realizowanego przez Urząd Miasta Płocka. Pracownicy przychodni podstawowej opieki zdrowotnej prowadzili edukację zdrowotną w zakresie szczepień przeciwgrypowych. Osoby w wieku 65 lat i więcej mieli możliwość osobistego lub telefonicznego zgłoszenia do programu. Przed podaniem szczepionki osoby zgłoszone do programu miały badanie lekarskie kwalifikujące do wykonania szczepienia. Wybór szczepionki dokonywany był przez realizatora programu zdrowotnego, niemniej jednak musiały one posiadać atest polskiego Ministerstwa Zdrowia. Szczepienia przeciw grypie wykonywane były od września do listopada w poszczególnych latach realizacji programu. W celu wyboru podmiotów leczniczych realizujących Program profilaktycznych szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka ogłoszono konkurs ofert. Szczepienia realizowane były przez placówki podstawowej opieki zdrowotnej, wybrane na realizatora programu w ramach ogłoszonego konkursu ofert na podstawie Zarządzenia nr 1851/2012 Prezydenta Miasta Płocka z dnia 26 czerwca 2012 roku w sprawie: przeprowadzenia konkursu ofert na wybór realizatora Programu profilaktycznych szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka w latach , realizatora Programu profilaktycznych szczepień przeciw pneumokokom w latach konkurs uzupełniający oraz realizatora Programu profilaktycznych szczepień przeciw meningokokom dla mieszkańców miasta Płocka w latach konkurs uzupełniający. Każda wybrana placówka podstawowej opieki zdrowotnej usytuowana była na terenie miasta Płocka, posiadała kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ) i spełniała kryteria konkursowe. Wybrane kompetencje i warunki niezbędne do realizacji programu to: 5

6 1. Zgodność zakresu świadczeń zdrowotnych udzielanych przez realizatora programu zdrowotnego, w świetle obowiązujących przepisów, z przedmiotem programu zdrowotnego, 2. W zakresie personelu udzielającego świadczeń w ramach programu: - co najmniej 1 lekarz spełniający warunki Narodowego Funduszu Zdrowia w zakresie udzielania świadczeń z dziedziny podstawowej opieki zdrowotnej, - co najmniej 1 pielęgniarka poz z uprawnieniami do wykonywania szczepień, - personel do obsługi organizacyjnej programu odpowiedzialny za rejestrację pacjentów, prowadzenie bazy danych, 3. W zakresie dostępności doświadczeń w ramach programu zdrowotnego, - dostępność do świadczeń co najmniej 3 razy w tygodniu, w tym 1 raz w godzinach popołudniowych (co najmniej do godz ), 4. w zakresie wyposażenia w sprzęt i materiały: - wyposażenie gabinetu lekarskiego i gabinetu szczepień zgodne z obowiązującymi przepisami w tym zakresie, Posiadanie systemu komputerowego z dostępem do Internetu oraz drukarką do gromadzenia, przetwarzania i przekazywania danych; 5. W zakresie ceny. Zatem szczepienia były realizowane przez placówki podstawowej opieki zdrowotnej, które zostały wybrane na podstawie konkursu ogłoszonego przez Gminę - Miasto Płock. Każda placówka podstawowej opieki zdrowotnej z terenu miasta Płocka, posiadająca kontrakt z NFZ (kontrakt z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej) mogła wziąć udział w postępowaniu konkursowym. Należy podkreślić, że zgodnie z art. 48 ust. 2a ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków (Dz.U nr 210 poz. 2135) publicznych Gmina Miasto Płock przekazała projekt opisywanego programu profilaktycznego do Agencji Oceny Technologii Medycznych i uzyskała pozytywną opinię Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych, nr opinii 197/2012 z dnia 17 września 2012 roku. Agencja Oceny Technologii Medycznych (AOTM) opiniuje ministerialne i samorządowe projekty programów zdrowotnych, a także prowadzi szeroko rozumianą działalność informacyjną i szkoleniową w zakresie oceny technologii medycznych w Polsce i na świecie. 6

7 3. Ewaluacja programu 3.1. Analiza liczby placówek podstawowej opieki zdrowotnej realizującej program, oraz kosztów realizacji programu W wyniku przeprowadzonego konkursu ofert w 2012 roku wyłoniono 22 placówki, świadczące usługi w ramach podstawowej opieki zdrowotnej i realizujących program tj.: 1) NZOZ Eskulap, ul. 1 Maja 7a, 2) Wojewódzki Szpital Zespolony w Płocku POZ, ul. Medyczna 22, 3) NZOZ Nowa- Med, ul. Dworcowa 2, 4) NZOZ CM Omega, ul. Jasna 13, 5) NZOZ Intermed, ul. Gradowskiego 26, 6) NZOZ Płocki ZOZ, - przychodnie: ul. Miodowa 2, ul. Zielona 40, ul. Góry 7 7) NZOZ Med Jar, ul. Armii Krajowej 2a, 8) NZOZ Nasza Przychodnia, ul. Czwartaków 4, 9) NZOZ Przychodnia Radziwie, Wanda Pociej Siera ul. Popłacińska 42, 10) NZOZ Borowiczki Zdzisław Woźniak, ul. Borowicka 3b, 11) NZOZ Saba Med, ul. Kobylińskiego 14, 12) NZOZ Gryf Med, ul. Gierzyńskiego 17, 13) NZOZ PetroLek, ul. Chemików 7, 14) NZOZ Salus, ul. Zapłotek 30, 15) NZOZ Wa-Med, ul. Czwartaków 16c, 16) NZOZ Lux Medica, ul. Wolskiego 6/1, 17) NZOZ Zdrowie BJT, ul. Rembielińskiego 10a, 18) NZOZ CM Rodzina, ul. Jana Pawła II 39, 19) NZOZ Caritas Diecezji Płockiej, ul. Sienkiewicza 54, 20) NZOZ ProVita, ul. Hubalczyków 11, 21) Centrum Leczniczo Usługowe imienia Świętej Anny, ul. Kochanowskiego 22a, 22) Poliklinika MSWiA, ul. Sportowa 2 Jednakże w wyniku likwidacji jednostki Polikliniki MSWiA w Płocku z końcem lutego 2013 roku, mieszczącej się w Płocku, przy ul. Sportowej 2, w latach 2013 i 2014 program realizowało 21 placówek. Osoby spełniające kryteria programu i zakwalifikowane przez lekarza (badanie kwalifikujące pacjenta do szczepienia) były szczepione szczepionką przeciwko grypie sezonowej, zarejestrowaną i dopuszczoną do obrotu w Polsce. 7

8 W Programie profilaktycznych szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka zaplanowano całkowity koszt realizacji programu na kwotę ,00 zł. Jednocześnie planowany koszt realizacji programu w ciągu jednego roku to ,00 zł. Należy dodać, że koszt prowadzonej corocznie przez Gminę - Miasto Płock kampanii informacyjnej, dotyczącej wszystkich finansowanych z budżetu miasta Płocka programów zdrowotnych nie jest wliczany w koszt realizacji niniejszego programu. Ponadto w przypadku większej frekwencji Gmina założyła podjęcie działań w celu zabezpieczenia dodatkowych środków finansowych. Przyjęte koszty jednostkowe w kwocie 30,00 zł: to cena jednostkowa brutto za wykonanie pojedynczego świadczenia w ramach programu. Zakres świadczenia obejmował: - zakup szczepionki przeciwko grypie na właściwy sezon grypowy; - badanie lekarskie - kwalifikację do wykonania szczepienia; - podanie szczepionki zgodnie ze schematem określnym przez producenta; - sporządzenie dokumentacji medycznej z przeprowadzonych szczepień zgodnie z obowiązującymi przepisami w tym zakresie i standardami stosowanymi przez Narodowy Fundusz Zdrowia oraz archiwizowania danych; - prowadzenie rejestru świadczeń wykonywanych w ramach programu zdrowotnego oraz sporządzenie sprawozdania z jego realizacji zgodnie z wymaganiami Gminy Miasto Płock. Całkowity koszt realizacji programu wyniósł: ,00 zł, przy czym koszty realizacji w 2012 roku wynosiły ,00 zł, natomiast koszty realizacji w 2013 roku ,00 zł, w 2014 roku ,00 zł. Nie przekroczono zatem założonego całkowitego kosztu realizacji Programu profilaktycznych szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka w latach , a także nie przekroczono zaplanowanego rocznego kosztu realizacji niniejszego programu. 8

9 3.2. Ocena liczby osób zaszczepionych w ramach programu Tab. 1. Liczba ludności z uwzględnieniem osób w wieku 65 lat i więcej w Polsce, województwie mazowieckim i w mieście Płocku w latach Liczba osób w wieku 65 lat i więcej Region Rok Liczba ludności ogółem Polska województwo mazowieckie m. Płock % osób w wieku 65 lat i więcej Źródło: GUS (Główny Urząd Statystyczny), 2014, dane dostępne na stronie internetowej w dniu (dane z 2014 roku- stan na 30.VI) i obliczenia własne W 2012 roku miasto Płock zamieszkiwało osób. Ludność w wieku 65 lat i więcej stanowiła 14% ogółu społeczeństwa (tab.1). W 2013 roku ludność analizowanego obszaru wynosiła osób, z czego 15% stanowiły osoby powyżej 65 roku życia. Natomiast w 2014 roku ludność Płocka wynosiła osoby, z czego 16% stanowiły osoby powyżej 65 roku życia. Odsetek osób starszych w latach wzrósł z 14% do 16%, przy jednoczesnym spadku ogólnej liczby ludności miasta. Odsetek osób starszych w Płocku był na porównywalnym poziomie w Polsce i w województwie mazowieckim Źródło: GUS (Główny Urząd Statystyczny), 2014, dane dostępne na stronie internetowej Ryc. 1. Liczba osób w wieku 65 lat i więcej w mieście Płocku w latach

10 Tab. 2. Liczba osób zaszczepionych w wieku 65 lat i więcej przeciw grypie w Polsce, województwie mazowieckim i mieście Płocku w latach Region Liczba % Liczba % Liczba % zaszczepionych zaszczepionych zaszczepionych zaszczepionych zaszczepionych zaszczepionych osób w wieku 65 lat i więcej osób w wieku 65 lat i więcej osób w wieku 65 lat i więcej osób w wieku 65 lat i więcej osób w wieku 65 lat i więcej osób w wieku 65 lat i więcej Polska , , ,27 woj. mazowieckie , , ,50 Płock Źródło: PZH (Państwowy Zakład Higieny), 2014, dane dostępne na stronie internetowej oraz PSSE w Płocku i obliczenia własne W Polsce i w województwie mazowieckim w latach zauważamy wzrost liczby osób w wieku 65 lat i więcej zaszczepionych przeciw grypie. Biorąc po uwagę odsetek osób zaszczepionych w stosunku do ogółu społeczeństwa można zauważyć wiodącą rolę Gminy Miasta Płock w szczepieniach przeciw grypie wśród mieszkańców w wieku 65 lat i więcej. W 2012 roku w Polsce zaszczepiono 7,63% osób w wieku 65 lat i więcej, w województwie mazowieckim 10,65%, a w mieście Płocku aż 20% osób w starszym wieku. W 2013 roku w Polsce zaszczepiono 7,54% osób w wieku 65 lat i więcej, w województwie mazowieckim 10,92%, natomiast w Płocku 19%. W 2014 roku w Polsce zaszczepiono 7,27% osób starszych, w województwie mazowieckim 10,50%, a w mieście Płocku aż 21%. Tab. 3. Liczba osób zaszczepionych w mieście Płocku w latach w ramach programu profilaktycznego szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka Rok Liczba osób zaszczepionych Źródło: dane Urzędu Miasta Płocka W Płocku w latach w ramach Programu profilaktycznych szczepień przeciwko grypie zaszczepiono osób w wieku 65 lat i więcej. W 2012 roku wykonano 3291 szczepień, w 2013 roku 3218 szczepień, a w 2014 roku 3501 szczepień. W ramach programu w 2012 roku zaszczepiono 18,45% osób w wieku 65 lat i więcej, w 2013 roku 17,17% mieszkańców Płocka w wieku 65 lat i więcej, natomiast w 2014 roku 18,21% osób w wieku 65 lat i więcej. Ponadto należy zauważyć, że w mieście Płocku w 2012 roku wykonano 3587 szczepień przeciw grypie w grupie osób w wieku 65 lat i więcej, z czego 3291 szczepień, tj. 92% 10

11 w ramach Programu profilaktycznych szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka. W 2013 roku wykonano 3475 szczepień przeciw grypie w grupie osób w wieku 65 lat i więcej, z czego 3218 w ramach programu profilaktycznego, co oznacza, że 93% szczepień przeciw grypie u osób starszych było finansowanych z budżetu miasta Płocka. Natomiast w 2014 roku w Płocku wykonano 4048 szczepień przeciw grypie w grupie osób w wieku 65 lat i więcej, z czego 3501 szczepień, tj. 86% w ramach analizowanego programu Źródło: dane Urzędu Miasta Płocka Ryc. 2. Liczba osób zaszczepionych w poszczególnych latach programu profilaktycznego szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka. 11

12 3.3. Analiza zapadalności i umieralności na grypę mieszkańców miasta Płocka z uwzględnieniem osób w wieku 65 lat i więcej Tab. 4. Liczba zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę w Polsce, województwie mazowieckim i mieście Płocku, z uwzględnieniem osób w wieku 65 lat i więcej w latach Rok Obszar Zachorowania ogółem Zapadalność na 100 tyś. Zachorowania osób w wieku 65 lat i więcej Zapadalność na 100 tyś. Polska , , województwo mazowieckie , ,5 Płock 98 79,2 1 5,6 Polska , , województwo mazowieckie , ,3 Płock , ,4 Polska , , województwo mazowieckie , ,7 Płock , ,4 Źródło: PZH (Państwowy Zakład Higieny), meldunki epidemiologiczne, 2014, dane dostępne na stronie internetowej oraz PSSE w Płocku (Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Płocku) W tabelach 4 i 5 uwzględniono wszystkie rozpoznane klinicznie zachorowania grypopodobne i ostre zakażenia górnych dróg oddechowych, jak również zgony spełniające określone kryteria. Analizując przedstawione dane nie można określić trendu zachorowalności bądź umieralności na grypę zarówno biorąc pod uwagę ogół ludności, jak i osoby w wieku 65 lat i więcej. W kolejnych latach wirusy grypy sezonowej zakażające ludzi nieco się różnią od tych dominujących w poprzednim sezonie. Na grypę można chorować wiele razy (nawet co roku). Pozostaje jednak pewna resztkowa odporność, dzięki której zachorowanie może być łagodniejsze lub zakażenie przebiega nawet bez objawów. Nasilenie (liczba zachorowań), czas trwania, początek i szczyt sezonu grypowego mogą się znacznie różnić w poszczególnych latach w zależności od wielu czynników (w tym m.in. stopnia, w jakim wirus różni się od krążących w poprzednich sezonach). W niektórych sezonach grypowych liczba zachorowań na określonym obszarze bywa znacznie większa niż zwykle. Co kilkanaście do kilkudziesięciu lat w wyniku większych zmian powstają zupełnie nowe podtypy wirusa grypy, znacznie różniące się od dotychczasowych. Zdecydowana większość ludzi nigdy się nie zetknęła z takim wirusem, dlatego niemal cała populacja jest podatna na zachorowanie, bo układ odpornościowy ludzi nie jest w stanie go rozpoznać. Takie nowe 12

13 podtypy wirusa grypy, które nabyły zdolność do łatwego przenoszenia się z człowieka na człowieka, zaczynają się szybko rozprzestrzeniać i wywoływać epidemie nie tylko lokalnie. Liczba zachorowań w sezonie grypowym jest wówczas wielokrotnie większa niż podczas zwykłej epidemii grypy sezonowej, a chorują osoby w każdym wieku. Niemniej jednak analizując rok 2012 w Polsce współczynnik zapadalności na grypę w Polsce wśród osób w wieku 65 lat i więcej wynosił 1993,4, w województwie mazowieckim aż 2978,5, a w Płocku jedynie 5,6. Biorąc pod uwagę 2013 roku wspomniany współczynnik w Polsce wynosił 4708,1, w województwie mazowieckim 5104,3, a w mieście Płocku 229,4. Natomiast w 2014 roku Polsce współczynnik zapadalności na grypę wśród osób w wieku 65 lat i więcej wynosił 4252,5, w województwie mazowieckim 5621,7, a w Płocku 6 346,4. Tab. 5. Zachorowania ogółem na grypę i choroby grypopodobne z uwzględnieniem osób w wieku 65 lat i więcej w mieście Płocku w latach Rok Zachorowania na grypę ogółem Współczynnik zach. na 100 tyś. lud. Zachorowania na grypę osób w wieku 65 lat i więcej Współczynnik zach. na 100 tyś. lud , , , , , , , , ,2 1 5, , , , ,4 Źródło: PSSE w Płocku (Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Płocku) Warto także nadmienić, że w latach w mieście Płocku nie odnotowano przypadku zgonu z powodu grypy. W Polsce w 2012 roku odnotowano tylko 1 przypadek zgonu z powodu grypy na terenie województwa mazowieckiego, nie dotyczył on jednak osób w wieku 65 lat i więcej. W 2013 roku zgonów z powodu grypy zarejestrowano już 119, z czego 33 dotyczyły osób w wieku 65 lat i więcej. W tym w województwie mazowieckim było 11 zgonów, z czego 2 dotyczyły osób starszych. W 2014 roku odnotowano 16 przypadków zgonów z powodu grypy, z czego 8 dotyczyły osób w wieku 65 lat i więcej. W 2014 roku nie zarejestrowano zgonu z powodu grypy na terenie województwa mazowieckiego. 13

14 Tab.6. Zgony z powodu grypy w Polsce, województwie mazowieckim i mieście Płocku, z uwzględnieniem osób w wieku 65 lat i więcej w latach Rok Region Zgony z powodu grypy ogółem Zgony z powody grypy osób w wieku 65 lat i więcej Polska województwo mazowieckie 1 0 Płock 0 0 Polska województwo mazowieckie 11 2 Płock 0 0 Polska województwo mazowieckie 0 0 Płock 0 0 Źródło: PZH (Państwowy Zakład Higieny), 2014, dane dostępne na stronie internetowej oraz PSSE w Płocku (Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Płocku) 14

15 4.Dyskusja i wnioski z realizacji Programu profilaktycznych szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka Komitet Doradczy ds. Szczepień Ochronnych (ACIP Advisory Committee on Immunization Practices) wraz z WHO co roku wydają zalecenia, dotyczące szczepień przeciwko grypie. Zgodnie z nimi, obecnie zaleca się szczepienie przeciwko grypie wszystkim osobom, począwszy od 6 miesiąca życia. Zwraca się jednak uwagę, że szczepieniami szczególnie należy objąć następujące grupy: osoby po przeszczepieniu organu; zdrowe dzieci w wieku 6-59 m.ż.;.osoby w wieku 50 lat; ponieważ w tej grupie znacznie zwiększa się liczba osób należących do grup wysokiego ryzyka; dorosłych i dzieci, chorych na przewlekłe choroby układu sercowonaczyniowego, oddechowego (w tym chorych na astmę), choroby nerek, choroby wątroby, choroby; neurologiczne, choroby hematologiczne, choroby metaboliczne (w tym chorych na cukrzycę) dorosłych i dzieci z niedoborami odporności (w tym spowodowanymi leczeniem immunosupresyjnym lub zakażeniem HIV); kobiety, które są lub będą w ciąży w trakcie sezonu epidemicznego grypy; osoby w wieku 6 m.ż. 18 lat, leczone przewlekle kwasem acetylosalicylowym, co zwiększa u nich ryzyko wystąpienia zespołu Reye a w razie zachorowania na grypę; pensjonariuszy domów spokojnej starości, zakładów opieki zdrowotnej, dla przewlekle chorych bez względu na ich wiek ; osoby otyłe, u których indeks masy ciała (BMI) wynosi 40. Grupą docelową Programu profilaktycznych szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka były osoby w wieku 65 lat i więcej. Zgodnie z zaleceniami grupa ta została dobrana w sposób prawidłowy. Ponadto należy podkreślić, że wraz z wiekiem rośnie ryzyko śmierci z powodu zaburzeń sercowonaczyniowych lub płucnych podczas przebiegu grypy. Oceniono, że 90% spośród osób, które zmarły z powodu powikłań pogrypowych, stanowili seniorzy którzy ukończyli 65 rok życia. Najbardziej narażeni na zgon byli najstarsi seniorzy (16-krotnie częściej osoby po 85. roku życia). Warto zwrócić uwagę, że tzw. współczynnik umieralności (czyli liczba zgonów w ciągu roku w danej populacji liczącej osób) wśród osób dorosłych jest zdecydowanie 15

16 wyższy w grupie 65+ w porównaniu z grupą osób od 50. do 64. roku życia. Szczepienie ochronne jest najskuteczniejszą formą zabezpieczenia przed chorobą, przeciwko której jest wykonywane. W przypadku szczepień przeciwko grypie wśród seniorów, którzy ukończyli 65. rok życia, udowodniono, że szczepienie wykonywane na początku sezonu jesiennozimowego zapobiega hospitalizacji z powodu zapalenia płuc i grypy oraz śmierci z powodu powikłań pogrypowych zarówno u osób z istniejącymi czynnikami ryzyka, jak i bez nich. W zależności od rodzaju badań efektywność szczepienia w odniesieniu do tych zdarzeń wahała się od 27 do 70% Różnice te wynikały z różnych metod prowadzenia poszczególnych badań i uwzględnienia w nich osób w różnym stopniu zaawansowania choroby przewlekłej. Zważywszy jednak na fakt, że właśnie w tej grupie wiekowej grypa może zakończyć się w niekorzystny, czasem wręcz najbardziej dramatyczny sposób, a szczepienie jest skuteczną i bezpieczną metodą uniknięcia takich konsekwencji. Realizacja szczepień przeciw grypie, w szczególności pacjentów z grup ryzyka powikłań pogrypowych, jest zalecana przez wiele instytucji zdrowia publicznego, w tym przez Światową Organizację Zdrowia, Komitet Doradczy ds. Szczepień (ACIP) USA, Europejską Naukową Grupę Roboczą ds. Grypy, Główny Inspektorat Sanitarny, Zakład Badania Wirusów Grypy Krajowy Ośrodek ds. Grypy w NIZP PZH w Polsce. Światowa Organizacja Zdrowia i Rada Unii Europejskiej zalecają osiągnięcie poziomu zaszczepienia na poziomie 75% w populacji osób powyżej 65 r.ż. i z grup ryzyka. Niepokojący jest wobec tego fakt, że w 2011 roku w sezonie epidemicznym w Polsce odsetek szczepień wśród osób starszych wyniósł poniżej 15% natomiast w całej populacji przeciwko grypie w naszym kraju zaszczepiło się ok. 4,5%, co jest jednym z najniższych wskaźników w Europie. Dodatkowo, jeśli chodzi o poziom zaszczepienia, już od kilku lat obserwowana jest tendencja spadkowa. Zatem realizacja programu szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka umożliwia osiągnięcie celów stawianych przez WHO tj. ograniczenie szerzenia się grypy, zmniejszenie liczby zgonów spowodowanych tą chorobą, a także obniżenie kosztów pośrednich i bezpośrednich ponoszonych w okresie epidemii. Należy podkreślić, że w ramach programu w 2012 roku zaszczepiono 18,5% osób w wieku 65 lat i więcej, w 2013 roku 17,2% mieszkańców Płocka w wieku 65 lat i więcej, natomiast w 2014 roku 18,2% osób w wieku 65 lat i więcej. Dotychczasowe doświadczenia w realizacji programu szczepień przeciwko grypie, szczególnie w grupie osób w wieku 65 lat i więcej w mieście Płocku są zachęcające. Samorząd płocki od 2005 roku realizuje wspomniany program. Głównym celem ewaluowanego programu było zwiększenie liczby osób zaszczepionych przeciwko grypie wśród populacji objętej programem, a tym samym zapobieganie 16

17 zachorowaniom na grypę i występowaniu powikłań grypowych. Niewątpliwie cel ten został osiągnięty, jak również wyróżnione w programie cele szczegółowe. W Polsce szczepienia przeciw grypie wpisane są do Programu Szczepień Ochronnych jako szczepienia zalecane, niefinansowane ze środków znajdujących się w budżecie Ministra Zdrowia. W związku z powyższym dzięki realizacji tego projektu zwiększono dostępność do bezpłatnych szczepień przeciw grypie w grupie osób objętych badaniem. Ponadto należy podkreślić, że szczepienia przeciw grypie są najskuteczniejszym sposobem jej zwalczania. Popularyzacja wiedzy o ryzyku wystąpienia powikłań w przebiegu grypy, jak również o szczepieniach przeciwgrypowych powoduje zwiększenie liczby osób zgłaszających swoje uczestnictwo w programie. Ponadto należy podkreślić, że analiza statystyczna zgonów dowodzi, że dzięki realizacji Programu profilaktycznych szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka nie odnotowano żadnego przypadku zgonu w omawianym czasie. Program profilaktyczny należy kontynuować w celu skutecznej ochrony przed zachorowaniem na grypę wśród osób w wieku 65 lat i więcej i ze względu na uzyskane pozytywne efekty jego realizacji. W Polsce szczepienia przeciw grypie znajdują się w Programie Szczepień Ochronnych na rok 2012, 2013 i 2014 jako szczepienia zalecane finansowane przez pacjenta. Ponadto należy podkreślić, że cel strategiczny nr 7 Narodowego Programu Zdrowia na lata dot. zwiększenia skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym i zakażeniom, w ramach którego priorytetem jest m.in. zmniejszenie zapadalności na choroby zakaźne, którym można zapobiegać przez szczepienia. Jednocześnie jednym z priorytetów zdrowotnych określonych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 21 sierpnia 2009 roku jest zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym i zakażeniom, w szczególności poprzez szczepienia ochronne. Zatem program profilaktyczny realizowany przez Gminę Miasto Płock spełnia jeden z priorytetów zdrowotnych określonych w Polsce Ponadto należy wspomnieć, że Płock dzięki realizacji programu profilaktycznych szczepień przeciw grypie w 2013 roku został Liderem Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy. Tytuł przyznała miastu rada naukowa Instytutu Oświaty Zdrowotnej Fundacji Haliny Osińskiej. Wyróżnienie zostało przyznane w uznaniu zasług związanych z wieloletnią realizacją programów zdrowotnych i popularyzacją profilaktyki grypy wśród mieszkańców. Ogólnopolski Program Zwalczania Grypy jest społeczną inicjatywą niezależnych ekspertów medycznych. Celem programu jest ograniczenie skutków medycznych, społecznych i ekonomicznych, m.in. poprzez poprawę wszczepialności przeciw 17

18 grypie w Polsce, zwłaszcza wśród pacjentów z grup ryzyka oraz informowanie Polaków o zagrożeniach związanych z grypą i powikłaniami. W piśmie, jakie Instytut Oświaty Zdrowotnej skierował do Urzędu Miasta Płocka napisano: Miasto Płock znalazło się wśród tych jednostek samorządu terytorialnego, które aktywnie wdrażają rozwiązania promujące ideę profilaktyki wśród mieszkańców na przestrzeni ostatnich lat. Państwa starania są dowodem, na możliwość prowadzenia skutecznych działań minimalizujących konsekwencje grypy wśród mieszkańców. Państwa skuteczność i konsekwencja w promocji idei szczepień ochronnych są godne najwyższego uznania". Jednocześnie należy nadmienić, że w 2014 roku miasto Płock otrzymało tytuł Super Lidera Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy. Ewaluację Programu profilaktycznych szczepień przeciw grypie dla mieszkańców miasta Płocka opracowano w oparciu o dane uzyskane z Wydziału Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miasta Płocka, Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Płocku, jak również na podstawie danych dostępnych na stronach internetowych Głównego Urzędu Statystycznego i Państwowego Zakładu Higieny. 18