Wstęp... 4 1. Charakterystyka lokalnej grupy działania (LGD) jako jednostki odpowiedzialnej za realizację lokalnej strategii rozwoju (LSR)... 5 1.

Wstęp... 4 1. Charakterystyka lokalnej grupy działania (LGD) jako jednostki odpowiedzialnej za realizację lokalnej strategii rozwoju (LSR)... 5 1.1 Nazwa i status prawny LGD oraz data wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego i numer w tym rejestrze... 5 1.2 Opis procesu budowania partnerstwa... 5 1.3 Charakterystyka członków LGD albo jej partnerów i sposób rozszerzania lub zmiany składu LGD...8 1.4 Struktura rady lub innego organu LGD, do którego wyłącznej właściwości należy wybór operacji zgodnie z art.62 ust.4 rozporządzenia nr 1698/2005, zwanych dalej organem decyzyjnym... 10 1.5. Zasady i procedury funkcjonowania LGD oraz organu decyzyjnego... 12 1.6. Kwalifikacje i doświadczenie osób wchodzących w skład organu decyzyjnego... 28 1.7 Doświadczenie LGD i członków LGD albo jej partnerów w realizacji operacji... 29 2. Opis obszaru objętego LSR wraz z uzasadnieniem jego wewnętrznej spójności... 33 2.1 Wykaz gmin wchodzących w skład LGD albo będących jej partnerami... 33 2.2 Uwarunkowania przestrzenne (mapa), geograficzne, przyrodnicze, historyczne i kulturowe 34 2.3. Ocena społeczno-gospodarcza obszaru, w tym potencjału demograficznego i gospodarczego obszaru oraz poziomu aktywności społecznej... 45 2.4. Specyfika obszaru... 49 3. Analiza SWOT dla obszaru objętego LSR; wnioski wynikające z przeprowadzonej analizy.. 53 4. Określenie celów ogólnych i szczegółowych LSR oraz wskazanie planowanych przedsięwzięć służących osiągnięciu poszczególnych celów szczegółowych, w ramach których będą realizowane operacje, zwanych dalej "przedsięwzięciami... 56 5. Określenie misji LGD... 65 5.1. Misja LGD... 65 5.2. Wizja Rozwoju Żywieckiego Raju... 65 6. Wykazanie spójności specyfiki obszaru z celami LSR... 67 7. Uzasadnienie podejścia zintegrowanego dla przedsięwzięć planowanych w ramach LSR... 69 8. Uzasadnienie podejścia innowacyjnego dla przedsięwzięć planowanych w ramach LSR przedsięwzięć... 72 9. Określenie procedury oceny zgodności operacji z LSR, procedury wyboru operacji przez LGD, procedury odwołania od rozstrzygnięć organu decyzyjnego w sprawie wyboru operacji w ramach działania, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 21 ustawy z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego 2

na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, kryteriów, na podstawie których jest oceniana zgodność operacji z LSR, oraz kryteriów wyboru operacji, a także procedury zmiany tych kryteriów.... 75 9.1. Procedura oceny i wyboru operacji... 75 9.2. Procedury odwołania od rozstrzygnięć organu decyzyjnego w sprawie wyboru operacji w ramach działania Wdrażanie lokalnej strategii działania.... 80 9.3. Kryteria wyboru operacji... 81 9.4 Procedura zmian kryteriów... 86 10. Określenie budżetu LSR dla każdego roku jej realizacji.... 94 11. Opis procesu przygotowania i konsultowania LSR... 98 12. Opis procesu wdrażania i aktualizacji LSR... 101 12.1. Założenia o charakterze organizacyjnym... 101 12.2. Założenia w zakresie działalności promocyjnej... 102 12.3. Założenia w zakresie finansowania procesu wdrażania strategii... 102 13. Zasady i sposób dokonywania oceny (ewaluacji) własnej... 103 14. Określenie powiązań LSR z innymi dokumentami planistycznymi związanymi z obszarem objętym LSR... 107 15. Wskazanie planowanych działań, przedsięwzięć lub operacji realizowanych przez LGD w ramach innych programów wdrażanych na obszarze objętym LSR... 131 16. Przewidywany wpływ realizacji LSR na rozwój regionu i obszarów wiejskich... 133 17. Informacja o dołączonych do LSR załącznikach... 134 3

Wstęp Niniejszy dokument został wypracowany przez szerokie grono przedstawicieli 3 różnych środowisk, grup: przedsiębiorców, samorząd oraz organizacje pozarządowe. Grupy te pochodziły z terenu 10 gmin powiatu żywieckiego: Czernichów, Jeleśnia, Koszarawa, Lipowa, Łodygowice, Milówka, Radziechowy Wieprz, Rajcza, Ujsoły, Węgierska Górka i jednej gminy powiatu cieszyńskiego: Istebnej. Głównym celem działań było ożywienie gospodarcze i społeczne terenów zamieszkiwanych przez tych przedstawicieli oraz wskazanie kierunków, w jakich należy się rozwijać aby poprawić byt mieszkańców i zapewnić rozwój terenów wiejskich Beskidu Żywieckiego i Śląskiego. Obszar działania LGD Żywiecki Raj charakteryzuje się przede wszystkim bardzo dużą odrębnością kulturalną, odrębnością społeczną. Jednocześnie odrębność kulturalna jest jednocześnie spójnością i podstawowym elementem budującym tożsamość mieszkańców. Na żadnym innym obszarze Polski nie występuje podobna gwara, podobne stroje, architektura, imprezy promujące region i jego walory, podobne produkty spożywcze czy nawet podobne walory turystyczne. Po licznych konsultacjach, odbytych szkoleniach, przeprowadzonych ankietach oraz licznych spotkaniach powstał dokument, który stanowi wypracowany kompromis w zakresie rozwoju obszaru Lokalnej Grupy Działania. Lokalna Strategia Rozwoju Żywiecki Raj wyznacza rozwój w oparciu o 3 podstawowe kierunki: 1. Efektywne wykorzystanie niepowtarzalnych walorów środowiskowych i wspieranie odnawialnych źródeł energii 2. Produkt lokalny jako element promocji dziedzictwa kulturowego oraz pielęgnacji gwary i zwyczajów góralskich 3. Rozwój obszaru LGD poprzez promocję zdrowego trybu życia i turystyki aktywnej. Wszystkie kierunki są zgodne z założeniami Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 oraz wytycznymi w zakresie budowania Lokalnej Strategii Rozwoju. Niniejszy dokument ma za zadanie opisanie i scharakteryzowanie obszaru objętego działaniem LGD Żywiecki Raj, uzasadnienie i uszczegółowienie kierunków rozwoju LGD oraz wskazanie poszczególnych projektów, które ta grupa będzie realizowała. 4

1. Charakterystyka lokalnej grupy działania (LGD) jako jednostki odpowiedzialnej za realizację lokalnej strategii rozwoju (LSR) 1.1 Nazwa i status prawny LGD oraz data wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego i numer w tym rejestrze a) Nazwa i status prawny Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Żywiecki Raj Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Żywiecki Raj działa na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989r. Prawo o stowarzyszeniach [Dz.U.01.79.855], ustawy z 7 marca 2007r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków EFRROW oraz statutu Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Żywiecki Raj, stanowiącego załącznik 1 do Lokalnej Strategii Rozwoju. b) Data rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym 24.09.2008r. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Żywiecki Raj otrzymało wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym w Bielsku-Białej. c) Numer w KRS 0000314278 Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. 1.2 Opis procesu budowania partnerstwa Związek Międzygminny ds. Ekologii w Żywcu (ZMGE) złożył we wrześniu 2004r. wniosek w ramach Pilotażowego Programu Leader+ na Schemat I dla projektu pn. Ożywienie na Żywiecczyźnie - aktywna współpraca podstawą rozwoju obszarów wiejskich Powiatu Żywieckiego, co było zalążkiem budowania trójsektorowego partnerstwa. Po otrzymaniu informacji o pozytywnym rozpatrzeniu wniosku podpisano w dn. 5 grudnia 2005r. umowę na dofinansowaniu projektu, zgodnie z którą przyznana została pomoc w wysokości 143 500 zł na realizację tego Schematu. Do realizacji programu przystąpiło 9 gmin Żywiecczyzny, tj. Jeleśnia, Koszarawa, Lipowa, Łodygowice, Milówka, Rajcza, Radziechowy Wieprz, Ujsoły oraz Węgierska Górka. 5

W ramach Pilotażowego Programu Leader + Schemat I przeprowadzone zostały następujące działania: 1. Przygotowano i przeprowadzono konferencję informacyjną rozpoczynającą projekt (termin: 7 marzec 2006r.) 2. Przygotowano i zorganizowano konkurs plastyczny promujący projekt, wśród dzieci szkół podstawowych i gimnazjalnych - gmin należących do ZMGE. 3. Przygotowano zaplecze trenerskie i opracowano moduły szkoleniowe, we współpracy ze specjalistyczną firmą szkoleniową. 4. Przygotowano ankiety i materiały, na podstawie których przeprowadzono analizę strategiczną regionu. 5. Zorganizowano i przeprowadzono dwa wyjazdowe warsztaty szkoleniowe, tj. jeden warsztat dwudniowy oraz jeden warsztat trzydniowy. 6. Przeprowadzono osiem szkoleń tematycznych, na terenie gmin objętych projektem, tj w gminie Koszarawa, Jeleśnia, Milówka, Węgierska Górka, Rajcza, Ujsoły, Brzuśnik (gmina Radziechowy Wieprz) oraz w Łodygowicach. 7. Na podstawie pozyskanych materiałów i spotkań szkoleniowych wypracowano Zintegrowaną Strategię Rozwoju Obszarów Wiejskich - ZSROW regionu. 8. Utworzono i formalnie zarejestrowano Związek Stowarzyszeń Lokalną Grupę Działania Żywiecki Raj - Kotlina Tradycji i Turystyki, która składa się z przedstawicieli gmin, uczestniczących w projekcie. 9. Przygotowano i przeprowadzono seminarium kończące i podsumowujące projekt (termin: 23 maj 2006r.). Projekt realizowano od 5 grudnia 2005r. (data podpisania umowy) do 23 czerwca 2006r. W ramach wniosku wykorzystano kwotę 139 242,18 zł (co stanowiło 97% całości dofinansowania). W związku z pozytywnie zrealizowanym Schematem I Związek Stowarzyszeń Żywiecki Raj - Kotlina Tradycji i Turystyki złożył wniosek na realizację Schematu II - projektu pn. Stworzenie kapitału społecznego oraz potencjału Lokalnej Grupy Działania Żywiecki Raj - Kotlina Tradycji i Turystyki jako niezbędnych elementów do skutecznego wdrożenia Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich. W dniu 30 stycznia 2007r. podpisana została umowa nr L/02/130/2006 o dofinansowanie projektu, w ramach której Stowarzyszeniu na realizację Schematu II przyznano kwotę 649 600 zł. Schemat II był realizowany w dwóch etapach. Etap I trwał do 31 lipca 2007r., Etap II od 1 sierpnia 2007r. do 31 marca 2008r. Schemat II podobnie jak Schemat I objął zasięgiem obszar dziewięciu gmin, tj. Jeleśnia, Koszarawa, Lipowa, Łodygowice, Milówka, Rajcza, Radziechowy Wieprz, Ujsoły oraz Węgierska Górka. Celami projektu było stworzenie modułu współpracy trzech sektorów (społecznego, gospodarczego i publicznego); aktywizacja społeczności lokalnej, organizacji społecznych, pracodawców i instytucji samorządowych na rzecz zrównoważonego rozwoju lokalnego i promocji obszaru objętego działaniem Stowarzyszenia; 6

zwiększenie wiedzy mieszkańców na temat tworzenia i funkcjonowania partnerstw przez prowadzenie seminariów informacyjnych, forów dyskusyjnych i przeprowadzenie konferencji; zwiększenie umiejętności pracy zespołowej uczestników projektu poprzez przeprowadzenie warsztatów aktywizujących. W ramach Pilotażowego Programu Leader + Schemat II przeprowadzone zostały następujące działania: 1. Przeprowadzenie cyklu szkoleń z: - obsługi programów komputerowych; - wykorzystania technologii informatycznych do nowatorskich rozwiązań (np. regionalna karta rabatowa, internetowa promocja i sprzedaż usług turystycznych), obsługi ruchu turystycznego wykorzystanie Internetu, - wykorzystania Funduszy Europejskich dla działań i projektów związanych z realizacją Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich ZSROW, - dla przedsiębiorców, producentów, twórców i usługodawców w zakresie produktów regionalnych 2. Przygotowano dokumentację do: - uruchomienia sieci infomatów we wszystkich gminach obszaru, - pilotażowych projektów Ciemne Niebo, - pilotażowych projektów nowatorskiego wykorzystania energii odnawialnej, - wykorzystania turystycznych, naturalnych zasobów środowiskowych i przestrzennych obszaru LGD (turystyka kwalifikowana, trasy tematyczne, patriotyczne). 3. Przygotowano i uruchomiono portal internetowy (www.leader-zywiec.pl) 4. Przygotowano i wydano informatory LGD ( Leader+ na Żywiecczyźnie ) 5.Wyjazdy: - wyjazd zagraniczny w celu poznania sposobu wykorzystywania nowych technologii dla rozwoju turystycznego regionu, - wyjazd zagraniczny - wymiana doświadczeń z zagranicznym LGD, - wyjazdy związane z działalnością w sieci krajowej LGD; - wyjazdowe dwudniowe warsztaty szkoleniowe związane z przygotowaniem i pisaniem wniosków o dotacje. 6. Zorganizowano imprezy promocyjne (lokalne i regionalną) 7. Udział w targach zewnętrznych 8. Przygotowano i wyemitowano odcinki programów telewizyjnych promujących lokalne produkty spożywcze oraz promujących lokalną kulturę i tradycje 9. Usługi doradcze i eksperckie związane z: - przygotowaniem strategii promocyjnej LGD, 7

- przygotowaniem do wdrożenia tzw. Regionalnej Turystycznej Karty Rabatowej - związane z wykorzystaniem Funduszy Europejskich dla przedsiębiorców i organizacji pozarządowych, - inwentaryzacją i analizą środowiskową mającą na celu identyfikacje produktów lokalnych i regionalnych. 10. Przygotowano i wydano Informator sztuki Kulinarnej LGD. Organizacją wszystkich szkoleń zajmowało się Biuro Stowarzyszenia. Odpowiedzialne było za zorganizowanie odpowiednich sal, cateringu, transportu, noclegów, zapewnieniem wykwalifikowanych wykładowców i ekspertów. Biuro odpowiedzialne było również za promocję poszczególnych działań oraz za rekrutację uczestników szkoleń. Zbudowany podczas realizacji działań w ramach Schematu I i II model partnerstwa owocuje dobrą współpracą pomiędzy przedstawicielami poszczególnych sektorów, czego efektem są zrealizowane projekty. W 2008r. z inicjatywy Zarządu Stowarzyszenia LGD Żywiecki Raj Kotlina Tradycji i Turystyki doszło do spotkań z przedstawicielami gminy Czernichów w celu zawiązania współpracy. Efektem spotkań było przyłączenie gminy Czernichów do Stowarzyszenia LGD Żywiecki Raj Kotlina Tradycji i Turystyki. Po pozytywnym zrealizowaniu i rozliczeniu Schematu II Projektu Związek Stowarzyszeń zaplanował dalszą pracę działania w ramach Programu LEADER. Ponieważ LEADER w nowym okresie budżetowym narzucał zmiany formalne niezbędne do realizacji, dlatego też Związek Stowarzyszeń LGD Żywiecki Raj - Kotlina Tradycji i Turystyki przekształcił się w dn. 3 lipca 2008r. w trakcie zebrania założycielskiego w Stowarzyszenie LGD Żywiecki Raj i funkcjonuje w tej formie do dnia dzisiejszego. Po podpisaniu umowy w dniu 22 maja 2009r. o wybór LGD Żywiecki Raj do realizacji LSR, Zarząd Stowarzyszenia rozpoczął rozmowy z przedstawicielami Gminy Istebna na temat możliwości członkostwa tejże gminy w Stowarzyszeniu. W dniu 15 października 2009r. Rada Gminy Istebna przyjęła uchwałę o przestąpieniu do LGD Żywiecki Raj i w dniu 28 października 2009r. na posiedzeniu Zarządu przyjęto w poczet członków Stowarzyszenia 11 gminę Gminę Istebna. 1.3 Charakterystyka członków LGD albo jej partnerów i sposób rozszerzania lub zmiany składu LGD a) Charakterystyka członków LGD Stowarzyszenie Żywiecki Raj działające jako Lokalna Grupa Działania, zgodnie z obowiązującym statutem Stowarzyszenia stanowiącym załącznik nr 1, może mieć: członków zwyczajnych, członków wspierających, członków honorowych. 8

Członkiem zwyczajnym Stowarzyszenia może zostać każda osoba fizyczna i prawna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, nie jest pozbawiona praw publicznych (osoby fizyczne), złożyła deklarację przystąpienia do Stowarzyszenia, popierania jego celów i podejmowania działań dla ich realizacji. Członkiem wspierającym Stowarzyszenia może być osoba fizyczna lub prawna, która popiera działalność Stowarzyszenia, uznaje jego statut i udziela Stowarzyszeniu pomocy finansowej. Osoby szczególnie zasłużone w urzeczywistnieniu celów Stowarzyszenia mogą zostać członkami honorowymi. Skreślenie z listy członków Stowarzyszenia następuje z powodu: 1) złożenia Zarządowi pisemnej rezygnacji, 2) śmierci, 3) wykluczenia przez Zarząd: za działalność niezgodną ze Statutem lub uchwałą władz Stowarzyszenia; za pozbawienie praw publicznych w wyniku prawomocnego orzeczenia sądu. W wyniku budowania partnerstwa trójsektorowego członkami LGD zostały podmioty sektora publicznego, gospodarczego i społecznego. Obecnie liczba członków LGD Żywiecki Raj wynosi 51, w skład Stowarzyszenia wchodzą wyłącznie członkowie zwyczajni. Tabela zawierająca szczegółowe informacje o wszystkich członkach Stowarzyszenia stanowi załącznik nr 2 do niniejszej Strategii. Wykres 1. Procentowy udział poszczególnych sektorów w Stowarzyszeniu LGD Żywiecki Raj Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentacji Stowarzyszenia. Na dzień 15.11.2012r. członkami LGD są wszystkie gminy (11) wchodzące w skład obszaru Stowarzyszenia, 1 związek międzygminny, 1 starostwo powiatowe, 7 przedsiębiorców, 12 organizacji pozarządowych oraz 23 osoby aktywnie działające społecznie na obszarze LGD. 9

b) Sposób rozszerzania/zmiany składu LGD LGD Żywiecki Raj zakłada poszerzanie składu partnerstwa o nowych członków. Nowymi członkami Stowarzyszenia mogą być podmioty publiczne, społeczne i gospodarcze, które będą zainteresowane realizacją celów określonych w statucie i zadeklarują członkostwo w LGD. Nabycie i utrata członkostwa następuje w drodze uchwały przyjętej zwykłą większością głosów przez Zarząd Stowarzyszenia. Osoba fizyczna lub prawna przyjęta do Stowarzyszenia będzie mogła wybierać i być wybieraną do władz Stowarzyszenia, zgłaszać wnioski i postulaty dotyczące kierunków działań, brać udział w pracach, zebraniach, szkoleniach, imprezach i innych przedsięwzięciach Stowarzyszenia z prawem głosu. Szczegółowe zapisy precyzujące funkcjonowanie LGD znajdują się w statucie, który stanowi załącznik nr 1 tego opracowania. Zarząd i Kierownik Biura LGD będzie wykorzystywał każdą nadarzającą się okazję (imprezy sportowe, kulturalne, koncerty, przedstawienia, festyny, targi, warsztaty, kursy itp.), aby promować partnerstwo, cele i działalność LGD. W ten sposób zachęcone do współpracy i przyłączenia się do partnerstwa będą nowe podmioty i osoby, które działają na obszarze objętym LSR. LGD Żywiecki Raj jest otwarta na nowych członków i dąży do powiększenia składu trójsektorowego partnerstwa. 1.4 Struktura rady lub innego organu LGD, do którego wyłącznej właściwości należy wybór operacji zgodnie z art.62 ust.4 rozporządzenia nr 1698/2005, zwanych dalej organem decyzyjnym Organem decyzyjnym Stowarzyszenia Lokalnej Grupy Działania Żywiecki Raj jest Rada Stowarzyszenia. Rada Stowarzyszenia może składać się z Przewodniczącego oraz członków w ilości, co najmniej 11 osób lecz nie więcej niż 22 osoby. Rada Stowarzyszenie jest organem utworzonym w taki sposób, aby zapewnić reprezentatywność wszystkich sektorów. Rada w 50 % składa się z podmiotów, o których mowa w art. 6 ust. 1 lit b i c rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich czyli partnerów gospodarczych i społecznych oraz innych odpowiednich podmiotów reprezentujących społeczeństwo obywatelskie, organizacje pozarządowe, w tym organizacje zajmujące się zagadnieniami z zakresu środowiska naturalnego oraz podmiotami odpowiedzialnymi za promowanie równości mężczyzn i kobiet - wybieranych i odwoływanych przez Walne Zebranie. Rada składa się z partnerów gospodarczych 18,18 % i społecznych 31,82 % a w 50,00 % z publicznych, w tym: 11 członków sektor publiczny 7 członków sektor społeczny 4 członków sektor gospodarczy. Skład Rady Stowarzyszenia 10

Tabela nr 1. Skład organu decyzyjnego Stowarzyszenia LGD Żywiecki Raj L.p. Imię i nazwisko Status Reprezentowana gmina Reprezentowany sektor 1. Wiesław Bednarz Członek Rady Węgierska Górka Publiczny 2. Jadwiga Dobija Członek Rady Łodygowice Gospodarczy 3. Małgorzata Ficek Członek Rady Radziechowy-Wieprz Społeczny 4. Wojciech Gaweł Członek Rady Węgierska Górka Gospodarczy 5. Stanisław Handerek Zastępca Przewodniczącego Łodygowice Społeczny 6. Adam Miesiączek Członek Rady Rajcza Publiczny 7. Małgorzata Michalska-Gąsiorek Członek Rady Lipowa Publiczny 8. Adam Kos Członek Rady Czernichów Publiczny 9. Krystyna Kućka Członek Rady Lipowa Społeczny 10. Wojciech Łatanik Członek Rady Czernichów Gospodarczy 11. Janusz Michałek Przewodniczący Rady Radziechowy-Wieprz Publiczny 12. Robert Piętka Członek Rady Milówka Publiczny 13. Piotr Nawalkowski Członek Rady Jeleśnia Społeczny 14. Tadeusz Piętka Członek Rady Ujsoły Publiczny 15. Władysław Puda Członek Rady Koszarawa Publiczny 16. Józef Polok Członek Rady Istebna Publiczny 17. Ewa Sanetra Członek Rady Rajcza Gospodarczy 18. Jan Ślęzak Zastępca Przewodniczącego Rajcza Społeczny 19. Magdalena Uja Członek Rady Łodygowice Publiczny 20. Łukasz Włoczek Członek Rady Jeleśnia Społeczny 21. Marek Wojciuch Członek Rady Milówka Społeczny 22. Małgorzata Woźniak Członek Rady Radziechowy-Wieprz Publiczny Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentacji Stowarzyszenia. 11

Wykres 2. Procentowy udział poszczególnych sektorów w Radzie Stowarzyszenia Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentacji Stowarzyszenia. Ze szczegółowej analizy składu rady wynika pełna reprezentacja 3 sektorów. 1.5. Zasady i procedury funkcjonowania LGD oraz organu decyzyjnego Wszelkie procedury uruchamiane przez Stowarzyszenie są regulowane aktualnym statutem oraz zatwierdzonymi przez Walne Zebranie Członków regulaminem Zarządu i Rady oraz zatwierdzonym przez Zarząd regulaminem pracy Biura. Rekrutacja pracowników jest prowadzona w oparciu o opracowaną i ogólnie dostępną procedurę naboru pracowników. LGD działa zgodnie z: ustawą z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich [Dz.U nr 64, poz.427], rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 maja 2008r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Funkcjonowania lokalnej grupy działania objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 [Dz.U nr 103, poz.660], rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 lipca 2008r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty pomocy finansowej w ramach działania Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 [Dz.U. nr 138, poz.868], statutem Stowarzyszenia (załącznik nr 1 do strategii), regulaminem Rady (załącznik nr 3), 12

procedury naboru pracowników (załącznik nr 4), opis stanowisk z podziałem obowiązków (załącznik nr 5) regulaminem Biura. Stowarzyszenie tworzą następujące organy: - Walne Zebranie Członków, tworzą wszyscy członkowie Stowarzyszenia, - Zarząd, tworzy Prezes, Wiceprezes, Sekretarz i 1 członek zarządu, - Komisja rewizyjna, którą tworzy Przewodniczący komisji i dwóch członków, - Rada, 22 członków (wg Statutu od 11 do 22 członków). a) Struktura organizacyjna Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Żywiecki Raj Obsługę organów Stowarzyszenia LGD Żywiecki Raj zapewnia Biuro Stowarzyszenia LGD Żywiecki Raj. Za pracę Biura odpowiada Kierownik Biura, który przy pomocy pracowników wykonuje przewidziane dla Biura zadania. Zarząd nadzoruje realizację zadań i ponosi odpowiedzialność za prace wykonywane przez Biuro, a także ma wpływ na zatrudnienie i wynagrodzenie pracowników Biura. Podstawową zasadą funkcjonowania LGD jest oddzielenie funkcji decyzyjnej w procesie wyboru operacji od funkcji zarządczej. Zasada obowiązuje także w drugą stronę, to znaczy organ decyzyjny musi ograniczyć się tylko do wyboru projektów i nie próbować ingerować w zarządzanie LGD, które jest wyłączną kompetencją Zarządu. 13

b) Struktura pracowników i procesu podejmowania decyzji WALNE ZEBRANIE CZŁONKÓW LGD ŻYWIECKI RAJ RADA KOMISJA REWIZYJNA ZARZĄD STOWARZYSZENIA KIEROWNIK BIURA LGD Zespół organizacyjno- finansowy Zespół ds. spraw priorytetowych i programów pomocowych Specjalista ds. organizacyjnopromocyjnych i współpracy Specjalista ds. organizacji i finansów Biuro rachunkowe Obsługa prawna Specjalista ds. Koordynowania Projektów Subsydiowane miejsca pracy - PUP Subsydiowane miejsca pracy - PUP 14

c) Rozdział funkcji pomiędzy poszczególne organy Stowarzyszenia Walne Zebranie Członków jest najwyższą władzą Stowarzyszenia. Zebranie zwoływane jest, co najmniej raz w roku z własnej inicjatywy lub na pisemny wniosek Komisji Rewizyjnej, powiadamiając o jego terminie, miejscu obrad i propozycjach porządku obrad wszystkich członków listami poleconymi lub w inny skuteczny sposób, co najmniej na 14 dni przed terminem rozpoczęcia obrad. Do kompetencji Walnego Zebrania Członków należy w szczególności: 1. uchwalanie kierunków i programu działania Stowarzyszenia; 2. ustalanie liczby członków Zarządu i Komisji Rewizyjnej; 3. wybór i odwołanie członków Zarządu i Komisji Rewizyjnej; 4. powoływanie i odwoływanie członków Rady spośród członków walnego Zebrania; 5. rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdań zarządu i Komisji Rewizyjnej, w szczególności dotyczących projektów realizowanych w ramach lokalnej strategii opracowanej przez Stowarzyszenia; 6. udzielenie absolutorium ustępującemu zarządowi; 7. uchwalanie zmian Statutu; 8. podejmowanie uchwał w sprawie rozwiązania Stowarzyszenia; 9. rozpatrywanie odwołań od uchwał Zarządu wniesionych przez członków Stowarzyszenia; 10. uchwalanie regulaminu obrad Walnego Zebrania; 11. zatwierdzanie regulaminu działania Rady i Zarządu Stowarzyszenia; 12. ustalenie wysokości składek członkowskich; 13. ustalenie wysokości wynagrodzenia Zarządu. Funkcje decyzyjne pełni Rada Stowarzyszenia LGD Żywiecki Raj, która odpowiada za wybór operacji do dofinansowania zgodnie z zatwierdzonymi kryteriami wyboru operacji. Decyzje tego organu są ostateczne i Zarząd LGD nie ma w tym zakresie żadnych kompetencji, poza obowiązkiem przesłania uchwał organu decyzyjnego do organu wdrażającego PROW 2007-2013. Zarząd pełni funkcje zarządcze, do kompetencji Zarządu należy: 1. przyjmowanie i odwoływanie nowych członków Stowarzyszenia; 2. reprezentowanie Stowarzyszenia na zewnątrz i działanie w jego imieniu; 3. kierowanie bieżącą pracą Stowarzyszenia; 4. podejmowanie uchwał w sprawie przystąpienia Stowarzyszenia do innych organizacji; 5. zwoływanie Walnego Zebrania; 15

6. powoływanie i odwoływanie kierownika Biura Stowarzyszenia oraz zatrudnianie innych pracowników tego Biura; Umowy z pracownikami zawiera Prezes Zarządu; 7. ustalanie wysokości zatrudnienia i zasad wynagradzania pracowników Biura Stowarzyszenia; 8. ustalanie regulaminu Biura Stowarzyszenia. 9. Realizacja i aktualizacja Lokalnej Strategii Rozwoju (LSR). Zarząd składa się z 3 do 5 osób: 1. Prezesa Zarządu 2. Wiceprezesa Zarządu 3. Sekretarza Zarządu 4. Członka Zarządu 5. Członka Zarządu Wybieranych i odwoływanych przez Walne Zebranie. Zarząd działa według odrębnego regulaminu zatwierdzonego przez Walne Zebranie Członków. Komisja rewizyjna pełni funkcje kontrolne i odpowiada za: 1. kontrolę bieżącej działalności Stowarzyszenia; 2. ocenę prac i składanie wniosków w przedmiocie udzielenia absolutorium dla Zarządu na walnym Zebraniu; 3. występowanie z wnioskiem o zwołanie Walnego Zebrania; 4. dokonywanie wyboru podmiotu mającego zbadać sprawozdanie finansowe Stowarzyszenia zgodnie z przepisami o rachunkowości. d) Regulamin funkcjonowania Rady zapewniający demokratyczność i jawność oraz bezstronność podejmowanych decyzji Regulamin organizacyjny Rady zapewnia przejrzystość w podejmowaniu decyzji procedury są jasno określone, zrozumiałe i jednoznaczne. Decyzje są podejmowane przez wymagane Regulaminem quorum, co najmniej 50% członków Rady musi być obecnych na posiedzeniu Rady. Decyzje Rady są jawne podaje się je do publicznej wiadomości, a podejmowane są w sposób powszechnie znany wszystkie procedury zostaną upublicznione przez umieszczenie ich na stronie internetowej LGD wraz z Lokalną Strategią Rozwoju. Żaden z członków Rady nie jest zatrudniony w biurze LGD, nie jest także członkiem Zarządu lub Komisji Rewizyjnej, co reguluje Statut i Regulamin Rady. LGD posiada w swoim Statucie także zapis mówiący o przestrzeganiu zakazu łączenia funkcji w organie decyzyjnym z funkcją w zarządzie lub organie kontrolnym, który brzmi: Nie można być jednocześnie członkiem Zarządu i Komisji Rewizyjnej, Rady ( 20 ust.2 statut Stowarzyszenia LGD Żywiecki Raj ). 16

Do wyłącznej kompetencji Rady należy wybór operacji zgodnie z art. 62 ust. 4 rozporządzenia nr 1698/2005, które mają być realizowane w ramach opracowanej Lokalnej Strategii Rozwoju. Rada działa zgodnie z regulaminem uchwalonym przez Walne Zebranie Członków stanowiącym załącznik nr 3 do Lokalnej Strategii Rozwoju. Wszelkie zmiany składu ciała decyzyjnego, zgodnie z zatwierdzonym statutem, będą mogły zachodzić tylko na drodze przegłosowanych uchwał Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia. Posiedzenia Rady zwoływane są odpowiednio do potrzeb wynikających z naboru wniosków prowadzonych przez Stowarzyszenie. Tryb pracy, sposób podejmowania decyzji jest ściśle i przejrzyście określony i zatwierdzony przez regulamin Rady. Posiedzenia Rady Stowarzyszenia zwoływane są odpowiednio do potrzeb wynikających z naboru wniosków prowadzonych przez Stowarzyszenie. Rada Stowarzyszenia składa się z co najmniej 50% członków zwyczajnych Stowarzyszenia wskazanych przez poszczególne podmioty będące partnerami społecznymi i gospodarczymi, a działającymi na obszarze, dla którego została opracowana Lokalna Strategia Rozwoju lub którego dotyczy LSR (parytet równowagi sektorów). e) Głosowanie w sprawie wyboru operacji Głosowanie w sprawie wyboru operacji odbywa się przez wypełnienie kart do oceny operacji i obejmuje: głosowanie w sprawie zgodności operacji z LSR oraz głosowanie w sprawie oceny operacji według kryteriów lokalnych przyjętych przez LGD. W głosowaniu odbywającym się przez wypełnienie kart do oceny operacji członkowie Rady oddają głos za pomocą kart oceny operacji. Każda strona karty oceny operacji musi być opieczętowana pieczęcią LGD. Głos oddany przez członka Rady w formie wypełnionej karty oceny operacji jest nieważny, jeżeli zachodzi co najmniej jedna z poniższych okoliczności: na karcie brakuje imienia i nazwiska lub podpisu członka Rady lub na karcie brakuje informacji pozwalających zidentyfikować operację, której dotyczy ocena (numeru wniosku, nazwy wnioskodawcy, nazwy projektu). Karty muszą być wypełnione elektronicznie i wydrukowane lub wypełnione piórem/ długopisem/ cienkopisem oraz wybór odpowiedzi powinien być oznaczony w sposób trwały i nie budzący wątpliwości. Głos w sprawie uznania operacji za zgodną z LSR oddaje się przez wybranie jednej z dwu opcji: Głosuję za uznaniem, że operacja jest/ nie jest zgodna z LSR (lub TAK/NIE w wersji elektronicznej), pozostawienie lub skreślenie obu opcji uważa się za głos nieważny. W przypadku stwierdzenia błędów i braków w sposobie wypełniania karty oceny zgodności operacji z LSR Przewodniczący wzywa członka Rady, który wypełnił tę kartę do złożenia wyjaśnień i uzupełnienia braków. W trakcie wyjaśnień członek Rady może na oddanej przez siebie karcie dokonać wpisów w kratkach lub pozycjach pustych oraz dokonać czytelnej korekty w pozycjach 17

wypełnionych podczas głosowania, stawiając przy tych poprawkach swój podpis. Jeżeli po dokonaniu poprawek i uzupełnień karta nadal zawiera błędy w sposobie wypełniania, zostaje uznana za głos nieważny. Wynik głosowania w sprawie uznania operacji za zgodną z LSR jest pozytywny, jeśli bezwzględna większość głosów (50% + 1) została oddana na opcję, że operacja jest zgodna z LSR. Wyniki głosowania ogłasza Przewodniczący. Oddanie głosu w sprawie oceny operacji według lokalnych kryteriów LGD polega na wypełnieniu tabeli Kryteria oceny operacji wg lokalnych kryteriów zawartej na Karcie oceny wniosków, która jest odpowiednia do typu ocenianej operacji. Wszystkie rubryki zawarte w tabeli muszą być wypełnione, w przeciwnym razie głos uważa się za nieważny. W trakcie zliczania głosów Komisja Skrutacyjna zobowiązana jest sprawdzić, czy łączna ocena punktowa operacji zawarta w pozycji SUMA PUNKTÓW została obliczona poprawnie. W przypadku stwierdzenia błędów i braków w sposobie wypełniania karty oceny operacji według lokalnych kryteriów LGD Przewodniczący wzywa członka Rady, który wypełnił tę kartę do złożenia wyjaśnień i uzupełnienia braków. W trakcie wyjaśnień członek Rady może na oddanej przez siebie karcie dokonać wpisów w pozycjach pustych, oraz dokonać czytelnej korekty w pozycjach wypełnionych podczas głosowania, stawiając przy tych poprawkach swój podpis. Jeżeli po dokonaniu poprawek i uzupełnień karta nadal zawiera błędy w sposobie wypełnienia zostaje uznana za głos nieważny. Wynik głosowania w sprawie oceny operacji według lokalnych kryteriów LGD uzyskuje się sumując oceny punktowe wyrażone na kartach stanowiących głosy oddane ważne w pozycji SUMA PUNKTÓW i dzieli przez liczbę ważnie oddanych głosów. Wyniki głosowania ogłasza Przewodniczący. Na podstawie wyników głosowania w sprawie oceny operacji według lokalnych kryteriów LGD sporządza się listę operacji wybranych do przyznania pomocy oraz listę operacji niewybranych do dofinansowania. W przypadku uzyskania jednakowej ilości punktów przez dwie lub więcej operacji, o kolejności na liście rankingowej decyduje kolejność złożenia wniosku przez beneficjenta weryfikowana na podstawie daty i godziny złożenia wniosku w biurze LGD. W stosunku do operacji będących przedmiotem posiedzenia Rady decyzja podejmowana jest przez Radę w formie (zbiorczych) uchwał o wybraniu i nie wybraniu operacji do finansowania. W głosowaniu i dyskusji nad wyborem operacji nie bierze udziału członek organu decyzyjnego, którego udział w dokonywaniu wyboru operacji może wywołać wątpliwości, co do jego bezstronności. Z mocy prawa wykluczeniu podlegają: osoby składające wniosek, osoby spokrewnione w pierwszej linii z wnioskodawcą, 18

osoby zasiadające w organach lub będące przedstawicielami osób prawnych składających wniosek. Żaden z członków Rady Stowarzyszenia nie może być pracownikiem biura LGD oraz członkiem Zarządu i Komisji Rewizyjnej Stowarzyszenia. f) Określenie sposobu powołania i zmian w składzie organu decyzyjnego LGD Członkowie Rady wybierani są i odwoływani przez Walne Zebranie Członków LGD spośród jego członków, w tym co najmniej po jednej osobie z każdej gminy będącej członkiem LGD tzn. Czernichów, Jeleśnia, Koszarawa, Lipowa, Łodygowice, Milówka, Radziechowy Wieprz, Rajcza, Ujsoły, Węgierska Górka i Istebna. Członek Rady może być odwołany przed końcem kadencji, na wniosek Przewodniczącego Rady lub Prezesa Zarządu w wypadku, gdy: trzy razy bez usprawiedliwienia nie wziął udziału lub opuścił posiedzenie Rady, brał udział w ocenie wniosku, który sam złożył lub który został złożony przez osobę lub podmiot, z którym Członek Rady pozostaje w zależności rodzinnej lub z tytułu zwierzchnictwa lub podległości zawodowej, został skazany prawomocnym wyrokiem. g) Procedura rekrutacji pracowników, w tym wymagania konieczne i pożądane Powołano do funkcjonowania Biuro Stowarzyszenia, które jest jednostką administracyjną mającą za zadanie kierowanie pracami organizacyjnymi i przygotowawczymi. Biuro służy realizacji celów i zadań Stowarzyszenia. Biuro prowadzi swoją działalność w oparciu o statut Stowarzyszenia, uchwały Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia, uchwały Zarządu stowarzyszenia oraz Regulaminu Biura. Biuro LGD Żywiecki Raj ma swoją siedzibę w Żywcu. Jego dogodne położenie, centralnie w stosunku do wszystkich gmin - członków LGD - umożliwia równomierny dostęp wszystkim mieszkańcom obszaru do informacji oraz doradztwa prowadzonego przez nie. W kolejnym okresie realizacji programu LEADER planowane jest zatrudnianie 4 pracowników na stanowiskach: 19

Kierownik Biura jest odpowiedzialny za prawidłowe zarządzanie sprawami Stowarzyszenia - w ramach posiadanych uprawnień i nie zastrzeżonych do kompetencji innych organów Stowarzyszenia - oraz Biurem. Specjalista ds. koordynowania projektów - odpowiedzialny za wsparcie doradcze dla mieszkańców terenu działania LGD, pozyskiwanie środków finansowych z funduszy UE i innych środków pozabudżetowych, bezpośrednia koordynacja i zarządzanie projektami w ramach realizacji zadań 4 osi PROW na lata 2007-2013. Specjalista ds. organizacyjno-promocyjnych i współpracy - posiadający w swoim zakresie obowiązków organizację i realizację wydarzeń informacjo promocyjnych, spotkań dotyczących aktywizacji mieszkańców oraz szkoleń dla organów LGD. Specjalista ds. organizacji i finansów - jest odpowiedzialny za prowadzenie na bieżąco Biura, współpracę z biurem rachunkowym. Powołany przez Zarząd Kierownik Biura na podstawie ustaleń zawartych w Lokalnej Strategii Rozwoju zgłasza Zarządowi potrzebę zatrudnienia pracowników wraz z Opisem Stanowisk będących załącznikiem nr 5 do LSR. Zgłoszenie następuje w formie pisemnej i zawiera uzasadnienie potrzeby zatrudnienia. Zarząd Stowarzyszenia przeprowadza analizę potrzeby zatrudnienia i podejmuje uchwałę o zatrudnieniu pracowników. Zatrudnienie pracowników biura, którzy poprzez swoją pracę zagwarantują profesjonalną obsługę organów LGD i beneficjentów jest warunkiem koniecznym do właściwej realizacji zadań statutowych Stowarzyszenia. Istotne jest dokładne określenie wymagań koniecznych i pożądanych w stosunku do kandydatów pracowników biura LGD mających ewentualnie takie zadania wykonywać. Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom, LGD Żywiecki Raj określiło następujące wymagania konieczne i pożądane w odniesieniu do pracowników, których należy zatrudnić, określone zostały również procedury ich naboru: 20

Wymagania konieczne i pożądane w odniesieniu do kandydatów do pracy w Biurze LGD Wymagania konieczne i pożądane w odniesieniu do kandydatów do pracy w Biurze LGD określone zostały w załączniku nr 5 (Opis Stanowisk). Pozwalają one na zatrudnienie osób gwarantujących profesjonalną obsługę organów LGD i beneficjentów. Wymagania konieczne i pożądane są adekwatne do obowiązków i zakresu odpowiedzialności na poszczególnych stanowiskach pracy. Kierownik Biura Wymagania niezbędne: 1. Wykształcenie wyższe ekonomiczne (magisterskie), 2. Znajomość przepisów prawa i zagadnień związanych z funduszami Unii Europejskiej oraz rozwojem obszarów wiejskich, 3. Biegła znajomość obsługi komputera i Internetu, 4. Pełna zdolność do czynności prawnych oraz korzystania z praw publicznych, 5. Niekaralność za przestępstwo popełnione umyślnie, 6. Prawo jazdy kat. B. Pożądane kwalifikacje i doświadczenie zawodowe: Ukończone kursy, szkolenia związane z zarządzaniem projektem, procedurami prowadzenia, rozliczania i monitorowania projektów, Umiejętność sporządzania notatek i pism służbowych, Doświadczenie w aplikowaniu o dofinansowanie projektów. Ponadto kandydata powinna cechować: Umiejętność sprawnej organizacji pracy, Samodzielność i odpowiedzialność za wykonywane zadania, Chęć podnoszenia kwalifikacji i poszerzania wiedzy zawodowej, Kreatywność i umiejętności rozwiązywania problemów, Komunikatywność, sumienność, uprzejmość, rzetelność, aktywność. Specjalista ds. koordynowania projektów Wymagania niezbędne: 1. Wykształcenie wyższe (magisterskie) 2. Znajomość przepisów prawa i zagadnień związanych z funduszami Unii Europejskiej oraz rozwojem obszarów wiejskich, 3. Biegła znajomość obsługi komputera i Internetu, 21

4. Pełna zdolność do czynności prawnych oraz korzystania z praw publicznych, 5. Niekaralność za przestępstwo popełnione umyślnie, Pożądane kwalifikacje i doświadczenie zawodowe: 1. Wykształcenie wyższe (ekonomiczne lub inne o profilu zbliżonym do zakresu obowiązków), 2. Doświadczenie w aplikowaniu o dofinansowanie projektów, 3. Prawo jazdy kat. B. Ponadto kandydata powinna cechować: Chęć podnoszenia kwalifikacji i poszerzania wiedzy zawodowej, Kreatywność i umiejętności rozwiązywania problemów, Komunikatywność, sumienność, uprzejmość, rzetelność, aktywność. Specjalista ds. organizacji i finansów Wymagania niezbędne: 1. Wykształcenie, co najmniej średnie, preferowane wyższe 2. Znajomość przepisów prawa i zagadnień związanych z organizacją biura, spraw księgowych i finansowych, 3. Biegła znajomość obsługi komputera i Internetu, 4. Pełna zdolność do czynności prawnych oraz korzystania z praw publicznych, 5. Niekaralność za przestępstwo popełnione umyślnie. Pożądane kwalifikacje i doświadczenie zawodowe: 1. Wykształcenie wyższe (ekonomiczne lub inne o profilu zbliżonym do zakresu obowiązków), 2. Doświadczenie w aplikowaniu o dofinansowanie projektów 3. Prawo jazdy kat. B. Specjalista ds. organizacyjno-promocyjnych i współpracy Wymagania niezbędne: 1. Wykształcenie wyższe na kierunku marketing lub innym kierunku o profilu zbliżonym do zakresu obowiązków, 2. Biegła znajomość obsługi komputera i Internetu, znajomość programów do obróbki graficznej oraz poligrafii (druk gazetek, broszur reklamowych, itd.), 3. Biegła znajomość języka angielskiego w mowie i piśmie, 4. Pełna zdolność do czynności prawnych oraz korzystania z praw publicznych, 5. Niekaralność za przestępstwo popełnione umyślnie. Pożądane kwalifikacje i doświadczenie zawodowe: Doświadczenie w przygotowywaniu kampanii informacyjno-promocyjnych, organizowaniu szkoleń, znajomość rynku mediów. Prawo jazdy kat. B. 22

Ponadto kandydata powinna cechować: Umiejętność sprawnej organizacji pracy, Samodzielność i odpowiedzialność za wykonywane zadania, Chęć podnoszenia kwalifikacji i poszerzania wiedzy zawodowej, Kreatywność i umiejętności rozwiązywania problemów, Komunikatywność, sumienność, uprzejmość, rzetelność, aktywność. Przygotowanie rekrutacji Kierownik Biura działając w oparciu o Opisu stanowisk i zestaw wymagań przygotowuje kryteria doboru kandydata, które zostają zatwierdzane przez Zarząd. Ogłaszanie informacji o konkursie na wolne stanowisko pracy w Biurze LGD Treść, projekt ogłoszenia o konkursie na stanowisko pracownika Biura LGD oraz zlecenie publikacji podlega zatwierdzeniu przez Zarząd. Ogłoszenie o wolnym stanowisku pracy podaje się do publicznej wiadomości poprzez umieszczenie na stronie internetowej LGD, na tablicy ogłoszeń w siedzibie Biura LGD. Ogłoszenie o konkursie powinno zawierać: dane identyfikacyjne pracodawcy, określenie stanowiska pracy, zakres zadań wykonywanych na stanowisku pracy, wymagania konieczne i pożądane wobec kandydata, wykaz dokumentów, które powinna zawierać oferta, termin i miejsce składania ofert. Czas na składanie ofert nie powinien być krótszy niż 14 dni od ostatniego dnia publikacji ogłoszenia. Postępowanie konkursowe i wybór kandydata Nabór na wolne stanowiska pracy przeprowadza Komisja Rekrutacyjna powołana przez Zarząd LGD, w co najmniej 3 osobowym składzie. Niezwłocznie po upływie terminu składania ofert, Komisja Rekrutacyjna dokonuje analizy złożonych ofert. Analiza ofert polega na zapoznaniu się przez Komisję z dokumentami złożonymi przez kandydatów i ustaleniu czy spełniają kryteria określone w ogłoszeniu o naborze. Kandydaci, których oferty spełniają ustalone formalne wymagania, są dopuszczeni do dalszego postępowania konkursowego. Po dokonaniu oceny formalnej ofert, Przewodniczący Komisji Rekrutacyjnej upowszechnia listę kandydatów, którzy spełniają wymagania formalne określone w ogłoszeniu. Informacja ta zostaje opublikowana poprzez zamieszczenie na tablicy ogłoszeń w siedzibie Biura LGD oraz na stronie internetowej LGD. Lista, o której mowa zawiera imiona i nazwiska oraz miejsce zamieszkania w rozumieniu przepisów Kodeksu Cywilnego. 23

Po zakończeniu oceny formalnej ofert, spośród kandydatów spełniających warunki wymagane w ogłoszeniu, Komisja Rekrutacyjna przeprowadza rozmowę kwalifikacyjną z osobami spełniającymi warunki formalne i decyduje o zatrudnieniu konkretnego kandydata spośród osób, z którymi została przeprowadzona rozmowa kwalifikacyjna oraz ustala warunki zatrudnienia. Z przeprowadzonego naboru kandydatów na wolne stanowisko pracy sporządza się protokół. Protokół zawiera w szczególności: a) nazwę i adres LGD, b) określenie stanowiska pracy, c) imię i nazwisko wybranego kandydata oraz jego miejsce zamieszkania w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, d) uzasadnienie dokonanego wyboru kandydata albo uzasadnienie nie zatrudnienia żadnego kandydata. Jeżeli stosunek pracy osoby wyłonionej w drodze naboru ustał w ciągu 3 miesięcy od dnia nawiązania stosunku pracy lub wybrana osoba nie nawiązała stosunku pracy, możliwe jest zatrudnienie na tym samym stanowisku kolejnej osoby spośród najlepszych kandydatów wymienionych w protokole naboru. Podanie do publicznej wiadomości wyniku postępowania konkursowego Informację o wyniku naboru upowszechnia się na stronie internetowej LGD, na tablicy informacyjnej w siedzibie Biura LGD przez okres, co najmniej 3 miesięcy. Wybrany kandydat natomiast otrzyma informację na piśmie. Informacja zawiera: nazwę i adres jednostki, określenie stanowiska urzędniczego w LGD, którego dotyczył konkurs, imię i nazwisko oraz miejsce zamieszkania w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego osoby, która została zatrudniona wraz z uzasadnieniem dokonanego wyboru. h) Procedura postępowania w sytuacji wystąpienia trudności w zatrudnieniu pracowników o określonych wymaganiach W przypadku nie rozstrzygnięcia konkursu na wolne stanowisko pracy, z uwagi na brak ofert spełniających wymagania określone w ogłoszeniu o naborze, powtarza się ponownie nabór, lecz tylko jeden raz. W przypadku wystąpienia trudności w zatrudnieniu pracowników o określonych wymaganiach koniecznych, LGD może zatrudnić osobę spełniającą wymagania konieczne jedynie w części. W celu weryfikacji kompetencji pracownika możliwe jest zatrudnienie na okres próbny. i) Opis stanowisk 24

Opis stanowisk przewidzianych w Regulaminie Pracy Biura LGD Żywiecki Raj stanowi załącznik nr 5 do niniejszej Strategii. W Biurze LGD przewiduje się 4 pracowników: Kierownika biura, Specjalisty ds. koordynacji projektów, Specjalisty ds. organizacji i finansów oraz Specjalisty ds. organizacyjno-promocyjnych i współpracy. Obsługa prawna i finansowo-księgowa prowadzona będzie w oparciu o zatrudnione na umowę zlecenie lub o dzieło osoby lub biura prawne lub rachunkowe. Opisy stanowisk precyzujące podział obowiązków i zakres odpowiedzialności na poszczególnych stanowiskach pracy są adekwatne do wymagań koniecznych i pożądanych w odniesieniu do kandydatów do pracy w Biurze LGD. j) Zasady funkcjonowania biura, warunki techniczne i lokalowe Biuro LGD Żywiecki Raj prowadzi swoją działalność w oparciu o statut Stowarzyszenia, uchwały Walnego Zebrania Członków. Zasady Zarządzania Biurem LGD Biurem LGD kieruje Kierownik Biura zatrudniony przez Zarząd Stowarzyszenia LGD Żywiecki Raj, który może z upoważnienia Zarządu reprezentować Stowarzyszenie na zewnątrz w granicach umocowania. Do najważniejszych zadań Kierownika Biura należy koordynacja następujących działań: 1) Realizacja celów i zadań określonych przez Zarząd (Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju, Wdrażanie projektów współpracy, Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności i aktywizacja), 2) Organizowanie i obsługa posiedzeń Zarządu, prowadzenie rejestru uchwał i posiedzeń Zarządu, 3) Wykonywanie uchwał Walnego Zebrania Członków i Zarządu Stowarzyszenia, 4) Nadzór nad prawidłową realizacją zadań merytorycznych Biura LGD wynikających ze Statutu Stowarzyszenia, Regulaminu Biura, 5) Przekazywanie informacji, poleceń, dyspozycji pracownikom Biura LGD, 6) Nadzór nad organizowaniem i obsługą posiedzeń Zarządu, Rady i Walnego Zebrania Członków, 7) Prowadzenie procesu naboru kandydatów do zatrudnienia na wolne stanowiska pracy, 8) Gromadzenie i udostępnianie dokumentów z zakresu działania LGD, 9) Przygotowywanie materiałów na Walne Zebranie Członków oraz posiedzenia Zarządu i Rady, 10) Nadzór nad sporządzaniem protokółów, sporządzanie odpisów podjętych uchwał przez organy Stowarzyszenia i doręczanie ich uprawnionym osobom i instytucjom, 11) Nadzór nad przygotowaniem i wdrażaniem projektów realizowanych w ramach Lokalnej Strategii Rozwoju LGD Żywiecki Raj finansowanych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, 25

12) Nadzór nad prowadzeniem działań związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych pracowników Biura, współuczestniczenie w systemie szkoleń, 13) Nadzór nad udzielaniem potencjalnym beneficjentom wszelkich informacji dotyczących sposobu przygotowywania i składania wniosków o dofinansowanie w ramach Lokalnej Strategii Rozwoju LGD Żywiecki Raj finansowanych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, 14) Nadzór nad obsługą wniosków składanych w ramach Lokalnej Strategii Rozwoju LGD Żywiecki Raj finansowanych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, 15) Nadzór nad prowadzeniem monitoringu zadań realizowanych w ramach Lokalnej Strategii Rozwoju LGD Żywiecki Raj, 16) Nadzór nad przygotowywaniem wniosków o płatność projektów realizowanych w ramach Lokalnej Strategii Rozwoju LGD Żywiecki Raj finansowanych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, 17) Nadzór nad przygotowywaniem odpowiednich sprawozdań z realizacji Lokalnej Strategii Rozwoju, 18) Pomoc przy organizacji pracy Rady Stowarzyszenia oceniającej operacje, 19) Nadzór nad sporządzeniem informacji z kontroli dla Zarządu Stowarzyszenia LGD Żywiecki Raj, 20) Nadzór nad prawidłowością sprawdzania końcowych rozliczeń rzeczowych pod względem zgodności z warunkami Umów o pomoc projektów realizowanych w ramach Lokalnej Strategii Rozwoju LGD Żywiecki Raj finansowanych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, 21) Przygotowanie informacji o nieprawidłowościach stwierdzonych w trakcie kontroli dla Zarządu Stowarzyszenia LGD Żywiecki Raj, 22) Nadzór nad prawidłowością zawieranych umów zawieranych przez LGD, 23) Nadzór nad przygotowaniem projektów, umów, zmian regulaminów wewnętrznych dotyczących zadań realizowanych w ramach LSR, 24) Organizowanie i wyznaczanie zastępstw pracowników biura LGD, 25) Monitorowanie i ewaluacja LSR, 26) Nadzór nad aplikacją i przygotowanie założeń modyfikacji aplikacji Elektroniczna Obsługa Wniosków LGD Żywiecki Raj, 27) Nadzór nad prawidłowością archiwizacji i zabezpieczenia dokumentacji naborów w ramach Wdrażania lokalnych strategii rozwoju oraz dokumentacji biura LGD, 28) Zlecanie badań, ekspertyz, analiz niezbędnych do prawidłowego wdrażania LSR, 29) Współpraca z Instytucjami Wdrażającymi, 26

30) Opracowywanie wniosków o dofinansowanie na funkcjonowanie LGD w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich i realizację przedsięwzięć określonych w Lokalnej Strategii Rozwoju. 31) Poszukiwanie możliwości dofinansowania dla projektów Stowarzyszenia. Zasady rachunkowości i księgowość Dla środków pochodzących ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi wyodrębnia się grupy kont tak aby była zachowana równowaga bilansowa składników aktywów i pasywów oraz przychodów i kosztów zapewniająca kontrolę nad właściwym gospodarowaniem tymi środkami. Obsługa prawna i finansowo-księgowa prowadzona będzie w oparciu o zatrudnione na umowę zlecenie lub umowę o dzieło osoby lub firmy o właściwym profilu działalności (Kancelaria prawna lub Biuro rachunkowe). Zasady archiwizowania dokumentów Wszyscy pracownicy Biura są zobowiązani odpowiednio zabezpieczać i przechowywać oryginały dokumentów związanych z wdrażaniem LSR w zakresie zadań należących do ich zakresów obowiązków. Dokumentacja (obejmująca także potwierdzone za zgodność z oryginałem wydruki elektronicznych wersji dokumentów) dotycząca realizacji LSR będzie archiwizowana w oddzielnych opisanych i oznakowanych segregatorach/teczkach/skoroszytach. Elektroniczne wersje dokumentów występujące w procesie obsługi LSR są przechowywane przez pracowników wyznaczonych przez Kierownika biura na zabezpieczonych dyskach sieciowych Biura. W przypadku korespondencji elektronicznej wydruk podpisuje nadawca/odbiorca i przechowuje w prowadzonej przez siebie dokumentacji. Biuro zapewnia, że wszystkie dokumenty dotyczące wydatków i kontroli danego projektu są przechowywane do wglądu nie krócej niż przez okres pięciu lat od zamknięcia Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013. W przypadku częściowego zamknięcia programu - przez okres pięciu lat następujących po roku, w którym dokonano częściowego zamknięcia. Podstawą przechowywania dokumentacji jest wyodrębnienie rodzajów dokumentów związanych z poszczególnymi aspektami realizacji przedsięwzięć i przypisanie tym rodzajom symboli klasyfikacji rzeczowego wykazu akt obowiązującego w Biurze oraz symboli kategorii archiwalnej, jak również wprowadzenie wymogu przechowywania dokumentacji w jednostkach organizacyjnych Biura zaangażowanych w wdrażanie LSR w sposób uporządkowany oraz wymogu przekazywania tej dokumentacji do archiwum Biura LGD w terminie określonym przepisami wewnętrznymi. Warunki techniczne i lokalowe 27

Rzeczą ważną jest także odpowiednie zaplecze lokalowe i techniczne, które jednocześnie będzie zapewniało prawidłową możliwość przyjmowania i obsługi interesantów, jak i dawało możliwości właściwego archiwizowania dokumentów i organizacji spotkań, warsztatów, itp. Lokalna Grupa Działania Żywiecki Raj ma aktualnie siedzibę pod adresem: ul. Pod Górą 4, Żywiec. Dotychczasowa siedziba przy Rynku 22 była zbyt ciasna na wypełnienie wszystkich zadań związanych z funkcjonowaniem LGD. Wynajęte Biuro natomiast w pełni zapewnia wszystkie wymagania techniczne i lokalowe, które umożliwią profesjonalną obsługę i przyjmowanie interesantów, ponad to stwarzają możliwość do właściwego archiwizowania dokumentów oraz organizacji spotkań, warsztatów. Nowa siedziba posiada wydzieloną część na obsługę interesantów oraz dużą salę (część A w umowie) na organizowanie spotkań oraz posiedzeń Rady. W dużej części podczas posiedzeń jest możliwość pomieszczenia od 26 do 30 osób. Wydzielone jest osobne pomieszczenie na archiwizację dokumentów w szafie zabudowanej i szafie stalowej. Pomieszczenia biura LGD są wyposażone w niezbędne meble (biura, szafy, stoły konferencyjne, szafy archiwistyczne itp.) umożliwiające właściwe i profesjonalne jego funkcjonowanie. W budynku znajduje się również aneks kuchenny, co pozwala na podniesienie standardów świadczonych usług, szkoleń, warsztatów i konferencji. W pomieszczeniu mniejszym (część B) w Biurze bez problemów można będzie stworzyć do 2 stanowisk pracy w pomieszczeniu większym (część A) do 4 stanowisk pracy. Biuro posiada dostęp do kilku własnych miejsc parkingowych. Kamienica, w której znajduje się biuro usytuowana jest w centrum miasta Żywca, z dobrym dojazdem i dużą ilością miejsc parkingowych w pobliżu. Od maja 2012r. Stowarzyszenie na realizację swoich zadań statutowych zajmuje dodatkowe pomieszczenie - jest to lokal użytkowy usytuowany na parterze, składający się z: a) części A położonej od podwórka, b) oraz toalety o łącznej powierzchni około 25 m kw. 1.6. Kwalifikacje i doświadczenie osób wchodzących w skład organu decyzyjnego Rada LGD Żywiecki Raj to wyważona reprezentacja osób zaangażowanych w realizację działania LEADER, w której ponad 50% członków reprezentuje sektor społeczno-gospodarczy. Wszyscy członkowie Rady mają doświadczenie w pracy na rzecz społeczności lokalnej i rozwoju obszarów wiejskich, jak i udziału w różnego typu projektach i programach lokalnych, regionalnych i krajowych, a połowa z nich także w projektach w ramach Programu Leader. Większość członków Rady ma doświadczenie w zarządzaniu środkami publicznymi lub brała czynny udział w pracach różnego typu komitetach, komisjach i ciałach decyzyjnych różnych organizacji i instytucji. Radę stanowi grupa osób o wysokich kwalifikacjach i doświadczeniu w wielu dziedzinach, takich jak: 28

prowadzenie działalności gospodarczej, organizacja imprez i festynów, działalność kulturalnooświatowa, sportowa, promocja produktu lokalnego, zarządzanie projektami, zarządzanie instytucją publiczną itp. Do ciała decyzyjnego wybrano zarówno dobrych organizatorów, jak i osoby mające doświadczenie w podejmowaniu decyzji czy kontroli finansowej. Wszyscy członkowie Rady zgłosili się dobrowolnie i zostali wybrani przez Walne Zebranie Członków Stowarzyszenia LGD Żywiecki Raj. 18 członków Rady (co stanowi 81,81 % składu Rady) posiada udokumentowaną wiedzę z zakresu rozwoju obszarów wiejskich i podejścia Leader. 3 członków posiada udokumentowaną na zasadzie oświadczenia znajomość języka angielskiego, 63,63 % (14 osób) członków Rady jest zameldowanych na pobyt stały na obszarze objętym LSR przez okres co najmniej 3 lat. 54,54 % (12 osób) Członków Rady posiada również udokumentowane doświadczenie w zakresie realizacji operacji lub projektów z zakresu rozwoju obszarów wiejskich współfinansowanych ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej. 1.7 Doświadczenie LGD i członków LGD albo jej partnerów w realizacji operacji Członkowie LGD posiadają duże doświadczenie w zarządzaniu i rozliczaniu projektów. W latach 2004 2006 na terenie gmin Jeleśnia, Koszarawa, Lipowa, Łodygowice, Milówka, Rajcza, Radziechowy Wieprz, Ujsoły oraz Węgierska Górka realizowany był projekt w ramach Pilotażowego Programu Leader +, Schemat I pt. Ożywienie na Żywiecczyźnie - aktywna współpraca podstawą rozwoju obszarów wiejskich Powiatu Żywieckiego, na kwotę 143 500 zł. Lokalna Grupa Działania Żywiecki Raj w latach 2006-2007 zrealizowała Pilotażowy Program Leader + Schemat II wartość projektu wyniosła kwotę 649 600 zł. Większość członków LGD oraz podmiotów delegujących swoich przedstawicieli do Rady Stowarzyszenia LGD Żywiecki Raj ma doświadczenie w realizacji projektów realizowanych na terenach obszarów wiejskich. Doświadczenie członkowie LGD zdobyli przy wdrażaniu różnorodnych projektów w ramach Odnowy Wsi, ZPORR, SAPARD, EFS i innych. Działalność pozostałych organizacji i osób fizycznych z sektora społeczno-gospodarczego związana jest z celami LSR. Członkowie społeczni oraz gospodarczy mogą pochwalić się realizacją projektów, dofinansowywanych ze środków i funduszy różnych instytucji i organizacji, w tym ze środków UE, głównie w dziedzinie: rozwoju kultury, sportu, rekreacji i turystyki, promocji produktu lokalnego, rozwoju mikroprzedsiębiorstw, pomocy społecznej, prowadzenia szkoleń i działań edukacyjnych, zagospodarowania obiektów i terenów, a także w organizacji imprez integrujących mieszkańców wsi i promujących region. Natomiast największe doświadczenie w realizacji dużych projektów inwestycyjnych dofinansowywanych ze środków UE posiada sektor publiczny - gminy np. remonty świetlic i domów ludowych, remonty obiektów zabytkowych, kształtowanie centrów wsi, budowa boisk sportowych oraz budowy wodociągów, kanalizacji, oczyszczalni ścieków i dróg. 29

Urzędy gmin potrafią administrować środkami publicznymi, mają na swoim koncie wiele pozytywnych przykładów zarządzenia grantami, w tym na realizację projektów i programów współfinansowanych ze środków UE m.in. z funduszu SAPARD, ISPA i funduszy strukturalnych w ramach SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich. Poniżej Tabela nr 2 przedstawiająca doświadczenie poszczególnych gmin członków LGD Żywiecki Raj w realizacji projektów dofinansowanych ze środków europejskich. Instytucje publiczne realizowały także różnego typu projekty miękkie, takie jak: spotkania i szkolenia w zakresie wykorzystania funduszy unijnych dla mieszkańców, projekty edukacyjne np. centra kształcenia na odległość, internetowe centra edukacyjno-oświatowe, aktywizacja osób korzystających z ośrodków pomocy społecznej, a także sponsorowały i organizowały przeróżne imprezy służące promocji lokalnej i regionalnej. 30

Tabele nr 2 Doświadczenie członków albo partnerów LGD w zakresie realizacji projektów Lp. Gmina 1 Gmina Czernichów 2 Gmina Jeleśnia 3 Gmina Jeleśnia 4 Gmina Jeleśnia 5 Gmina Lipowa 6 Gmina Lipowa 7 Gmina Lipowa 8 Gmina Łodygowice 9 Gmina Milówka 10 Gmina Milówka 11 Gmina Radziechowy- Wieprz 12 Gmina Rajcza Tytuł operacji Budowa kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków w Międzybrodziu Bialskim Remont drogi Korbielów - Pilsko w Korbielowie Remont trybun i nawierzchni boiska sportowego w Jeleśni Zakup instrumentów muzycznych oraz strojów ludowych dla Zespołu Pieśni i Tańca "Jedlinki" oraz Zespołu Folklorystycznego "Góralskie nutki" Budowa sieci wodociągowej w Gminie Lipowa Modernizacja boiska sportowego w Ostrem wraz z zagospodarowaniem terenu wokół boiska Budowa placu zabaw przy świetlicy wiejskiej w Lipowej Czas realizacji 2006-2007 Miejsce realizacji Międzybrodzie Bialskie Kwota Źródło finansowania/program 27 846 574 zł ZPORR Działanie 1.2 2006 Korbielów 421 896 zł ZPORR Działanie 3.1 2006 Jeleśnia 45 220 zł 2008 Jeleśnia 39 918 zł Program Odnowy Wsi Województwa Śląskiego na lata 2006-2010 Program Odnowy Wsi Województwa Śląskiego na lata 2006-2010 2005-2007 Lipowa 12 379 235 zł ZPORR Działanie 1.2 2008 Ostre 40 000 zł 2007 Lipowa 27 000 zł Program Odnowy Wsi Województwa Śląskiego na lata 2006-2010 Program Odnowy Wsi Województwa Śląskiego na lata 2006-2010 Równe szanse dla młodzieży wiejskiej 2006 Gmina Łodygowice 139 210 zł ZPORR, Działanie 2.2. Budowa systemu wodociągowego w Gminie 2005-2007 Milówka Milówka 4 480 344 zł ZPORR, Działanie 1.2 Modernizacja dróg gminnych w Gminie 2005-2006 Milówka, miejscowość Milówka Milówka 1 755 185 zł ZPORR, Działanie 3.1 Modernizacja dróg gminnych w Sołectwie Radziechowy- Radziechowy-Wieprz i Brzuśnik w Gminie 2005-2008 Wieprz, 4 727 026 zł ZPORR, Działanie 3.1 Radziechowy Wieprz Brzuśnik Budowa Sali gimnastycznej przy SP w Rycerce Górnej dla celów realizacji SRG 2005-2006 Rycerka Górna 1 345 189 zł ZPORR, Działanie 3.1 Rajcza do roku 2015 31

13 Gmina Rajcza 14 Gmina Rajcza Modernizacja drogi gminnej do Boru w Zwardoniu Budowa trybun oraz modernizacja dróg dojazdowych i parkingów na boisku LKS Soła Rajcza 2006 Zwardoń 400 000 zł IW Interrega IIIA 2006 Rajcza 178 000 zł SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006 15 Gmina Ujsoły SPO Restrukturyzacja i modernizacja Przebudowa budynku organistówki w Ujsołach na cele biblioteki oraz GCI - II etap 2005-2006 Ujsoły 453 840 zł sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006 16 Gmina Ujsoły Nowe kwalifikacje i nowe perspektywy 2006-2007 Ujsoły 656 074 zł ZPORR Działanie 2.3 17 Gmina Ujsoły Unia dla rozwoju szkół Żywiecczyzny 2007-2008 Ujsoły 21 900 zł SPO RZL Działanie 2.1 18 Gmina Gmina Węgierska Pasterski szlak papieski z infrastrukturą 2005-2006 Węgierska Górka towarzyszącą w Gminie Węgierska Górka Górka 262 078 zł ZPORR Działanie 3.1 19 Gmina Węgierska Modernizacja drogi gminnej Mały Cisiec w 2006 Cisiec 307 807 zł ZPORR Działanie 3.1 20 Górka Gmina Węgierska Górka 21 Gmina Istebna 22 Gmina Istebna 23 Gmina Istebna 24 Gmina Istebna Ciścu Budowa Sali gimnastycznej z widownią i łącznikiem gimnazjum w Cięcinie Poprawa dostępności obszaru pogranicza poprzez modernizację drogi lokalnej Olecki w Istebnej Budowa oczyszczalni ścieków wraz z kanalizacją sanitarną Andziołówki, Tartaku i Dzielca - Etap 1 Poprawa dostępności obszaru pogranicza poprzez modernizację dróg lokalnych Polana, Korbasy, Łupienie w Jaworzynce Etap 1 Programu Rozwoju Trójstyku Budowa trans granicznego połączenia komunikacyjnego Jaworzynka Čierne dla planowanego turystycznego polskosłowackiego przejścia granicznego 2005-2006 Cięcina 1 899 304 zł ZPORR Działanie 3.5 2006 Istebna 1,10 mln zł INTERREG IIIA Czechy-Polska 2005-2007 Istebna 3,33 mln zł ZPORR Działanie 3.1 2006 Jaworzynka 794 500 zł INTERREG IIIA Polska - Słowacja 2006-2007 Jaworzynka 361 000 zł INTERREG IIIA Polska - Słowacja 32

2. Opis obszaru objętego LSR wraz z uzasadnieniem jego wewnętrznej spójności 2.1 Wykaz gmin wchodzących w skład LGD albo będących jej partnerami W skład projektu i Lokalnej Grupy Działania Żywiecki Raj wchodzą następujące gminy wiejskie: Czernichów, Jeleśnia, Koszarawa, Lipowa, Łodygowice, Milówka, Radziechowy Wieprz, Rajcza, Ujsoły, Węgierska Górka należące do powiatu żywieckiego oraz od października 2009r. Istebna, należąca do powiatu cieszyńskiego. Liczba mieszkańców wszystkich 11 gmin należących do LGD na dzień 31 grudnia 2006r. wynosiła 108 007 mieszkańców. Gminę wiejską Czernichów tworzą 4 sołectwa: Czernichów, Tresna, Międzybrodzie Bialskie i Międzybrodzie Żywieckie. Gminę wiejską Istebna tworzą 3 sołectwa Istebna, Jaworzynka, Koniaków. Gminę wiejską Jeleśnia tworzy 9 wsi sołeckich: Jeleśnia, Korbielów, Krzyżowa, Krzyżówki, Mutne, Pewel Wielka, Przyborów, Sopotnia Wielka, Sopotnia Mała. Gminę wiejską Koszarawa tworzy wieś sołecka: Koszarawa Bystra. Gminę wiejską Lipowa tworzy 6 wsi sołeckich: Leśna, Lipowa, Ostre, Sienna, Słotwina, Twardorzeczka. Gminę wiejską Łodygowice tworzy 4 wsie sołeckie: Bierna, Łodygowice, Pietrzykowice, Zarzecze. Gminę wiejską Milówka tworzy 5 wsi sołeckich: Milówka, Laliki, Kamesznica, Nieledwia, Szare. 33

Gminę wiejską Radziechowy-Wieprz tworzy 6 wsi sołeckich: Radziechowy, Wieprz, Przybędza, Juszczyna, Brzuśnik i Bystra. Gminę wiejską Rajcza tworzy 6 wsi sołeckich: Kiczora, Rycerka Dolna, Rycerka Górna, Sól, Zwardoń. Gminę wiejską Ujsoły tworzą 4 wsie sołeckie: Glinka, Soblówka, Ujsoły, Złatna. Gminę wiejską Węgierska Górka tworzą 4 wsie sołeckie: Cięcia, Cisiec, Węgierska Górka, Żabnica. 2.2 Uwarunkowania przestrzenne (mapa), geograficzne, przyrodnicze, historyczne i kulturowe Łączna powierzchnia terenów działalności Loklanej Grupy Działania to 918 km 2. W przeważającej większości (ponad 75%) są to tereny położone w górach lub w terenach podgórskich. Powoduje to utrudnione warunki upraw i wykorzystania terenów. Obszar LGD Żywiecki Raj położony jest bezpośrednio przy granicy Polski, w południowej części Województwa Śląskiego, na terenie powiatu żywieckiego i graniczy: - od południa ze Słowacją, - od zachodu z Powiatem Cieszyńskim (Województwo Śląskie), - od północy z Powiatem Bielskim (Województwo Śląskie), - od północnego wschodu z Powiatem Wadowickim (Województwo Małopolskie), - od wschodu z Powiatem Suskim (Województwo Małopolskie). Mapa 1. Położenie Gmin LGD Żywiecki Raj w województwie Śląskim 34

Tabela 3. Obszar poszczególnych Gmin i ich udział procentowy w powierzchni powiatu na dzień 01.01.2008r. Nazwa Gminy Powierzchnia w km 2 Węgierska Górka 76 7,31 Ujsoły 110 10,58 Rajcza 131 12,60 Radziechowy-Wieprz 65 6,25 Milówka 99 9,52 Łodygowice 36 3,46 Lipowa 59 5,67 Koszarawa 32 3,08 Jeleśnia 170 16,35 Istebna 84 11,51* * % powierzchni do powiatu cieszyńskiego % do powierzchni Powiatu Czernichów 56 5,38 Obszar LGD 918 80,19 powiatu żywieckiego 11,51 powiatu cieszyńskiego Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS. Mapa 2. Obszar działania Lokalnej Grupy Działania Żywiecki Raj 35

poniższa tabela. Szczegółowe dane dotyczące położenia terenów oraz numerów statystycznych przedstawia Tabela 4. Numery statystyczne gmin oraz lokalizacja poszczególnych gmin należacych do LGD. Czy gmina Jeżeli częściowa Numer Strefa w ramach całościowo leży w przynależność do Nazwa Gminy statystyczny obszarów ONW 1 opisanej strefie ONW, o które ONW miejscowości Węgierska Górka 2417152 ONW górskie Tak - Ujsoły 2417142 ONW górskie Tak - Rajcza 2417112 ONW górskie Tak - Radziechowy-Wieprz 2417102 ONW o specyficznych Tak - utrudnieniach Milówka 2417092 ONW górskie Tak - Łodygowice 2417082 ONW o specyficznych utrudnieniach Lipowa 2417062 ONW o specyficznych utrudnieniach Nie Bierna, Łodygowice, Pietrzykowice, Zarzecze Nie Leśna, Lipowa, Ostrze, Twardorzeczka Słotwina Koszarawa 2417052 ONW górskie Tak - Jeleśnia 2417042 ONW górskie Tak - Istebna 2403092 ONW górskie Tak - Senna, Czernichów 2417022 ONW o specyficznych Tak - utrudnieniach Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS oraz Listy gmin położonych na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) Klimat i bogactwa naturalne Obszar działania Lokalnej Grupy Działania charakteryzuje klimat właściwy strefie górskiej. Wyróżnia się zatem znaczną ilością opadów sięgających 800-1200mm, często gwałtownych i wywołujących w skutek tego lokalne podtopy i wezbrania wód. Klimat ten charakteryzuje się również częstą zmianą pogody. To zjawisko potęguje również krzyżowanie się w tym obrębie wpływu klimatu oceanicznego oraz kontynentalnego. Występują również nagłe wiatry, najczęściej z południa. Średnia roczna temperatura dla tego obszaru wynosi 7,4 o C. Najwyższe temperatury przypadają na okres lipca, najniższe na miesiąc styczeń. Należy również w tym rozdziale podkreślić rolę Pilska, góry, na której znajduje się największy w tym obszarze ośrodek narciarski. Specyficzne usytuowanie tej góry oraz jej klimat pozwala na utrzymanie się pokrywy śnieżnej nawet do 120 dni, co powoduje, że góra ta jest jedną z najdłużej zaśnieżonych gór w Beskidach po Babiej Górze. Od niedawna zwraca się uwagę na bardzo szczególne i znaczące w skali Europy bogactwo naturalne występujące na obszarze Żywieckiego Raju, które dotąd było niedoceniane jako potencjał i szansa rozwoju dla regionu. Jest to ciemne, nocne niebo, a dokładniej doskonałe walory przyrodnicze 1 Skrót ONW stosuje się do Obszarów o Niekorzystnych Warunkach Gospodarowania 36

(szczególnie w granicach Żywieckiego Parku Krajobrazowego), dzięki którym można uprawiać nową dziedzinę zainteresowań oraz wypoczynku turystykę pod gwiazdami. Najnowsze badania dowodzą, że ochrona ciemnego nieba przed zanieczyszczeniem sztucznym światłem ma również zbawienny wpływ nie tylko na rozwój astro-turystyki, życie i zdrowie ludzkie, ale także naturalne procesy w ekosystemie roślin i zwierząt przyczyniając się tym samym do oszczędności energii oraz zmniejszając zanieczyszczenie środowiska. Dodatkowo możliwość podziwiania nocnych krajobrazów górskich na tle gwiazd oraz prowadzenia na tym terenie badań naukowych, przesądza o konieczności ochrony tego nietypowego bogactwa przyrodniczego. Oprócz tego pewnym ewenementem w tym obszarze jest odnalezienie złóż gorących źródeł w okolicach Soli. Złoża te zostały odnalezione przypadkiem przy prowadzonych odwiertach w poszukiwaniu złóż ropy naftowej i gazu ziemnego. Dużym problemem w zakresie środowiska jest brak możliwości wykorzystania terenów w zakresie upraw rolnych lub wykorzystania turystycznego. Restrykcyjne prawo wymaga wielu zezwoleń a jednocześnie uniemożliwia korzystanie z bogactw naturalnych (góry, tworzenie nowych szlaków, wyciągów narciarskich). Na obszarze Żywiecczyzny odkryto złoża solanek oraz gorących źródeł (rejon Soli), jednak z powodów prawnych (monopol państwowy na eksploatację złóż podziemnych) nie jest obecnie możliwe komercyjne, turystyczne wykorzystanie posiadanych walorów. Dodatkowo zanieczyszczenie nocnego nieba sztucznym światłem nie jest regulowane żadnymi przepisami w prawie polskim, przez co działania w tym przedmiocie należy podejmować we własnym zakresie. Gleby Na terenie Żywiecczyzny występują w 70% gleby bielicowe (pyłowe lessowate), w 20% gleby o niewykształconym profilu (skaliste np. na Praszywce Wielkiej, Wielkiej Rycerzowej, szkieletowe). Reszta to niewielkie połacie gleb brunatnych, szarych, czarnych, glejowych torfowych oraz madów karpackich. W pokrywie glebowej gminy Istebna zdecydowanie dominują gleby brunatne kwaśne powstałe ze zwietrzeliny skał fliszu karpackiego. Na terenie Gmin przeważają gleby V i VI klasy (powyżej 800m n.p.m.), nie występują tutaj gleby najbardziej urodzajne I i II klasy, a grunty klasy III spotkać można jedynie fragmentami w centralnej części Kotliny Żywieckiej. Gleby IV i V klasy występują na pozostałym obszarze powiatu do wysokości 700m n.p.m. Grunty klasy IVa i b (kompleks żytni dobry) występują na terenie Łodygowic, Lipowej, Wieprza. Użytki rolne w 2004 r. stanowiły 34,9% powierzchni gmin, lasy i tereny leśne 52,7%, pozostałe grunty i nieużytki 12,4%. Głównymi roślinami uprawnianymi są w kolejności: ziemniaki, żyto, pszenica, owies, jęczmień. Na żyźniejszych gruntach (tereny gmin: Łodygowice, Lipowa, Radziechowy-Wieprz) dominuje pszenica, owies i pszenżyto. Zagadnienie gruntów rolnych leżących odłogiem zwłaszcza w sąsiedztwie lasów, próbuje się rozwiązać przez zalesianie. 37

Jeżeli chodzi o lasy, to dominującą pozycję w drzewostanie obszaru LGD Żywiecki Raj stanowi świerk (90%). Występują tu również takie gatunki drzew jak: modrzew, sosna, brzoza, klon, jawor, jodła a wzdłuż rzek i potoków spotkać można enklawy olszyny karpackiej. Najbardziej cenne pod względem przyrodniczym obszary, znajdujące się dotąd w granicach Żywieckiego Parku Krajobrazowego i jego strefy ochronnej, objęte są ochroną rezerwatową. Żywiecki Park Krajobrazowy został utworzony w 1986 roku. Aktualnie powierzchnia parku wynosi 35 870 ha. Wokół parku ustanowiono otulinę na obszarze 21 790 ha. Żywiecki Park Krajobrazowy obejmuje pasmo Beskidu Żywieckiego, położone przy granicy ze Słowacją, w widłach rzeki Soły i Koszarawy oraz niewielką cześć Beskidu Makowskiego z masywem Kiczory (762 m n.p.m.). W otulinie parku znajduje się południowo-zachodni fragment Kotliny Żywieckiej ze starą częścią miasta Żywca. Cała powierzchnia Żywieckiego Parku Krajobrazowego znajduje się w obszarze LSR. Zasoby wodne W obrębie pasm Beskidów: Śląskiego i Żywieckiego położone są Gminy, wchodzące w skład LSR Żywiecczyzny i zaliczane są do grupy rejonów o dużych walorach rekreacyjnych i turystycznych. Największą rzeką Beskidu Żywieckiego, która wytycza jednocześnie jego zachodnią granicę, jest Soła. Jej największym dopływem w Gminach jest Koszarawa. Od Żywca wody Soły szeroko rozlewają się tworząc jednocześnie sztuczny zbiornik retencyjny Jezioro Żywieckie, stanowiące pierwszy i największy element tzw. kaskady rzeki Soły z Jeziorem Międzybrodzkim. Natomiast przez Gminę Istebna przebiega europejski dział wodny rozdzielający zlewiska 2 mórz - Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego, północna i północno-wschodnia granica gminy jest wyznaczona przez 2 główne polskie dorzecza: Wisły i Odry a południowa część gminy jest odwadniana do dorzecza Dunaju poprzez Czadeczkę. Potoki i rzeki zamieszkałe są przez liczne gatunki ryb, wymagających wód czystych, bogatych w tlen. Żyją w nich: pstrągi, lipienie, głowacze, brzany, klenie. Urozmaicony jest także świat owadów, gadów i płazów. Na terenie Żywieckiego Raju na szczegółową uwagę zasługują: wodospad w Sopotni Wielkiej, głaz trapezowaty nad potokiem Glinne w Ciścu. Ochrona środowiska Na terenie LGD mamy do czynienia głównie z zanieczyszczeniami tzw. niskiej emisji, pochodzącymi ze spalania paliw w niewielkich kotłowniach przydomowych. Niewielki stopień gazyfikacji terenu oraz wysokie ceny gazu powodują, iż ciągle najpopularniejszym paliwem w regionie ze względu na bliskość kopalń, jest węgiel kamienny oraz miał i muł węglowy. Chociaż wiele instytucji publicznych i zakładów przemysłowych coraz częstej decyduje się na ograniczenie emisji poprzez zmianę medium grzewczego z węgla na gaz lub olej opałowy, a nawet odnawialne źródła ciepła to nadal wielkim problemem pozostaje emisja do atmosfery zanieczyszczeń z palenisk domowych problem szczególnie uciążliwy w okresie grzewczym. Do zmiany sposobu ogrzewania, skłania zakłady i instytucje z jednej strony troska o środowisko, jednak ważniejsze są tutaj względy ekonomiczne wysokie opłaty za wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza oraz kary za 38

przekroczenia dopuszczalnych wartości emisji. O ile w stosunku do zakładów przemysłowych oraz przedsiębiorców istnieją środki przymusu w postaci opłat i kar, to w stosunku do osób fizycznych nie ma praktycznie żadnych sposobów na przymuszenie ich do zmiany paliwa na lepsze i ograniczenia emisji. Mieszkańców Gmin w przeważającej części nie stać na zmianę dotychczasowych sposobów ogrzewania. Obok zanieczyszczeń typowych dla procesów spalania paliw (dwutlenek siarki, tlenki azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu, tlenek węgla oraz pył) w naszym rejonie mamy do czynienia również z zanieczyszczeniami pochodzącymi z procesów technologicznych. Kolejnym ważnym źródłem zanieczyszczeń gazowych w rejonie jest stale zwiększający się transport samochodowy (wąskie i kręte drogi oraz brak obwodnic). Dość dobrze przedstawia się sytuacja, jeśli chodzi o gospodarkę ściekami komunalnymi i przemysłowymi. Ważnym elementem ochrony wód żywiecczyzny przed zanieczyszczeniami jest realizacja programu Ochrony Wód Jeziora Żywieckiego przyjętego uchwałą Nr 4/2004 Zgromadzenia Związku Miedzygminnego ds. Ekologii w Żywcu z dnia 25.02.2004 r. W regionie występuje bardzo dużo tartaków, często są to małe tartaki przydomowe. O ile duże zakłady przetwórstwa drewna objęte są kontrolą, to objęcie kontrolą małych tartaków jest w praktyce, ze względu na ich ilość, niemożliwe do wykonania przez powiatowe służby ochrony środowiska. Trociny z tych tartaków często trafiają do różnego typu zagłębień terenu, jarów czy koryt potoków, podobnie jak popiół z domowych pieców węglowych. W wyniku porozumienia gmin Powiatu Żywieckiego i Powiatu Bielskiego powstała Spółka z o.o. BESKID w celu rozwiązania problemów gospodarki odpadami komunalnymi na terenie gmin. Ostatnim, ale wyjątkowo ważnym elementem w ochronie środowiska i zasobów przyrodniczych jest ochrona ciemnego nieba. Pierwsze prekursorskie działania (także w skali kraju) podjęte zostały w tym przypadku na terenie miejscowości Sopotnia Wielka w gminie Jeleśnia, należącej do obszaru LGD Żywiecki Raj. Czasowe wygaszanie latarni ulicznych w późnych porach nocnych oraz zamiana istniejących opraw oświetleniowych na prawidłowe, pozwoliły uzyskać pierwsze, pożądane efekty w postaci pożytków astronomicznych, turystycznych, społecznych, ekonomicznych oraz pro-ekologicznych. Ochrona środowiska w tym przedmiocie przyczyniła się m.in. do takich efektów jak: - zachowano na tym terenie naturalne dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze jakim jest ciemne, nocne niebo nawiązuje do osoby Mikołaja Kopernika czy Jana Heweliusza, - wzrosło zainteresowanie regionem w skali krajowej oraz europejskiej, - zmniejszono zużycie energii, a tym samym zanieczyszczenie środowiska, - zachowano naturalne procesy nocne zachodzące w świecie roślin i zwierząt na wybranym fragmencie Żywieckiego Parku Krajobrazowego, w którym mieści się Sopotnia Wielka, 39

- zainteresowano pozostałe miejscowości i gminy Żywiecczyzny pożytkami płynącymi z zastosowaniu programu ochrony ciemnego nieba zarówno w kontekście ekologii jak i turystyki. Uwarunkowania kulturowe Obszar działania Lokalnej Grupy Działania jest bardzo bogaty pod względem zasobów i bogactwa tradycji oraz kultury. Prawdziwą rewię folkloru zobaczyć można na takich tradycyjnych imprezach regionalnych jak: Festiwal Folkloru Górali Polskich i Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne organizowane w ramach Tygodnia Kultury Beskidzkiej na żywieckiej scenie, Międzynarodowy Przegląd Instrumentalistów Ludowych - celem Przeglądu jest upowszechnienie tradycyjnego, ludowego muzykowania i ocalenie go od zapomnienia a także ukazanie bogactwa instrumentarium, różnorodność i podobieństwo tradycji kultywowanych w krajach ościennych, Powiatowy Przegląd Gawędziarzy i Śpiewaków Ludowych, Międzynarodowe Warsztaty Rzemiosła Ludowego i Folkloru - zajęcia praktyczne z zakresu bibułkarstwa, malarstwa na szkle i rzeźby prowadzonych przez instruktorów oraz twórców ludowych, Powiatowy Przegląd Orkiestr Dętych - corocznie gromadzi na żywieckim rynku spore grono uczestników i miłośników tego gatunku muzyki, Powiatowy Przegląd Potraw Regionalnych Próbowacka Jadła Beskidzkiego - którego celem jest propagowanie dań regionalnych typowych dla Żywiecczyzny oraz możliwość ich wykorzystania we współczesnej kuchni, Turniej Gmin - impreza, która ma na celu integrowanie społeczności gmin powiatu żywieckiego, Wielkanoc w Tradycji Naszych Przodków - warsztaty folklorystyczne, których głównym celem jest zachowanie i kultywowanie bogatych obrzędów oraz zwyczajów związanych z tym świętem. Służyć temu mają także konkursy plastyczne i literackie skierowane do dzieci i młodzieży zmierzające do większego zainteresowania młodego pokolenia tradycjami świątecznymi ciągle żywymi w regionie, Zimowe Spotkania z Tradycją - warsztaty folklorystyczne, których głównym celem jest zachowanie i kultywowanie bogatych obrzędów oraz zwyczajów związanych z tym świętem. Służyć temu mają także konkursy plastyczne i literackie skierowane do dzieci i młodzieży zmierzające do większego zainteresowania młodego pokolenia tradycjami świątecznymi ciągle żywymi w naszym regionie, Przegląd Grup Kolędniczych NIESOPUSTY, głównym celem jest promocja i przypominanie obyczajów związanych z żegnaniem Starego i witaniem Nowego Roku przez grupy dziadów. W każdej grupie przebierańców znajdują się: konie, cygan, panna młoda, żyd, śmierć, diabeł 40

i niedźwiedź. Wszystkie grupy składają życzenia prezentując jednocześnie swej przygotowany obrzęd. Potem odbywa się Festiwal Koni. Międzynarodowy Konkurs Heligonistów - Impreza mająca na celu zachowanie i popularyzację gry na heligonce oraz przybliżenie tradycyjnych utworów muzycznych górali żywieckich, wypoczywającym w gminie Węgierska Górka turystom. W jury zasiadają m.in. Paweł i Łukasz Golec. W przeglądzie uczestniczą muzycy z Polski, Czech i Słowacji. W imprezie uczestniczą również orkiestry dęte. ŁOSSOD Redyk Jesienny - Impreza kończy okres wypasu owiec. Ma na celu kontynuację tradycji i zwyczajów związanych z powrotem baców z hal, z gór. Uczestnicy mają okazję spróbować baraniny i owczego sera oraz napić się żętycy. Przy dźwiękach kapeli góralskiej jest okazja do wspaniałej zabawy i promocji regionu. Łossod odbywa się na Hali Boraczej, atrakcyjnym miejscu widokowym. Hołdymas Gazdowski, dawniej zwany Hołdymasy. Wyprawiali go gospodarze po zakończeniu ważniejszych prac w gospodarstwie np. po żniwach, wykopkach, sianokosach, co oznaczało lepsze jadło, zakrapiane czymś mocniejszym, dobrą zabawę z tańcami przy dźwiękach muzyki ludowej. W ten sposób dawniej, jak i obecnie wyraża się radość i zadowolenie z dobrze spełnionego obowiązku, cieszy się z szczęśliwie zebranych plonów. Obecnie jest to impreza, w której uczestniczą 4 Koła Gospodyń Wiejskich oraz Stowarzyszenie Producentów Kóz, Owiec i Zdrowej Żywności, Wawrzyńcowe Hudy w Ujsołach, Żywieckie Gody, Oscypek Fest Miyszani Łowiec w Koniakowie na Ochodzitej i w Istebnej na Stecówce, Święty Jan na Sałaszu Ochodzitej w Koniakowie, Festyn Istebniański w ramach Tygodnia Kultury Beskidzkiej, Święto koronki koniakowskiej, Rozsód Łowiec w Istebnej na Stecówce i na Ochodzitej w Koniakowie. Bogate tradycje kulturowe Beskidu Śląskiego i Żywieckiego podtrzymują i pomnażają twórcy ludowi oraz przekazują te umiejętności z pokolenie na pokolenie. W Beskidach żyje wielu utalentowanych rzeźbiarzy, malarzy, kwiaciarek, a także wytwórców ptaszków drewnianych, zabawek, instrumentów ludowych i rekwizytów obrzędowych. Beskid Śląski i Żywiecki należy do tych regionów w Polsce, w których tradycyjne rękodzieło ludowe jest pielęgnowane i ciągle rozwijane. Szczególnie wysokim kunsztem artystycznym odznaczają się wykonywane przez kobiety żywieckie hafty. Natomiast specyficzny rodzaj haftu tzw. warkoczykowy stosowany jest głównie do zdobienia stroju regionalnego górali beskidzkich. Beskidzki haft stosuje się również do zdobienia obrusów, bieżników, serwet wyszywanych na płótnie, galanterii z lnu i płótna - toreb, torebek, 41

kosmetyczek, pasków, odzieży, poduszek, zakładek, ozdób choinkowych, kartek okazjonalnych i obrazów. Największe skupisko twórców ludowych spotyka się w gminach: - Jeleśnia bibułkarstwo, kowalstwo artystyczne, rekwizyty obrzędowe, - Radziechowy-Wieprz malarstwo na szkle, rzeźba w drewnie, - Milówka rekwizyty obrzędowe, instrumentaliści, - Istebna koronkarstwo, haft. Obszar LGD znany jest także z długiej tradycji wytwarzania rekwizytów obrzędowych. Na terenie LGD działa również Muzeum Stara Chałupa w Milówce zostało otwarte jako obiekt do zwiedzania w 1988 r. Historia samej chałupy sięga XVIII w. Najstarszą częścią chałupy jest główna izba. Całość jest podpiwniczona i nakryta spadowym gontowym dachem. W głównej izbie chałupy koncentrowało się życie rodziny. Pełniła ona rolę zarówno kuchni jak i jadalni oraz pokoju gościnnego, a częściowo także sypialni. W 1992 r. z powodu braku środków na utrzymywanie obiektu, jego ostatnia właścicielka przekazała go na własność Gminie Milówka. Urząd Gminy zorganizował w nim muzeum regionalne. Obecne wyposażenie chałupy pochodzi z połowy XIX w. i zostało tu przekazane przez Muzeum w Żywcu, które w latach 80-tych odkupiło je od poprzedniej właścicielki obiektu. Niezwykle bogaty zbiór tradycyjnych instrumentów ludowych obejrzeć można w Muzeum Regionalnym w Istebnej. Mieści się ono w pięknej kurnej chacie z 1863 r., w której zachowały się dawne wnętrza oraz stara nalepa (palenisko). Ta stareńka "kurlawa" należała do Jana Kawuloka (1899-1976) słynnego istebniańskiego gawędziarza oraz muzyka - większość prezentowanych instrumentów została wykonana właśnie przez niego. W Jaworzynce znajduje się Muzeum Regionalne Na Grapie, mieszczące się w dużym drewnianym domu, w którym można zobaczyć ekspozycję dotyczącą kultury górali beskidzkich, stroje ludowe, dawne sprzęty domowe i gospodarcze, naczynia. Poza tym prezentowane są tu niezwykle ciekawe dzieła miejscowych twórców ludowych, m.in. rzeźby Jana Bojki. Mieszkańcy posiadają również swoje specyficzne ubiory. Stroje górali żywieckich zawierają elementy typowe dla strojów górali polskich, jak kapota, haftowana koszula i kamizelka w kolorze czarnym lub brązowym często zdobiona kolorowymi guzikami zwana bruclikiem, spodnie wełniane z pomponami w kolorze czerwonym lub niebieskim, kierpce czyli skórzane lekkie buty u mężczyzn. Męski strój ozdobiony jest parzenicami i lampasem. Żywieccy górale noszą czarne lub częściej brązowe kapoty zwane gunia. Strój męski jest nieco skromniejszy od stroju górali podhalańskich. Strój górali istebniańskich ma dużo cech wspólnych ze strojami sąsiednich górali żywieckich. Podstawą bytu miejscowej ludności stała się gospodarka pastersko-rolnicza oraz gospodarka leśna. Znalazła ona odbicie w stroju regionalnym, który niemal do ostatnich czasów zachował samodziałowe tkaniny lniane tj. płótna cienkie, grube, pacześne i zgrzebne, drelich i ćwilich, także tkaniny wełniane i sukna w naturalnych białych i brunatnych kolorach, oraz barwione. Strój górala beskidzkiego był skromny 42

i prosty, bardzo praktyczny z zarazem estetyczny. Zachował wiernie swe cechy pierwotne. Niemal wszystkie części ubioru góral sam sobie sporządzał z własnych materiałów albo też kupował je u innego górala. Region cechują również typowe zwyczaje góralskie, które ogniskują się wokół świąt kościelnych, a szczególnie wokół Bożego Narodzenia i Nowego Roku, oraz wokół typowo pasterskich elementów kalendarza jak redyk wiosenny i jesienny. Charakterystyczne elementy tych obchodów to oczywiście muzyka i tańce. Górale Żywieccy tańczą tańce lokalne jak hajduk czy siustany oraz typowe tańce góralskie jak zbójnicki czy drobiony, natomiast górale śląscy tańczą taniec owięziok - jest to jeden z najbardziej charakterystycznych tańców górali śląskich zarówno od strony wokalnej i ruchowej. Stałymi elementami tych tańców są popisy zręczności, skoki i inne popisy akrobatyczne. Kobieta w tańcu zwykle bockuje to znaczy towarzyszy mężczyźnie, który popisuje się sprawnością i przyśpiewuje lub wykonuje obroty. Folklor Żywiecczyzny zawiera także rdzenne elementy wywodzące się z połączenia kultury miejskiej z wiejską. Stałym elementem takiego połączenia są zwyczaje związane z Świętami Bożego Narodzenia obchodzonymi w góralszczyźnie niezwykle okazale i kolędowaniem. Do dzisiaj na wsiach Żywieckich żywe są obrzędy kolędowania całych grup kolędniczych, w których obecne są typowo jasełkowe postacie śmierci, diabła, turonia, pastuszków i trzech króli. Natomiast w dzień św. Mikołaja, patrona pasterzy, chroniącego trzody przed wilkami, na wsie beskidzkie wyruszały grupy przebierańców, których celem było, obok obdarowywania dzieci, odstraszanie zła i zapewnienie pomyślnych zbiorów w następnym roku. Uwarunkowania historyczne Żywiecki Raj posiada bardzo bogatą i ciekawą historię, która ukształtowała obecne społeczeństwo i gospodarkę. Wpłynęła również na kulturę i tradycję. Początki zasiedlenia Beskidu Śląskiego przypadają na wiek XV osadnictwo zaś rdzenia gór na początek względnie koniec w. XVI (Istebna, Jaworzynka, Mosty), pełny zaś jego rozwój na wiek XVII., natomiast w XV wieku wokół miasta położonego u zbiegu Soły i Koszarawy istniało już 10 wsi: Stary Żywiec, Zabłocie, Radziechowy, Wieprz, Cięcina, Lipowa, Pietrzykowice i Sporysz. Do najstarszych zaliczane są Stary Żywiec, Zabłocie, Lipowa i Pietrzykowice. Reszta terenów położona stanowiła zwartą puszczę karpacką, trudnodostępną, z korytami rzek jako głównymi arteriami komunikacyjnymi. Główny nurt osadniczy zasiedlający hale, polany i zbocza górskie stanowili Wołosi. Oni to z reguły byli założycielami wsi zarębnych. Wołosi wyspecjalizowali się w hodowli "małego bydła" zwanego też bydłem wałaskim (owce, kozy, rzadziej świnie) na halach oraz w przerobie mleka owczego. Trudnili się też produkcją wyrobów z drewna głównie gontów, budownictwem drewnianym, spławem drewna i wyrobem sukna wałaskiego produkowanego w foluszach. Na zlecenie właścicieli dóbr zajmowali się utrzymywaniem porządku publicznego i ochroną lasów. Z nich też wywodzili się gajni i rzemieślnicy wiejscy. Z wołoskich wsi zarębnych w XVII i XVIII wieku rekrutowała się większość komapanii zbójnickich. W drugiej połowie wieku XIX ilość bydła wałaskiego zaczęła gwałtownie maleć z powodu licznych ograniczeń i utrudnień 43

stosowanych przez żywiecką administrację dóbr arcyksiążęcych. W roku 1848 chłopi w Galicji zostali uwłaszczeni i otrzymali wolność osobistą. Szlachta zachowała dla siebie przywilej propinacyjny i serwituty leśne i pastwiskowe, które w praktyce dla chłopa oznaczały zakaz wstępu do lasu i zakaz wypasu bydła chłopskiego w lasach i na pastwiskach pańskich. Brak możliwości zatrudnienia poza rolnictwem powodował przeludnienie wsi i karłowacenie gospodarstw chłopskich, a także pijaństwo rozwinięte tu na niespotykaną skalę. Biorąc pod uwagę krainy historyczne obejmujące obszar LGD, większa część Beskidu Śląskiego (części zachodnia, centralna i północna) wchodzi w obszar Górnego Śląska (a dokładniej Śląska Cieszyńskiego). Części wschodnia i południowo-wschodnia to tereny Małopolski (a konkretniej tzw. ziemi żywieckiej lub Żywiecczyzny). Związek zachodnich kresów Małopolski ze Śląskiem rozpoczął się w okresie rozbicia dzielnicowego. Książę krakowski - Kazimierz Sprawiedliwy w 1179 roku przekazał Piastom opolsko-raciborskim m.in. grody Oświęcim i Zator puszczami Beskidu Żywieckiego i Małego, które wówczas były niezamieszkane. Sto lat później kolejne podziały spadkowe doprowadziły do wyodrębnienia się księstwa cieszyńsko-oświęcimskiego, które istniało w latach 1290-1316, obejmując swymi granicami w przybliżeniu te tereny, które dziś nazywamy Podbeskidziem, czyli obszar dawnego województwa bielskiego. Taki stan trwał jednak krótko, dalsze podziały schedy spowodowały powstanie samodzielnych księstw: cieszyńskiego i oświęcimskiego. Księstwo Cieszyńskie związało trwale swe losy - podobnie jak reszta Śląska - z Czechami, odpadając na kilkaset lat od Polski. Dopiero w XVII w., po wygaśnięciu rodzimej dynastii - po śmierci Franciszka Wielopolskiego i po śmierci Karola, dobra żywieckie zakupili Habsburgowie spokrewnieni z cesarską rodziną w Wiedniu. W roku 1838 Adam Wielopolski zaręczony z bogatą panną we Lwowie sprzedał zadłużone dobra żywieckie arcyksięciu Karolowi Ludwikowi Habsburgowi, synowi cesarza Leopolda II. Habsburgowie drogą nieustannych zakupów powiększyli swoje dobra nabytkami w rejonie Lanckorony, Białej i Cieszyna. Szczególnie zaś interesowały ich lasy, których powierzchnia w 1945 roku sięgała 44 tysięcy hektarów. Gospodarka leśna Habsburgów w Beskidzie Żywieckim i Małym oceniana jest jako przodująca w skali Polski, a także Europy. W sąsiedztwie zamku Komorowskich i Wielopolskich /starego zamku/ powstała nowoczesna okazała rezydencja - pałac Habsburgów. W 1856 roku uruchomiony został Browar Arcyksiążęcy, który po dzień dzisiejszy sławi imię miasta na całym świecie. W podarowanym pałacyku w Rajczy było do niedawna sanatorium, a obecnie mieści się tam dom pomocy społecznej. Ostatni z Habsburgów Karol Olbracht przyjął obywatelstwo polskie w czasie zajęcia kraju przez Niemców w 1939 roku odmówił jakiejkolwiek współpracy z nimi, za co był wraz z rodziną represjonowany. Po okresie wojennym większość majątków i zakładów produkcyjnych znacjonalizowano. Przede wszystkim dobra należące do Habsburgów, czego najlepszym przykładem był Browar Żywiec, produkujące jedno z najlepszych piw w Polsce, eksportowanych na cały świat. W tym okresie rozwinęło się na szerszą skalę rolnictwo i rozwój turystyki. 44

Księstwo Oświęcimskie również uzależnione od Korony Czeskiej, w 1445 r. zostało podzielone na część oświęcimską i zatorską, rozwijało się początkowo podobnie jak Księstwo Cieszyńskie. Zręczna polityka Jagiellonów zapobiegła jednak ostatecznej utraty przez Polskę więzi z tymi ziemiami. W 1462 r. zniesiona została zależność lenna Oświęcimia i Zatora od Czech. W ciągu następnego stulecia władcom polskim stopniowo udawało się wiązać te tereny z Koroną, by ostatecznie inkorporować je w roku 1564. Już wcześniej została faktycznie do Polski wcielona Żywiecczyzna, historycznie stanowiąca część Ziemi Oświęcimskiej. 2.3. Ocena społeczno-gospodarcza obszaru, w tym potencjału demograficznego i gospodarczego obszaru oraz poziomu aktywności społecznej Liczba ludności na terenie LSR wynosiła 108 007 (stan na koniec 2006 roku). Do obszaru o najwyższej koncentracji ludności należą Łodygowice (377 osoby na 1 km 2 ). Najsłabiej zaludnione gminy to Ujsoły (42 osoby na 1 km 2 ) i Rajcza (69 osób na 1 km 2 ). Liczbę ludności w poszczególnych gminach przedstawia tabela. Tabela 5. Ludność w gminach objętych działaniem LGD na dzień 31 grudnia 2006r. Wyszczególnienie Ludność w 2006r. ogółem Udział % do ludności powiatu żywieckiego* Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS. Powierzchnia w km 2 Czernichów 6 430 4,28 56 113 Istebna 11 371 6,69* 84 134 Jeleśnia 13 511 9,00 170 79 Koszarawa 2 522 1,68 32 79 Lipowa 9 769 6,51 59 169 Łodygowice 13 372 8,91 36 377 Milówka 10 017 6,67 99 101 Radziechowy- Wieprz 12 510 8,33 65 194 Rajcza 9 027 6,01 131 69 Ujsoły 4 705 3,13 110 42 Węgierska Górka 14773 9,84 76 192 * w przypadku gminy Istebna do ludności powiatu cieszyńskiego Ludność na 1 km 2 Ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowi 21,91% ludności obszaru, w wieku produkcyjnym 62,36% ludności obszaru, a w wieku poprodukcyjnym 15,74%. Tabela 6. Ludność w wieku przedprodukcyjnycm, produkcyjnym i poprodukcyjnym w gminach objętych działaniem LGD na dzień 31 grudnia 2008r. 45

Wyszczególnienie Ludność w 2008r. ogółem W tym kobiety Ludność w wieku Przedprodukcyjnym Produkcyjnym Poprodukcyjnym Kobiety na 100 mężczyzn Czernichów 6348 3271 1252 4040 1056 106,3 Istebna 11345 5686 2821 7060 1464 100,5 Jeleśnia 13409 6769 2897 8258 2254 101,9 Koszarawa 2493 1259 550 1545 398 102,0 Lipowa 9917 5072 2239 6272 1406 104,7 Łodygowice 13535 6952 2844 8605 2086 105,6 Milówka 9999 5111 2209 6149 1641 104,6 Radziechowy- Wieprz 12573 6404 2852 7862 1859 103,8 Rajcza 9014 4605 1827 5503 1684 104,4 Ujsoły 4633 2304 958 2781 894 98,9 Węgierska Górka 14703 7433 3204 9251 2248 102,2 Analizując poziom bezrobocia i jego płynność na obszarze LGD stwierdzić można, iż stopa bezrobocia spada i wzrasta porównywalnie do stopy bezrobocia w kraju i naszym województwie. Tabela 7. Liczba bezrobotnych ogółem, spadek/ wzrost poziomu bezrobocia oraz stopa bezrobocia w poszczególnych gminach Żywieckiego Raju - stan na 31.12.2008r. i 31.09.2009r. Liczba bezrobotnych Spadek/ wzrost Wskaźnik Pozostający bez poziomu bezrobocia W wieku pracy powyżej Powiaty/ gminy bezrobocia rejestrowanego (na 31.12.2008 31.09.2009 do 24 lat 12 miesięcy w stosunku do dzień 31.09.2009r.) 31.12.2008r. Powiat cieszyński: 4 478 5 296 + 818 4,9 % 1 246 1 222 Istebna 315 360 + 45 5,3 % 118 106 Powiat żywiecki: 4 329 6 122 + 1793 6,3 % 1 425 1 735 Czernichów 170 215 + 45 5,0 % 46 73 Jeleśnia 340 524 + 184 6,2 % 129 147 Koszarawa 65 109 + 44 6,8 % 36 23 Lipowa 307 423 + 116 6,7 % 77 129 Łodygowice 297 468 + 171 5,4 % 95 108 Milówka 276 361 + 85 5,6 % 116 96 Radziechowy- Wieprz 386 546 + 160 7,1 % 130 126 Rajcza 381 490 + 109 8,1 % 111 165 Ujsoły 168 200 + 32 7,3 % 39 68 Węgierska Górka 498 686 + 188 6,7 % 157 226 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS. Wraz ze wzrostem liczby zarejestrowanych wzrosło natężenie zjawiska, mierzone wysokością stopy bezrobocia. W ciągu prawie roku wysokość stopy bezrobocia wzrosła o 1,6 punktu procentowego w województwie śląskim (o 1,4 w Polsce) i o 0,3 w powiecie cieszyńskim, a o 1,7 w powiecie żywieckim. Na koniec grudnia 2008 r. wysokość stopy bezrobocia na Śląsku przyjęła wartość 6,9% (kraj 9,5%), w powiecie żywieckim 4,6%, powiat cieszyński 4,1%, na 31.09.2009r. 46

w powiecie żywieckim 6,3%, powiat cieszyński 4,9%, województwo śląskie 8,5%, Polska 10,9%. Największa stopa bezrobocia występuje w gminach Rajcza (8,1%), Ujsoły (7,3%), Radziechowy- Wieprz (7,1%), a najniższa w gminach Czernichów (5,0%), Istebna (5,3%0, Łodygowice (5,4%). Największy przyrost osób bezrobotnych zanotowano w gminach Węgierska Górka, Jeleśnia, Łodygowice, a najniższy w gminach: Ujsoły, Koszarawa, Czernichów i Istebna. Wykres 3. Liczba bezrobotnych ogółem w poszczególnych gminach Żywieckiego Raju - stan na 31.12.2008r. i 31.09.2009r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS. Bez względu na rok sprawozdawczy stopa bezrobocia w województwie śląskim jest znacznie niższa od ogólnopolskiej, podobna sytuacja wystąpiła w powiecie cieszyńskim gminie Istebna. Pomimo dużego przywiązania mieszkańców do tych ziem, zauważa się również tutaj problem emigracji zarobkowej, tzn. wyjazdu dużej liczby młodych mieszkańców do większych ośrodków miejskich (Kraków, aglomeracja śląska) lub za granicę. Jest spowodowane przede wszystkim brakiem perspektyw rozwoju, dużym bezrobociem oraz niższymi zarobkami niż w dużych ośrodkach miejskich. W stosunku do sytuacji z grudnia 2008r. stan bezrobocia wzrósł we wszystkich gminach Żywieckiego Raju, co wynikało z sytuacji makroekonomicznej w kraju i na świecie. Analizując stany bezrobocia w poszczególnych gminach Żywieckiego Raju stwierdzamy, że w ciągu prawie roku poziom udziału bezrobotnych kobiet wśród ogółu zarejestrowanych zmniejszył się w ośmiu gminach należących do LGD, wzrost udziału kobiet bezrobotnych odnotowano w gminie Milówka, Czernichów, Jeleśnia. 47

Wykres 4. Liczba bezrobotnych ogółem w poszczególnych gminach Żywieckiego Raju stan na 31 wrzesień 2009r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS. Najwyższy poziom udziału bezrobotnych kobiet wśród ogółu zarejestrowanych występuje w gminie Milówka 63,71% % ogółu bezrobotnych to bezrobotne kobiety, Czernichów - 60, Węgierska Górak 59,04%. Najniższy poziom udziału bezrobotnych kobiet wśród ogółu zarejestrowanych występuje w gminie Istebna 45,83% ogółu bezrobotnych to bezrobotne kobiety, Ujsoły 46,50%, 51,15%. Największy wzrost ilości bezrobotnych kobiet miał miejsce w gminie Jeleśnia (wzrost o 99 osób), Łodygowice (o 94), Węgierska Górka (o 88), Radziechowy-Wieprz (o 87), spadek odnotowano jedynie w gminie Istebna (o 1 osobę). Tabela 8. Ruch naturalny ludności w 2008r. Zgony Zgony Urodzenia Przyrost Małżeństwa Urodzenia Przyrost Małżeństwa Wyszczególnienie żywe Ogółem W tym naturalny żywe Ogółem W tym naturalny niemowląt niemowląt W liczbach bezwzględnych Na 1000 ludności Istebna 73 121 99 1 22 7,2 11,6 9,5 8,3 2,1 Czernichów 43 62 65 1-3 6,6 9,6 10,0 16,1-0,5 Jeleśnia 93 158 159 - -1 6,9 11,7 11,8 - -0,1 Koszarawa 15 26 38 - -12 6,0 10,4 15,2 - -4,8 Lipowa 69 129 106-23 7,0 13,0 10,7-2,3 Łodygowice 88 159 118-41 6,5 11,8 8,8-3,0 Milówka 66 99 111 - -12 6,6 9,9 11,1 - -1,2 Radziechowy- Wieprz 89 143 130 1 13 7,1 11,4 10,3 7,0 1,0 Rajcza 71 105 128 - -23 7,9 11,7 14,2 - -2,6 Ujsoły 24 46 48 - -2 5,1 9,8 10,2 - -0,4 Węgierska Górka 92 191 122-69 6,2 12,9 8,2-4,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS. 48