NaCoBeZu klasa 8 Dział programu Temat nacobezu I. Genetyka 1. Czym jest genetyka? wymieniam zakres badao genetyki rozróżniam cechy dziedziczne i niedziedziczne wskazuję cechy indywidualne i gatunkowe omawiam zastosowania genetyki w różnych dziedzinach nauki obserwuję zmiennośd wśród ludzi 2. Nośnik informacji genetycznej DNA omawiam budowę i funkcje DNA definiuję pojęcia: kariotyp, nukleotyd, helisa i gen wykazuję rolę jądra komórkowego opisuję budowę chromosomu (chromatyda, centromer) omawiam kariotyp człowieka wykazuję rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej wyjaśniam przebieg replikacji DNA wykazuję rolę replikacji DNA w zachowaniu niezmienionej informacji genetycznej omawiam budowę i funkcję RNA 3. Podziały komórkowe definiuję pojęcia: komórki macierzyste, komórki potomne, komórki haploidalne, komórki diploidalne i chromosomy homologiczne omawiam znaczenia mitozy i mejozy omawiam przebieg mitozy i mejozy wykazuję konieczności redukcji ilości materiału genetycznego w komórkach macierzystych gamet omawiam znaczenie rekombinacji genetycznej 4. Podstawowe prawa dziedziczenia rozpoznaję allele dominujące i recesywne definiuję pojęcia: fenotyp, genotyp, homozygota dominująca, homozygota recesywna i heterozygota omawiam prawo czystości gamet wyjaśniam symboli używanych przy tworzeniu krzyżówek genetycznych rozwiązuję krzyżówki genetyczne wyjaśniam mechanizm dziedziczenia cech jednogenowych
5. Dziedziczenie cech u człowieka omawiam proces powstawania białka poznanie przykładów cech recesywnych i dominujących człowieka określam cechy człowieka, które są zarówno wynikiem działania genów, jak i czynników środowiska definiuję pojęcia heterozygota i homozygota przewiduję wystąpienie cech u potomstwa na podstawie krzyżówki genetycznej ustalam prawdopodobieostwo występowania cechy u potomstwa, jeśli nie są znane genotypy obojga rodziców 6. Dziedziczenie płci u człowieka określam, czym są autosomy i chromosomy płci wyjaśniam rolę autosomów i chromosomów płci omawiam mechanizm dziedziczenia płci omawiam nosicielstwo chorób pod kątem dziedziczenia płci charakteryzuję choroby sprzężone z płcią 7. Dziedziczenie grup krwi wyjaśniam mechanizm dziedziczenia grup krwi (układ AB0) interpretuję symbole stosowane w krzyżówkach ilustrujących dziedziczenie grup krwi omawiam dziedziczenie czynnika Rh wyjaśniam mechanizm możliwości wystąpienia konfliktu serologicznego wskazuję wpływ środowiska na kształtowanie się cech osobniczych 8. Mutacje omawiam rodzaje mutacji wyjaśniam mechanizm powstawania mutacji genowych i chromosomalnych analizuję przyczyny mutacji wyjaśniam rolę mutacji w kształtowaniu zmienności organizmów omawiam mechanizm dziedziczenia fenyloketonurii, mukowiscydozy i zespołu Downa omawiam znaczenie poradnictwa genetycznego wykazuję znaczenie badao prenatalnych II. Ewolucja życia 11. Ewolucja i jej dowody wyjaśniam proces ewolucji omawiam dowody ewolucji objaśniam etapy powstawania skamieniałości porównuję ogniwa pośrednie ewolucji przedstawiam przykłady reliktów wykazuję jednośd budowy i funkcjonowania organizmów wskazuję przykłady narządów szczątkowych w organizmie człowieka wyjaśniam różnicę między narządami homologicznymi i analogicznymi 12. Mechanizmy ewolucji wymieniam główne założenia teorii ewolucji Karola Darwina wyjaśniam rolę endemitów z Galapagos wskazuję izolację geograficzną jako drogę do powstawania nowych gatunków uzasadniam, że walka o byt jest formą doboru naturalnego
wskazuję różnice pomiędzy doborem naturalnym a doborem sztucznym omawiam główne założenia syntetycznej teorii ewolucji 13. Pochodzenie człowieka wskazanie stanowiska systematycznego człowieka wykazanie, że naczelne to ewolucyjni krewni człowieka prezentowanie cech wspólnych człowieka oraz innych człekokształtnych wykazanie różnic między człowiekiem a innymi naczelnymi analizowanie przebiegu ewolucji człowieka III. Ekologia 16. Organizm a środowisko omawiam zakres badao ekologii wykazuję zależności między czynnikami środowiska a występowaniem gatunków interpretuję wykresy zakresu tolerancji organizmów omawiam przykłady zależności występowania gatunków od czynników środowiska praktycznie wykorzystuję zakres tolerancji w skali porostowej 17. Cechy populacji omawiam związek między populacją a gatunkiem wykazuję zależnośd między liczebnością a zagęszczeniem populacji opisuję cechy populacji wpływających na jej liczebnośd i zagęszczenie analizuję różne typy rozmieszczenia organizmów definiuję pojęcia struktura płciowa i wiekowa populacji wyjaśniam sposób odczytywania i analizowania danych z piramid wieku obliczam zagęszczenie populacji 18. Konkurencja wymieniam rodzaje zależności występujących między organizmami określam, na czym polega konkurencja wewnątrzgatunkowa i międzygatunkowa wskazuję zasoby, o które konkurują organizmy omawiam skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej 19. Drapieżnictwo. Roślinożernośd oceniam znaczenie drapieżników i roślinożerców w środowisku wykazuję adaptację drapieżników i roślinożerców do zdobywania pokarmu omawiam różne strategie polowao stosowanych przez drapieżniki prezentuję sposoby obrony organizmów przed drapieżnikami przedstawiam sposoby bronienia się roślin przed zjadaniem wymieniam przykłady roślin drapieżnych i ich przystosowania do zdobywania pokarmu 20. Pasożytnictwo wyjaśniam, na czym polega pasożytnictwo przedstawiam rodzaje pasożytów wewnętrznych i zewnętrznych omawiam przystosowania organizmów do pasożytniczego trybu życia oceniam znaczenie pasożytnictwa w przyrodzie 21. Nieantagonistyczne zależności między gatunkami charakteryzuję nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe wykazuję różnicę między symbiozą i protokooperacją wskazuję różnicę między mutualizmem a komensalizmem omawiam różne przykłady nieantagonistycznych zależności między organizmami
22. Czym jest ekosystem? omawiam składniki ożywionych i nieożywionych części ekosystemu wyjaśniam różnice między ekosystemami sztucznymi a naturalnymi porównuję sukcesję pierwotną i wtórną podaję przykłady wykorzystania ekosystemów przez człowieka 23. Zależności pokarmowe oceniam rolę producentów, konsumentów i destruentów w ekosystemie wykazuję istnienie w ekosystemach łaocuchów i sieci pokarmowych wskazuję przykładowe czynniki wpływające na zakłócenie równowagi w ekosystemie przewiduję skutki zaburzenia równowagi w ekosystemie 24. Materia i energia w ekosystemie wykazuję rolę producentów, konsumentów i destruentów w obiegu materii omawiam obieg węgla w ekosystemie analizuję przyczyny zaburzeo w krążeniu materii w ekosystemach wykazuję przepływ energii w ekosystemie wyjaśniam sposób odczytywania informacji z piramid ekologicznych 25. Lekcja terenowa organizmy w środowisku obserwuję wpływ czynników środowiska na organizmy badam zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki obserwuję rozmieszczenia organizmów w przestrzeni obserwuję zagęszczenie i liczebnośd wybranych gatunków IV. Człowiek i środowisko 28. Różnorodnośd biologiczna omawiam poziomy różnorodności biologicznej wyjaśniam wpływ klimatu na zmiany bioróżnorodności wykazuję zmiany bioróżnorodności podczas sukcesji wyjaśniam skutki zmniejszania się różnorodności biologicznej 29. Wpływ człowieka na różnorodnośd biologiczną 30. Racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody wskazuję zależności między działalnością człowieka a zmianą czynników środowiskowych wpływających na spadek różnorodności biologicznej wykazuję, w jaki sposób działalnośd człowieka wpływa na eliminowanie gatunków oceniam wpływ wprowadzania obcych gatunków na bioróżnorodnośd w Polsce rozpoznaję zasoby przyrody w aspekcie możliwości ich odnawiania się wykazuję skutki niewłaściwej eksploatacji zasobów wyjaśniam, na czym polega zasada zrównoważonego rozwoju wskazuję działania prowadzące do poprawy stanu środowiska uzasadniam koniecznośd segregowania odpadów 31. Sposoby ochrony przyrody wymieniam cele i rodzaje ochrony przyrody wskazuję metody ochrony obszarowej
charakteryzuję Europejską Sied Ekologiczną Natura 2000 wyjaśniam zadania ochrony indywidualnej i gatunkowej wykazuję różnicę między ochroną gatunkową ścisłą a częściową prezentuję wybrane przykłady czynnej ochrony przyrody w Polsce