Jakuba i Judy Andrzej Rolewicz 1
Jakuba i Judy. Tytuł (celowo niegramatyczny) nawiązuje do książki Galacjan i Rzymian, o podobnej konstrukcji nie tylko tytułu, ale i całej struktury studium. Na wzór niezwykle cennej pracy Paula A. Pomerville'a 1 analiza Listu Jakuba i Listu Judy rozpoczyna się od poznania autora listu, jego poglądów, umiejscowienia w określonych warunkach historycznych, następnie przyglądamy się adresatom i dopiero wtedy analizujemy treść listu. 1 Paul A. Pomerville Galacjan i Rzymian 2
1. Kim był Jakub? Nowy Testament mówi o matce Jezusa, Marii oraz jego braciach Jakubie, Józefie (Jozesie), Judzie i Szymonie. Z kontekstu wynika, że to jego rodzeństwo. Z kolei w relacji spod krzyża występuje Maria, matka Jakuba i Józefa, która jednak nie jest nazwana matką Jezusa. Wreszcie u Jana mamy i matkę Jezusa i jej siostrę, Marię, żonę Kleofasa. Nikt jednak nie daje dwóm swoim córkom tego samego imienia (Maria). Musiały by to być kuzynki, a w najlepszym razie siostry przyrodnie. Tak więc Jakub (i Juda) byliby dość dalekimi krewnymi Jezusa, nawet nie kuzynami, ale synami kuzynki matki. Jeżeli chcesz, porównaj samodzielnie teksty, które o tym mówią: Mar 6:1-6 "(1) I wyszedł stamtąd, i udał się w swoje rodzinne strony, i szli za nim uczniowie jego. (2) A gdy nastał sabat, zaczął nauczać w synagodze, a wielu słuchaczy zdumiewało się i mówiło: Skądże to ma? I co to za mądrość, która jest mu dana? I te cuda, których dokonują jego ręce? (3) Czy to nie jest ów cieśla, syn Marii, i brat Jakuba, i Jozesa, i Judy, i Szymona? A jego siostry, czyż nie ma ich tutaj u nas? I gorszyli się nim. (4) A Jezus rzekł im: Nigdzie prorok nie jest pozbawiony czci, chyba tylko w ojczyźnie swojej i pośród krewnych swoich, i w domu swoim. (5) I nie mógł tam dokonać żadnego cudu, tylko niektórych chorych uzdrowił, wkładając na nich ręce. I dziwił się ich niedowiarstwu. I obchodził okoliczne osiedla, i nauczał." analogicznie: Mar 15:40-41 "(40) Były też niewiasty, które się przypatrywały z daleka, między nimi Maria Magdalena i Maria, matka Jakuba Mniejszego, i Jozesa, i Salome, (41) które, gdy był w Galilei, chodziły za nim i posługiwały mu, i wiele innych, które wraz z nim przyszły do Jerozolimy." Mt 13:54-58 "(54) A przyszedłszy w swoje ojczyste strony, nauczał w synagodze ich, tak iż się bardzo zdumiewali i mówili: Skąd ma tę mądrość i te cudowne moce? (55) Czyż nie jest to syn cieśli? Czyż matce jego nie jest na imię Maria, a braciom jego Jakub, Józef, Szymon i Juda? (56) A siostry jego, czyż nie są wszystkie u nas? Skąd ma tedy to wszystko? (57) I gorszyli się z niego. A Jezus rzekł im: Nigdzie prorok nie jest pozbawiony czci, chyba tylko w ojczyźnie i w swoim domu. (58) I nie uczynił tam wielu cudów z powodu ich niewiary." więc: Mt 27:55-56 "(55) A było tam wiele niewiast, które z daleka się przypatrywały; przyszły one za Jezusem od Galilei i posługiwały mu. (56) Wśród nich była Maria Magdalena i Maria, matka Jakuba i Józefa, i matka synów Zebedeuszowych." do tego: J 19:25-27 "(25) A stały pod krzyżem Jezusa matka jego i siostra matki jego, Maria, żona Kleofasa, i Maria Magdalena. (26) A gdy Jezus ujrzał matkę i ucznia, którego miłował, stojącego przy niej, rzekł do matki: Niewiasto, oto syn twój! (27) Potem rzekł do ucznia: Oto matka twoja! I od owej godziny wziął ją ów uczeń do siebie." Jakub i jego bracia nigdy nie są nazwani kuzynami Jezusa, a zawsze braćmi. Czasami wysuwa się argument, że w języku aramejskim brata i kuzyna określa się tym samym słowem. To prawda, ale w grece już nie. W Nowym Testamencie można 3
znaleźć określenie kuzyn (ο ανεψιος - dosłownie brat stryjeczny lub cioteczny), np. Kol 4:10 "Pozdrawia was Arystarch, mój współwięzień, i Marek, kuzyn Barnaby", tłumaczenie wg Biblii Tysiąclecia. Najbardziej logiczne wyjaśnienie tych trudności jest takie, że Maria i jej kuzynka, też Maria, żona Kleofasa mieszkały razem po śmierci Józefa, męża Marii. Jezus i Jakub wychowali się razem, nazywani byli braćmi zgodnie z semicką tradycją. Prawdopodobnie jeszcze za życia Józefa rodziny utrzymywały bliskie więzi, np. pielgrzymując co roku do Jerozolimy na Święto Paschy. (Łuk.2:41). Może to wyjaśnić, dlaczego Józef i Maria na cały dzień stracili z oczu 12-letniego Jezusa i zaczęli go szukać dopiero pod wieczór byli przekonani, że wędruje razem z Jakubem i jego braćmi: Łuk 2:44 " a mniemając, iż jest pośród podróżnych, uszli dzień drogi i szukali go między krewnymi i znajomymi." Dodatkowego argumentu dostarcza relacja Jana o ukrzyżowaniu Jezusa, w której Jezus powierza swoją matkę Janowi. Gdyby Jakub, Juda i pozostali bracia byli synami Marii, to na nich spoczywał by obowiązek zaopiekowania się matką. Podsumowując: Jakub, Józef, Juda i Szymon prawdopodobnie byli dziećmi kuzynki Matki Jezusa, również Marii, żony Kleofasa. Być może razem się wychowywali, zwłaszcza po śmierci Józefa, męża Marii. Określani byli z semicka braćmi Jezusa i to określenie przylgnęło do nich na zawsze. Sprawdź, czy uważnie czytasz: 1. Jak ewangelista Jan określa pokrewieństwo między Marią, matką Jezusa, a Marią, żoną Kleofasa?... 2.Wymień imiona braci Jezusa:..... Odpowiedzi w stopce 2 3 2 siostry 3 Jakub, Józef (Jozes), Juda i Szymon 4
2. Fakty z życia Jakuba i braci. Bracia Jezusa byli wraz z nim i Marią na weselu w Kanie Galilejskiej: J 2:1-12 "(1) A trzeciego dnia było wesele w Kanie Galilejskiej i była tam matka Jezusa. (2) Zaproszono też Jezusa wraz z jego uczniami na to wesele. (...) (11) Takiego pierwszego cudu dokonał Jezus w Kanie Galilejskiej; i objawił chwałę swoją, i uwierzyli weń uczniowie jego. (12) Potem udał się do Kafarnaum wraz z matką swoją i braćmi, i uczniami swoimi, i tam pozostali kilka dni." Po tym obiecującym początku drogi Jezusa i jego braci zaczynają się rozchodzić. Mamy aż nadto świadectw o sceptycznej postawie jego krewnych wobec misji Jezusa: Mar 3:20-35 "(20) I poszedł do domu. I znowu zgromadził się lud, tak iż nie mogli nawet spożyć chleba. (21) A krewni, gdy o tym usłyszeli, przyszli, aby go pochwycić, mówili bowiem, że odszedł od zmysłów. (22) A uczeni w Piśmie, którzy przybyli z Jerozolimy, mówili, że ma Belzebuba i że mocą księcia demonów wypędza demony.(...) (30) Bo mówili: Ma ducha nieczystego. (31) Wtedy przyszli matka i bracia jego, a stojąc przed domem, posłali po niego i kazali go zawołać. (32) A wokół niego siedział lud. I powiedzieli mu: Oto matka twoja i bracia twoi, i siostry twoje są przed domem i poszukują cię. (33) I odpowiadając, rzekł im: Któż jest matką moją i braćmi? (34) I powiódł oczyma po tych, którzy wokół niego siedzieli, i rzekł: Oto matka moja i bracia moi. (35) Ktokolwiek czyni wolę Bożą, ten jest moim bratem i siostrą, i matką." Podobnie: J 7:1-10 bw "(1) A potem chodził Jezus po Galilei; nie chciał bowiem iść do Judei, bo Żydzi zamierzali go zabić. (2) A było blisko żydowskie święto namiotów. (3) Rzekli więc do niego bracia jego: Odejdź stąd i idź do Judei, żeby i uczniowie twoi widzieli dzieła, które czynisz. (4) Nikt bowiem nic w skrytości nie czyni, jeśli chce być znany. Skoro takie rzeczy czynisz, daj się poznać światu. (5) Bo nawet bracia jego nie wierzyli w niego. (6) Wtedy Jezus powiedział do nich: Czas mój jeszcze nie nadszedł, lecz dla was zawsze jest właściwa pora. (...) (8) Wy idźcie na to święto; Ja jeszcze nie pójdę na to święto, ponieważ mój czas jeszcze się nie wypełnił. (9) To im powiedział i pozostał w Galilei. (10) A gdy bracia jego poszli na święto, wtedy i On poszedł, nie jawnie, lecz jakby po kryjomu." Mimo to matka Jakuba i jego braci wraz z innymi kobietami towarzyszyła Jezusowi w Galilei i w jego ostatniej podróży do Jerozolimy: Mt 27:55-56 "(55) A było tam wiele niewiast, które z daleka się przypatrywały; przyszły one za Jezusem od Galilei i posługiwały mu. (56) Wśród nich była Maria Magdalena i Maria, matka Jakuba i Józefa, i matka synów Zebedeuszowych." Co na to Kleofas? W tym czasie bracia Jezusa byli już żonaci: 1Kor 9:5 "Czy nie wolno nam zabierać z sobą żony chrześcijanki, jak czynią 5
pozostali apostołowie i bracia Pańscy, i Kefas?" Przełom dokonał się dopiero po zmartwychwstaniu Jezusa: 1Kor 15:3-8 "(3) Najpierw bowiem podałem wam to, co i ja przejąłem, że Chrystus umarł za grzechy nasze według Pism (4) i że został pogrzebany, i że dnia trzeciego został z martwych wzbudzony według Pism, (5) i że ukazał się Kefasowi, potem dwunastu; (6) potem ukazał się więcej niż pięciuset braciom naraz, z których większość dotychczas żyje, niektórzy zaś zasnęli; (7) potem ukazał się Jakubowi, następnie wszystkim apostołom; (8) a w końcu po wszystkich ukazał się i mnie jako poronionemu płodowi." Fakt, że Jezus objawił się po zmartwychwstaniu Jakubowi stanowił podstawę do nazywania go (sporadycznie) apostołem:gal 1:19 "a innego z apostołów nie widziałem oprócz Jakuba, brata Pańskiego." Jakub oczywiście nie był jednym z Dwunastu, jednak aby być apostołem trzeba było być świadkiem zmartwychwstania 4. W każdym razie, indywidualne objawienie się po zmartwychwstaniu świadczyło tak jak w przypadku Pawła o szczególnym wyróżnieniu. Od tego czasu już zawsze widzimy Jakuba wśród uczniów: Dz.Ap. 1:4-14 "(4) A spożywając z nimi posiłek, nakazał im: Nie oddalajcie się z Jerozolimy, lecz oczekujcie obietnicy Ojca, o której słyszeliście ode mnie; (5) Jan bowiem chrzcił wodą, ale wy po niewielu dniach będziecie ochrzczeni Duchem Świętym.(...) (12) Wtedy powrócili do Jerozolimy z Góry, zwanej Oliwną, która leży w pobliżu Jerozolimy w odległości drogi na jeden sabat. (13) A gdy tam przybyli, udali się na piętro, gdzie się zatrzymali Piotr i Jan, i Jakub, i Andrzej, Filip i Tomasz, Bartłomiej i Mateusz, Jakub Alfeuszowy i Szymon Zelota, i Juda Jakubowy. (14) Ci wszyscy trwali jednomyślnie w modlitwie wraz z niewiastami i z Marią, matką Jezusa, i z braćmi jego." 4 Porównaj: Dz 1:21-22 "Trzeba więc, aby jeden z tych mężów, którzy chodzili z nami przez cały czas, kiedy Pan Jezus przebywał między nami, począwszy od chrztu Jana, aż do dnia, w którym od nas został wzięty w górę, stał się wraz z nami świadkiem jego zmartwychwstania." oraz 1Kor 9:1 "Czy nie jestem wolny? Czy nie jestem apostołem? Czy nie widziałem Jezusa, Pana naszego? Czy wy nie jesteście dziełem moim w Panu?" 6
2.1. Jakub jako przywódca jerozolimskich chrześcijan. W krótkim czasie Jakub staje się dominującą postacią w gronie uczniów. Gdy Paweł po czternastu latach ponownie odwiedza Jerozolimę wymienia Jakuba już na pierwszym miejscu: Gal 2:6-9 "(6) otóż ci, którzy cieszyli się szczególnym poważaniem, niczego mi nie narzucili, (7) raczej przeciwnie, gdy zobaczyli, że została mi powierzona ewangelia między nieobrzezanymi, jak Piotrowi między obrzezanymi (...) (9) otóż, gdy poznali okazaną mi łaskę, Jakub i Kefas, i Jan, którzy są uważani za filary, podali mnie i Barnabie prawicę na dowód wspólnoty, abyśmy poszli do pogan, a oni do obrzezanych;" Sam Piotr traktuje go w szczególny sposób. Gdy w cudowny sposób zostaje uwolniony z więzienia podczas prześladowań wszczętych przez króla Heroda 5 udaje się w miejsce, gdzie wielu uczniów było zgromadzonych na modlitwie, po czym: Dz.Ap. 12:17 "(17) Dawszy im znak ręką, aby milczeli, opowiedział im, jak go Pan wyprowadził z więzienia, i rzekł: Powiadomcie o tym Jakuba 6 i braci. Potem wyszedł i udał się na inne miejsce." Po jakimś czasie Piotr powrócił do Jerozolimy, ponieważ jest o nim mowa jeszcze raz (ostatni) podczas tzw. Soboru Jerozolimskiego (Dz.Ap.15). Przy okazji zwróćmy uwagę, że to do Jakuba należało podczas tego Soboru ostatnie słowo... Nie wiemy gdzie Piotr później przebywał, natomiast Jakub był już niekwestionowanym liderem zboru w Jerozolimie. Gdy Paweł (wraz z Łukaszem) ponownie zjawia się w Jerozolimie, Łukasz pisze: Dz.Ap. 21:15-20 "(15) A po upływie tych dni, przygotowawszy się, wyruszyliśmy do Jerozolimy. (...) (17) A gdy przybyliśmy do Jerozolimy, bracia przyjęli nas radośnie. (18) Nazajutrz zaś poszedł Paweł z nami do Jakuba, a gdy przybyli wszyscy starsi, (19) pozdrowiwszy ich, wyłożył im szczegółowo, czego Bóg dokonał wśród pogan przez jego służbę. (20) A oni, gdy to usłyszeli, chwalili Boga" Na podstawie cytowanego już fragmentu: 1Kor 9:5 "Czy nie wolno nam zabierać z sobą żony chrześcijanki, jak czynią pozostali apostołowie i bracia Pańscy, i Kefas?" możemy przypuszczać, że Jakub i jego bracia podejmowali jakieś wyprawy misyjne poza Jerozolimę (sprawując swoją misję wśród obrzezanych ). 5 Chodzi o Heroda Agrypę I 6 Nie mogło tu chodzić o innego Jakuba, gdyż jeszcze przed wtrąceniem Piotra do więzienia Herod Jakuba, brata Janowego, kazał ściąć Dz.Ap.12,2 7
2.2. Specyfika zboru w Jerozolimie. Zbór w Jerozolimie był wyjątkowy w dziejach całego chrześcijaństwa. O żadnym innym nie posiadamy świadectwa, że: Dz.Ap. 4:32-35 "(32) (...) nikt z nich nie nazywał swoim tego, co posiadał, ale wszystko mieli wspólne. (...) (34) Nie było też między nimi nikogo, który by cierpiał niedostatek, ci bowiem, którzy posiadali ziemię albo domy, sprzedając je, przynosili pieniądze uzyskane ze sprzedaży (35) i kładli u stóp apostołów; i wydzielano każdemu, ile komu było potrzeba." Sporadycznie dochodziło do kłótni przy stołach, (Dz.Ap.6:1-2) co łagodzone było przez apostołów i zażegnane metodami organizacyjnymi. Nic więc dziwnego, że Dz.Ap. 6:7"A Słowo Boże rosło i poczet uczniów w Jerozolimie bardzo się pomnażał, także znaczna liczba kapłanów przyjmowała wiarę." Idylla niestety nie trwała długo, po jakimś czasie pieniądze się skończyły i w oczy zajrzała bieda. Dlatego Jakub podczas spotkania z Pawłem i Barnabą zalecił im, aby: Gal 2:10 " pamiętać o ubogich, czym się też gorliwie zająłem i co starałem się wykonać." Paweł wywiązał się z tego zobowiązania organizując kilkakrotnie zbiórkę funduszy jako: Dz.Ap. 11:29 (...)doraźną pomoc braciom, którzy mieszkali w Judei;" Jakub nie czuł jakiegoś dyskomfortu z powodu przewodniczenia Wspólnocie Ubogich. Przeciwnie, w swoim liście napisał: Jak 2:5 "Posłuchajcie, bracia moi umiłowani! Czyż to nie Bóg wybrał ubogich w oczach świata, aby byli bogatymi w wierze i dziedzicami Królestwa, obiecanego tym, którzy go miłują?" oraz: Jak 1:9-10 "(9) A niech brat ubogi chlubi się z wywyższenia swego, (10) bogaty zaś z poniżenia swego, gdyż przeminie jak kwiat trawy." Jest to zresztą zgodne z nauczaniem Jezusa: Łuk 6:20-26 "(20) A On podniósłszy oczy na uczniów swoich powiedział: Błogosławieni ubodzy, albowiem wasze jest Królestwo Boże. (21) Błogosławieni, którzy teraz łakniecie, albowiem będziecie nasyceni. Błogosławieni, którzy teraz płaczecie, albowiem śmiać się będziecie. (22) Błogosławieni będziecie, gdy ludzie was nienawidzieć będą i gdy was wyłączą, i lżyć was będą, i gdy imieniem waszym pomiatać będą jako bezecnym z powodu Syna Człowieczego. (23) Radujcie i weselcie się w tym dniu; oto bowiem zapłata wasza obfita jest w niebie; tak samo bowiem czynili prorokom ojcowie ich. (24) Ale biada wam bogaczom, bo już odbieracie pociechę swoją. (25) Biada wam, którzy teraz nasyceni jesteście, gdyż będziecie cierpieć głód. Biada wam, którzy teraz się śmiejecie, bo smucić się i płakać będziecie. (26) Biada wam, gdy wszyscy ludzie dobrze o was mówić będą; tak samo bowiem czynili fałszywym prorokom ojcowie ich." Warto w tym miejscu zastanowić się nad jerozolimską wspólnotą dóbr, która doprowadziła ostatecznie do ubóstwa i konieczności korzystania z pomocy innych. Czy była to pomyłka? Niekoniecznie... Już za kilka lat miała rozpętać się wojna żydowska (66-73), która doprowadziła do zniszczenia całego kraju. Według Józefa Flawiusza zginęło w niej 1 100 000 osób, w samej Jerozolimie 600 000. Judeochrześcijanie, kierując się zawartymi w Ewangeliach wskazaniami Jezusa, w chwili wybuchu powstania przeciwko Rzymianom w 66 r. opuścili Jerozolimę. Według 8
Euzebiusza z Cezarei schronili się w Pelli, na wschód od Jordanu 7. Dla ocalenia ważny był pośpiech sam Jezus zalecał: Mar 13:15-16 "(15) A kto jest na dachu, niech nie zstępuje na dół i nie wchodzi do środka, aby coś wziąć z domu swego. (16) A kto jest na roli, niech nie wraca, by zabrać swój płaszcz." Domy i majętności i tak skazane były na zniszczenie, a uciekać łatwiej tym, którzy nic nie posiadają. Patrząc z dzisiejszej perspektywy możemy zaryzykować stwierdzenie, że jerozolimska wspólnota dóbr to jednak Boży plan i niewykluczone, że wierzący w Judei byli w swoim postępowaniu prowadzeni przez jakieś, niezachowane do dzisiaj proroctwa. 2.3. Śmierć Jakuba. Biblia nie wspomina o śmierci Jakuba, brata Pańskiego, ale pisze o niej Józef Flawiusz w dziele Starożytności żydowskie 8. Dowiadujemy się, że został on skazany na ukamienowanie przez arcykapłana Annasza II, około roku 62, w okresie między śmiercią prokuratora Festusa a przybyciem jego następcy Albinusa, co spowodowało wzburzenie ludzi skrupulatnie zachowujących Prawo (prawdopodobnie faryzeuszy którzy, wierzący w Jezusa bądź też nie, najwidoczniej nie uważali Jakuba za swojego przeciwnika lub wroga.). Sprawdź, czy uważnie czytasz: Kogo Paweł wymienia, jako filary zboru w Jerozolimie?...... Jakim mianem określa Paweł Jakuba w Gal.1:19?... Czy oznacza to, że Jakub był jednym z Dwunastu?... Dlaczego tak sądzisz?...... Odpowiedzi jak zwykle w stopce 9. 7 Wikipedia, hasło Wojna żydowska 8 Józef Flawiusz Ant.XX,9,1/$197-203/ 9 Jakub, Kefas i Jan apostoł nie, ponieważ za życia Jezusa jego bracia nie wierzyli w niego. 9
3.1. Bogactwo i ubóstwo. 3. Poglądy Jakuba. Wspomnieliśmy już o przekonaniu Jakuba co do wyjątkowej pozycji ubogich w Kościele są oni dziedzicami królestwa (Jk.2:5), a ubóstwo to stan obdarzony przez Pana szczególnym błogosławieństwem. Możemy tu albo ironicznie widzieć wpływ praktyki na teologię Jakub będąc przełożonym wyjątkowo ubogiego zboru znajduje teologiczne argumenty, aby to położenie zaakceptować, albo też widzieć realizację szczególnego planu Bożego w odniesieniu do wierzących pochodzenia żydowskiego. 3.2. Stosunek do pogan. Podczas tzw. Soboru Jerozolimskiego, Jakub opowiedział się po stronie Pawła, a nie tych, którzy twierdzili, że pogan należy obrzezać i nakazać im, aby przestrzegali zakonu Mojżeszowego (Dz.Ap.15:5). Łukasz ukazuje go jako człowieka kompromisu, właściwie mediatora między Pawłem a atakującymi go ludźmi z kręgu faryzeuszy. 10 Swoje stanowisko, wyrażone na soborze Jakub konsekwentnie podtrzymuje również kilka lat później: Dz. Ap. 21:25 "Co się zaś tyczy pogan, którzy uwierzyli, wysłaliśmy na piśmie nasze zalecenie, aby się wystrzegali rzeczy ofiarowanych bałwanom i krwi, i tego, co zadławione, i nierządu." Również Paweł odróżnia Jakuba od fałszywych braci : Gal 2:1-9"(1) Potem po czternastu latach udałem się z Barnabą znowu do Jerozolimy, zabrawszy z sobą i Tytusa; (...) i wyłożyłem im na osobności, zwłaszcza znaczniejszym, ewangelię, którą zwiastuję między poganami, żeby się czasem nie okazało, że daremnie biegnę czy biegłem. (3) Ale nawet Tytusa, który był ze mną, chociaż był Grekiem, nie zmuszono do obrzezania, (4) nie bacząc na fałszywych braci, którzy po kryjomu zostali wprowadzeni i potajemnie weszli, aby wyszpiegować naszą wolność, którą mamy w Chrystusie, żeby nas podbić w niewolę, (5) a którym ani na chwilę nie ustąpiliśmy, ani się nie poddaliśmy, aby prawda ewangelii u was się utrzymała. (6) A co się tyczy tych, którzy cieszyli się szczególnym poważaniem (...) niczego mi nie narzucili, (7) raczej przeciwnie, gdy zobaczyli, że została mi powierzona ewangelia między nieobrzezanymi, jak Piotrowi między obrzezanymi ( ) gdy poznali okazaną mi łaskę, Jakub i Kefas, i Jan, którzy są uważani za filary, podali mnie i Barnabie prawicę na dowód wspólnoty, abyśmy poszli do pogan, a oni do obrzezanych;" Podsumowując: w stosunku do pogan, którzy uwierzyli w Chrystusa Jakub przyjął stanowisko, że nie należy poddawać ich obrzędowi obrzezania i narzucać im obowiązku przestrzegania Prawa Mojżeszowego. Stanął zatem po stronie Pawła, a 10 ks. Bartosz Adamczewski, Jakub, brat Pański, i jerozolimska wspólnota ubogich 10
przeciwko tzw. judaizującym. Od wierzących pogan wymagał jedynie czterech rzeczy, które uznał za niezbędne i przeforsował podczas Soboru Jerozolimskiego:...aby się wystrzegali rzeczy ofiarowanych bałwanom i krwi, i tego, co zadławione, i nierządu. ( Dz. Ap. 21:25 ) 3.3. Stosunek do Żydów. O ile w stosunku do pogan Jakub zajmował stanowisko dość liberalne, o tyle wobec wierzących w Jezusa Żydów był dużo bardziej zasadniczy i konserwatywny. W rozmowie z Pawłem daje wyraz swojemu silnemu przekonaniu, że Żydzi powinni ściśle przestrzegać wszystkich zaleceń Prawa, a fakt uwierzenia w masjańskość Jezusa nie tylko ich z tego nie zwalnia, ale wręcz obliguje do tym większych starań: Dz.Ap. 21:18-21 "(18) Nazajutrz zaś poszedł Paweł z nami do Jakuba, a gdy przybyli wszyscy starsi, (19) pozdrowiwszy ich, wyłożył im szczegółowo, czego Bóg dokonał wśród pogan przez jego służbę. (20) A oni, gdy to usłyszeli, chwalili Boga i powiedzieli mu: Widzisz, bracie, ile to jest tysięcy Żydów, którzy uwierzyli, a wszyscy gorliwie trzymają się zakonu; (21) o tobie jednak powiedziano im, że wszystkich Żydów, którzy żyją między poganami, nauczasz odstępstwa od Mojżesza, mówiąc, żeby nie obrzezywali dzieci ani też nie zachowywali zwyczajów." Widzimy, że Jakub w odniesieniu do swoich żydowskich współbraci był nie tylko zwolennikiem obrzezania, ale też gorliwości w przestrzeganiu zakonu i zwyczajów. Zgodnie z nimi nie wolno było zasiadać przy wspólnym stole z poganami (wierzącymi bądź też niewierzącymi), dlatego: Gal 2:11-13 "(11) A gdy przyszedł Kefas do Antiochii, przeciwstawiłem mu się otwarcie, bo też okazał się winnym. (12) Zanim bowiem przyszli niektórzy od Jakuba, jadał razem z poganami; a gdy przyszli, usunął się i odłączył z obawy przed tymi, którzy byli obrzezani. (13) A wraz z nim obłudnie postąpili również pozostali Żydzi, tak że i Barnaba dał się wciągnąć w ich obłudę." Również w swoim liście (o czym szerzej w dalszej części pracy) Jakub wyraża przekonanie, że zachowywanie uczynków zakonu (zgodnie z tym, co wcześniej zauważyliśmy - łącznie z obrzezaniem), jest w odniesieniu do Żydów niezbędne do osiągnięcia zbawienia, a sam zakon jest ważny i obowiązujący: Jak 2:21-25 "(21) Czyż Abraham, praojciec nasz, nie został usprawiedliwiony z uczynków, gdy ofiarował na ołtarzu Izaaka, syna swego? (22) Widzisz, że wiara współdziałała z uczynkami jego i że przez uczynki stała się doskonała. (23) I wypełniło się Pismo, które mówi: I uwierzył Abraham Bogu i poczytane mu to zostało ku usprawiedliwieniu, i nazwany został przyjacielem Boga. (24) Widzicie, że człowiek bywa usprawiedliwiony z uczynków, a nie jedynie z wiary. (25) W podobny sposób i Rahab, nierządnica, czyż nie z uczynków została usprawiedliwiona, gdy przyjęła posłów i wypuściła ich inną drogą?" Jak 2:9-11 "(9) Lecz jeśli czynicie różnicę między osobami, popełniacie grzech i jesteście uznani przez zakon za przestępców. (10) Ktokolwiek bowiem zachowa cały 11
zakon, a uchybi w jednym, stanie się winnym wszystkiego. (11) Bo Ten, który powiedział: Nie cudzołóż, powiedział też: Nie zabijaj; jeżeli więc nie cudzołożysz, ale zabijasz, jesteś przestępcą zakonu." Jak 4:11-12 "(11) Nie obmawiajcie jedni drugich, bracia. Kto obmawia lub osądza brata swego, obmawia zakon i osądza zakon; jeżeli zaś osądzasz zakon, nie jesteś wykonawcą zakonu, lecz sędzią. (12) Jeden jest zakonodawca i sędzia, Ten, który może zbawić i zatracić. Ty zaś kim jesteś, że osądzasz bliźniego?" Podsumowując: Jakub wyraźnie odróżniał wierzących pogan od wierzących Żydów 11. Uważał, że ci ostatni mają nadal obowiązek przestrzegania zakonu, łącznie z obrzezaniem. Możemy tutaj zastanowić się, czy stanowisko Jakuba było słuszne, czy też nie. Wiemy, że na dłuższą metę nie dało się obronić wierzący Żydzi wtopili się w pogańską większość i przestali w niej odgrywać jakąś wyróżniającą się rolę. Po upadku Jerozolimy nie można już było ściśle przestrzegać zakonu, gdyż nie istniał np. system ofiarniczy czy Świątynia. Odpowiedzią judaizmu (głównie nurtu związanego z faryzeuszami) była rezygnacja z ofiar i stworzenie nowego systemu kultu w oparciu o synagogę. Rozeszły się drogi Żydów, którzy przyjęli Jezusa i tych, którzy go odrzucili. Jednak, być może, był ukryty sens w tym początkowym ostrym podziale Kościoła na żydowski i pogański. Jak świadczą Dzieje Apostolskie wiele tysięcy Żydów uwierzyło i nadal trzymało się zakonu. Nie było więc konieczności jakiejś zmiany wyznania i związanych z tym napięć i dylematów. Można było dalej prowadzić ten sam sposób życia, a jednocześnie dzięki rezygnacji z pracy zarobkowej poświęcić czas na studiowanie Biblii, a zwłaszcza na chrystocentryczną interpretację Starego Testamentu. Przed samym oblężeniem Jerozolimy to wielotysięczne grono fachowców bez oporów opuściło miasto, z którym nie wiązały ich żadne dobra materialne a następnie zasiliło poganochrześcijańskie zbory na całym świecie niosąc ze sobą biblijne nauczanie. Prawdopodobnie jednym z takich ludzi był prorok, który później pozostawił nam Objawienie... Sprawdź, czy uważnie czytasz: Według Jakuba, wierzący w Jezusa Żydzi, w odróżnieniu od pogan powinni:... 12 11 Dla Jakuba zaś, zgodnie ze świadectwem Pisma (por. np. Am 9,11n LXX włożony w usta Jakuba w Dz 15,16n), a także z ustaleniami przyjętymi wspólnie z Pawłem i Barnabą w Jerozolimie (Gal.2,7-9), podział świata na obrzezanych i nieobrzezanych dalej pozostawał w mocy. Podobne do Jakuba stanowisko zajmowała także najprawdopodobniej zdecydowana większość wierzących Żydów, uznających w Jezusie oczekiwanego Mesjasza. ks. Bartosz Adamczewski Jakub, brat Pański i jerozolimska wspólnota ubogich. 12 nadal ściśle przestrzegać zakonu (Prawa Mojżeszowego) 12
4. List Jakuba. 4.1 Adresaci. Zgodnie ze starożytną tradycją pisania listów, na wstępie wymienia się nadawcę oraz adresatów. Do obowiązkowego wstępu należą również pozdrowienia 13 : Jak 1:1 "(1) Jakub, sługa Boga i Pana Jezusa Chrystusa, pozdrawia dwanaście pokoleń, które żyją w rozproszeniu." Jakub kieruje więc swój list do dwunastu pokoleń 14, które żyją w rozproszeniu. Wiemy o Jakubie, że nie był to człowiek, który byłby zwolennikiem poglądu, że Kościół jest Nowym Izraelem, w którym wszyscy, niezależnie od pochodzenia są w jednakowej pozycji wobec Boga. Wyraźnie odróżniał on Żydów od pogan i uważał, że każda z tych grup ma inne powinności (i inne przywileje). Dlatego nie możemy interpretować zwrotu ze wstępu jako przenośni i uważać, że jest on skierowany do całego kościoła Żydów i pogan, Nowego Izraela. Nie, Jakub kieruje swój list do Żydów ( dwunastu pokoleń ) z diaspory ( żyjących w rozproszeniu ), do ludzi, którzy powinni (zgodnie z jego przekonaniami) gorliwie przestrzegać zakonu - łącznie z obrzezaniem, przestrzeganiem sabatu, oraz tradycyjnych zwyczajów dotyczących np. zakazu wspólnych posiłków wierzących Żydów i pogan. 4.2 Styl i forma listu. Czytając list w polskim przekładzie widzimy wyraźnie jego żydowskość - afirmację Zakonu, nawiązania do Starego Testamentu (Abraham, Rahab, Job, Eliasz), powszechne w żydowskiej literaturze z czasów I wieku przekonanie o bliskim nadejściu dnia sądu. Zupełnie inne odczucia towarzyszą tym, którzy czytają go w oryginale. List napisany jest wykwintnym językiem greckim. Słownictwo i styl nie tylko wskazują na to, że grecki był ojczystym językiem autora, lecz także że posiadał zdolności literackie. Starym Testamentem posługiwał się tylko w wersji greckiej. Rozporządzał bogatym zasobem słów, wśród których znajdują się takie, które używane były tylko w literackim języku koine. Niektóre miejsca wskazują, że znana mu była grecka filozofia. Poczucie rytmu i gra słów wskazują, że autor myślał po grecku. Tak doskonałe opanowanie języka greckiego dowodzi, że był to język, którym autor mówił od dziecka i który doskonalił poprzez studium retoryki, a to wyklucza (bezpośrednie dopisek mój) autorstwo Jakuba, brata Pańskiego 15 Semicka treść i grecka forma wskazują moim zdaniem na współpracę autora z 13 Odpowiada to ściśle cechom formalnym listów greckich. Stosując łacińską terminologię retoryczną powiemy, ze zaczynały się one od prescriptio, na które składa się superscriptio (nadawca), adscriptio (adresat) i salutatio (pozdrowienie). Michał Wojciechowski Apokalipsa Świętego Jana. Objawienie, a nie tajemnica. 14 Dwanaście plemion (rodów) albo dwanaście pokoleń Izraela określeń tych używano zamiennie, por. Mat 19:28 " A Jezus rzekł im: Zaprawdę powiadam wam, że wy, którzy poszliście za mną, przy odrodzeniu, gdy Syn Człowieczy zasiądzie na tronie chwały swojej, zasiądziecie i wy na dwunastu tronach i będziecie sądzić dwanaście pokoleń izraelskich." 15 ks. Roman Bartnicki Problem autorstwa Listu Jakuba. 13
wybitnym tłumaczem. 4.3 Treść listu. 4.3.1 Główne wątki. Charakterystycznym dla Listu św. Jakuba tematem jest pochwała ubóstwa i przestrogi pod adresem bogatych. Zagadnienia te wypełniają 23 ze 108 wersetów listu (21%). Równie mocno zaakcentowana jest konieczność wypełniania Prawa (zakonu) zajmująca również 21% listu. Mądrość z góry, połączona z powściągliwością języka to kolejne 22 wersety (20%) 8 wersetów (7% Listu) to zachęty do wytrwałości. Łącznie te cztery wiodące tematy wypełniają 70% treści Listu. 4.3.2 Teologia Teologia Listu św. Jakuba jest teocentryczna. Chrystus jest tylko dwa razy wymieniony (Jk 1, 1; 2, 1) 16. Sprawdź, czy uważnie czytasz: Adresatami Listu św. Jakuba są chrześcijanie pochodzenia: A) żydowskiego, B) pogańskiego, C) wszyscy chrześcijanie niezależnie od pochodzenia 17. 5.1 Teologia ubóstwa. 5. Główne wątki interpretacja. Wielu badaczy i osób studiujących Biblię wskazuje na zbieżność afirmacji ubóstwa zawartą w Liście Jakuba z nauczaniem samego Jezusa. To Jezus głosił, że błogosławieni są ubodzy, bo do nich należy Królestwo Boże (Łuk 6:20), to Jezus przestrzegał, że bogatemu trudno jest wejść do Królestwa Niebios (Mat 19:23), wreszcie jako ideał wskazywana była postawa, aby sprzedać wszystko, co się posiada, rozdać ubogim, a potem zostać uczniem Pańskim (Mk 10:21). Jednocześnie niezwykle rzadko zauważa się, że ten ideał nie jest propagowany w późniejszym nauczaniu kościoła np. w listach Pawła. Znajdziemy w tym nauczaniu potępienie 16 Janusz Czerski List św. Jakuba 17 A 14
chciwości (np. Ef 5:3 albo Kol 3:5), wezwanie do utrzymywania się z pracy własnych rąk (2Tes 3:6-12), ale ani jednego wezwania, by pozbycie się swojej własności było czymś chwalebnym! Dlaczego? Zwróćmy uwagę, że zarówno nauczanie Jezusa jak i List Jakuba kierowane są do tego samego, wąskiego kręgu odbiorców do Żydów, którzy mieli w Bożym planie do odegrania szczególną rolę. Zamieszkiwali oni terytorium, które już niedługo miało zostać zniszczone, co więcej ocalenie życia zależało od szybkiej ucieczki z miasta, gdy tylko wojska Tytusa pokazały się pod murami. Skoro więc to wszystko miało ulec zagładzie rozsądniej było wszystko wcześniej sprzedać a uzyskane środki przeznaczyć na własny rozwój w jerozolimskiej szkole teologicznej przestudiować Stary Testament w duchu Nowego Przymierza 18, a następnie, po rozproszeniu wśród narodów, służyć uzyskaną wiedzą tym, którzy nie mieli wcześniej dostępu do świętych ksiąg, uwierzyli w Chrystusa, ale nie znali Objawienia. Zauważmy, że do wykonania była ogromna praca w Starym Testamencie na przykład wcale nie występuje pojęcie nieba lub piekła jako destynacji człowieka po śmierci. Wszystko dzieje się na Ziemi, także mesjańskie Królestwo. Dopiero w świetle nauczania Jezusa należało zinterpretować teksty o Ziemi Obiecanej jako symboliczne, odnoszące się do poza-ziemskiej rzeczywistości. Podobnie kult ofiarniczy należało zinterpretować jako zapowiedź dzieła Syna Bożego. Proroków trzeba było odczytać zupełnie od nowa przy założeniu, że Izrael to już nowy lud Boży, obejmujący także wierzących w Jezusa pogan. Ogólnie, jak pisze Paweł: Rz 15:4 "Cokolwiek bowiem przedtem napisano, dla naszego pouczenia napisano, abyśmy przez cierpliwość i przez pociechę z Pism nadzieję mieli." To, że za kilkanaście lat w zborach Galacji, Achai lub Macedonii pojawi się wygnaniec z Judei, który podczas nabożeństwa przeczyta (lub wyrecytuje z pamięci) Psalm i zinterpretuje go jako proroctwo odnoszące się do Chrystusa było bezcenne gwarantowało zachowanie ciągłości, utrzymanie związków pomiędzy Starym, a Nowym Przymierzem. Bez Żydów z jerozolimskiej wspólnoty ubogich więź ta uległaby zerwaniu nawróceni poganie nie byli w stanie korzystać ze Starego Testamentu, którego nie znali, a ewentualna znajomość pogańskiej filozofii mogła zaprowadzić młode chrześcijaństwo w zgoła nieoczekiwanym kierunku. Podsumowując: zarówno nauczanie Jezusa na temat pozbycia się wszystkich ziemskich dóbr, jak i nauczanie Jakuba na temat chluby bycia ubogim nie są normą obowiązującą zawsze i wszędzie. Być może są indywidualnym wskazaniem dla poszczególnych osób, ale nie są zaleceniem dla wszystkich chrześcijan. Gdy dzisiaj widzimy ubogiego, który prosi o wsparcie podczas gdy za nim na co drugich drzwiach wiszą ogłoszenia z propozycją pracy od zaraz co pomyślimy? Że powinien pracować i własny chleb jeść, czy też że Bóg wybrał go, aby był dziedzicem Królestwa? 19 Odpowiedź jest oczywista. Ubóstwo wynikające z niechęci do stałej 18 Porównaj: Łuk 24:27 "I począwszy od Mojżesza poprzez wszystkich proroków wykładał im, co o nim było napisane we wszystkich Pismach." 19 Porównaj: 2Tes 3,12 oraz Jk 2,5 15
pracy nie jest zaszczytem. Pozbycie się ziemskich dóbr i swojego warsztatu pracy może być Bożym prowadzeniem dla jednostek, ale na pewno nie jest regułą postępowania dla każdego z nas. Chciwość bez wątpienia jest bałwochwalstwem 20. 5.2 Chrześcijanie pochodzenia żydowskiego a przepisy Prawa. Widzieliśmy, że dla Jakuba podział świata na obrzezanych i nieobrzezanych nadal pozostawał w mocy 21. Jakub zachęca Pawła do zamanifestowania wierności zakonowi: Dz 21:18-21 "(18) Nazajutrz zaś poszedł Paweł z nami do Jakuba, a gdy przybyli wszyscy starsi, (19) pozdrowiwszy ich, wyłożył im szczegółowo, czego Bóg dokonał wśród pogan przez jego służbę. (20) A oni, gdy to usłyszeli, chwalili Boga i powiedzieli mu: Widzisz, bracie, ile to jest tysięcy Żydów, którzy uwierzyli, a wszyscy gorliwie trzymają się zakonu; (21) o tobie jednak powiedziano im, że wszystkich Żydów, którzy żyją między poganami, nauczasz odstępstwa od Mojżesza, mówiąc, żeby nie obrzezywali dzieci ani też nie zachowywali zwyczajów." W tym fragmencie widzimy, że Jakub uważał, że dzieci chrześcijańskich, żydowskich rodziców koniecznie powinny zostać obrzezane. Jest to oczywiste, skoro Jakub zaleca gorliwe trzymanie się zakonu, tym niemniej mamy to powiedziane wyraźnie i wprost. Jak się wydaje Paweł, przynajmniej do pewnego stopnia, podzielał poglądy Jakuba odnośnie praktykowania zakonu przez chrześcijańskich Żydów. Obrzezał Tymoteusza, który miał matkę Żydówkę, chociaż uczynił to przez wzgląd na innych wierzących Żydów, ale oczywiście nie obrzezał Tytusa, który był Grekiem. Natomiast w sytuacji od której zaczęliśmy, Jakub mówi: Dz 21:23-26 "(23) Zrób więc to, co ci mówimy: Jest między nami czterech mężów, którzy uczynili ślub; (24) weź ich, poddaj się wraz z nimi oczyszczeniu i pokryj za nich koszty, aby mogli ostrzyc głowy; wtedy wszyscy poznają, że to, co im o tobie powiedziano, nie odpowiada prawdzie, lecz że i ty sam przestrzegasz zakonu. (25) Co się zaś tyczy pogan, którzy uwierzyli, wysłaliśmy na piśmie nasze zalecenie, aby się wystrzegali rzeczy ofiarowanych bałwanom i krwi, i tego, co zadławione, i nierządu. (26) Wówczas Paweł, wziąwszy owych mężów, poddał się wraz z nimi oczyszczeniu następnego dnia i wszedł do świątyni, zgłaszając zakończenie dni oczyszczenia i czas złożenia ofiary za każdego z nich." Tak więc Jakub mówi: Dz 15:19 "Dlatego sądzę, że nie należy czynić trudności tym spośród pogan, którzy nawracają się do Boga," nie uważa, aby należało ich obrzezać i nakazać im, żeby przestrzegali zakonu Mojżeszowego 22. Natomiast dla chrześcijańskich Żydów wiara współdziała z uczynkami zakonu i przez nie staje się doskonała 23 W tym kontekście możemy wyjaśnić pozorną sprzeczność w nauczaniu Pawła i Jakuba o wierze i uczynkach. Paweł pisząc do wierzących pogan wielokrotnie podkreśla, że usprawiedliwienie jest 20 Kol 3,5 21 Gal 2:9 "otóż, gdy poznali okazaną mi łaskę, Jakub i Kefas, i Jan, którzy są uważani za filary, podali mnie i Barnabie prawicę na dowód wspólnoty, abyśmy poszli do pogan, a oni do obrzezanych;" 22 Porównaj: Dz.Ap. 15:5 23 Porównaj Jak.2:22 16
z wiary, nie z uczynków 24, natomiast Jakub, pisząc do chrześcijańskich Żydów twierdzi, że sama wiara w Chrystusa nie wystarcza, należy jeszcze spełniać uczynki, przy czym słowo uczynki należy rozumieć nie tylko w znaczeniu dobre uczynki, ale także w znaczeniu uczynków zakonu, obejmujących obrzezanie, przestrzeganie sabatu, gorliwe przestrzeganie całego zakonu (Prawa) Mojżeszowego. Gdy w swoim liście pisze: Jak. 1:22,25 "(22) A bądźcie wykonawcami Słowa, a nie tylko słuchaczami, oszukującymi samych siebie. (25) Ale kto wejrzał w doskonały zakon wolności i trwa w nim, nie jest słuchaczem, który zapomina, lecz wykonawcą; ten będzie błogosławiony w swoim działaniu" to przez Słowo rozumie Stary Testament (Nowego wówczas jeszcze nie było), a przez wykonywanie Słowa rozumie dosłowne spełnianie wszystkich nakazów Prawa. W związku z tym, że inne powinności względem zakonu (Prawa Mojżeszowego) mieli wierzący pochodzący z pogan a inne chrześcijańscy Żydzi można zrozumieć dlaczego Paweł podaje przykład Abrahama jako usprawiedliwionego z wiary 25, nie z uczynków, natomiast Jakub inne wydarzenie z życia Abrahama przytacza jako dowód, że został on usprawiedliwiony z uczynków, a nie jedynie wiary. Gdy Jakub pisze: Jak 2:10 "Ktokolwiek bowiem zachowa cały zakon, a uchybi w jednym, stanie się winnym wszystkiego", to ma na myśli wszystkie 613 przykazań, 248 zakazów i 365 poleceń Tory. 5.3 Teologia mądrości. Punktem wyjścia i centralną ideą teologii Jk jest mądrość z góry (Jk 1, 17; 3, 15. 17). Mądrość jako dar Boga odnawia człowieka i uzdalnia do działania, do zrealizowania wiary w czynie. List można zakwalifikować do podgatunku mądrościowego 26. Jakub wpasowuje się tutaj jako kontynuator idei znanych nam ze Starego Testamentu. Wielowymiarowy obraz mądrości starotestamentalnej można sprowadzić do jednej charakterystycznej cechy, że jest ona nastawiona na cel praktyczny, a nie teoretyczny. Literatura mądrościowa ukazuje mądrość jako bojaźń Pańską, która powinna być oparta na Prawie Mojżeszowym, czyli wyraża się doskonałym posłuszeństwem i przestrzeganiem przykazań Bożych 27 Widzimy więc, że wątek mądrościowy w Liście Jakuba ściśle łączy się z jego nauczaniem na temat wierności zakonowi (Prawu). 24 Porównaj: Ef 2:8-9 "Albowiem łaską zbawieni jesteście przez wiarę, i to nie z was: Boży to dar; nie z uczynków, aby się kto nie chlubił." Rz 3:28 "Uważamy bowiem, że człowiek bywa usprawiedliwiony przez wiarę, niezależnie od uczynków zakonu." Gal 2:16 "wiedząc wszakże, że człowiek zostaje usprawiedliwiony nie z uczynków zakonu, a tylko przez wiarę w Chrystusa Jezusa, i myśmy w Chrystusa Jezusa uwierzyli, abyśmy zostali usprawiedliwieni z wiary w Chrystusa, a nie z uczynków zakonu, ponieważ z uczynków zakonu nie będzie usprawiedliwiony żaden człowiek." 25 Porównaj List do Rzymian, rozdział 4 26 Janusz Czerski List św. Jakuba 27Tadeusz Brzegowy Pisma mądrościowe Starego Testamentu 17
5.4 Wytrwałość w obliczu prześladowań. Literatura okresu poprzedzającego przyjście Chrystusa i pierwszego wieku po Jego przyjściu zarówno chrześcijańska jak i żydowska przesiąknięta jest przeświadczeniem o bliskim dniu Sądu Bożego, sądu nad niewiernymi i złymi, który będzie jednocześnie wywyższeniem sprawiedliwych. W tym nurcie znajdujemy zarówno Księgę Daniela, Objawienie św. Jana, jak i niezliczoną ilość dziś już zapomnianych utworów, takich jak Księga Henocha, Apokalipsa Barucha, Apokalipsa Abrahama i wiele innych. Idea ta wyraźna jest również w Nowym Testamencie, zarówno w nauczaniu Jezusa, jego uczniów, np. Piotra jak i w pismach św. Pawła. Dzień Sądu poprzedzi jednak okres prześladowań, nie będący niczym innym jak próbą, testem wiary i wierności. 2Kor 4:17 "Albowiem nieznaczny chwilowy ucisk przynosi nam przeogromną obfitość wiekuistej chwały", Mt 10:22 "I będziecie w nienawiści u wszystkich dla imienia mego, ale kto wytrwa do końca, ten będzie zbawiony", Jak 1:12 "Błogosławiony mąż, który wytrwa w próbie, bo gdy wytrzyma próbę, weźmie wieniec żywota, obiecany przez Boga tym, którzy go miłują," Obj. 2:10 "Nie lękaj się cierpień, które mają przyjść na cię. Oto diabeł wtrąci niektórych z was do więzienia, abyście byli poddani próbie, i będziecie w udręce przez dziesięć dni. Bądź wierny aż do śmierci, a dam ci koronę żywota." Obj. 3:10-11 "Ponieważ zachowałeś nakaz mój, by przy mnie wytrwać, przeto i Ja zachowam cię w godzinie próby, jaka przyjdzie na cały świat, by doświadczyć mieszkańców ziemi. Przyjdę rychło; trzymaj, co masz, aby nikt nie wziął korony twojej." Jak widzimy, Jakub nie jest wyjątkiem i podziela te przekonania. 6. Podział Listu na poszczególne wątki (propozycja). Kolorem czerwonym zaznaczono fragmenty mówiące o konieczności przestrzegania Prawa Mojżeszowego. Kolorem zielonym reprezentujące teologię ubóstwa. Kolorem niebieskim wątki mądrościowe. Kolorem różowym zachęty do wytrwania w próbie. Jak. 1:1-27 "(1) Jakub, sługa Boga i Pana Jezusa Chrystusa, pozdrawia dwanaście pokoleń, które żyją w rozproszeniu. (2) Poczytujcie to sobie za najwyższą radość, bracia moi, gdy rozmaite próby przechodzicie, (3) wiedząc, że doświadczenie wiary waszej sprawia wytrwałość, (4) wytrwałość zaś niech prowadzi do dzieła doskonałego, abyście byli doskonali i nienaganni, nie mający żadnych braków. (5) A jeśli komu z was brak mądrości, niech prosi Boga, który wszystkich obdarza chętnie i bez wypominania, a będzie mu dana. (6) Ale niech prosi z wiarą, bez powątpiewania; kto bowiem wątpi, podobny jest do fali morskiej, przez wiatr tu i tam miotanej. (7) Przeto niechaj nie mniema taki człowiek, że coś od Pana otrzyma, (8) człowiek o rozdwojonej duszy, chwiejny w całym swoim postępowaniu. (9) A niech brat ubogi chlubi się z wywyższenia swego, (10) bogaty zaś z poniżenia swego, gdyż przeminie jak kwiat trawy. (11) Albowiem słońce wzeszło z żarem swoim i wysuszyło trawę, i 18
kwiat jej opadł, i uległo zniszczeniu piękno jego wyglądu; tak zmarnieje i bogacz na drogach swoich. (12) Błogosławiony mąż, który wytrwa w próbie, bo gdy wytrzyma próbę, weźmie wieniec żywota, obiecany przez Boga tym, którzy go miłują. (13) Niechaj nikt, gdy wystawiony jest na pokusę, nie mówi: Przez Boga jestem kuszony; Bóg bowiem nie jest podatny na pokusy ani sam nikogo nie kusi. (14) Lecz każdy bywa kuszony przez własne pożądliwości, które go pociągają i nęcą; (15) potem, gdy pożądliwość pocznie, rodzi grzech, a gdy grzech dojrzeje, rodzi śmierć. (16) Nie błądźcie, umiłowani bracia moi. (17) Wszelki datek dobry i wszelki dar doskonały zstępuje z góry od Ojca światłości; u niego nie ma żadnej odmiany ani nawet chwilowego zaćmienia. (18) Gdy zechciał, zrodził nas przez Słowo prawdy, abyśmy byli niejako pierwszym zarodkiem jego stworzeń. (19) Wiedzcie to, umiłowani bracia moi. A niech każdy człowiek będzie skory do słuchania, nieskory do mówienia, nieskory do gniewu. (20) Bo gniew człowieka nie czyni tego, co jest sprawiedliwe u Boga. (21) Przeto odrzućcie wszelki brud i nadmiar złości i przyjmijcie z łagodnością wszczepione w was Słowo, które może zbawić dusze wasze. (22) A bądźcie wykonawcami Słowa, a nie tylko słuchaczami, oszukującymi samych siebie. (23) Bo jeśli ktoś jest słuchaczem Słowa, a nie wykonawcą, to podobny jest do człowieka, który w zwierciadle przygląda się swemu naturalnemu obliczu; (24) bo przypatrzył się sobie i odszedł, i zaraz zapomniał, jakim jest. (25) Ale kto wejrzał w doskonały zakon wolności i trwa w nim, nie jest słuchaczem, który zapomina, lecz wykonawcą; ten będzie błogosławiony w swoim działaniu. (26) Jeśli ktoś sądzi, że jest pobożny, a nie powściąga języka swego, lecz oszukuje serce swoje, tego pobożność jest bezużyteczna. (27) Czystą i nieskalaną pobożnością przed Bogiem i Ojcem jest to: nieść pomoc sierotom i wdowom w ich niedoli i zachowywać siebie nie splamionym przez świat." 2:1-26 "(1) Bracia moi, nie czyńcie różnicy między osobami przy wyznawaniu wiary w Jezusa Chrystusa, naszego Pana chwały. (2) Bo gdyby na wasze zgromadzenie przyszedł człowiek ze złotymi pierścieniami na palcach i we wspaniałej szacie, a przyszedłby też ubogi w nędznej szacie, (3) a wy zwrócilibyście oczy na tego, który nosi wspaniałą szatę i powiedzielibyście: Ty usiądź tu wygodnie, a ubogiemu powiedzielibyście: Ty stań sobie tam lub usiądź u podnóżka mego, (4) to czyż nie uczyniliście różnicy między sobą i nie staliście się sędziami, którzy fałszywie rozumują? (5) Posłuchajcie, bracia moi umiłowani! Czyż to nie Bóg wybrał ubogich w oczach świata, aby byli bogatymi w wierze i dziedzicami Królestwa, obiecanego tym, którzy go miłują? (6) Wy zaś wzgardziliście ubogim. Czyż nie bogacze ciemiężą was i nie oni ciągną was do sądów? (7) Czy to nie oni zniesławiają zacne dobre imię, które zostało nad wami wezwane? (8) Jeśli jednak wypełniacie zgodnie z Pismem królewskie przykazanie: Będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego, dobrze czynicie. (9) Lecz jeśli czynicie różnicę między osobami, popełniacie grzech i jesteście uznani przez zakon za przestępców. (10) Ktokolwiek bowiem zachowa cały zakon, a uchybi w jednym, stanie się winnym wszystkiego. (11) Bo Ten, który powiedział: Nie cudzołóż, powiedział też: Nie zabijaj; jeżeli więc nie cudzołożysz, ale zabijasz, jesteś przestępcą zakonu. (12) Tak mówcie i czyńcie, jak ci, którzy mają być sądzeni przez zakon wolności. (13) Nad tym, który nie okazał 19
miłosierdzia, odbywa się sąd bez miłosierdzia, miłosierdzie góruje nad sądem. (14) Cóż to pomoże, bracia moi, jeśli ktoś mówi, że ma wiarę, a nie ma uczynków? Czy wiara może go zbawić? (15) Jeśli brat albo siostra nie mają się w co przyodziać i brakuje im powszedniego chleba, (16) a ktoś z was powiedziałby im: Idźcie w pokoju, ogrzejcie się i nasyćcie, a nie dalibyście im tego, czego ciało potrzebuje, cóż to pomoże? (17) Tak i wiara, jeżeli nie ma uczynków, martwa jest sama w sobie. (18) Lecz powie ktoś: Ty masz wiarę, a ja mam uczynki; pokaż mi wiarę swoją bez uczynków, a ja ci pokażę wiarę z uczynków moich. (19) Ty wierzysz, że Bóg jest jeden? Dobrze czynisz; demony również wierzą i drżą. (20) Chcesz przeto poznać, nędzny człowieku, że wiara bez uczynków jest martwa? (21) Czyż Abraham, praojciec nasz, nie został usprawiedliwiony z uczynków, gdy ofiarował na ołtarzu Izaaka, syna swego? (22) Widzisz, że wiara współdziałała z uczynkami jego i że przez uczynki stała się doskonała. (23) I wypełniło się Pismo, które mówi: I uwierzył Abraham Bogu i poczytane mu to zostało ku usprawiedliwieniu, i nazwany został przyjacielem Boga. (24) Widzicie, że człowiek bywa usprawiedliwiony z uczynków, a nie jedynie z wiary. (25) W podobny sposób i Rahab, nierządnica, czyż nie z uczynków została usprawiedliwiona, gdy przyjęła posłów i wypuściła ich inną drogą? (26) Bo jak ciało bez ducha jest martwe, tak i wiara bez uczynków jest martwa." 3:1-18 "(1) Niechaj niewielu z was zostaje nauczycielami, bracia moi, gdyż wiecie, że otrzymamy surowszy wyrok. (2) Dopuszczamy się bowiem wszyscy wielu uchybień; jeśli kto w mowie nie uchybia, ten jest mężem doskonałym, który i całe ciało może utrzymać na wodzy. (3) A jeśli koniom wkładamy w pyski wędzidła, aby nam były posłuszne, to kierujemy całym ich ciałem. (4) Także i okręty, chociaż są tak wielkie i gwałtownymi wichrami pędzone, kierowane bywają maleńkim sterem tam, dokąd chce wola sternika. (5) Tak samo i język jest małym członkiem, lecz pyszni się z wielkich rzeczy. Jakże wielki las zapala mały ogień! (6) I język jest ogniem; język jest wśród naszych członków swoistym światem nieprawości; kala on całe ciało i rozpala bieg życia, sam będąc rozpalony przez piekło. (7) Bo wszelki rodzaj dzikich zwierząt i ptaków, płazów i stworzeń morskich może być ujarzmiony i został ujarzmiony przez rodzaj ludzki. (8) Natomiast nikt z ludzi nie może ujarzmić języka, tego krnąbrnego zła, pełnego śmiercionośnego jadu. (9) Nim wysławiamy Pana i Ojca i nim przeklinamy ludzi, stworzonych na podobieństwo Boże; (10) z tych samych ust wychodzi błogosławieństwo i przekleństwo. Tak, bracia moi, być nie powinno. (11) Czy źródło wydaje z tego samego otworu wodę słodką i gorzką? (12) Czy drzewo figowe, bracia moi, może rodzić oliwki albo winna latorośl figi? Tak też słony zdrój nie może wydać słodkiej wody. (13) Czy jest między wami ktoś mądry i rozumny? Niech to pokaże przez dobre postępowanie uczynkami swymi, nacechowanymi łagodnością i mądrością. (14) Jeśli jednak gorzką zazdrość i kłótliwość macie w sercach swoich, to przynajmniej nie przechwalajcie się i nie kłamcie wbrew prawdzie. (15) Nie jest to mądrość, która z góry zstępuje, lecz przyziemna, zmysłowa, demoniczna. (16) Bo gdzie jest zazdrość i kłótliwość, tam niepokój i wszelki zły czyn. (17) Ale mądrość, która jest z góry, jest przede wszystkim czysta, następnie miłująca pokój, łagodna, ustępliwa, pełna miłosierdzia i 20
dobrych owoców, nie stronnicza, nie obłudna. (18) A owoc sprawiedliwości bywa zasiewany w pokoju przez tych, którzy pokój czynią." 4:1-17 "(1) Skądże spory i skąd walki między wami? Czy nie pochodzą one z namiętności waszych, które toczą bój w członkach waszych? (2) Pożądacie, a nie macie; zabijacie i zazdrościcie, a nie możecie osiągnąć; walczycie i spory prowadzicie. Nie macie, bo nie prosicie. (3) Prosicie, a nie otrzymujecie, dlatego że źle prosicie, zamyślając to zużyć na zaspokojenie swoich namiętności. (4) Wiarołomni, czy nie wiecie, że przyjaźń ze światem, to wrogość wobec Boga? Jeśli więc kto chce być przyjacielem świata, staje się nieprzyjacielem Boga. (5) Albo czy sądzicie, że na próżno Pismo mówi: Zazdrośnie chce On mieć tylko dla siebie ducha, któremu dał w nas mieszkanie? (6) Owszem, większą jeszcze okazuje łaskę, gdyż mówi: Bóg się pysznym przeciwstawia, a pokornym łaskę daje. (7) Przeto poddajcie się Bogu, przeciwstawcie się diabłu, a ucieknie od was. (8) Zbliżcie się do Boga, a zbliży się do was. Obmyjcie ręce, grzesznicy, i oczyśćcie serca, ludzie o rozdwojonej duszy. (9) Biadajcie i smućcie się, i płaczcie; śmiech wasz niech się w żałość obróci, a radość w przygnębienie. (10) Uniżcie się przed Panem, a wywyższy was. (11) Nie obmawiajcie jedni drugich, bracia. Kto obmawia lub osądza brata swego, obmawia zakon i osądza zakon; jeżeli zaś osądzasz zakon, nie jesteś wykonawcą zakonu, lecz sędzią. (12) Jeden jest zakonodawca i sędzia, Ten, który może zbawić i zatracić. Ty zaś kim jesteś, że osądzasz bliźniego? (13) A teraz wy, którzy mówicie: Dziś albo jutro pójdziemy do tego lub owego miasta, zatrzymamy się tam przez jeden rok i będziemy handlowali i ciągnęli zyski, (14) wy, którzy nie wiecie, co jutro będzie. Bo czymże jest życie wasze? Parą jesteście, która ukazuje się na krótko, a potem znika. (15) Zamiast tego, winniście mówić: Jeżeli Pan zechce, będziemy żyli i zrobimy to lub owo. (16) Wy natomiast chełpicie się przechwałkami swoimi; wszelka tego rodzaju chełpliwość jest zła. (17) Kto więc umie dobrze czynić, a nie czyni, dopuszcza się grzechu." 5:1-20 "(1) A teraz wy, bogacze, płaczcie i narzekajcie nad nieszczęściami, jakie na was przyjdą. (2) Bogactwo wasze zmarniało, a szaty wasze mole zjadły. (3) Złoto wasze i srebro zaśniedziało, a śniedź ich świadczyć będzie przeciwko wam i strawi ciała wasze jak ogień. Nagromadziliście skarby w dniach, które się mają ku końcowi. (4) Oto zapłata, zatrzymana przez was robotnikom, którzy zżęli pola wasze, krzyczy, a wołania żeńców dotarły do uszu Pana Zastępów. (5) Żyliście na ziemi w zbytku i w rozkoszach, utuczyliście serca wasze na dzień uboju. (6) Wydaliście skazujący wyrok i zabiliście sprawiedliwego; nie opiera się wam. (7) Przeto bądźcie cierpliwi, bracia, aż do przyjścia Pana. Oto rolnik cierpliwie oczekuje cennego owocu ziemi, aż spadnie wczesny i późniejszy deszcz. (8) Bądźcie i wy cierpliwi, umocnijcie serca swoje, bo przyjście Pana jest bliskie. (9) Nie narzekajcie, bracia, jedni na drugich, abyście nie byli sądzeni; oto sędzia już u drzwi stoi. (10) Bracia, za przykład cierpienia i cierpliwości bierzcie proroków, którzy przemawiali w imieniu Pańskim. (11) Oto za błogosławionych uważamy tych, którzy wytrwali. Słyszeliście o wytrwałości Joba i oglądaliście zakończenie, które zgotował Pan, bo wielce litościwy i miłosierny jest Pan. (12) A przede wszystkim, bracia moi, nie przysięgajcie ani na niebo, ani na ziemię, ani nie składajcie żadnej innej przysięgi; ale 21