Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z chemii dla klasy 3 gimnazjum

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z chemii dla klasy 3 gimnazjum

I. KWASY I ZASADY I SEMESTR - podaje definicję kwasów jako związków chemicznych zbudowanych z atomu (atomów)wodoru i reszty kwasowej - wymienia pierwiastki wchodzące w skład poznanych na lekcjach kwasów -wie co to jest skala ph - określa pojęcia: elektrolit i nieelektrolit - opisuje zastosowanie kwasów - opisuje właściwości stężonych kwasów: siarkowego(vi), solnego i azotowego(v) oraz sposób bezpiecznej pracy z nimi - wymienia tlenki kwasowe, podaje ich wzory - zapisuje wzory sumaryczne i podaje nazwy kwasów: HCI, H 2 SO 4, HNO 3, H 2 CO 3,H 3 PO 4 - definiuje pojęcia: wskaźnik, dysocjacja elektrolityczna, jon, kation, anion, higroskopijność - wymienia 2 rodzaje wskaźników oraz określa ich barwy dla roztworów kwasów i zasad - opisuje właściwości i zastosowania kwasów chlorowodorowego, azotowego (V) i siarkowego (VI) - wyjaśnia pojęcie zasada i wodorotlenek - zapisuje wzory i podaje nazwy zasad: potasowej i sodowej - podaje wzory sumaryczne, strukturalne i nazwy wodorotlenków poznanych na lekcjach - wymienia rodzaje odczynów roztworów i opisuje jak można je rozróżnić, -stosuje zasady bezpiecznego obchodzenia się ze stężonymi zasadami -definiuje zasadę na podstawie dysocjacji -definiuje kwasy jako produkty reakcji tlenków kwasowych z wodą -zapisuje równania reakcji otrzymywania trzech dowolnych kwasów tlenowych w reakcji tlenków kwasowych z wodą - podaje przykłady kwasów tlenowych i beztlenowych - podaje wzory i nazwy kwasów: HCI, H 2 SO 4, HNO 3 H 2 CO 3,H 3 PO 4,H 2 S opisuje ich zastosowanie - wyjaśnia pojęcie kwaśne deszcze" i opisuje, jaki wpływ mają na środowisko - wymienia kilka poznanych elektrolitów i nieelektrolitów - zapisuje wzory strukturalne kwasów HCI, H 2 SO 4, HNO 3 ; - wskazuje podobieństwa w budowie kwasów - wyjaśnia, dlaczego kwasów nie można pozostawiać w naczyniach otwartych; - zapisuje przebieg dysocjacji jonowej kwasów - podaje nazwy anionów wszystkich poznanych na lekcjach kwasów; - wskazuje resztę kwasową i poda jej wartościowość - podaje zastosowanie skali ph - zapisuje wzory wybranych wodorotlenków i wymienia ich - analizuje wzory poznanych kwasów i zapisuje wzór ogólny - podaje sposób otrzmywania czterech dowolnych kwasów i zapisuje odpowiednie równania reakcji - rysuje wzory strukturalne kwasów: H 2 S, H 2 CO 3 - zapisuje równanie reakcji dysocjacji jonowej dla dowolnego kwasu - ze zbioru kationów wodorowych i anionów reszt kwasowych (modeli, rysunków lub zapisów słownych) buduje modele lub zapisuje wzory cząsteczek kwasów; - wyjaśnia, które tlenki są odpowiedzialne za powstawanie kwaśnych opadów"; - bada odczyn różnych substancji stosowanych w życiu codziennym - określa za pomocą wskaźników ph różnych roztworów - opisuje proces dysocjacji poznanych zasad odpowiednimi równaniami reakcji i odczytuje je -podaje dwa sposoby otrzymania zasady sodowej i zapisuje je odpowiednimi równaniami reakcji -zapisuje wzór ogólny wodorotlenków - rysuje wzory strukturalne kwasów: HCI, H 2 SO 4, HNO 3 H 2 CO 3,H 3 PO 4,H 2 S - zapisuje równania reakcji ilustrujące powstawanie kwaśnych deszczy"; - rozwiązuje chemografy typu: S -> SO2 -> H2SO3; P4->P4O10->H3PO4, C -> CO2 -> H2CO3; Ca -> CaO -> Ca(OH)2, zapisuje odpowiednie równania reakcji, dobierając brakujące reagenty - projektuje odpowiedni zestaw do badania przewodnictwa kwasów i zasad - wyjaśnia proces dysocjacji na ogólnych wzorach kwasów i zasad - projektuje eksperyment pozwalający rozróżnić kwas, wodę oraz zasadę i przeprowadza go, dobierając odpowiednie wskaźniki - zapisuje równania reakcji otrzymywania kwasu fosforowego(v) i węglowego - zapisuje równania reakcji otrzymywania zasad KOH, Ca(OH)2 w reakcji metali z wodą i odpowiednich tlenków z wodą - proponuje eksperyment pozwalający zmienić odczyn roztworu - przeprowadza reakcję zobojętniania, zapisuje równanie reakcji cząsteczkowe i jonowe -proponuje sposób neutralizacji kwaśnych roztworów przed ich likwidacją -planuje doświadczenie, które umożliwi zbadanie wartości ph produktów używanych w codziennym życiu 2

elektrolitycznej - podaje wartościowość grupy wodorotlenowej zastosowanie; - podaje, z jakich jonów są zbudowane zasady i wodorotlenki - zapisuje symbolami kation metalu i anion wodorotlenkowy -pisze równania reakcji tlenków z wodą, metali z wodą - opisuje właściwości wodorotlenków sodu, potasu, wapnia i magnezu -określa odczyn roztworu na podstawie znajomości jonów obecnych w badanym roztworze Wybrane wiadomości i umiejętności wykraczające poza treści wymagań podstawy programowej; ich spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. zna kilka wskaźników służących do identyfikacji wodorotlenków i kwasów wie, jak zmienia się charakter chemiczny tlenków metali wraz ze wzrostem liczby atomowej metalu zna pojęcie alkaliów zna przykłady wodorotlenków metali ciężkich przedstawia metody przemysłowe otrzymywania poznanych kwasów II. SOLE -wymienia przykłady soli znane z życia codziennego - podaje zastosowanie soli kamiennej - opisuje właściwości fizyczne soli kamiennej - podaje wzór soli kamiennej i jej nazwę systematyczną - definiuje pojęcie wiązania jonowego - tłumaczy budowę kryształu jonowego NaCI - zapisuje przebieg dysocjacji NaCI za pomocą równania reakcji, podaje nazwy powstałych jonów - pisze wzory sumaryczne soli: chlorków, węglanów, fosforanów (V), azotanów (V), siarczków, tworzy nazwy soli na podstawie wzorów i odwrotnie - definiuje reakcję wymiany i zobojętniania - podaje przykład reakcji zobojętniania i wymiany i zapisuje jej równanie reakcji; -Opisuje znaczenie soli kamiennej w życiu człowieka; - podaje przykłady występowania soli w przyrodzie; - porównuje właściwości fizyczne dwóch soli, np. NaCI i C O 4 ; - rysuje ułożenie jonów w krysztale NaCI; - podaje nazwy soli kwasów HCI, H 2 SO 4, HNO3 na podstawie wzorów, i odwrotnie - zapisuje wzory soli na podstawie nazw; - podaje nazwy jonów powstałych w wyniku dysocjacji soli kwasów wymienionych wyżej; - zapisuje równania reakcji zobojętniania kwasów HCI, H 2 SO 4, HNO 3 zasadami: NaOH, KOH, Ca(OH) 2 ; - tłumaczy przebieg reakcji zobojętniania, pisząc jonowe skrócone równanie reakcji; -opisuje znaczenie różnych soli w gospodarce człowieka - zapisuje wzory soli na podstawie podanej zawartości jonów na etykietach umieszczonych na butelkach wody mineralnej - projektuje i wykonuje eksperyment pozwalający na porównanie niektórych właściwości fizycznych soli, np. rozpuszczalności w wodzie - zapisuje równanie reakcji zobojętniania, w postaci cząsteczkowej i jonowej, kwasów: H 2 CO 3, H 2 S, H 3 PO 4 - tłumaczy na modelu, jak zachodzi proces zobojętniania, podaje interpretację na podstawie poznanej teorii budowy materii - zapisuje równania reakcji strącania różnych soli, w tym fosforanów(v), siarczków i węglanów - podaje przykłady reakcji: - zna wzór ogólny soli i umie napisać wzór chemiczny wybranej soli - projektuje eksperyment pozwalający na badanie przewodnictwa elektrycznego soli dobrze rozpuszczalnych w wodzie - zapisuje równanie dysocjacji dowolnej soli, podaje nazwy anionów i kationów - rozpoznaje kwas i wodorotlenek, z których dana sól powstaje - zapisuje i uzgadnia dowolne równanie reakcji, w formie cząsteczkowej, jonowej i jonowej skróconej, otrzymywania soli np. H 2 SO 3 - na podstawie tablicy rozpuszczalności przewiduje efekty reakcji dwóch wybranych substratów - wykonuje doświadczenie pozwalające identyfikować niektóre sole, np. NaCI, Na 2 CO 3, CaCI 2 - opisuje konsekwencje procesu zwanego zasoleniem wód i gleb 3

- określa pojęcia sole łatwo i trudno Rozpuszczalne i na podstawie tablicy rozpuszczalności wyszukuje je - interpretuje graficzny zapis substancji toksycznych - określa pojęcie surowców mineralnych i podaje przykłady - wyjaśnia, jaki związek jest głównym składnikiem skał wapiennych - opisuje zastosowanie skał wapiennych - określa pojęcie reakcji egzotermicznej i endotermicznej - podaje przynależność wapna palonego i gaszonego do określonej grupy związków chemicznych - opisuje sposób otrzymania wapna palonego i gaszonego - wymienia minerały zawierające w swym składzie CaSO 4 - opisuje zastosowanie gipsu - opisuje skały i minerały, których podstawowym składnikiem jest dwutlenek krzemu i określa jego właściwości - wymienia surowce mineralne niezbędne do produkcji szkła - opisuje właściwości metali i wymienia kilka metali szlachetnych i nieszlachetnych - określa położenie metali w układzie okresowym - opisuje zastosowanie żelaza, glinu, miedzi - wyjaśnia, co to są stopy, podaje przykład stopu, opisuje ich zastosowanie -wyjaśnia pojęcie korozji i opisuje jej Skutki - wyjaśnia pojęcie reakcji strąceniowej - podaje przykłady reakcji wymiany pojedynczej i wymiany podwójnej oraz ilustruje je odpowiednimi równaniami reakcji; - rozpoznaje sole jako produkty różnych reakcji; - opisuje sposoby otrzymywania soli kwasów HCI, H 2 SO 4, HNO 3, ilustrując je równaniami reakcji typu: metal + kwas, tlenek metalu + kwas, kwas + zasada. -opisuje sposób identyfikacji skał wapiennych; -wyjaśnia, na czym polega termiczny rozkład CaCO 3 -zapisuje równania reakcji otrzymywania wapna gaszonego oraz otrzymywania ^ zaprawy wapiennej -wyjaśnia, dlaczego wapno znalazło zastosowanie w rolnictwie -wyjaśnia, co to są hydraty; -zapisuje wzór gipsu, anhydrytu i wyjaśnia, czym się różnią te minerały -wyjaśnia, dlaczego gipsu używa się do unieruchomiania złamanych kości; -rozróżnia piasek, kwarc i krzemień; -podaje niezbędne surowce potrzebne do otrzymania szkła różnego rodzaju; -omawia praktyczne zastosowanie krzemu, piasku i kwarcu; -proponuje prosty sposób odróżnienia metali szlachetnych od nieszlachetnych; -wyjaśnia, co to jest stal, mosiądz, duraluminium; -opisuje, jak wygląda metal ulegający korozji na przykładzie żelaza (rdza) i miedzi (patyna). metal + niemetal, tlenek niemetalu + tlenek metalu, tlenek niemetalu + zasada, sól+ sól i zapisuje odpowiednie równania reakcji -zna zastosowanie reakcji strąceniowych - pisze odpowiednie równania reakcji w sposób cząsteczkowy i jonowy; na podstawie tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków wnioskuje o wyniku reakcji strąceniowej - wyjaśnia sposób identyfikacji węglanu wapnia i ilustruje go odpowiednim równaniem reakcji - zapisuje przebieg termicznego rozkładu CaCO 3 w postaci równania reakcji - zapisuje ciąg reakcji chemicznych, w wyniku których otrzymuje się zaprawę murarską - wyjaśnia proces otrzymywania gipsu palonego i gipsu krystalicznego oraz zapisuje to równaniami reakcji - odróżnia gips palony od gipsu krystalicznego na podstawie obserwacji - wyjaśnia, co to jest szkło i opisuje jego rodzaje - na podstawie układu okresowego opisuje budowę atomu żelaza - zna poznane na lekcjach metale reagujące z kwasem solnym i siarkowym(vi) - przedstawia sposób otrzymywania metali z ich tlenków -proponuje ocenę żywności produkowaną w gospodarstwach stosujących intensywne nawożenie gleby oraz produktów rolnych rosnących wzdłuż dróg - proponuje sposób identyfikacji produktów termicznego rozkładu węglanu wapnia; - określa, jakie mogą być produkty termicznego rozkładu danej substancji; - wyjaśnia, dlaczego nowo wybudowane (z użyciem zaprawy wapiennej) domy są bardzo wilgotne - proponuje doświadczenie rozróżniające gips palony od gipsu krystalicznego - wyjaśnia, dlaczego zaprawa gipsowa twardnieje po dodaniu wody i równaniem reakcji - opisuje sposób otrzymywania żelaza z rud - proponuje sposoby zapobiegania korozji metali - analizuje i ocenia znaczenie poznanych surowców mineralnych w gospodarce człowieka -wyjaśnia znaczenie pojęć: surowce odnawialne i nieodnawialne Wybrane wiadomości i umiejętności wykraczające poza treści wymagań podstawy programowej; ich spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. zna i rozumie pojęcie miareczkowania podaje właściwości poznanych soli zna pojęcie katoda i anoda wie, na czym polega elektroliza i reakcje elektrodowe 4

III. WĘGIEL I JEGO ZWIĄZKI Z WODOREM - opisuje budowę atomu węgla -rysuje model atomu węgla i objaśnia go - definiuje pojęcie węglowodorów - opisuje występowanie pierwiastka węgla -wymienia naturalne źródła węglowodorów w przyrodzie - wyjaśnia pojęcie odmiany alotropowej - rozróżnia nieorganiczne i organiczne pierwiastka na przykładzie węgla związki węgla - opisuje zastosowanie diamentu - opisuje różnice w budowie diamentu i grafitu i grafitu oraz w ich właściwościach - określa pojęcie destylacji fizycznych - wymienia surowce energetyczne i - wyjaśnia, co to jest sadza wskazuje na mapie Polski miejsca ich - opisuje zastosowanie procesu destylacji występowania do przeróbki węgla i podaje przykłady - określa na podstawie obserwacji zastosowania właściwości fizyczne ropy naftowej produktów destylacji węgla - zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny - określa właściwości chemiczne ropy metanu, określa wartościowość węgla naftowej (np. palność) w cząsteczce - opisuje właściwości fizyczne - wyjaśnia, dlaczego tlenek węgla(ll) jest i chemiczne metanu, wykonuje model szczególnie niebezpieczną substancją cząsteczki metanu - omawia zastosowanie metanu - zapisuje równanie reakcji całkowitego - podaje przykłady innych spalania metanu węglowodorów z szeregu metanu; - definiuje szeregu - podaje występowanie i zastosowanie homologicznego węglowodorów nasyconych - zapisuje wzory ogólne szeregu - określa, co to są węglowodory homologicznego węglowodorów Nienasycone i nasycone i opisuje różnice w ich nasyconych i nienasyconych właściwościach - wskazuje różnice w budowie między - podaje wzory i nazwy systematyczne członami tego samego szeregu węglowodorów nienasyconych homologicznego o dwóch atomach węgla w cząsteczce - zapisuje wzory sumaryczne, - porównuje wzory strukturalne i podaje strukturalne i podaje nazwy czterech różnice w budowie etenu i acetylenu początkowych (z szeregu - wie, co to jest ropa naftowa i jakie homologicznego) alkanów oraz trzech jest jej pochodzenie początkowych (z szeregu - wymienia produkty otrzymane homologicznego) alkenów i alkinów; w procesie destylacji ropy naftowej - buduje modele cząsteczek etenu i podaje ich zastosowanie i etynu -opisuje conajmniej jedno źródło - zapisuje równanie reakcji przyłączania energii alternatywnej wodoru i bromu do etenu i etynu; - zapisuje równanie reakcji całkowitego spalania etenu i etynu wykonuje doświadczenie pozwalające wykryć węgiel w produktach organicznych - opisuje fuleren - opisuje produkty spalania różnych odmian węgla - tłumaczy, dlaczego wśród produktów spalania węgli kopalnych jest też SO 2 - omawia rolę CO 2 i SO 2 w zaburzeniu równowagi ekologicznej w atmosferze i skutki tego zjawiska - zapisuje równania reakcji półspalania i niecałkowitego spalania metanu - tłumaczy, co oznacza pojawienie się sadzy na rusztach piecyka gazowego - rozpoznaje węglowodory należące do tego samego szeregu homologicznego - na podstawie ogólnych wzorów węglowodorów nasyconych i nienasyconych zapisuje wzór dowolnego węglowodoru - buduje modele cząsteczek alkanów, alenów, alkinów, na podstawie modelu rysuje wzór strukturalny węglowodoru, zapisuje wzór sumaryczny i nazwę - oblicza procentową zawartość węgla w węglowodorze - zapisuje równania reakcji spalania etenu i etynu do CO i sadzy - zapisuje równania reakcji polimeryzacji etenu i depolimeryzacji polietylenu - zapisuje równanie reakcji otrzymywania acetylenu z karbidu - określa, co to jest kraking i w jakim celu się go stosuje - analizuje skutki sytuacji, w której zacznie brakować ropy naftowej -opisuje kilka źródeł energii niekonwencjonalnej. - rozróżnia modele diamentu, grafitu i fulerenu - tłumaczy, na podstawie modelu, dlaczego diament jest twardy, a grafit można strugać zwykłym nożem - proponuje sposób otrzymywania węgla drzewnego - podaje nazwy i wzory sumaryczne węglowodorów alifatycznych zawierających więcej niż cztery atomy węgla w cząsteczce, wykonuje ich modele i rysuje wzory strukturalne - proponuje eksperyment pozwalający na zbadanie składu pierwiastkowego węglowodorów - zbiór wzorów, nazw i modeli węglowodorów alifatycznych dzieli na różne podzbiory, podając kryterium podziału - zapisuje równania reakcji spalania, półspalania i niecałkowitego spalania węglowodorów zawierających więcej niż cztery atomy węgla w cząsteczce - podaje nazwę produktu przyłączania bromu do etenu - zapisuje reakcję addycji wodoru i bromu do węglowodorów nienasyconych zawierających więcej niż dwa atomy węgla w cząsteczce - proponuje sposób otrzymywania węglowodoru nasyconego z nienasyconego, np. etanu z etynu; - projektuje eksperyment pozwalający otrzymać acetylen, wybiera potrzebne odczynniki i szkło laboratoryjne; - analizuje zalety i wady kilku alternatywnych źródeł energii - rozwiązuje chemografy typu: CaC 2 > C 2 H 2 > C 2 H 4 > C 2 H 6, CaC 2 --> C 2 H 2 >C 2 H 2 Br 2 > C 2 H 2 Br 4, 5

- opisuje proces destylacji ropy naftowej -opisuje dwa źródła energii alternatywnej zapisuje odpowiednie równania reakcji, dobierając reagenty -- określa rolę katalizatorów samochodowych Wybrane wiadomości i umiejętności wykraczające poza treści wymagań podstawy programowej; ich spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. wie, co oznacza że atom węgla jest tetraedryczny rozumie i wyjaśnia pojęcie izomerii wie, co to są cykloalkany i węglowodory aromatyczne zna inne polimery np. polichlorek winylu II SEMESTR IV. POCHODNE WĘGLOWODORÓW - określa, co to są alkohole, podaje wzory sumaryczne i strukturalne oraz nazwy dwóch alkoholu metylowego i etylowego - omawia skutki działania metanolu i etanolu na organizm człowieka - opisuje zastosowanie alkoholi - określa pojęcia: grupa alkilowa, grupa Węglowodorowa i wskazuje je we wzorach alkoholi - zapisuje wzory strukturalny i sumaryczny glicerolu i zna jego zastosowanie - podaje wzory kwasów: mrówkowego i octowego, opisuje ich zastosowanie - podaje przykłady występowania kwasów karboksylowych w przyrodzie - opisuje właściwości fizyczne kwasu octowego (lub mrówkowego) - zapisuje wzory sumaryczne kwasów tłuszczowych: palmitynowego, stearynowego i oleinowego - opisuje, z czym mogą reagować kwasy - wie, co to jest mydło -wie, co to są estry, ich zastosowanie i miejsca występowania w przyrodzie -podaje nazwy i wzory alkoholi o trzech atomach węgla w cząsteczce - wymienia wspólne właściwości metanolu i etanolu - zna ogólny wzór alkoholi - bada właściwości fizyczne etanolu; - zapisuje równania reakcji spalania metanolu i etanolu - bada odczyn wodny alkoholi - omawia budowę cząsteczki glicerolu - projektuje doświadczenie i przeprowadza badanie właściwości fizycznych glicerolu; - zapisuje ogólny wzór kwasów karboksylowych szeregu kwasu mrówkowego - opisuje właściwości chemiczne kwasów: mrówkowego i octowego - zapisuje równania dysocjacji kwasów: mrówkowego i octowego - planuje i przeprowadza doświadczenie zobojętniania kwasów mrówkowego lub octowego zasadą- zapisuje odpowiednie równanie reakcji, podaje nazwę otrzymanej soli - przeprowadza doświadczenie ukazujące reakcję kwasu octowego (lub octu) z zasadą, zapisuje uzasadnia stwierdzenie, że alkohole to jednofunkcyjne pochodne węglowodorów - zapisuje wzory sumaryczne, rysuje wzory strukturalne, podaje nazwy systematyczne alkoholi mających więcej niż trzy atomy węgla w cząsteczce - zapisuje równania reakcji spalania propanolu i butanolu - porównuje budowę alkoholi jednowodorotlenowych i wielowodorotlenowych (na przykładzie etanolu i glicerolu) -bada i opisuje właściwości glicerolu i wymienia jego zastosowanie - porównuje budowę kwasów: mrówkowego i octowego - wie, co to ocet - przeprowadza doświadczenie ukazujące przewodnictwo kwasów: mrówkowego i octowego - planuje i przeprowadza eksperyment ukazujący przebieg reakcji zobojętniania dowolnego kwasu karboksylowego (zawierającego do czterech atomów węgla w cząsteczce) - zapisuje wzór dowolnego alkoholu z szeregu metanolu (zawierającego pięć i sześć atomów węgla w cząsteczce) i podaje jego nazwę - projektuje doświadczenie pozwalające zbadać właściwości fizyczne i chemiczne alkoholi - interpretuje wpływ kwasu (np. octu lub kwasku cytrynowego) na zmianę barwy herbaty czy sałatki z czerwonej kapusty - porównuje właściwości kwasów mineralnych i organicznych - kwalifikuje mrówczany i octany do odpowiedniej grupy związków chemicznych - zapisuje wzorami sumarycznymi równanie reakcji addycji bromu do kwasu oleinowego - porównuje budowę i właściwości (na podstawie obserwacji i np. analizy tabel podających temperatury wrzenia) niższych i wyższych kwasów karboksylowych oraz wyciąga wnioski o charakterze zmian we właściwościach - podaje nazwy estrów na podstawie wzorów i zapisuje wzór do nazwy dla cząsteczek zbudowanych z więcej niż 6

równanie reakcji i nazywa powstałe produkty; - wyjaśnia budowę wyższych kwasów karboksylowych, porównuje kwasy nasycone i nienasycone - zapisuje wzory chemiczne mydeł: sodowego i potasowego - opisuje budowę cząsteczki i podaje nazwę estru zawierającego do czterech atomów węgla w cząsteczce -zapisuje równanie reakcji otrzymywania octanu etylu z zasadą sodową, potasową lub wapniową, podaje nazwy soli - opisuje sposób identyfikacji gazu wydzielanego w reakcji kwasów organicznych z zasadami - proponuje eksperyment potwierdzający istnienie wiązania podwójnego w kwasie oleinowym - kwalifikuje produkty reakcji kwasów tłuszczowych z zasadami do odpowiedniej grupy związków chemicznych - rozpoznaje, z jakich substratów mógł powstać dany ester czterech atomów węgla - zapisuje równanie otrzymywania nitrogliceryny - wyjaśnia problem: czy nitroglicerynę można zaliczyć do estrów -wymienia polskich noblistów i określa, z jakiej dziedziny otrzymali tę nagrodę Wybrane wiadomości i umiejętności wykraczające poza treści wymagań podstawy programowej; ich spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. zna wzory i nazwy wybranych fluorowcopochodnych zna izomery alkoholi pisze wzory i równania reakcji dowolnych estrów V. ZWIĄZKI CHEMICZNE W ŻYWIENIU I ŻYCIU CZŁOWIEKA - wymienia chemiczne składniki żywności - wymienia artykuły spożywcze bogate w tłuszcze, białka, cukry; - wyjaśnia, dlaczego cukry, białka i tłuszcze zaliczamy do związków organicznych i podaje ich przykłady - dzieli tłuszcze ze względu na pochodzenie i stan skupienia - określa pojęcie tłuszczu -definiuje białko jako związki powstałe z aminokwasów -wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład cząsteczek białek - opisuje właściwości fizyczne tłuszczów - wymienia czynniki wpływające na denaturację białka - wyjaśnia, jaką rolę odgrywa białko w organizmie - wyjaśnia pojęcie fotosyntezy, opisuje jej znaczenie dla żyjących organizmów i podaje jej związek z cukrami - podaje skład pierwiastkowy tłuszczów; - opisuje, jaką rolę odgrywają tłuszcze w organizmie i wyjaśnia, jak można otrzymać tłuszcz stały z tłuszczu ciekłego - wykonuje doświadczenie pozwalające wykryć białko w produktach spożywczych - wyjaśnia pojęcie denaturacji białka - odróżnia roztwór właściwy od koloidalnego - proponuje doświadczenie pozwalające wykryć wodę w białku i przeprowadza go; -bada zachowanie się białka pod wpływem ogrzewania, stężonego etanolu, kwasów, zasad, soli metali ciężkich i soli kuchennej -wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład cukrów - dokonuje podziału cukrów na proste i złożone - wykonuje doświadczenie pozwalające opisuje sposób pozyskiwania tłuszczów; - zapisuje wzór strukturalny dowolnej cząsteczki tłuszczu i równanie reakcji otrzymywania - proponuje doświadczenie: badanie właściwości fizycznych tłuszczów i przeprowadza go - proponuje doświadczenie pozwalające rozróżnić tłuszcze nasycone od nienasyconych, wie, czym różnią się jedne od drugich - zna sposób utwardzania tłuszczów, czyli otrzymywania margaryny z olejów roślinnych; - podaje wzór najprostszego aminokwasu, wskazuje grupy funkcyjne, podaje ich nazwy; - proponuje eksperyment pozwalający na rozróżnienie roztworu właściwego od koloidalnego - tłumaczy, co dzieje się z białkiem pod wpływem etanolu - w produktach spożywczych rozpoznaje te, które są bogate w tłuszcze, białko i cukry - projektuje eksperyment pozwalający odróżnić oleje jadalne od mineralnych - tłumaczy, dlaczego do smażenia np. frytek nie należy wielokrotnie używać tego samego tłuszczu - wyjaśnia, które tłuszcze są zdrowsze dla organizmu: nasycone czy nie nasycone - zapisuje równanie reakcji hydrolizy tłuszczu - odróżnia proces koagulacji od procesów wysalania i denaturacji - opisuje cechy charakteryzujące roztwory koloidalne - wykonuje doświadczenie pokazujące iż białko tworzy roztwory koloidalne - proponuje doświadczenie pozwalające wykryć węgiel i siarkę w białku - tłumaczy, dlaczego ze stężonymi roztworami kwasów i zasad należy 7

- wymienia różne rodzaje cukrów - podaje skład pierwiastkowy cukrów - określi podobieństwa i różnice między właściwościami glukozy i sacharozy - bada i opisuje właściwości fizyczne glukozy - opisuje sposób identyfikacji cukrów, takich jak glukoza i fruktoza -wie, co to jest celuloza - wyjaśnia pojęcie polietylenu i opisuje, z czego można go otrzymać - zna zastosowanie; polietylenu i poli(chlorku winylu) - wyjaśnia, co to są leki - zna pojęcia: toksykomania i lekomania - wie, jakie są skutki nadużywania leków, witamin i innych farmaceutyków; - podaje najważniejsze składniki dymu papierosowego - określa dawkę nikotyny trującą i śmiertelną - wyjaśnia, na czym polega tzw. bierne palenie i opisuje jego skutki - wymienia objawy zatrucia nikotyną - wie, co to są narkotyki i opisuje ich wpływ na organizm człowieka na wykrywanie glukozy, węgla w cukrach - wykrywa cukier redukujący w różnych produktach spożywczych - zapisuje wzory sumaryczne glukozy i sacharozy oraz wzór ogólny skrobi - zapisuje równanie reakcji spalania Glukozy - bada właściwości fizyczne i chemiczne celulozy - proponuje doświadczenie pozwalające wykryć białko w tkaninie; -zna przykłady roślin używanych do produkcji leków - tłumaczy, dlaczego nie można podawać dzieciom leków zawierających aspirynę - zna typy leków wywołujących uzależnienia - opisuje, na czym polega uzależnienie fizyczne i psychiczne i czym się objawia - zna konsekwencje uzależnienia i przedawkowania narkotyków -zna substancje zaliczane do narkotyków - wyjaśnia pojęcia: cukier buraczany i cukier trzcinowy - tłumaczy, na czym polega spalanie glukozy w organizmie - proponuje doświadczenie pozwalające odróżnić glukozę od sacharozy - opisuje, co dzieje się z sacharozą w przewodzie pokarmowym; - proponuje doświadczenie ukazujące, że sacharoza i skrobia to cukry złożone - identyfikuje skrobię za pomocą jodu rozpuszczonego w etanolu (jodyna) lub Kl (płyn Lugola); - oblicza stężenie procentowe cukru w danym roztworze, - zapisuje wzór ogólny celulozy - wyjaśnia, jak zachowują się wobec zasad wełna i bawełna - oblicza, ile nikotyny przenika codziennie do płuc palacza - projektuje plakat antynikotynowy lub antynarkotykowy -zna i potrafi opisać mechanizm przemiany etanolu w organizmie człowieka pracować ze szczególną ostrożnością - określa pojęcia: hydroliza i fermentacja - wyjaśnia, jakie procesy zachodzą podczas pieczenia chleba i dlaczego przemarznięte ziemniaki mają słodki smak - wie, co to jest cukrzyca i poda jej objawy - opisuje równaniem reakcji proces hydrolizy celulozy; - tłumaczy, jaki jest związek między budową białka a odpornością wełny na zgniatani, - proponuje sposób przeprowadzenia w szkole kampanii informującej o zagrożeniach związanych z używaniem narkotyków; -zna formy pomocy osobie uzależnionej Wybrane wiadomości i umiejętności wykraczające poza treści wymagań podstawy programowej; ich spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. wie, co to jest glikogen zna inne reakcje charakterystyczne np. próbę Tollensa 8