Homologacja pojazdów w ujęciu kategorii, typu, wariantu i wersji pojazdu

BALKE Marcin 1 KARPIŃSKI Robert 2 Homologacja pojazdów w ujęciu kategorii, typu, wariantu i wersji pojazdu WSTĘP Ruch drogowy jest jednym z głównych źródeł degradacji środowiska (skażenie powietrza, hałas). Najbardziej jest to odczuwalne w miejscach silnie zurbanizowanych czyli w miastach. Eliminowanie powyższych zagrożeń można osiągać poprzez ciągłe doskonalenie konstrukcji pojazdów. Osiągnąć to można poprzez opracowywanie nowych wymagań technicznych określających konstrukcję, zasady użytkowania i eksploatacji pojazdów. Władze krajów europejskich dla zabezpieczenia się przed niekontrolowanym wprowadzaniem do ruchu nowych typów pojazdów prowadzą, poprzez swe wyspecjalizowane jednostki, badania sprawdzające, czy poszczególne typy pojazdów odpowiadają obowiązującym wymaganiom, tzw. badania homologacyjne. Procedura homologacji typu określa zasady, w wyniku których państwo członkowskie zaświadcza, że typ pojazdu, układu, części lub oddzielnego zespołu technicznego jest zgodny z odpowiednimi przepisami administracyjnymi i wymaganiami technicznymi. Rozwój międzynarodowego ruchu drogowego spowodował potrzebę jednolitych zasad eksploatacji pojazdów. Zasady te są często związane z wymaganiami konstrukcyjnymi (np. oświetlenie i sygnalizacja świetlna, stosowanie pasów bezpieczeństwa, itp.). Ujednolicenie takie jest koniecznym warunkiem bezpieczeństwa w międzynarodowym ruchu drogowym, jak również stanowi czynnik wzrostu zaufania do przepisów ze strony użytkownika. Przepisy międzynarodowe zostały opracowane głównie ze względów ekonomicznych. 1 HOMOLOGACJA CAŁOPOJAZDOWA W ŚWIETLE DYREKTYW W maju 2002 roku została opublikowana dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 marca 2002 r. nr 2002/24/WE w sprawie homologacji typu dwu- lub trzykołowych pojazdów mechanicznych i uchylająca dyrektywę Rady 92/61/EWG. Dyrektywę 2002/24/WE stosuje się do wszystkich dwu- lub trzykołowych pojazdów mechanicznych, z kołami podwójnymi lub innymi, przeznaczonych do poruszania się po drogach oraz do części lub oddzielnych zespołów takich pojazdów. Niniejszej dyrektywy nie stosuje się do następujących pojazdów: pojazdów o maksymalnej prędkości konstrukcyjnej nieprzekraczającej 6 km/h; pojazdów przeznaczonych do obsługiwania przez pieszego; pojazdów przeznaczonych do użytku przez osoby fizycznie niepełnosprawne; pojazdów przeznaczonych do używania w zawodach sportowych, na drogach i poza nimi; pojazdów będących w użyciu przed dniem wejścia w życie dyrektywy 92/61/EWG; traktorów i maszyn stosowanych w rolnictwie lub do podobnych celów; pojazdów przeznaczonych głównie do użytku rekreacyjnego poza drogami, mających koła umieszczone symetrycznie, z jednym kołem z przodu i dwoma kołami z tyłu pojazdu; rowerów ze wspomaganymi pedałami, wyposażonych w pomocniczy silnik elektryczny o maksymalnej ciągłej mocy znamionowej równej 0,25 kw, którego moc wyjściowa zmniejsza się stopniowo i w końcu spada do zera, gdy pojazd osiągnie prędkość 25 km/h lub wcześniej, jeśli rowerzysta przestanie pedałować, 1 Instytut Transportu Samochodowego, Zakład Procesów Diagnostyczno-Obsługowych; 03-301 Warszawa; ul. Jagiellońska 80. Tel: + 48 22 43-85-510, Fax: + 48 22 43-85-401, marcin.balke@its.waw.pl 2 Instytut Transportu Samochodowego, Zakład Procesów Diagnostyczno-Obsługowych; 03-301 Warszawa; ul. Jagiellońska 80. Tel: + 48 22 43-85-318, Fax: + 48 22 43-85-401, robert.karpinski@its.waw.pl 1623

ani do ich części lub zespołów, chyba że są one przeznaczone do stosowania w pojazdach objętych niniejszą dyrektywą. Dyrektywy 2002/24/WE nie stosuje się do zatwierdzania pojedynczych pojazdów, chyba że Państwa Członkowskie dokonujące takiego zatwierdzenia akceptują homologację typu części i oddzielnych zespołów zgodnie z niniejszą dyrektywą, a nie na mocy odpowiednich krajowych regulacji. Dyrektywa 2002/24/WE została zaimplementowana do polskiego prawa 22 czerwca 2013 r. zgodnie z rozporządzeniem Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej w sprawie homologacji typu pojazdów samochodowych mających dwa lub trzy koła, niektórych pojazdów samochodowych mających cztery koła, motorowerów oraz ich przedmiotów wyposażenia lub części (Dz.U. z 2013 r., poz. 701). W lipcu 2003 roku została opublikowana dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 maja 2003 r. nr 2003/37/WE w sprawie homologacji typu ciągników rolniczych lub leśnych, ich przyczep i wymiennych holowanych maszyn, łącznie z ich układami, częściami i oddzielnymi zespołami technicznymi oraz uchylająca dyrektywę 74/150/EWG. Dyrektywę 2003/37/WE stosuje się do homologacji typu pojazdów, konstruowanych zarówno w jednym, jak i w wielu etapach w odniesieniu do ciągników, przyczep lub wymiennych holowanych maszyn, zarówno kompletnych, jak i niekompletnych lub skompletowanych przeznaczonych do stosowania w rolnictwie lub leśnictwie, mających maksymalną prędkość konstrukcyjną nie mniejszą niż 6 km/godz. Dyrektywę stosuje się również do homologacji WE układów, części i oddzielnych zespołów technicznych stosowanych w tego rodzaju pojazdach. Dyrektywy 2003/37/WE nie stosuje się do: a) homologacji pojedynczych pojazdów; jednakże niniejszą procedurę można stosować do niektórych kategorii pojazdów, które mieszczą się w zakresie stosowania niniejszej dyrektywy i dla których homologacja typu WE jest obowiązkowa; b) maszyn specjalnie zaprojektowanych do prac leśnych, takich jak ciągniki zrywkowe i ciągniki z przednim systemem załadowczym, określone w normie ISO 6814:2000; c) maszyn leśnych skonstruowanych na ramie do sprzętu do prac ziemnych, określonych w normie ISO 6165:2001; d) maszyn wymiennych całkowicie unoszonych ponad ziemię, gdy pojazd, do którego są doczepione, porusza się po drodze. Dyrektywa 2003/37/WE została zaimplementowana do polskiego prawa 22 czerwca 2013 r. zgodnie z rozporządzeniem Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 18 czerwca 2013 r. w sprawie homologacji typu ciągników rolniczych i przyczep oraz typu ich przedmiotów wyposażenia lub części (Dz.U. z 2013 r., poz. 704). W październiku 2007 roku została opublikowana dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 września 2007 r. nr 2007/46/WE ustanawiająca ramy dla homologacji pojazdów silnikowych i ich przyczep oraz układów, części i oddzielnych zespołów technicznych przeznaczonych do tych pojazdów. Dyrektywa ta ustanawia zharmonizowane ramy zawierające przepisy administracyjne i ogólne wymagania techniczne homologacji wszystkich nowych pojazdów objętych jej zakresem zastosowania oraz układów, części i oddzielnych zespołów technicznych przeznaczonych do tych pojazdów, mając na uwadze uproszczenie ich rejestracji, sprzedaży i dopuszczenia do ruchu na obszarze Wspólnoty. Niniejsza dyrektywa ustanawia również przepisy dotyczące sprzedaży i dopuszczania do stosowania części i wyposażenia przeznaczonego do pojazdów, w odniesieniu do których udzielono homologacji zgodnie z tą dyrektywą. Prezentowaną dyrektywę stosuje się do homologacji typu pojazdów drogowych zaprojektowanych i zbudowanych w jednym lub kilku etapach, oraz układów, części i oddzielnych zespołów technicznych zaprojektowanych i zbudowanych dla takich pojazdów. 1624

Dyrektywa 2007/46/WE nie ma zastosowania do następujących pojazdów: szynowych, czterokołowych opisanych w dyrektywie 2002/24/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 marca 2002 r. w sprawie homologacji typu dwu- lub trzykołowych pojazdów mechanicznych, ciągników rolniczych lub leśnych określonych w dyrektywie 2003/37/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dnia 26 maja 2003 r. w sprawie homologacji typu ciągników rolniczych lub leśnych, ich przyczep i wymiennych holowanych maszyn, łącznie z ich układami, częściami i oddzielnymi zespołami technicznymi oraz przyczep zaprojektowanych i skonstruowanych tak, aby mogły być przez nie ciągnięte. Dyrektywa 2007/46/WE została zaimplementowana do polskiego prawa 22 czerwca 2013 r. zgodnie z rozporządzeniem Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 marca 2013 r. w sprawie homologacji typu pojazdów samochodowych i przyczep oraz ich przedmiotów wyposażenia lub części (Dz.U. z 2013 r., poz. 407). 2 KRYTERIA KWALIFIKOWANIA POJAZDÓW DO DANEJ KATEGORII Do celów europejskiej i krajowej homologacji typu, jak również w przypadku dopuszczenia indywidualnego, pojazdy klasyfikuje się według kategorii przedstawionych w tabeli 1, 2 i 3. Tab. 1. Charakterystyka pojazdów należących do kategorii M, N i O. Źródło: Opracowanie własne na podstawie dyrektywy 2007/46/WE. Kategoria M Pojazdy silnikowe zaprojektowane i skonstruowane głównie do przewozu osób i ich bagażu Kategoria M 1 Pojazdy kategorii M mające nie więcej niż osiem miejsc siedzących poza miejscem siedzącym kierowcy. W pojazdach należących do kategorii M 1 nie ma miejsc dla pasażerów stojących. Liczba miejsc siedzących może być ograniczona do jednego miejsca (tj. do miejsca siedzącego kierowcy). Kategoria M 2 Pojazdy kategorii M o masie maksymalnej nieprzekraczającej 5 ton, mające więcej niż osiem miejsc siedzących poza miejscem siedzącym kierowcy. W pojazdach należących do kategorii M 2 poza miejscami siedzącymi mogą znajdować się miejsca dla pasażerów stojących. Kategoria M 3 Pojazdy kategorii M o masie maksymalnej przekraczającej 5 ton, mające więcej niż osiem miejsc siedzących poza miejscem siedzącym kierowcy. W pojazdach należących do kategorii M 3 mogą znajdować się miejsca dla pasażerów stojących. Kategoria N Kategoria N 1 Kategoria N 2 Kategoria N 3 Kategoria O Kategoria O 1 Kategoria O 2 Kategoria O 3 Kategoria O 4 Pojazdy silnikowe zaprojektowane i skonstruowane głównie do przewozu ładunków Pojazdy kategorii N o masie maksymalnej nieprzekraczającej 3,5 tony Pojazdy kategorii N o masie maksymalnej przekraczającej 3,5 tony, ale nieprzekraczającej 12 ton Pojazdy kategorii N o masie maksymalnej przekraczającej 12 ton Przyczepy zaprojektowane i skonstruowane do przewozu ładunków lub osób, jak również przeznaczone do celów mieszkalnych Pojazdy kategorii O o masie maksymalnej nieprzekraczającej 0,75 tony Pojazdy kategorii O o masie maksymalnej nieprzekraczającej 0,75 tony Pojazdy kategorii O o masie maksymalnej przekraczającej 3,5 tony, ale nieprzekraczającej 10 ton Pojazdy kategorii O o masie maksymalnej przekraczającej 10 ton W ramach kategorii M i N możemy wyróżnić podkategorię G dla pojazdów terenowych, a dodatkowo dla kategorii O podkategorię S dla pojazdów specjalnego przeznaczenia. Pojazd terenowy oznacza pojazd należący do kategorii M lub N, posiadający specyficzne właściwości techniczne, które pozwalają na jego użytkowanie poza zwykłymi drogami. W przypadku tych kategorii pojazdów do litery i numeru oznaczających kategorię pojazdu dodaje się jako sufiks literę G, przykład M 1 G. Kryteria zaliczania pojazdów do podkategorii pojazdów terenowych określone są w dyrektywie 2007/46/WE. Pojazd specjalnego przeznaczenia oznacza pojazd należący do kategorii M, N lub O posiadający specyficzne właściwości techniczne w celu wykonywania funkcji, która wymaga specjalnego dostosowania lub wyposażenia. W przypadku pojazdów niekompletnych, które mają zostać objęte podkategorią pojazdów specjalnego przeznaczenia, do litery i numeru oznaczających kategorię pojazdu dodaje się jako sufiks literę S. Różne typy pojazdów specjalnego przeznaczenia są zdefiniowane i wymienione w dyrektywie 2007/46/WE. Pojazd terenowy specjalnego przeznaczenia oznacza pojazd należący do kategorii M lub N posiadający specyficzne 1625

właściwości techniczne, o których mowa w podkategoriach pojazdów dla pojazdów terenowych i pojazdów specjalnego przeznaczenia. W przypadku tych kategorii pojazdów do litery i numeru oznaczających kategorię pojazdu dodaje się jako sufiks literę G. Ponadto w przypadku pojazdów niekompletnych, które są przewidziane do objęcia podkategorią pojazdów specjalnego przeznaczenia, dodaje się jako sufiks literę S. Tab. 2. Charakterystyka pojazdów należących do kategorii T, C, R i S. Źródło: Opracowanie własne na podstawie dyrektywy 2003/37/WE. Kategoria T Ciągniki kołowe Kategoria T 1 Ciągniki kołowe o maksymalnej prędkości konstrukcyjnej nieprzekraczającej 40 km/godz., mające oś położoną najbliżej kierowcy o minimalnym rozstawie kół nie mniejszym niż 1 150 mm, masę własną, w stanie gotowości do jazdy, przekraczającą 600 kg i prześwit nie większy niż 1 000 mm Kategoria T 2 Ciągniki kołowe o maksymalnej prędkości konstrukcyjnej nieprzekraczającej 40 km/godz., mające minimalny rozstaw kół mniejszy niż 1 150 mm, masę własną, w stanie gotowości do jazdy, przekraczającą 600 kg i prześwit nie większy niż 600 mm. Jednakże w przypadku gdy wysokość środka ciężkości ciągnika (mierzona względem podłoża) podzielona przez minimalny rozstaw kół każdej osi przekracza 0,90, maksymalna prędkość konstrukcyjna jest ograniczona do 30 km/godz. Kategoria T 3 Ciągniki kołowe o maksymalnej prędkości konstrukcyjnej nieprzekraczającej 40 km/godz. i masie własnej, w stanie gotowości do jazdy, nieprzekraczającej 600 kg Kategoria T 4 Ciągniki kołowe specjalne o maksymalnej prędkości konstrukcyjnej nieprzekraczającej 40 km/godz. Kategoria T 5 Ciągniki kołowe o maksymalnej prędkości konstrukcyjnej przekraczającej 40 km/godz. Kategoria C Ciągniki gąsienicowe napędzane i kierowane za pomocą gąsienic bez końca Kategoria C 1 C 5 Kategorie zdefiniowane analogicznie do kategorii T 1 T 5 Kategoria R Przyczepy Kategoria R 1 Przyczepy, których suma technicznie dopuszczalnych mas na oś nie przekracza 1 500 kg Kategoria R 2 Przyczepy, których suma technicznie dopuszczalnych mas na oś przekracza 1 500 kg, lecz nie przekracza 3 500 kg Kategoria R 3 Przyczepy, których suma technicznie dopuszczalnych mas na oś przekracza 3 500 kg, lecz nie przekracza 21 000 kg Kategoria R 4 Przyczepy, których suma technicznie dopuszczalnych mas na oś przekracza 21 000 kg Każda kategoria przyczepy oznaczona jest także indeksem a lub b, zależnie od jej konstrukcyjnej prędkości: - a dla przyczep o maksymalnej prędkości konstrukcyjnej mniejszej lub równej 40 km/godz. - b dla przyczepy o maksymalnej prędkości konstrukcyjnej większej niż 40 km/godz. Przykład: R b3 jest to kategoria przyczepy, dla której suma technicznie dopuszczalnych mas na oś przekracza 3 500 kg, lecz nie przekracza 21 000 kg i która jest przeznaczona do holowania przez ciągnik kategorii T 5 Kategoria S Kategoria S 1 Kategoria S 2 Wymienne holowane maszyny Wymienne holowane maszyny przeznaczone do stosowania w rolnictwie i w leśnictwie, dla których suma technicznie dopuszczalnych mas na oś nie przekracza 3 500 kg Wymienne holowane maszyny przeznaczone do stosowania w rolnictwie i w leśnictwie, dla których suma technicznie dopuszczalnych mas na oś przekracza 3 500 kg Każda kategoria wymiennej holowanej maszyny oznaczona jest także indeksem a lub b, zależnie od jej konstrukcyjnej prędkości: - a dla wymiennych holowanych maszyn o maksymalnej prędkości konstrukcyjnej mniejszej lub równej 40 km/godz., - b dla wymiennych holowanych maszyn o maksymalnej prędkości konstrukcyjnej większej niż 40 km/godz. Przykład: S b2 jest to kategoria wymiennej holowanej maszyny, dla której suma technicznie dopuszczalnych mas na oś przekracza 3 500 kg i, która jest przeznaczona do holowania przez ciągnik kategorii T 5 Tab. 3. Charakterystyka pojazdów należących do kategorii L. Źródło: Opracowanie własne na podstawie dyrektywy 2002/24/WE. Kategoria L Dwu- lub trzykołowe pojazdy mechaniczne, z kołami podwójnymi lub innymi, przeznaczone do poruszania się po drogach Kategoria L 1e Motorowery - pojazdy dwukołowe o maksymalnej prędkości konstrukcyjnej nie większej niż 45 km/h i mające: a) silnik, którego pojemność skokowa nie przekracza 50 cm 3 w przypadku silnika ze spalaniem wewnętrznym, lub b) w przypadku silnika elektrycznego, maksymalna ciągła moc znamionowa jest nie większa niż 4 kw Kategoria L 2e Motorowery - pojazdy trzykołowe o maksymalnej prędkości konstrukcyjnej nie większej niż 45 km/h i mające: 1626

Kategoria L 3e Kategoria L 4e Kategoria L 5e Kategoria L 6e Kategoria L 7e a) pojemność skokowa nie przekracza 50 cm 3, w przypadku silnika z zapłonem iskrowym, lub b) w przypadku innych silników ze spalaniem wewnętrznym, maksymalna użyteczna moc wyjściowa nie przekracza 4 kw, lub c) w przypadku silnika elektrycznego, maksymalna ciągła moc znamionowa jest nie większa niż 4 kw Motocykle - pojazdy dwukołowe bez bocznej przyczepy, wyposażone w silnik o pojemności skokowej większej niż 50 cm 3, w przypadku silnika ze spalaniem wewnętrznym lub o maksymalnej prędkości konstrukcyjnej nie większej niż 45 km/h Motocykle - pojazdy dwukołowe z boczną przyczepą, wyposażone w silnik o pojemności skokowej większej niż 50 cm 3, w przypadku silnika ze spalaniem wewnętrznym lub o maksymalnej prędkości konstrukcyjnej nie większej niż 45 km/h Motocykle trzykołowe - pojazdy posiadające trzy koła umieszczone symetrycznie, wyposażone w silnik o pojemności skokowej większej niż 50 cm 3, w przypadku silnika ze spalaniem wewnętrznym lub o maksymalnej prędkości konstrukcyjnej nie większej niż 45 km/h Lekkie pojazdy czterokołowe, których masa bez ładunku nie przekracza 350 kg, nie wliczając w to masy akumulatorów w przypadku pojazdów elektrycznych, których maksymalna prędkość konstrukcyjna nie przekracza 45 km/h, oraz a) których pojemność skokowa nie przekracza 50 cm 3, w przypadku silnika z zapłonem iskrowym, lub b) których maksymalna użyteczna moc wyjściowa nie przekracza 4 kw, w przypadku innych silników ze spalaniem wewnętrznym, lub c) których maksymalna ciągła moc znamionowa jest nie większa niż 4 kw, w przypadku silnika elektrycznego. Pojazdy te powinny spełniać wymagania techniczne stosowane do motorowerów trzykołowych kategorii L 2e, chyba że odrębne dyrektywy stanowią inaczej Pojazdy czterokołowe, inne niż te, o których mowa w kategorii L 6e, których masa bez ładunku nie przekracza 400 kg (550 kg dla pojazdów przeznaczonych do przewożenia towarów), nie wliczając w to masy akumulatorów w przypadku pojazdów elektrycznych i których maksymalna moc użyteczna nie przekracza 15 kw. Te pojazdy należy uważać za motocykle trzykołowe i powinny one spełniać wymagania techniczne stosujące się do motocykli trzykołowych kategorii L 5e, chyba że odrębne dyrektywy stanowią inaczej 3 KRYTERIA DLA TYPÓW POJAZDÓW, ICH WARIANTÓW I WERSJI Typ pojazdu stanowi grupa cech charakteryzujących producenta oraz jego właściwości techniczne. Rozwinięciem typu pojazdu jest wariant i wersja. Typem pojazdu zgodnie z poniższymi wymaganiami nie jest tylko jedna cecha pojazdu np. oznaczenie literowo-cyfrowe. W dyrektywie 2002/24/WE możemy wyróżnić definicje typu, wariantu i wersji dla pojazdów kategorii L. Wymagania te przedstawione są w tabeli 4. Tab. 4. Charakterystyka typu, wariantu i wersji pojazdów należących do kategorii L. Źródło: Opracowanie własne na podstawie dyrektywy 2002/24/WE. Kategoria L Typ pojazdu oznacza pojazd lub grupę pojazdów (warianty), które: a) należą do jednej kategorii (motorowery dwukołowe L 1e, motorowery trzykołowe L 2e itp., jak określono w art. 1 dyrektywy 2002/24/WE); b) są wykonane przez tego samego producenta; c) mają to samo podwozie, ramę, ramę pomocniczą, płytę podłogową lub strukturę, do której przymocowane są główne części; d) mają zespół napędowy działający na tej samej zasadzie (spalanie wewnętrzne, elektryczny, mieszany itp.); e) mają oznaczenie tego samego typu nadane przez producenta. Wariant w ramach typu pojazdu obejmuje pojazdy kiedy: a) mają one ten sam kształt nadwozia (podstawowe dane techniczne); b) różnica masy w stanie gotowym do drogi między najmniejszą i największą wartością nie przekracza 20 % wartości najmniejszej; c) różnica w maksymalnej dopuszczalnej masie między największą i najmniejszą wartością nie przekracza 20 % wartości najmniejszej; d) mają one taki sam cykl pracy (dwusuw lub czterosuw, zapłon iskrowy lub wysokoprężny zapłon samoczynny); e) różnica w pojemności skokowej silnika (w przypadku silnika ze spalaniem wewnętrznym) między najniższą i najwyższą wartością nie przekracza 30 % wartości najniższej; 1627

f) mają taką samą ilość i takie samo usytuowanie cylindrów; g) różnica w mocy wyjściowej silnika między najniższą i najwyższą wartością nie przekracza 30 % wartości najniższej; h) mają taki sam rodzaj pracy (silników elektrycznych); i) mają taki sam rodzaj skrzyni biegów (ręczna, automatyczna itp.); Wersja oznacza pojazd tego samego typu i wariantu, który może jednak zawierać dowolne wyposażenie, części lub układy wymienione w karcie informacyjnej w załączniku II dyrektywy 2002/24/WE, pod warunkiem że jest tylko: a) jedna wartość podawana dla: - masy w stanie gotowym do drogi; - maksymalnej dopuszczalnej masy; - mocy wyjściowej silnika; - pojemności skokowej silnika; oraz b) jeden zestaw wyników badań podanych zgodnie z załącznikiem VII dyrektywy 2002/24/WE. W dyrektywie 2003/37/WE możemy wyróżnić definicje typu, wariantu i wersji dla pojazdów kategorii T, C, R i S. Wymagania te przedstawione są w tabeli 5. Tab. 5. Charakterystyka typu, wariantu i wersji pojazdów należących do kategorii T, C, R i S. Źródło: Opracowanie własne na podstawie dyrektywy 2003/37/WE. Kategoria T Typ oznacza ciągniki należące do tej samej kategorii, identyczne pod względem co najmniej następujących podstawowych elementów: a) producent; b) przeznaczenie typu według wskazań producenta, c) podstawowe właściwości konstrukcyjne i projektowe: d) rama centralna/rama podłużnicowa/podwozie przegubowe (różnice oczywiste i zasadnicze), e) silnik (spalinowy/elektryczny/mieszany), f) osie (liczba). Wariant oznacza ciągniki tego samego typu, identyczne pod względem co najmniej następujących elementów: a) silnik: b) zasada działania, c) liczba i układ cylindrów, d) różnica mocy nie większa niż 30 % (największa moc nie może być większa od najmniejszej mocy więcej niż 1,3 razy), e) różnica pojemności skokowej nie większa niż 20 % (najwyższa liczba nie może być większa od najniższej więcej niż 1,2 razy); f) napędzane osie (liczba, położenie, połączenie); g) osie kierowane (liczba i położenie); h) maksymalne całkowite masy dopuszczalne nie mogą różnić się o więcej niż 10 %; i) napęd (typ); j) konstrukcja ochronna; k) osie hamowane (liczba). Wersja oznacza ciągniki składające się z kombinacji pozycji wykazanych w pakiecie informacyjnym zgodnie z załącznikiem I dyrektywy 2003/37/WE, czyli pojazdy różniące się parametrami technicznymi. Kategoria C Wymagania odnośnie typu, wariantu i wersji ciągników gąsienicowych są analogiczne do wymagań jakim powinny odpowiadać ciągniki kołowe kategorii T. Kategoria R Typ oznacza przyczepy należące do tej samej kategorii, identyczne pod względem co najmniej następujących podstawowych elementów: a) producent; b) przeznaczenie typu według wskazań producenta; c) podstawowe właściwości konstrukcyjne i projektowe; d) rama centralna/rama podłużnicowa/podwozie przegubowe (różnice oczywiste i zasadnicze); e) osie (liczba). Wariant oznacza przyczepy tego samego typu, identyczne pod względem co najmniej następujących elementów: a) osie napędzane (liczba, pozycja, wzajemne połączenie); b) maksymalne całkowite masy dopuszczalne nie mogą różnić się o więcej niż 10 %; c) osie hamowane (liczba). Kategoria S Wymagania odnośnie typu i wariantu wymiennych holowanych maszyn są analogiczne do wymagań jakim powinny odpowiadać przyczepy kategorii R. 1628

W dyrektywie 2007/46/WE możemy wyróżnić definicje typu, wariantu i wersji dla pojazdów kategorii M, N i O. Wymagania te przedstawione są w tabeli 6. Tab. 6. Charakterystyka typu, wariantu i wersji pojazdów należących do kategorii M, N, O. Źródło: Opracowanie własne na podstawie dyrektywy 2007/46/WE. Kategoria M 1 Typ pojazdu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są wszystkie następujące cechy: a) nazwa przedsiębiorstwa producenta Zmiana prawnej formy własności przedsiębiorstwa nie wymaga przyznania nowej homologacji; b) projekt i montaż podstawowych części karoserii w przypadku nadwozia samonośnego To samo stosuje się odpowiednio do pojazdów, których nadwozie jest przykręcone lub przyspawane do oddzielnej ramy c) w przypadku pojazdów budowanych wieloetapowo, producent i typ pojazdu na poprzednim etapie. W drodze odstępstwa od wymogów określonych w typie kategorii M 1 w lit. b), jeśli producent wykorzystuje część podłogową karoserii, jak również podstawowe elementy tworzące przednią część karoserii, znajdujące się bezpośrednio przed otworem przedniej szyby, w konstrukcjach różnych typów nadwozia (na przykład kareta (sedan) i coupe), pojazdy te mogą być uważane za należące do tego samego typu. Producent musi dostarczyć dokumenty o tym świadczące. Typ powinien obejmować przynajmniej jeden wariant i jedną wersję. Wariant w ramach typu pojazdu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są wszystkie następujące cechy konstrukcyjne: a) liczba drzwi bocznych lub typ nadwozia według definicji określonej w sekcji 1 części C dyrektywy 2007/46/WE, kiedy producent stosuje kryterium zawarte w typie kategorii M 1 lit. b); b) silnik w zakresie następujących cech konstrukcyjnych: - typ zasilania (silnik spalania wewnętrznego, silnik elektryczny lub inne); - zasada działania silnika (z zapłonem iskrowym/samoczynnym lub inne); - liczba i układ cylindrów w przypadku silnika spalania wewnętrznego (L4, V6 lub inne); c) liczba osi; d) liczba oraz powiązanie kinematyczne osi napędzanych; e) liczba osi kierowanych; f) etap skompletowania (np. kompletny/niekompletny), Wersja w ramach wariantu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są wszystkie następujące cechy: b) pojemność skokowa silnika w przypadku silnika spalania wewnętrznego; c) maksymalna moc wyjściowa silnika lub maksymalna ciągła moc znamionowa (silnik elektryczny); d) rodzaj paliwa (benzyna, olej napędowy, LPG, zasilanie dwupaliwowe lub inne); e) maksymalna liczba miejsc siedzących; f) poziom hałasu przejeżdżającego pojazdu; g) normy emisji spalin (na przykład Euro 5, Euro 6 lub inny); h) średnia emisja CO 2 (cykl mieszany lub wartość ważona); i) zużycie energii elektrycznej (wartość ważona, cykl mieszany); j) średnie zużycie paliwa (wartość ważona, cykl mieszany); k) obecność zestawu innowacyjnych technologii zgodnie z art. 12 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 443/2009 z 23 kwietnia 2009 r. określającego normy emisji dla nowych samochodów osobowych w ramach zintegrowanego podejścia Wspólnoty na rzecz zmniejszenia emisji CO 2 z lekkich pojazdów dostawczych. Kategoria M 2 i M 3 Typ pojazdu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są wszystkie następujące cechy: a) nazwa przedsiębiorstwa producenta. Zmiana prawnej formy własności przedsiębiorstwa nie wymaga przyznania nowej homologacji; b) kategoria; c) następujące cechy projektu i konstrukcji: - projekt i konstrukcja podstawowych elementów tworzących podwozie; - projekt i konstrukcja podstawowych części karoserii w przypadku nadwozia samonośnego; d) liczba pokładów (pojazd jednopokładowy lub dwupokładowy); e) liczba segmentów (pojazd pojedynczy lub przegubowy); f) liczba osi; g) rodzaj źródła energii (pokładowe, zewnętrzne); h) w przypadku pojazdów budowanych wieloetapowo producent i typ pojazdu na poprzednim etapie. Typ obejmuje przynajmniej jeden wariant i jedną wersję. Wariant w ramach typu pojazdu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są wszystkie następujące cechy konstrukcyjne: a) typ nadwozia według definicji określonych w sekcji 2 części C dyrektywy 2007/46/WE; b) klasa lub kombinacja klas pojazdów według definicji określonych w pkt 2.1.1 załącznika I do dyrektywy 2001/85/WE (tylko w przypadku pojazdów kompletnych i skompletowanych); c) etap skompletowania (np. kompletny/niekompletny/skompletowany); 1629

d) silnik w zakresie następujących cech konstrukcyjnych: - typ zasilania (silnik spalania wewnętrznego, silnik elektryczny lub inne); - zasada działania silnika (z zapłonem iskrowym/ samoczynnym lub inne); - liczba i układ cylindrów w przypadku silnika spalania wewnętrznego (L6, V8 lub inne). Wersja w ramach wariantu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są wszystkie następujące cechy: b) możliwość ciągnięcia przyczepy; c) pojemność skokowa silnika w przypadku silnika spalania wewnętrznego; d) maksymalna moc wyjściowa silnika lub maksymalna ciągła moc znamionowa (silnik elektryczny); e) rodzaj paliwa (benzyna, olej napędowy, LPG, zasilanie dwupaliwowe lub inne); f) poziom hałasu przejeżdżającego pojazdu; g) normy emisji spalin (na przykład Euro IV, Euro V lub inne). Kategoria N 1 Typ pojazdu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są wszystkie następujące cechy: a) nazwa przedsiębiorstwa producenta. Zmiana prawnej formy własności przedsiębiorstwa nie wymaga przyznania nowej homologacji; b) projekt i montaż podstawowych części karoserii w przypadku nadwozia samonośnego; c) projekt i konstrukcja podstawowych elementów tworzących podwozie w przypadku nadwozia innego niż samonośne; d) w przypadku pojazdów budowanych wieloetapowo producent i typ pojazdu na poprzednim etapie. W drodze odstępstwa od wymogów określonych w typie kategorii N 1 lit. b), jeżeli producent wykorzystuje część podłogową karoserii, jak również podstawowe elementy tworzące przednią część karoserii, znajdujące się bezpośrednio przed otworem przedniej szyby, w konstrukcjach różnych typów nadwozia (na przykład podwozie z kabiną, różne rozstawy osi lub różnej wysokości dach), pojazdy te mogą być uważane za należące do tego samego typu. Producent musi dostarczyć dokumenty o tym świadczące. Typ powinien obejmować przynajmniej jeden wariant i jedną wersję. Wariant w ramach typu pojazdu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są wszystkie następujące cechy konstrukcyjne: a) liczba drzwi bocznych lub typ nadwozia według definicji określonych w dyrektywie 2007/46/WE (dla pojazdów kompletnych i skompletowanych), kiedy producent wykorzystuje kryterium zawarte w typie kategorii N 1 lit. b); b) etap skompletowania (np. kompletny/niekompletny/skompletowany); c) silnik w zakresie następujących cech konstrukcyjnych: - typ zasilania (silnik spalania wewnętrznego, silnik elektryczny lub inne); - zasada działania silnika (z zapłonem iskrowym/samoczynnym lub inne); - liczba i układ cylindrów w przypadku silnika spalania wewnętrznego (L6, V8 lub inne); d) liczba osi; e) liczba oraz powiązanie kinematyczne osi napędzanych; f) liczba osi kierowanych. Wersja w ramach wariantu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są następujące cechy: b) pojemność skokowa silnika w przypadku silnika spalania wewnętrznego; c) maksymalna moc wyjściowa silnika lub maksymalna ciągła moc znamionowa (silnik elektryczny); d) rodzaj paliwa (benzyna, olej napędowy, LPG, zasilanie dwupaliwowe lub inne); e) maksymalna liczba miejsc siedzących; f) poziom hałasu przejeżdżającego pojazdu; g) normy emisji spalin (na przykład Euro 5, Euro 6 lub inne); h) średnia emisja CO2 (cykl mieszany lub wartość ważona); i) zużycie energii elektrycznej (wartość ważona, cykl mieszany); j) zużycie paliwa (wartość ważona, cykl łączony). Kategoria N 2 i N 3 Typ pojazdu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są wszystkie następujące cechy zasadnicze: a) nazwa przedsiębiorstwa producenta; zmiana prawnej formy własności przedsiębiorstwa nie wymaga przyznania nowej homologacji; b) kategoria; c) projekt i konstrukcja podwozia, które są wspólne dla pojedynczej linii produktu; d) liczba osi; e) w przypadku pojazdów budowanych wieloetapowo producent i typ pojazdu na poprzednim etapie. Typ powinien obejmować przynajmniej jeden wariant i jedną wersję. Wariant w ramach typu pojazdu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są wszystkie następujące cechy konstrukcyjne: a) konstrukcyjne przeznaczenie nadwozia lub typ nadwozia, o których mowa w dyrektywie 2007/46/WE (tylko dla pojazdów kompletnych i skompletowanych); b) etap skompletowania (np. kompletny/niekompletny/skompletowany); c) silnik w zakresie następujących cech konstrukcyjnych: - typ zasilania (silnik spalania wewnętrznego, silnik elektryczny lub inne); 1630

- zasada działania silnika (z zapłonem iskrowym/samoczynnym lub inne); - liczba i układ cylindrów w przypadku silnika spalania wewnętrznego (L6, V8 lub inne); d) liczba oraz powiązanie kinematyczne osi napędzanych; e) liczba osi kierowanych. Wersja w ramach wariantu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są następujące cechy: b) możliwość ciągnięcia przyczepy, jak następuje: - przyczepa bez hamulca; - przyczepa z bezwładnościowym (lub najazdowym) układem hamulcowym zgodnie z definicją określoną w pkt 2.12 regulaminu EKG ONZ nr 13; - przyczepa z ciągłym lub półciągłym systemem hamowania zgodnie z definicją określoną w pkt 2.9 i 2.10 regulaminu EKG ONZ nr 13; - przyczepa kategorii O4, której masa maksymalna w przypadku połączenia z pojazdem ciągnącym nie przekracza 44 ton; - przyczepa kategorii O4, której masa maksymalna w przypadku połączenia z pojazdem ciągnącym przekracza 44 ton; c) pojemność skokowa silnika; d) maksymalna moc wyjściowa silnika; e) rodzaj paliwa (benzyna, olej napędowy, LPG, zasilanie dwupaliwowe lub inne); f) poziom hałasu przejeżdżającego pojazdu; g) normy emisji spalin (na przykład Euro IV, Euro V lub inne). Kategoria O 1 i O 2 Typ pojazdu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są wszystkie następujące cechy: a) nazwa przedsiębiorstwa producenta; zmiana prawnej formy własności przedsiębiorstwa nie wymaga przyznania nowej homologacji; b) kategoria; c) rodzaj pojazdu według definicji określonej w dyrektywie 2007/46/WE; d) następujące cechy projektu i konstrukcji: - projekt i konstrukcja podstawowych elementów tworzących podwozie; - projekt i konstrukcja podstawowych elementów tworzących karoserię w przypadku nadwozia samonośnego; e) liczba osi; f) w przypadku pojazdów budowanych wieloetapowo producent i typ pojazdu na poprzednim etapie. Typ powinien obejmować przynajmniej jeden wariant i jedną wersję. Wariant w ramach typu pojazdu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są wszystkie następujące cechy konstrukcyjne: a) rodzaj nadwozia określony w dodatku 2 (dla pojazdów kompletnych i skompletowanych); b) etap skompletowania (np. kompletny/niekompletny/skompletowany); c) rodzaj układu hamulcowego (np. bez hamulca/z hamulcem najazdowym/z hamulcem zasilanym z pojazdu ciągnącego). Wersja w ramach wariantu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są następujące cechy: b) rodzaj zawieszenia (elementy zawieszenia pneumatyczne, stalowe lub gumowe, drążek skrętny lub inne); c) rodzaj dyszla (trójkątny, rurowy lub inny). Kategoria O 3 i O 4 Typ pojazdu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są wszystkie następujące cechy: a) nazwa przedsiębiorstwa producenta; zmiana prawnej formy własności przedsiębiorstwa nie wymaga przyznania nowej homologacji; b) kategoria; c) rodzaj przyczepy według definicji określonych w dyrektywie 2007/46/WE; d) następujące cechy projektu i konstrukcji: - projekt i konstrukcja podstawowych elementów tworzących podwozie; - projekt i konstrukcja podstawowych elementów tworzących karoserię w przypadku przyczep samonośnych; e) liczba osi; f) w przypadku pojazdów budowanych wieloetapowo producent i typ pojazdu na poprzednim etapie. Wariant w ramach typu pojazdu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są wszystkie następujące cechy projektu i konstrukcji: a) rodzaj nadwozia określony w dyrektywie 2007/46/WE (dla pojazdów kompletnych i skompletowanych); b) etap skompletowania (np. kompletny/niekompletny/skompletowany); c) rodzaj zawieszenia (elementy zawieszenia stalowe, pneumatyczne lub hydrauliczne); d) następujące cechy techniczne: - możliwość regulowania podwozia; - wysokość pokładu (normalny, niskopodłogowy, średnioniskopodłogowy etc.). Wersja w ramach wariantu obejmuje pojazdy, dla których wspólne są następujące cechy: b) podgrupa lub kombinacje podgrup określone w pkt 3.2 i 3.3 załącznika I do dyrektywy 96/53/WE, na które podzielono 1631

pojazdy ze względu na odległość między dwoma kolejnymi osiami; c) rodzaje osi według następującego podziału: - osie podnoszone (liczba i położenie); - osie przenoszące obciążenia (liczba i położenie); - osie kierowane (liczba i położenie). WNIOSKI Od 2009 r. (w Polsce od 2013 r.) procedura homologacji typu dla pojazdów kategorii M, N, O, L, T, C, R i S jest zunifikowana we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Istotnym czynnikiem w klasyfikacji pojazdu w zakresie homologacji jest właściwe określenie kategorii pojazdu. Klasyfikacja homologacyjna powinna mieć decydujący wpływ na klasyfikację na potrzeby rejestracji pojazdów, systemy podatkowe, opłat ekologicznych, opłat drogowych, itd. Taki sposób działania zapewnia jednolitość i spójność stosowania prawa. Ujednolicony system klasyfikacji kategorii i rodzajów pojazdów ułatwia przemieszczanie transgraniczne pojazdów pomiędzy krajami członkowskimi. Jest to kluczowy element prowadzący do projektowanej w najbliższych latach harmonizacji systemów rejestracyjnych i podatkowych stosowanych w krajach wspólnoty europejskiej. Mając na uwadze prawidłową klasyfikację pojazdów w procesie homologacji można dokonać przekształcenia klasyfikacji homologacyjnej na klasyfikację rejestracyjną pojazdu. Streszczenie Władze krajów europejskich dla zabezpieczenia się przed niekontrolowanym wprowadzaniem do ruchu nowych typów pojazdów prowadzą, poprzez swe wyspecjalizowane jednostki, badania sprawdzające, czy poszczególne typy pojazdów odpowiadają obowiązującym wymaganiom, tzw. badania homologacyjne. Zharmonizowane przepisy administracyjne i ogólne wymagania techniczne w procesie homologacji pojazdów mają na celu uproszczenie rejestracji, sprzedaży i dopuszczenia do ruchu na obszarze Wspólnoty nowych pojazdów. Podstawowymi parametrami w homologacji są kategoria oraz typ pojazdu. Type-approval of motor vehicles in terms of category, type, variant and version of the vehicle Abstract The authorities of European countries to protect against the uncontrolled introduction into service of new vehicles conduct verification tests, at their specialized facilities, whether different types of vehicles comply with the applicable requirements, the so-called, type-approval tests. Harmonised administrative regulations and general technical requirements in the process of the vehicles approval are intended to simplify the registration, sale and entry into service of new vehicles in the Community. The basic parameters in the type-approval are the category and type of vehicle. BIBLIOGRAFIA 1. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 sierpnia 2012 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2012 r., poz. 1137 z późniejszymi zmianami). 2. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 marca 2013 r. w sprawie homologacji typu pojazdów samochodowych i przyczep oraz ich przedmiotów wyposażenia lub części (Dz.U. z 2013 r., poz. 407). 3. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 17 czerwca 2013 r. w sprawie homologacji typu pojazdów samochodowych mających dwa lub trzy koła, niektórych pojazdów samochodowych mających cztery koła, motorowerów oraz ich przedmiotów wyposażenia lub części (Dz.U. z 2013 r., poz. 701). 4. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 18 czerwca 2013 r. w sprawie homologacji typu ciągników rolniczych i przyczep oraz typu ich przedmiotów wyposażenia lub części (Dz.U. z 2013 r., poz. 704). 1632

5. Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 marca 2002 r. nr 2002/24/WE w sprawie homologacji typu dwu- lub trzykołowych pojazdów mechanicznych (Dz.U. L 124 z 9 maja 2002 r., z późniejszymi zmianami). 6. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady dnia 26 maja 2003 r. nr 2003/37/WE w sprawie homologacji typu ciągników rolniczych lub leśnych, ich przyczep i wymiennych holowanych maszyn (Dz.U. L 171 z 9 lipca 2003 r., z późniejszymi zmianami). 7. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 września 2007 r. nr 2007/46/WE ustanawiająca ramy dla homologacji pojazdów silnikowych i ich przyczep oraz układów, części i oddzielnych zespołów technicznych przeznaczonych do tych pojazdów (Dz.U. L 263 z 9 października 2007 r., z późniejszymi zmianami). 1633