DYNAMIKA RZEŹBY AKUMULACYJNEGO ODCINKA BRZEGU WYDMOWEGO W REJONIE DŹWIRZYNA

Geologia i geomorfologian n9n nsłupsk 2012, s. 97-109 Tomasz Arkadiusz Łabuz Paweł Osóch DYNAMIKA RZEŹBY AKUMULACYJNEGO ODCINKA BRZEGU WYDMOWEGO W REJONIE DŹWIRZYNA Słowa kluczowe: akumulacyjny brzeg, wydmy przednie, Dźwirzyno, Polska Key words: accumulative shore, foredunes, Dźwirzyno, Poland WPROWADZENIE W pracy przedstawiono wyniki badań prowadzonych na akumulacyjnym odcinku brzegu wydmowego w okolicy miejscowości Dźwirzyno i Grzybowo. Badania obejmowały odcinek pomiędzy 340 a 342 kilometrem wybrzeża (według oznaczeń kilometrażowych Urzędu Morskiego). Celem badań było określenie tempa zmian rzeźby tego odcinka: dynamiki płytkiego podbrzeża, plaży i nadmorskiej wydmy, wynikających z działania czynników formujących brzeg. Badania te wydają się istotne ze względu na unikatowy charakter współcześnie akumulacyjnych odcinków brzegu polskiego wybrzeża (Łabuz 2005a). CHARAKTERYSTYKA OBSZARU Wybrzeże wydmowe pomiędzy Dźwirzynem a Kołobrzegiem (343-338 km) zbudowane jest z osadów piaszczystych morskich, na których zdeponowane zostały utwory eoliczne budujące wydmy nadmorskie. To wydmowe wybrzeże współcześnie pokrywają wałowe i barchanoidalne formy wydmowe, powstałe po ustąpieniu ostatniego lądolodu (Rosa 1984). Dominującą formą morfologiczną badanego obszaru jest przymorska, płaska dolina wód roztopowych o wysokości 0,5-1,0 m n.p.m. Jej dno pokrywają utwory torfowe. Na nich ukształtowane zostały utwory eoliczne mające różną genezę (Bohdziewicz 1957). Są wśród nich kopuły barchanoidalne, obniżenia pokryte osadem eolicznym o wysokościach względnych nie przekraczających 2-3 m oraz wałowe formy o wysokości 12-14 m wskazujące na charakter form transgresyjnych (Łabuz 2005a), powstających wskutek przewiewania osadu na zaplecze brzegu i formowania tam wałów wydm ruchomych w okresach transgresji morskich. Formy te od strony brzegu oddzielone są miejscami wałowymi wydmami nadmorskimi, tzw. wydmami przednimi, powstającymi w okresach przy- 97

Rys. 1. Lokalizacja obszaru badań: A róża wiatrów, Kołobrzeg (1961-1995), na podstawie danych IMGW (Łabuz 1998), B lokalizacja, C odcinek badań (powiększony na rys. 4C), D parametry uziarnienia osadu: 1 plaża, linia wody, 2 plaża eoliczna, 3 wydmy, 4 płytkie podbrzeże, E profile rzeźby brzegu wydmowego Fig. 1. Study area location: A wind rose, Kołobrzeg (1961-1995), data from IMGW (Łabuz 1998), B localization, C researched section (enlarged on fig. 4C), D material granulation parameters: 1 beach, water line, 2 beach aeolian, 3 dunes, 4 shallow shore, E profiles of coastal dunes relief 98

rostu brzegu morskiego (Piotrowska i in. 2008). Ich powstawanie należy łączyć z miejscową erozją brzegu i jego przyrostem na wypełnianych osadem brzegach zatok morskich (Bohdziewicz 1963). Taka zatoka występuje na badanym odcinku pomiędzy Dźwirzynem i Kołobrzegiem, a odcinki erodowane sąsiadują z nią od wschodu i zachodu. Pas wydm nadmorskich jest tam wąski (maks. 200 m), lecz w swojej środkowej części, eksponowanej w kierunku północnym (na wysokości osady Grzybowo, 340-341 km), składa się z 2-3 wałów o podobnych parametrach morfologicznych, ciągnących się równolegle do linii brzegowej. Wały te pokrywa roślinność różnych faz sukcesji, wskazująca na kolejne etapy przyrostu i rozwoju tych form. Na odcinku tym wyraźnie wzrasta szerokość plaż ponad przeciętną dla polskiego wybrzeża, osiągając 60-70 m (Osóch 2010b). Według badań Bohdziewicza (1963) w latach sześćdziesiątych XX w. odcinek ten był w fazie chwiejnego rozwoju, sąsiadując z będącymi w fazie erozji. Pierwsze obserwacje i pomiary morfologiczne prowadzone na tym obszarze w latach 1998 i 2002 (niepublikowane dane, Łabuz) wskazywały na cechy akumulacyjne: szeroka plaża z wałem wydmy przedniej, o stoku odmorskim łagodnie przechodzącym w plażę górną, pokrytą pojedynczymi wydmami embrionalnymi, utrwalonymi kępami traw wydmowych. Wydma przednia, pokryta przez trawy psammofilne, wykazywała wzrost wysokości w granicach do 0,2 m na rok (w latach 1998-2002), a ponadto formy te utrzymywały się na plaży pomimo spiętrzeń sztormowych z okresu jesień-zima 2001 roku. Długookresowe zmiany położenia linii brzegu w tym rejonie osiągały do +1 m na rok w latach 1960-1983 (Zawadzka-Kahlau 1999). Na sąsiednich odcinkach w rejonie Dźwirzyna oraz na zachód położonego Kołobrzegu przeważa erozja brzegu, powodowana przez niekorzystne uwarunkowania geologiczno-morfologiczne podbrzeża: dużą głębokość przy brzegu oraz ujemny bilans osadu w strefie podbrzeża, co potwierdzają analizy badań (Zawadzka 2005). Transport osadu wzdłuż brzegu ma kierunek wschodni, powodując ujemny bilans na wschód od ujścia Parsęty. Pomiędzy jej ujściem a miejscowością Dźwirzyno linia brzegowa tworzy wyraźną zatokę, w której występuje omawiany odcinek akumulacyjny (rys. 1B). Dowodem na to jest szeroka plaża oraz sekwencje młodych wałów wydmowych pokrytych roślinnością psammofilną, co odróżnia go od brzegu wydmowego erozyjnego, występującego na zachód od 340 km brzegu oraz na wschód od 342 km brzegu. Na omawianym obszarze co najmniej raz w roku pojawiają się spiętrzenia sztormowe z poziomem morza 1 m powyżej średniego, niszczące brzeg (Łabuz 2005a). W ostatnich latach największe spiętrzenia z poziomem morza 1,3 m powyżej średniego wystąpiły w 2002, 2004, 2006, 2007 i 2009 roku. Powodowały one niszczenie plaż i podcinanie wałów wydmowych budujących brzeg Pomorza Zachodniego (Łabuz 2009). Wiatry o dużej prędkości, powyżej 10 m/s, mające zdolność do transportu dużych ilości osadu, dominują w jesienno-zimowej porze roku i występują z sektora odmorskiego. Ich roczny udział wynosi około 12%. Z reguły towarzyszą powstającym spiętrzeniom sztormowym. Najczęstsze wiatry występują z kierunku W i SW w okresie jesienno-zimowym oraz wiosennym (rys. 1A). Pomimo niesprzyjających uwarunkowań, na krótkim odcinku eksponowanym dokładnie na północ nadbrzeże oraz plaża wykazują tendencje akumulacyjne, przyrost form wydmowych oraz rozwój form embrionalnych na plaży. 99

W tym rejonie brzeg wydmowy zbudowany jest z piasków średnio- i drobnoziarnistych, o średnicy do 1,8 phi na plaży i 2,2 phi na wydmach (rys. 1D). W dolnej części plaży, w tym na progu kąpielowym, przeważał piasek średnioziarnisty z domieszką gruboziarnistego, o średniej średnicy od 1,2 do 1,6 phi i słabszym wysortowaniu. Podczas różnych sezonów w roku zmiany uziarnienia były niewielkie; jedynie plażę w okresie zimowym pokrywał osad bardziej gruboziarnisty. Również po okresach występowania wiatrów o większych prędkościach większy był udział osadu średnioziarnistego w ripplemarkach eolicznych pokrywających plażę (o około 20% od średniej). Wysortowanie materiału eolicznego było dobre i bardzo dobre. Nie zanotowano większych różnic uziarnienia i wysortowania utworów budujących wydmę przednią i pozostałe utrwalone formy wydmowe. Osad budujący dno płytkiego podbrzeża był dobrze wysortowany, o średnicy ziarna dochodzącej do 2,3 phi. METODY BADAŃ Celem badań było określenie tempa zmian rzeźby akumulacyjnego odcinka wybrzeża. Prace terenowe prowadzone były cyklicznie w różnych porach roku w latach 2008-2010. W analizach zmian rzeźby wykorzystano łącznie 16 serii pomiarów niwelacyjnych w obrębie dwóch profili, które uznano za charakterystyczne dla akumulacyjnego odcinka brzegu w rejonie Dźwirzyna (rys. 1C). Pozwoliło to na zebranie informacji o morfologii wydm, plaży oraz płytkiego podbrzeża. Porównując poszczególne profile zarejestrowane w różnych porach roku, określono dynamikę zmian brzegowych. Czynności te były między innymi wynikiem badań w ramach prac magisterskich wykonanych w Zakładzie Geomorfologii Morskiej Uniwersytetu Szczecińskiego (Osóch 2010a). Przeanalizowano również wcześniejsze dane, pochodzące z lat 2002 i 2005 (m.in. Łabuz 2005a, b). Profile wytyczone zostały na 340 i 341 kilometrze zgodnie z kilometrażem polskiego wybrzeża stosowanym przez Urząd Morski. Pozwoliło to na dowiązanie zarejestrowanych zmian brzegowych do osnowy geodezyjnej oraz na zapewnienie kontroli poprawności przeprowadzonych pomiarów. Profile zorientowane zostały pod kątem prostym do linii wody. Przebiegały od zaplecza wydm, przez całą szerokość pola wydmowego, plażę aż do odmorskiej granicy płytkiego podbrzeża. Używając kompasu geologicznego i zastabilizowanych w podłożu reperów, wyznaczano azymut profili, co pozwoliło na uzyskanie niezmienionego przebiegu linii pomiarowej podczas kolejnych pomiarów. Dodatkowo na stabilnym podłożu bliżej plaży usytuowano naprowadzające na azymut profilu repery. Podczas kolejnych rejestracji kształtu brzegu pomiary metodami geodezyjnymi rozpoczynano od repera znajdującego się najbliżej linii wody. W czasie pomiaru za pomocą drewnianych palików wyznaczano charakterystyczne elementy rzeźby terenu, m.in. podnóże wydmy, grzbiety wydm embrionalnych, zarysy lagun plażowych. Odległości pomiędzy tymi punktami mierzono taśmą mierniczą, a zmiany wysokości za pomocą niwelatora optycznego z kompensatorem mechanicznym Al 20. Wykorzystano niwelator o dokładności podwójnej niwelacji ±2 mm na kilometr oraz składanej łaty niwelacyjnej długości 5 m, wykonanej z aluminium. Pomiar prowadzono z dokładnością do 100

5 mm, co było wystarczające do osiągnięcia wyznaczonych celów. Niekorzystny wpływ na dokładność pomiarów miało piaszczyste podłoże oraz prądy występujące w strefie podbrzeża. Błąd odczytu wysokości określono na podstawie pomiarów testowych na 2 cm. Dane z pomiarów zestawiono w arkuszach kalkulacyjnych Excel oraz Grapher, gdzie wykonano digitalizację uzyskanych profili, umożliwiającą zestawienie zmian wysokości na każdym metrze profilu. Na tej podstawie wyrysowano tzw. słupki morfodynamiczne, ukazujące warstwę dynamiczną podłoża reprezentowanego przez dany profil. Obliczenia zmian wysokości na dany metr bieżący posłużyły do obliczenia zmian objętości osadu w poszczególnych formach rzeźby brzegu. Z charakterystycznych form morfologicznych pobrane zostały próby materiału do analiz laboratoryjnych. W przypadku, gdy rzeźba brzegu była mało urozmaicona, do analizy uziarnienia kwalifikowano materiał piaszczysty z odmorskiego stoku wydmy przedniej, górnej części plaży, szczytu wału brzegowego, pierwszej rewy oraz rynny międzyrewowej. Pobrany w czasie badań terenowych osad piaszczysty został poddany analizie uziarnienia w laboratorium metodą sitową według powszechnie stosowanej metodyki (Mycielska-Dowgiałło 1995). Z każdej próby pobrano około 100 g osadu i poddano go suszeniu w piecu elektrycznym firmy Zelmer w temperaturze około 105 C, przez 120 minut. Następnie próba była przesiewana i ważona z uwzględnieniem frakcji osadu. Stosowano zakres sit od 0,0 do 4,0 phi. Sita ważono z zebranym na nich osadem i sumowano w poszczególnych frakcjach osadu według podziału na piasek: gruboziarnisty (0,0-1,0 phi), średnioziarnisty (1,25-2 phi), drobnoziarnisty (2,25-3 phi), bardzo drobnoziarnisty (3,25-4 phi) oraz pył (poniżej 4 phi). Dane uzyskane na podstawie analizy uziarnienia zostały wpisane do programu Excel, gdzie dokonano obliczeń statystycznych, polegających na określeniu procentowego udziału danej frakcji w próbce. Parametry statystyczne osadu opracowano na podstawie wzorów R.L. Folka i W.C. Warda z 1957 r. (za: Mycielska-Dowgiałło 1995) w programie GRADISTAT 4.0. Obliczono średnią średnicę ziarna, wskaźnik wysortowania osadu oraz określono rodzaj osadu. Prezentowane w artykule wyniki badań brzegu w rejonie Dźwirzyna ograniczone zostały do interpretacji najbardziej istotnych zmian, jakie zaszły na tym odcinku Wybrzeża Trzebiatowskiego. UKSZTAŁTOWANIE TERENU W rejonie Dźwirzyna, na wschód od 345 km wybrzeże wydmowe jest niskie, od 3 do 6 m n.p.m. (dlatego w 2006 roku zbudowano sztuczny wał na długości około 600 m na odcinku 344-345 km). Na zapleczu brzegu nie występuje wałowa wydma, a jedynie tworzą je eoliczne formy pochodzenia deflacyjnego, rozdzielające dwa wysokie grzbiety wydmowe, przypominające śródlądowe wydmy transgresyjne, powstałe na dawnym zapleczu brzegu w wyniku przewiewania osadu z brzegu przez wiatry pochodzące z kierunku NW. Formy te przebiegają skośnie (SW-NE) do współczesnej linii brzegowej (WSW-ENE), a na wysokości 343 km kończą się na brzegu (tu wybrzeże osiąga do 11 m wysokości). Dalej na wschód wybrzeże jest 101

Rys. 2. Wydma przednia akumulacyjnego odcinka brzegu w rejonie Grzybowa: A 340 km, B 341 km, 2009 rok Fig. 2. The foredune of the accumulative part of coast near Grzybowo: A 340 km, B 341 km, 2009 102

znów niskie i pozbawione wału wydmowego. W rejonie 342 km ponownie znajduje się wysoka wydma o charakterze poprzecznej, transgresyjnej, przed którą widoczny jest przystający do jej odmorskiego stoku typowy wał nadmorskiej wydmy przedniej. Forma ta, jak cały odcinek położony na wschód, poddawana jest powolnemu cofaniu, a jej stok odmorski ma charakter podciosu klifowego (od 2002 roku uległa cofnięciu o około 4 m). Od tego miejsca cały pas wydmowy poszerza się, a występująca na nim wydma transgresyjna ma kontynuację w kierunku wschodnim aż do 338 km. Ekspozycja brzegu na tym odcinku zmienia się z kierunku NW na N, by w rejonie 339 km ponownie przejść na NW. Pomiędzy 343 a 341 km pas wydmowy zwiększa swoją szerokość ze 100 m do maksymalnie 200 m i stopniowo zwęża się na 339 km do 40 m. Buduje go od 2 do 4 wałów wydmowych o wysokościach dochodzących do 11 m (rys. 1E). Wydmy te utrwalone są przez roślinność różnych faz sukcesji. Na tym około 3-kilometrowym odcinku brzegu jego rzeźba wykazuje akumulacyjne tendencje wydm nadmorskich. Dwa pierwsze wały pokrywa roślinność z najmłodszych faz sukcesji murawa napiaskowa i trawy psammofilne (rys. 2A, B). Podłoże najmłodszego wału nie jest utrwalone i zachodzą na nim (obserwowane od 2002 roku) aktywne procesy eoliczne. Plaża na tym odcinku zwiększa szerokość z 30 m do 50 m (maks. 60 m), jej górną część pokrywają formy wydm embrionalnych, rzadko niszczone przez największe spiętrzenia sztormowe. Spowodowane jest to wysokością plaży górnej, przekraczającą 2,5 m, a więc nieco powyżej napływu wody podczas obserwowanych przeciętnych spiętrzeń sztormowych. Zaplecze pasa wydmowego stanowi obszar położony do 2-3 m wysokości n.p.m., pokryty pagórkami eolicznymi o wysokościach względnych dochodzących do 2 m. Cały obszar pokrywa bór bażynowy. Najwyższy wał wydmy transgresyjnej porośnięty jest sosną czarną oraz kosodrzewiną sadzoną w okresie przedwojennym w celu jego utrwalenia. Dalej na południe podłoże sięgające rzędnej 0 m n.p.m. pokrywają tereny podmokłe, rozwinięte na torfach wypełniających obniżenie pradoliny 1. DYNAMIKA RZEŹBY BRZEGU WYDMOWEGO Pomiędzy 2002 a 2008 rokiem na profilu brzegu wzdłuż 341 km (gdzie najwcześniej zaczęto pomiary) zanotowano przyrost wydmy przedniej dochodzący do 1,5 m. Dało to średnio 0,2 m 3 na każdy metr kwadratowy powierzchni tego wału. W tym czasie częściowemu zasypaniu i utrwaleniu ulegała rynna rozdzielająca grzbiet tej wydmy od drugiego wału wydmowego. Ponadto w wyniku sukcesji roślinności (muraw napiaskowych) utrwalony został drugi wał, a gęstość pokrycia wydmy przedniej wzrosła o połowę. Jednocześnie na plaży górnej pomiędzy okresami spiętrzeń sztormowych trwale rozwijały się formy embrionalne. 1 Obszar ten coraz gęściej zajmuje struktura osadnicza (Łabuz 2003), co w przyszłości w wyniku wzrostu poziomu morza lub przerwania pasa wydmowego w najwęższym miejscu, tj. w rejonie 339 km, może skutkować trwałym podtapianiem tych inwestycji. 103

104 Rys. 3. Zmiany rzeźby brzegu wydmowego na 340 i 341 km w latach 2008-2010: A dynamika rzeźby na profilu, w tym na każdy metr kwadratowy, B skala zmian wysokości (dy dynamika pomiędzy seriami pomiarowymi), C bilans zmian wysokości Fig. 3. The dune coast relief changes on 340 and 341 km in years 2008-2010: A scale of height changes, with each square meter, B balance of height changes (dy dynamics between measurement series), C balance of height changes

Rys. 4. Charakterystyka akumulacyjnego odcinka w rejonie wsi Grzybowo: A skala i dynamika zmian objętości ilości osadu poszczególnych form brzegu na 1 m 2 w okresie 2008-2010, B parametry plaży: a) rozpiętość szerokości, b) średnia szerokość, c) średnia wysokość, d) minimalna wysokość, C szkic sytuacyjny i ekspozycja brzegu: a) plaża, wydmy bez lasu, b) las, c) zabudowa, d) wały wydmowe, e) drogi, f) kierunki wiatrów powodujących Charakterystyka akumulację, akumulacyjnego D kierunki odcinka wiatrów w rejonie w latach wsi 2008-2010 Grzybowo: w A Kołobrzegu skala i dynamika (opracowane zmian na objętości podstawie ilości http://windguru.cz) osadu poszczególnych form brzegu na 1 m 2 Rys. 4. w okresie Fig. 2008-2010, 4. The characteristic B parametry of accumulative plaży: a) rozpiętość area near Grzybowo szerokości, village: b) średnia A the szerokość, scale and c) dynamics średnia wysokość, of the material d) minimalna volume of wysokość, coastal forms C per szkic 1 m 2 sytuacyjny in i ekspozycja period brzegu: 2008-2010, a) plaża, B wydmy beach parameters: bez lasu, b) a) las, width c) zabudowa, range, b) d) average wały wydmowe, width, c) average e) drogi, height, f) kierunki d) minimum wiatrów height, powodujących C situational akumulację, sketch D and kierunki coast exposition: 2008-2010 a) beach w Kołobrzegu and dunes (opracowane without forest, na podstawie b) forest, http://windguru.cz) c) buildings, d) dune ridges, e) roads, f) wind directions causing accumulation, D wind direc- wiatrów w latach Fig. 4. The tions characteristic in 2008-2010 of in accumulative Kołobrzeg (prepared area near on Grzybowo the basis http://windguru.cz) village: A the scale and dynamics of the material volume of coastal forms per 1 m 2 in period 2008- -2010, B beach parameters: a) width range, b) average width, c) average height, d) minimum height, C situational sketch and coast exposition: a) beach and dunes without forest, b) forest, c) buildings, d) dune ridges, e) roads, f) wind directions causing accumulation, D wind directions in 2008-2010 in Kołobrzeg (prepared on the basis http://windguru.cz)

W 2008 roku, gdy rozpoczęto szczegółowe pomiary rzeźby całego odcinka, wysokość wydmy na profilach 341 km i 340 km wynosiła 5 m. Plaża górna osiągała wysokość od 2,5 m do 3 m n.p.m., a szerokość 50-60 m. W ciągu prowadzonych badań w latach 2008-2010 określono sezonową zmienność rzeźby badanego odcinka (rys. 3A). W okresach wiosennych następowała akumulacja osadu na plaży górnej oraz na stoku dowietrznym wydmy przedniej. Zmiany te wynosiły do 0,25 m wysokości na rok i zachodziły przy wiatrach o prędkości powyżej 6 m/s, wiejących w tym czasie z kierunków SSE, NE, SSW i NW, a więc z sektorów podchodzących skośnie do badanego odcinka (w ciągu 18 dni wiosną 2009 roku i 15 dni wiosną 2010 roku, dane opracowane na podstawie http://windguru. cz). W okresach letnich akumulacja eoliczna występowała jedynie na plaży górnej, najczęściej wokół pokrywających ją pojedynczych kęp traw; maksymalnie do 0,3 m wysokości. W okresie jesienno-zimowym notowano akumulację eoliczną na grzbiecie wydmy przedniej o miąższości do 0,1 m oraz niewielką w rynnie na jej zapleczu (maks. 1-5 mm w obniżeniach z roślinnością). W sezonie jesienno-zimowym 2009/2010 zdarzyło się spiętrzenie sztormowe (13-16 października) z poziomem morza o 1,33 m ponad średni, podczas którego napływ powodował rozmywanie wydm na całym brzegu pomiędzy Dźwirzynem a Kołobrzegiem. Na omawianym akumulacyjnym odcinku wydma przednia została również podcięta, lecz tylko w dolnej części stoku. Wał cofnął się o 1-2 m, a jego stoki przybrały podcios klifowy o wysokości od 0,4 m (341 km) do 2 m (342 km i 339 km). Plaża została obniżona o 1-1,5 m. Erozji wydmy nie stwierdzono na kilometrowym odcinku w okolicy 340 km, gdzie plaża górna miała wysokość większą niż dochodzący napływ wody, który sięgał do 3 m n.p.m. Pomimo erozji na plaży i stoku wydmy przedniej, na jej grzbiecie oraz na zapleczu nastąpiła akumulacja osadu transportowanego podczas wiania wiatrów o dużej prędkości (do 16 m/s z kierunku NNE), towarzyszących spiętrzeniu. Do wiosny w wyniku deflacji odsłoniętego stoku wydmy przedniej ubyło do 0,4 m 3 osadu na każdy jej metr kwadratowy. Ponadto na plaży górnej zgromadził się osad eoliczny, który do lata 2010 roku odbudował zabradowany stok, lecz tylko na odcinku akumulacyjnym. W trakcie dwuletnich badań skala zmian wysokości terenu wyniosła do 3-3,5 m na dolnej części plaży, 1-1,5 m na górnej plaży i 1 m na wale wydmy przedniej (rys. 3B). W rezultacie tych zmian bilans dodatni ilości osadu zanotowano na grzbiecie i stoku odmorskim wydmy przedniej (rys. 3C). W efekcie po dwóch latach pomiarów odbudowana została wysokość plaży i stok odmorski wydmy przedniej. Na wale wydmy przedniej nastąpiła akumulacja, dająca przyrost wysokości do 0,6 m. Na całej plaży bilans był nieznacznie ujemny, z tendencją dodatnią na plaży górnej (rys. 4A). Badania zmienności płytkiego podbrzeża wzdłuż profili, prowadzone w ciągu roku, wykazały zmienność batymetrii rzędu 0,3 m na każdy sezon. W całym okresie zmiany położenia dna do 50 m od brzegu wyniosły do 1,5 m. W efekcie tych zmian bilans osadu podbrzeża był nieznacznie ujemny. W tym czasie nie zanotowano przemieszczania położenia pierwszej rewy, a jedynie zmiany mikroform nawiązujące do ogólnego reżimu falowania. 106

WNIOSKI Wiatry z sektorów skośnych do linii brzegu decydują o dostawach osadu tworzącego wał wydm przednich. Procesowi temu sprzyja ekspozycja brzegu badanego odcinka, do którego z sektorów W, NW i NE wiatr nawiewa osad w różnych porach roku: przy wiatrach z sektora zachodniego z erodowanego odcinka na wysokości 342-343 km i przy wiatrach z sektora północno-wschodniego z odcinka 335-337 km. Z tych kierunków wiatry wieją z największą częstotliwością i prędkością, zwiewając osad z sąsiednich odcinków plaży. Ponadto szerokość plaży zwiększa się tutaj z 30 m do maks. 60 m (rys. 4B), jej górną część pokrywają formy wydm embrionalnych. Z powodu jej wysokości ponad 2,5 m n.p.m. tylko znaczące spiętrzenia sztormowe niszczą te formy eoliczne i wał wydmy przedniej. Plaże szersze ponad przeciętną dostarczają więcej osadu, który jest przewiewany na wał wydmy przedniej, powodując jej wzrost. Szerokie plaże o wysokości ponad zasięg napływu spiętrzeń sztormowych, niepokryte lub tylko rzadko pokryte roślinnością, sprzyjają stałemu rozwojowi wydmy przedniej. W górnej części plaży bardzo często obserwowano luźny materiał eoliczny, gromadzący się po okresach silniejszych wiatrów. Rocznie w latach 2008-2010 wydma przednia zwiększała swoją wysokość o 0,3 m, co jest wartością zbliżoną do tempa zarejestrowanego pomiędzy 2002 a 2008 rokiem. Łącznie w dziesięcioleciu 2001-2010 sumaryczny wzrost wysokości grzbietu wydmy przedniej przekroczył 2,5 m. Poziom plaży górnej podniósł się w tym czasie maksymalnie o 1 m. Grzbiet wydmy przedniej pokrywa pionierska roślinność wydmowa, naturalnie prawie niewystępująca na całym odcinku Wybrzeża Trzebiatowskiego (z wyjątkiem okolic Rogowa i jednostki wojskowej w Mrzeżynie). Tempo wzrostu wysokości wydmy i objętości osadu ją budującego nie jest tak duże, jak w akumulacyjnej części Mierzei Bramy Świny, jednak wystarczające do wzrostu wałów wydm przednich. Ponadto depozycja osadu przewyższa wielkość erozji powodowaną przez spiętrzenia sztormowe. Po takich spiętrzeniach obniżona erozyjnie plaża w ciągu roku odbudowuje się do stanu sprzed sztormu. Również bilans ilości osadu wydmy przedniej jest dodatni z powodu zwiewania z plaży na zaplecze w trakcie rozwoju spiętrzenia. Podsumowując należy stwierdzić, że główne czynniki decydujące o obserwowanym procesie to stałe dostawy drobnoziarnistego osadu na szerokie plaże o znacznej wysokości, sprzyjające kierunki i prędkości wiatru oraz pionierska roślinność utrwalająca nawiewany osad. Ponadto ważnym czynnikiem jest sporadyczna erozja wałów wydm przednich, niehamująca ich stałego rozrostu. L I T E R AT U R A Bohdziewicz L., 1963: Przegląd budowy geologicznej i typów polskich wybrzeży. W: Materiały do monografii polskiego brzegu morskiego. Geologia i zagadnienia pokrewne, 5, red. A. Mielczarski, Gdańsk-Poznań, s. 10-42 107

Łabuz T.A., 1998: Potencjalne procesy eoliczne wybrzeża Zatoki Pomorskiej, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin, praca magisterska niepublikowana Łabuz T.A., 2003: Współczesne przekształcenia antropogeniczne środowiska wydm nadmorskich zachodniego i środkowego wybrzeża Polski. W: Człowiek w środowisku przyrodniczym zapis działalności, red. J.M. Waga, K. Kocel, Sosnowiec, s. 125-130 Łabuz T.A., 2005a: Brzegi wydmowe polskiego wybrzeża Bałtyku, Czasopismo Geograficzne 76 (1-2), s. 19-47 Łabuz T.A., 2005b: Procesy deflacji wydm nadmorskich w rejonie Kołobrzegu studium przypadku. W: Geologia i geomorfologia Pobrzeża i południowego Bałtyku 6, red. W. Florek, Słupsk, s. 155-168 Łabuz T.A., 2009: The West Pomerania coastal dunes alert state of their development, Z. Dt. Ges. Geowiss., 160/2, s. 113-122 Mycielska-Dowgiałło E., 1995: Wybrane cechy tekstualne osadów i ich wartość interpretacyjna. W: Badania osadów czwartorzędowych, red. E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski, Warszawa, s. 29-105 Osóch P., 2010a: Morfologia plaży i płytkiego podbrzeża na odcinku Dźwirzyno-Kołobrzeg, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin, praca magisterska niepublikowana Osóch P., 2010b: Współczesna morfologia plaży w rejonie Dźwirzyno-Kołobrzeg. W: Współczesne trendy w naukach o Ziemi. Geo-Sympozjum Młodych Badaczy Silesia 2010, red. A.T. Jankowski, Bytom, s. 169-174 Piotrowska H., Doody P., Łabuz T.A., 2008: Polish coastal dunes. W: Sand dune inventory in Europe, red. P. Doody, CD publication, s. 17-26 Rosa B., 1984: Rozwój brzegu i jego odcinki akumulacyjne. W: Pobrzeże Pomorskie, red. B. Augustowski, Wrocław, s. 67-119 Zawadzka-Kahlau E., 1999: Tendencje rozwojowe polskich brzegów Bałtyku południowego, Gdańsk Zawadzka E., 2005: Morfodynamika brzegu i przybrzeża w rejonie Kołobrzegu. W: Geologia i geomorfologia Pobrzeża i południowego Bałtyku 6, red. W. Florek, Słupsk, s. 155-168 M a t e r i a ł y k a r t o g r a f i c z n e Bohdziewicz L., 1957: Przeglądowa mapa geologiczno-inżynierska Polski, arkusz Kołobrzeg, skala 1:300 000, Warszawa Mojski J.E., 1975: Mapa geologiczna Polski. Mapa utworów powierzchniowych, arkusz Kołobrzeg, skala 1:200 000, Warszawa Mapa topograficzna arkusz: Dźwirzyno N-33-67-D-b-1, Grzybowo N-33-67-B-d-4, skala 1:10 000, 2003: Warszawa The relief dynamics of the accumulative part of dune coast near Dźwirzyno SUMMARY The paper presents results of research conducted on the variability of the dune coast between Dźwirzyno and Grzybowo (west from Kołobrzeg town). There is existing section of the coast with tendencies to accumulation; 2.5 km long (Fig. 1, 2). The results were prepared on the basis of the field studies leveling of the dunes, beach, shallow shore and sediment sampling. Collected data were used for preparation of the relief profiles with coastal dynamic 108

layer changes and balance of the sand dynamics of the main forms as: foredune, and beach (Fig. 3, 4). The result shows, that during two years of measurement foredune grow exceeded 0.6 m. In the same time the dynamics of the foredune height was three times bigger. As the result of autumn-winter storm surges abrasion occur. Every spring period is causing aeolian accumulation on the beach that can be comparable to erosion rates. Foredune is mainly safe because high upper beach protecting against storm waves. Tomasz Arkadiusz Łabuz Zakład Geomorfologii Morskiej Instytut Nauk o Morzu Uniwersytet Szczeciński ul. Mickiewicza 18 70-383 Szczecin labuztom@univ.szczecin.pl Paweł Osóch Zakład Geomorfologii Morskiej Instytut Nauk o Morzu Uniwersytet Szczeciński ul. Mickiewicza 18 70-383 Szczecin 109