Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2016 rok

Załącznik do uchwały nr XIII/145/2015 Rady Miasta Zamość z dnia 30 listopada 2015 r. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2016 rok Prezydent Miasta Zamość Wydział Spraw Obywatelskich i Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta Zamość

Wstęp I. Podstawa programu II. III. IV. Diagnoza problemów alkoholowych w mieście Zamościu Adresaci programu Cele programu i główne kierunki działań V. Zadania programu VI. Zadania Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych VII. Realizacja, zasady i źródła finansowania zadań Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych VIII. Ramowy plan finansowania Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych IX. Zasady wynagradzania członków Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych X. Kontrola realizacji Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 2

Wstęp Podstawą do nakreślenia kierunków działań w niniejszym Programie jest lokalna diagnoza dotycząca używania środków psychoaktywnych oraz wiążących się z tym problemów społecznych. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2016 rok wpisuje się w cele i zadania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Zamość na lata 2014 2020, przyjętej uchwałą nr XXXIX/421/2014 Rady Miasta Zamość z dnia 31 marca 2014 r. Na podstawie art. 4 1 ust. 2 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi Program stanowi część Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych. I. Podstawa prawna i merytoryczna programu Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2016 rok opracowano na podstawie : 1. Ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2015 r. poz. 1286). 2. Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym ( Dz. U. z 2011 r. Nr 43, poz. 225 z późn. zm.). 3. Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie ( Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.). 4. Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej ( Dz. U. z 2015 r. poz. 163, z późn. zm.). 5. Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332 z późn. zm.). 6. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół ( Dz. U. z 2012 r. poz. 977). 7. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii (Dz.U. z 2015 r. poz. 1249). 8. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury Niebieskie Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta (Dz. U. Nr 209, poz. 1245). Dokumenty krajowe, regionalne i lokalne, z realizacją których koresponduje realizacja Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2016 rok : 1. Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014-2020 (uchwała nr 76 Rady Ministrów z dnia 29 kwietnia 2014 r.). 2. Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na terenie miasta Zamość na lata 2014 2016 (uchwała nr XLI/446/2014 Rady Miasta Zamość z dnia 26 maja 2014 r.). 3. Gminny program wspierania rodziny na terenie miasta Zamość w latach 2016 2018 (uchwała nr XII/126/2015 Rady Miasta Zamość z dnia 26 października 2015 r. ). II. Diagnoza problemów alkoholowych w mieście Zamościu Diagnoza problemów alkoholowych wynika z potrzeby adekwatnej reakcji społecznej na problemy i zagrożenia związane z używaniem alkoholu. Diagnoza ma charakter dynamiczny i wymaga stałej aktualizacji. Służy temu monitoring problemów alkoholowych, 3

który dostarcza nie tylko danych do ciągłej aktualizacji diagnozy, ale również danych do ewaluacji podejmowanych działań. Monitoring problemów alkoholowych na potrzeby opracowania i ewaluacji Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych odbywa się m.in. poprzez: a) zbieranie i analizę danych statystycznych różnych instytucji, służb i organizacji, w tym Policji, Miejskiego Centrum Pomocy Rodzinie, Straży Miejskiej, Izby Wytrzeźwień, podmiotów prowadzących działalność leczniczą, placówek oświatowych, Sądu; b) gromadzenie danych od realizatorów i ich analizę w kontekście wskaźników realizacji Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, c) lokalne badania ankietowe ( badanie z 2011 r. Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy, Korporacja Badawcza Pretendent Sp. z o.o. z Wrocławia ), d) lokalne badania jakościowe ( badanie z 2011 r. rodziców, nauczycieli i pedagogów szkolnych w ramach Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy, Korporacja Badawcza Pretendent Sp. z o.o. z Wrocławia ), e) ogólnopolskie i regionalne badania ilościowe i jakościowe. Duża dostępność oraz wysokie spożycie alkoholu Alkohol jest towarem legalnym, powodującym jednak istotne szkody zdrowotne, społeczne i ekonomiczne. Dlatego obrót napojami alkoholowymi objęty jest pewnymi prawnymi ograniczeniami zarówno pod względem dostępu fizycznego (gęstość sprzedaży), jak i ekonomicznego (podatek akcyzowy). Od roku 2003 notuje się stały, wyraźny wzrost ilości wypijanego alkoholu ( chwilowe załamanie tendencji wzrostowej nastąpiło w 2009 r.).w 2013 r. spożycie 100 % alkoholu na jednego mieszkańca wynosiło 9,67 l co oznacza wzrost wobec 2012 r. o 0,5 l. Najbardziej wzrosło spożycie wyrobów spirytusowych o 15 % w stosunku do 2012 r. i wynosiło 3,6 l. Z danych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wynika, że w 2014 r. nastąpił niewielki spadek do poziomu 9,5 l. Badania zrealizowane na przełomie 2014 i 2015 r. na reprezentatywnej próbie mieszkańców naszego kraju na temat używania substancji psychoaktywnych wskazują, że do konsumentów napojów alkoholowych zalicza się 89,7 % badanych. Poszczególne napoje cieszą się zróżnicowaną popularnością. Najwyższym odsetkiem konsumentów cieszy się piwo (89,7 %), nieco niższym wino (76,5 %), najmniej popularne są napoje spirytusowe (66,3 %). Abstynenci, definiowani jako osoby, które w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem nie piły żadnego alkoholu, stanowią 10,3 %. W strukturze spożycia, w podziale według typu napoju przeważa piwo. Na drugim miejscu plasują się napoje spirytusowe, stawkę zamyka wino. Każdy z tych napojów alkoholowych pija się według innego wzoru i każdy z nich pełni inną funkcję kulturową. Wino pełni raczej funkcje symboliczne. Wódka pozostaje w swojej tradycyjnej roli podstawowego okazjonalnego napoju alkoholowego, dla wielu pełni funkcje intoksykacyjne. Picie piwa ma bardziej codzienny charakter (Raport Oszacowanie rozpowszechnienia wybranych uzależnień behawioralnych oraz analiza korelacji pomiędzy występowaniem uzależnień behawioralnych a używaniem substancji psychoaktywnych, 2015). Z badań wojewódzkich zrealizowanych w 2015 r. wynika, że piwo jest alkoholem spożywanym najczęściej ( i przy tzw. codziennych okazjach), podczas gdy picie wina i wódki jest zarezerwowane na sytuacje wyjątkowe. Po alkohol częściej sięgają mężczyźni i wypijają go zdecydowanie więcej niż kobiety. W ocenie respondentów, dostępność alkoholu w województwie lubelskim jest znaczna, w tym dla osób poniżej 18.roku życia. Akceptowany wiek inicjacji alkoholowej mieści się w przedziale 16-18 lat (Raport Diagnoza wzorców konsumpcji alkoholu w województwie lubelskim, 2015). 4

W 2011 r. 41 % dorosłych mieszkańców miasta w ramach projektu socjologicznego Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy zadeklarowało, że nie spożywa alkoholu. W Zamościu konsumenci napojów alkoholowych piją najczęściej w domu, podczas uroczystości rodzinnych, w gronie krewnych. Spośród alkoholi najczęściej spożywane jest wino oraz piwo. Zamościanie spożywają alkohol głównie towarzysko oraz by się zrelaksować. 87 % badanych nie odczuwa żadnych dolegliwości z powodu spożywania alkoholu, choć 50 % respondentów deklaruje, że chociaż raz się upiło. Blisko 40% pije napoje alkoholowe najczęściej od święta, kilka razy do roku 39%, a kilka razy w miesiącu zdarza się 11% respondentów. Do spożycia alkoholu 2 do 5 razy w tygodniu przyznało się 2% badanych. W pytaniu o postawy wobec alkoholu 58 % ankietowanych wskazało odpowiedź powinno się zawsze zachować umiar natomiast 23% wszystko jest dla ludzi. Procentowy udział poszczególnych rodzajów napojów alkoholowych w ogólnej wartości sprzedaży na terenie miasta w latach 2011 2014 na podstawie oświadczeń o wartości sprzedaży przedstawia się następująco. Tabela 1. Procentowy udział poszczególnych rodzajów napojów alkoholowych w wartości sprzedaży Rok 2011 2012 2013 2014 piwo 54,5 54 55 56 wino 9 9 9 9 wódka 36,5 37 36 35 Źródło: Wydział Spraw Obywatelskich i Zarządzania Kryzysowego UM Zamość Przyjmując wartość sprzedaży napojów alkoholowych za odzwierciedlenie ilości spożywanego alkoholu, można stwierdzić, że struktura spożycia w Zamościu w latach 2011 2014 nie uległa znacznym zmianom. Ważnym czynnikiem wpływającym na wysokość spożycia alkoholu jest jego fizyczna dostępność (wyrażana w stosunku liczby mieszkańców przypadających na jeden punkt sprzedaży napojów alkoholowych). Uchwała nr XXIII/250/2012 Rady Miasta Zamość z dnia 29 października 2012 r. ustaliła w mieście limit punktów sprzedaży w wysokości 230 (detal i gastronomia). Należy zaznaczyć, że punkty sprzedaży samego piwa nie są limitowane. Limit na koniec października 2015 r. został wykorzystany w wysokości 166. W skali kraju od 2009 r. można zaobserwować pozytywną tendencję zahamowania wzrostu liczby punktów sprzedaży oraz zmniejszenia się liczby mieszkańców, która przypada na jeden punkt ( w 2007 r. na jeden punkt sprzedaży przypadało 193 mieszkańców, w 2009-249, natomiast w 2014 273 mieszkańców). W Zamościu w 2007 r. na jeden punkt sprzedaży napojów alkoholowych przypadało 279 mieszkańców miasta, w 2009 r. 273, 2011 r. już tylko 263, by w 2014 nastąpił wzrost do 282. Z analizy powyższych wskaźników wynika, że w ostatnich latach zmniejszyła się dostępność napojów alkoholowych. Porównując dane krajowe z lokalnymi, daje się zaobserwować fakt, że w Zamościu utrzymuje się niższy współczynnik dostępności alkoholu, czyli wyższa liczba mieszkańców przypadająca na punkt sprzedaży, co ilustruje poniższa tabela. Tabela 2. Liczba mieszkańców przypadająca na punkt sprzedaży napojów alkoholowych Lata Liczba mieszkańców, która przypada na jeden punkt sprzedaży alkoholu Zamość 2007 279 193 2008 283 190 2009 273 249 Kraj 2010 277 247 5

2011 263 254 2012 270 262 2013 281 266 2014 282 273 Źródło: Ankiety PARPA G1, Wydział Spraw Obywatelskich i Zarządzania Kryzysowego UM Zamość W ostatnich latach liczba punktów sprzedaży napojów alkoholowych na terenie miasta ulegała nieznacznym wahaniom, przy czym należy podkreślić, że w 2014 r. spadła do najniższego poziomu w okresie przyjętym do analizy. Tabela 3. Rynek napojów alkoholowych w Zamościu Treść 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Liczba wydanych zezwoleń na sprzedaż 233 303 279 301 268 212 306 170 napojów alkoholowych Liczba punktów sprzedaży napojów 238 234 244 240 249 240 230 228 alkoholowych Źródło: Wydział Spraw Obywatelskich i Zarządzania Kryzysowego UM Zamość W 2011 r. wartość sprzedaży napojów alkoholowych w punktach zlokalizowanych w Zamościu (dane na podstawie oświadczeń przedsiębiorców) wyniosła 75 358 230,64 zł, natomiast w 2012 r. 68 694 794,27 zł, ale już w 2013 r. 72 020 222,74 zł, by w 2014 r. spaść do poziomu 68 604 976,82 zł. W 2011 r. przeciętne miesięczne wydatki na napoje alkoholowe na jedną osobę w gospodarstwie domowym (dane ogólnopolskie) wynosiły 11,61 zł., w 2012 r. 12,71 zł, a w 2013 r. 12,72 zł, natomiast w 2014 r. wzrosły do poziomu 13,06 zł. Szkody zdrowotne związane z nadużywaniem alkoholu Według Światowej Organizacji Zdrowia alkohol znajduje się na trzecim miejscu wśród czynników ryzyka dla zdrowia populacji, a ponad 60 rodzajów chorób i urazów wiąże się z jego spożywaniem. Poziom rozpowszechnienia społecznych i zdrowotnych szkód alkoholowych jest tym większy, im powszechniej alkohol jest spożywany w populacji. Według danych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych większość konsumentów alkoholu spożywa go na poziomie niskiego ryzyka szkód, jednak ponad 11 % dorosłych Polaków nadużywa alkoholu tzn. pije go w sposób powodujący szkody zdrowotne i społeczne. Do grupy tej zalicza się osoby nieuzależnione (określone jako osoby pijące szkodliwie) i uzależnione od alkoholu. Grupa osób najwięcej pijących (powyżej 12 l 100 % alkoholu rocznie), stanowiąca 7,3 % konsumentów napojów alkoholowych spożywa aż 40,1 % całego wypijanego alkoholu. Grupa osób mało pijących (do 1,2 l 100 % alkoholu rocznie), stanowiąca 46% konsumentów alkoholu, wypija tylko 4,9 % całości spożywanego alkoholu (dane Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych). Według ostatnich badań pijących nadmiernie (tj. przekraczających 16 litrów rocznego spożycia czystego alkoholu w przypadku mężczyzn i 9 litrów czystego alkoholu w przypadku kobiet) częściej spotykamy wśród mężczyzn niż wśród kobiet. Nadmiernemu piciu sprzyja w sensie statystycznym następujący zestaw cech: wiek 25-44 lata, stan cywilny rozwiedziony, zamieszkiwanie w wielkim mieście (pow. 500 tys. mieszkańców), status bezrobotnego, szczególnie wysokie lub szczególnie niskie dochody na osobę w gospodarstwie domowym. Odsetek pijących nadmiernie jest pięciokrotnie niższy w grupie osób deklarujących się jako wierzące i praktykujące, niż wśród pozostałych (Raport Oszacowanie rozpowszechnienia wybranych uzależnień behawioralnych oraz analiza korelacji pomiędzy występowaniem uzależnień behawioralnych a używaniem substancji psychoaktywnych, 2015). Bardzo ważne z punktu widzenia planowanych działań edukacyjnych są badania, które potwierdziły funkcjonowanie błędnych przekonań dotyczących oddziaływania różnych rodzajów napojów alkoholowych na zdrowie 6

i bezpieczeństwo. W opinii badanych Polaków piwo nadal jest najmniej szkodliwym napojem alkoholowym, wino jest nieco bardziej niebezpieczne niż piwo, a wódka stanowi największe zagrożenie. Z ostatnich badań wojewódzkich wynika, że 3/4 mężczyzn i ponad 2/3 kobiet zdarzyło się w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy spożyć liczbę porcji alkoholu odpowiadających co najmniej umownemu progowi ryzykownego picia. Problem nadmiernego spożycia częściej dotyczy mężczyzn, w średnim przedziale wiekowym pomiędzy 35. a 44. rokiem życia, w szczególności z wykształceniem zawodowym (Raport Diagnoza wzorców konsumpcji alkoholu w województwie lubelskim, 2015). Badania zrealizowane w Zamościu w 2011 r. pokazały, że dla kobiet grupę przekraczającą tzw. normy bezpiecznego picia można oszacować na ok. 1 %, natomiast dla mężczyzn szacunki te stanowią 4 %. Są to wskazania dość niskie w stosunku do badań ogólnopolskich. Natomiast realizacja w latach 2011-2014 r. programu wczesnego rozpoznawania i interwencji wobec pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej wskazuje, że średnio 13 % osób uczestniczących w programie to osoby pijące alkohol ryzykownie i szkodliwie, średnio 1,5 % to grupa konsumentów, u których zachodzi podejrzenie uzależnienia. Rozpoznawanie osób pijących alkohol w sposób ryzykowny i szkodliwy jest ważnym zadaniem stojącym przed personelem medycznym podstawowej opieki zdrowotnej. Prowadzenie wśród pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej badań przesiewowych i udzielanie porad osobom z grup podwyższonego ryzyka, mających na celu skłonienie ich do ograniczenia picia alkoholu do poziomu uważanego za bardziej bezpieczny dla zdrowia jest bardzo efektywnym sposobem ograniczenia szkód zdrowotnych spowodowanych spożywaniem alkoholu. Alkohol etylowy zawarty w winie, piwie, jak i wódce spożywany przez kobietę w ciąży wpływa negatywnie na rozwój płodu. Efektem jego działania mogą być nieuleczalne zaburzenia fizyczne i psychiczne ogólnie określane jako Spektrum Płodowych Zaburzeń Alkoholowych FASD (Fetal Alcohol Spectrum Disorder). Najpoważniejszym uszkodzeniem płodu związanym ze spożywaniem alkoholu przez ciężarną jest Płodowy Zespół Alkoholowy (ang. Fetal Alcohol Syndrome, FAS). Kobiety co prawda piją trzykrotnie mniej od mężczyzn, jednak spożycie wśród kobiet rośnie. Najwięcej alkoholu piją kobiety w wieku 18-29 i 30-39 lat, a więc w potencjalnym okresie rozrodczym. W Polsce coraz mniej kobiet oczekujących dziecka jest zachęcanych do picia alkoholu i coraz więcej informowanych przez lekarza o szkodliwości takiego zachowania podczas ciąży. Mimo to w badaniach zrealizowanych na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych aż 33% kobiet w wieku prokreacyjnym przyznało, że będąc w ciąży, piło alkohol. Szacuje się, że w Polsce rozpowszechnienie FAS w populacji jest nie mniejsze niż 4 osoby na 1000, natomiast pozostałe zaburzenia FASD występują nie rzadziej niż 20 osób na 1000. Przyjmuje się, że w Europie od 2-3% dorosłych uzależnia się od alkoholu (w tym ok. 5% mężczyzn i 1% kobiet). Badania epidemiologiczne zrealizowane w Polsce na przełomie 2010/2011 potwierdzają te dane szacunkowe 2,4 % dorosłych mieszkańców naszego kraju (ponad 600 tys. osób) spełnia kryteria uzależnienia od alkoholu. Dla Zamościa jest to populacja ok. 1300 osób. Uzależnienie jest zaburzeniem bio-psycho-społecznym. Przyczynia się do rozwoju szeregu poważnych chorób. Są to m.in. stłuszczenie, zapalenie wątroby, marskość wątroby, alkoholowe zespoły psychoorganiczne, zapalenie trzustki, przewlekłe psychozy alkoholowe, zespół Wernickego-Korsakowa, napady drgawkowe abstynencyjne czy polineuropatia obwodowa. Uzależnienie powoduje dezorganizację życia społecznego osób nim dotkniętych i ich rodzin. Istnieje wysoka zależność między uzależnieniem od alkoholu a bezrobociem, niższym statusem socjoekonomicznym, wypadkami i przemocą interpersonalną. 7

Na mocy art. 21 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi leczenie osób uzależnionych od alkoholu odbywa się w podmiotach leczniczych wykonujących działalność leczniczą w rodzaju świadczenia stacjonarne i całodobowe oraz ambulatoryjne w rozumieniu przepisów ustawy o działalności leczniczej. W Polsce leczenie uzależnienia od alkoholu jest dobrowolne, za wyjątkiem sytuacji sądowego zobowiązania do leczenia. Leczenie zaburzeń wynikających z używania alkoholu oraz zaburzeń wynikających z nadużywania alkoholu przez osoby bliskie jest bezpłatne także dla nieubezpieczonych. Rosnący poziom finansowania przez Narodowy Fundusz Zdrowia świadczeń zdrowotnych w obszarze leczenia uzależnienia nie zabezpiecza realnego popytu na te świadczenia, co skutkuje ograniczeniem dostępności świadczeń, gorszą jakością leczenia. W związku z powyższym istnieje potrzeba wsparcia przez samorząd lecznictwa odwykowego, które pozwalałoby na realizację bardziej efektywnych programów psychoterapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia. Dynamikę zaburzeń psychicznych spowodowanych alkoholem ilustrują wskaźniki: zachorowalność i chorobowość. Tabela 4. Choroby psychiczne. Zachorowalność i chorobowość liczby bezwzględne dla powiatu zamojskiego i miasta Zamość Wyszczególnienie Zachorowalność Chorobowość Zaburzenia spowodowane 2009 alkoholem 283 660 2010 319 700 2011 347 721 2012 290 631 2013 323 664 Źródło: Informator Statystyczny Ochrony Zdrowia Województwa Lubelskiego W oparciu o powyższe wskaźniki trudno dla naszego regionu uchwycić trwałą tendencję. Z danych odwykowego lecznictwa ambulatoryjnego w Zamościu wynika, że liczba osób leczonych z powodu zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu od 2007 wzrastała i w 2011 r. wyniosła 691. W 2012 r. nastąpił gwałtowny spadek. Dane z lat następnych wskazują, że nie jest to tendencja trwała, bowiem ponownie nastąpił wzrost. Wśród pacjentów zamojskiej poradni największą grupę stanowią osoby z przedziału wiekowego 30-64 lata ( 2013-472 osób; 2014-497 osób ). Należy dodać, że wśród ogółu leczących się ponad 45 % w 2014 r. stanowiły osoby zobowiązane do leczenia przez sąd. Udział pacjentów pierwszorazowych stanowi także ponad 45 % ogółu leczonych w danym roku. Tabela 5. Leczeni ambulatoryjnie w zamojskiej placówce z powodu uzależnienia od alkoholu 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Leczeni ogółem 513 548 562 621 691 541 584 597 Leczeni pierwszorazowo 212 248 252 290 320 260 291 279 Źródło: Centrum Zdrowia Psychicznego w Zamościu O wielkości problemu alkoholowego w środowisku lokalnym świadczą także dane Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. W wyniku uzależnienia od alkoholu dochodzi do zachowań ryzykownych, które powodują rozkład życia rodzinnego, 8

demoralizację małoletnich, uchylanie się od pracy oraz systematyczne zakłócanie spokoju lub porządku publicznego. Rodziny oraz inne podmioty wobec osób nadużywających alkoholu mogą składać wnioski do Komisji o podjęcie czynności zmierzających do orzeczenia obowiązku leczenia odwykowego. Tabela 6. Wnioski złożone do Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych o zastosowanie obowiązku leczenia odwykowego Wnioski złożone przez: 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Rodzina 60 65 44 41 49 46 35 45 Sąd Rejonowy 15 19 18 12 12 13 12 8 Policja 35 38 37 30 29 27 20 25 Izba Wytrzeźwień 15 29 45 39 27 46 46 47 MCPR 24 12 31 15 18 24 14 22 Inne podmioty 2 1 0 4 0 1 0 2 Ogółem 151 164 175 141 135 157 127 149 Źródło: Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Młodzież a alkohol Spożywanie alkoholu przez osoby niepełnoletnie upośledza czynności poznawcze koncentrację uwagi, zapamiętywanie, uczenie się, rozwój kontroli emocjonalnej, powoduje podejmowanie zachowań ryzykownych, groźnych dla życia i zdrowia, zakłóca proces rozwojowy, może powodować spowolnienie wzrostu i zaburzenia hormonalne. W całym Regionie Europejskim co czwarty zgon w grupie wiekowej 15-29 lat spowodowany jest nadużywaniem alkoholu. Z używaniem alkoholu przez młodocianych wiąże się między innymi obniżenie wieku inicjacji seksualnej, niechciane ciąże i ryzyko zarażenia wirusem HIV. Spożywanie alkoholu jest najbardziej rozpowszechnionym zachowaniem ryzykownym wśród nastolatków (badania ESPAD, HBSC, Badania Mokotowskie). Jak pokazują badania ESPAD (Europejski Program Badań Ankietowych na temat Alkoholu i Narkomanii) młodzież ( gimnazjaliści z klas III - wiek:15-16 lat i uczniowie z klas drugich szkół ponadgimnazjalnych wiek: 17-18 lat), w większości zalicza się do konsumentów alkoholu, pije przede wszystkim piwo, rzadziej sięga po inne napoje alkoholowe. W czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem jakiekolwiek napoje alkoholowe piło 72 % 15 latków. Ostatnia edycja badań ESPAD została zrealizowana w 2015 r., a raport z badań jest w trakcie opracowania. Wyniki najnowszych badań HBSC (Health Behaviour in School - aged Children, 2014) wskazują, że obecnie pija jakikolwiek napój alkoholowy 42,6% nastolatków w wieku 11 15 lat, w tym 6,4 % co najmniej raz w tygodniu, w ciągu całego swojego życia piło alkohol 43 % uczniów. W ostatnich czterech latach spadła częstość picia alkoholu i upijania się, a inicjacja alkoholowa następuje coraz później. Korzystniejsze zmiany obserwuje się w populacji chłopców; dziewczęta upijają się częściej i w coraz młodszym wieku. Z kolei pozytywne zmiany wyrażają się coraz powszechniejszą postawą abstynencką wśród młodzieży. Z badań z realizowanych w 2013 r. na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Lublinie wynika, że najbardziej popularną substancją psychoaktywną wśród młodzieży województwa lubelskiego jest alkohol, z którym w grupie uczniów w wieku 10 11 lat miał do czynienia co piąty uczeń. Wśród uczniów w wieku 18 19 lat do picia alkoholu przyznało się 96 % respondentów. Wśród uczniów którzy już pili alkohol najliczniejszą grupę stanowią tacy, których inicjacja alkoholowa wypadła pomiędzy 11 a 14 rokiem ich życia. Jednak aż 13 % zadeklarowało, że po raz pierwszy spróbowało alkoholu przed 7 rokiem życia. 11 % młodzieży deklaruje częstotliwość picia kilka razy w tygodniu lub częściej, co można nazwać poziomem alarmującym. Duża grupa (22 %) deklaruje picie kilka razy 9

w miesiącu. Blisko połowa badanych sięga po alkohol raz do roku lub rzadziej i tę grupę można uznać za użytkowników sporadycznych. Miejsca w których spożywa się substancje psychoaktywne to przede wszystkim imprezy, mieszkania kolegów, koleżanek oraz podwórko. Jednak różne substancje pojawiają się z różną częstotliwością. Alkohol pije się najczęściej na imprezach i u kolegów/koleżanek. Najczęściej spożywane jest piwo (68 %), a na drugim miejscu zestawienia znalazła się wódka (24 %). Wśród uczniów pijących 30 % twierdzi, że nie ma problemów z zakupem alkoholu. Wśród uczniów którzy nie ukończyli 18 lat tylko 11 % twierdzi, że kupuje bez problemu podczas gdy 45 % nigdy nie kupowało. Tylko 37 % badanej młodzieży uważa, że nie należy używać alkoholu. Z informacji uzyskanych w 2012 r. od przedstawicieli zamojskich instytucji w drodze ankiet odpowiadających standardom wywiadów pogłębionych (m.in. szkoły, poradnie, Policja, pracownicy socjalni, organizacje pozarządowe ) wynika, że picie alkoholu przez młodzież postrzegane jest jako jeden z najważniejszych problemów społecznych na terenie Zamościa. W 2011 r. mieszkańcy Zamościa picie alkoholu przez młodzież umieścili na 3 miejscu wśród najważniejszych problemów społecznych po bezrobociu i spadku stopy życiowej. Jak podają statystyki Komendy Miejskiej Policji w Zamościu - w roku 2007 ujawniono 199 nieletnich pod wpływem alkoholu, natomiast w 2011 r. -120, a w 2012 r. już tylko 30, w 2013 32, natomiast w 2014 nastąpił spadek do 20. Tabela 7. Liczba nieletnich pod wpływem alkoholu ujawnionych przez funkcjonariuszy Policji 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 199 126 138 72 120 30 32 20 Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu Podobnie jak w kraju w Zamościu w 2011 r. na terenie szkół zostało zrealizowane badanie Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy (szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalna), w którym 69% uczniów przyznało się do spożywania alkoholu. Inicjacja alkoholowa występuje w wieku powyżej 13 lat (w sumie 43% wskazań). Najczęściej bez względu na grupę wiekową pierwsze spożycie alkoholu miało miejsce podczas uroczystości rodzinnych oraz ze znajomymi na podwórku. Najwięcej uczniów wskazało na piwo jako na rodzaj spożytego po raz pierwszy alkoholu. 24% ankietowanych uczniów spożywa alkohol raz, dwa razy w miesiącu. Niepokojący jest fakt, że 4% uczniów pije alkohol codziennie, 19% zdarzyło się upić kilka razy. Najbardziej popularnym alkoholem jest piwo. Uczniowie piją najczęściej na podwórku (18%), imprezach towarzyskich (12%), dyskotekach (9%). Głównym powodem sięgania po alkohol jest chęć dobrej zabawy oraz upodobanie do alkoholu bo lubię, bo mi smakuje. Uczniowie nie dostrzegają negatywnego wpływu alkoholu, 21% badanych uważa, że alkohol poprawia nastrój, tylko 1% ankietowanych spożywających alkohol przyznaje się do agresji i braku kontroli z użyciem przemocy. 8% nie ma problemu z zakupem mimo niepełnoletności, 7% udzieliło odpowiedzi czasem mi się udaje, a czasem nie ( 7% - nie, ale proszę o to starszych kolegów). Najczęściej młodzież zaopatruje się w sklepach osiedlowych (16% wskazań). Bardzo istotne były pytania z dziedziny profilaktyki. Okazało się, że w przypadku kłopotów z wszelkimi substancjami psychoaktywnymi, młodzi ludzie szukają pomocy w gronie najbliższych (rodzice i przyjaciele). Badanie wskazało, że w szkole są osoby, które w ocenie uczniów potrafią pomóc w razie problemów z używkami. Ponad połowa badanych brała udział w zajęciach profilaktycznych. Najwyżej uczniowie oceniają pogadanki z wychowawcą oraz zajęcia warsztatowe z psychologiem, pedagogiem lub innym specjalistą. Natomiast w badaniach lubelskich z 2013 r. liderem form profilaktycznych okazały się spotkania z osobami które były uzależnione, a za najmniej atrakcyjne uznano warsztaty z fachowcami: wychowawcami, pedagogami lub terapeutami. W ocenie ponad połowy zamojskiej młodzieży zajęcia profilaktyczne w szkole nie spełniają zamierzonych celów i jest 10

to bardzo duże wyzwanie w zakresie planowania i realizacji szkolnych programów profilaktyki, obejmujących w szczególności programy profilaktyki uniwersalnej. Ważne dla planowania działań profilaktycznych opartych o strategie alternatyw są modele spędzania czasu wolnego. Zamojskie badania pokazują, że młodzież zapytana jakie są jej zainteresowania, najczęściej odpowiadała: muzyka 24%, sport 21%, internet i filmy po 19%. Najrzadziej natomiast: książki 7%, turystyka i podróże 10 %. Aktywności wskazane przez badanych obejmują zarówno takie, które sprzyjają szeroko rozumianemu rozwojowi i takie, które w przypadku zbyt częstego występowania mogą przerodzić się w zachowania problemowe lub prowadzić do uzależnienia behawioralnego. Z badań lubelskich wynika natomiast, że w rankingu form spędzania wolnego czasu najbardziej skorelowaną ze spożywaniem alkoholu jest towarzyskość czyli spotkania z kolegami, koleżankami, natomiast największy odsetek deklaratywnych abstynentów występuje wśród osób, które w wolnym czasie czytają książki lub uprawiają sport. Zakłócenia ładu i porządku publicznego (wybrane elementy) Istotnym problemem w skali kraju, jak również na terenie miasta jest zakłócanie ładu i porządku publicznego przez osoby nietrzeźwe. W 2013 r. w izbach wytrzeźwień umieszczono 177 734 osoby (w 2012 r. 176 052 osoby), w tym 160 923 mężczyzn (w 2012 160 482) i 16 370 kobiet (w 2012 14 607). Odrębną grupę stanowili małoletni w liczbie 974 osób (1395 w 2012 r.). Poniższa tabela ilustruje zakres usług udzielanych przez Izbę Wytrzeźwień w Zamościu, która jest jednostką powołaną do utrzymania ładu i porządku publicznego. Tabela 8. Klienci Izby Wytrzeźwień 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ogółem 2974 3069 2 990 3140 2878 2927 2664 2670 mieszkańcy Zamościa 1149 1146 954 821 969 1012 936 939 zatrzymani w Zamościu 1410 1333 1198 1135 1307 1470 1413 1509 zatrzymani poza Zamościem 1564 1736 1798 2005 1571 1457 1251 1161 nieletni 80 63 35 42 25 28 14 11 nieletni chłopcy 69 55 24 35 22 27 13 10 nieletnie dziewczęta 11 8 11 7 3 1 1 1 Źródło: Izba Wytrzeźwień w Zamościu Z danych placówki wynika, że w ostatnich dwu latach liczba osób doprowadzonych i zatrzymanych do wytrzeźwienia utrzymuje się na podobnym poziomie, natomiast w 2014 r. wzrosła liczba osób doprowadzonych z terenu miasta i osiągnęła najwyższy poziom w okresie przyjętym do analizy. Kolejna tabela odzwierciedla zakres interwencji Policji w przypadku łamania zakazu spożywania alkoholu w miejscach publicznych w latach 2010-2014. Tabela 9. Spożywanie alkoholu w miejscach publicznych na terenie miasta Treść 2010 2011 2012 2013 2014 Liczba osób które ujawniono i ukarano mandatem karnym 1324 1275 1243 933 1425 za spożywanie alkoholu w miejscach publicznych na terenie miasta Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu Używanie alkoholu w Polsce podobnie jak we wszystkich krajach europejskich związane jest z przestępczością. Pokazują to statystyki policyjne, zgodnie z którymi spośród ogólnej liczby osób podejrzanych o popełnienie przestępstw, blisko 40% było pod wpływem alkoholu. Do sytuacji obarczonych szczególnie wysokim ryzykiem wystąpienia szkód należy prowadzenie samochodu lub innego pojazdu pod wpływem alkoholu. Liczba wypadków 11

spowodowanych przez kierowców pozostających pod wpływem alkoholu na przestrzeni ostatnich lat spadła. W Polsce w 2008 r. kierowcy pozostający pod wpływem alkoholu spowodowali 3529 wypadków, w których 427 osób poniosło śmierć, a 4976 zostało rannych. W 2010 r. nietrzeźwi kierujący pojazdami byli sprawcami 2455 wypadków, w których zginęło 248 osób, a rannych zostało 3419. W 2014 r. nietrzeźwi kierujący byli sprawcami 1838 wypadków, w których zginęło 256 osób, a rannych zostało 2313 osób. Tabela 10. Liczba wypadków spowodowanych przez kierowców pozostających pod wpływem alkoholu Treść 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Liczba wypadków spowodowanych przez 3529 3007 2455 2717 2336 2165 1838 kierowców pozostających pod wpływem alkoholu Źródło: Komenda Główna Policji W 2015 r. na terenie województwa lubelskiego nieco ponad co piątemu badanemu zdarzyło się dostrzec, że ktoś pod wpływem alkoholu wsiada za kierownicę samochodu. W tej sytuacji aż 38 % badanych nie zareagowało w żaden sposób (Raport Diagnoza wzorców konsumpcji alkoholu w województwie lubelskim, 2015). W 2011 r. w badaniu Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy 2% respondentów przyznało, że zdarza mi się sporadycznie kierowanie pojazdem pod wpływem alkoholu, 3 % udzieliło odpowiedzi raz mi się to zdarzyło. Liczbę nietrzeźwych kierujących, ujawnionych w wyniku działań Komendy Miejskiej Policji na terenie naszego miasta ilustruje poniższa tabela. Tabela 11. Nietrzeźwość uczestników ruchu drogowego w Zamościu (art. 178a 1 i 2 kk) Treść 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Liczba nietrzeźwych kierujących pojazdami 279 290 309 283 338 350 191 84 Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu Dane Komendy Miejskiej Policji w Zamościu potwierdzają tendencje ogólnopolskie. Zaburzenia życia rodzinnego związane z alkoholem, w tym zjawisko przemocy w rodzinie Wśród najważniejszych konsekwencji życia w rodzinie z problemem alkoholowym wyróżnia się szkody: fizyczne, psychosomatyczne, psychologiczne, emocjonalne i psycho społeczne. Życie w rodzinie z problemem alkoholowym jest związane zazwyczaj z niższym statusem socjoekonomicznym, chronicznym stresem, ograniczonymi możliwościami zdobywania wykształcenia i kariery zawodowej. Konsekwencją życia z partnerem nadużywającym alkoholu może być współuzależnienie. Współuzależnienie to efekt przystosowania się do sytuacji problemowej. Koncentrując się na szukaniu sposobu ograniczenia picia partnera, osoba współuzależniona nieświadomie przejmuje odpowiedzialność i kontrolę za jego funkcjonowanie, co w efekcie ułatwia pijącemu dalsze spożywanie alkoholu. W konsekwencji zaistniałej sytuacji rodzinnej u osób współuzależnionych mogą wystąpić nasilone problemy zdrowotne: zaburzenia psychosomatyczne, emocjonalne, stresowe lub zaburzenia adaptacyjne. Osoby współuzależnione traktowane są jako druga, równie ważna jak osoby uzależnione grupa pacjentów w lecznictwie odwykowym. Brak jest szczegółowych danych dotyczących osób uzależnionych, współuzależnionych i dzieci wychowujących się w rodzinach z problemem alkoholowym. Można jedynie przeprowadzić szacunki na podstawie przelicznika przyjmowanego przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, że grupa osób współuzależnionych stanowi 4% populacji. Dla Zamościa grupa ta to ok. 2570 osób. Z danych lecznictwa odwykowego wynika, że po znacznym wzroście w 2011 r., w 2012 r. liczba pacjentów zarejestrowanych w kategorii współuzależnienie spadła i utrzymuje się na 12

prawie tym samym poziomie. Jest to tylko 4% populacji członków rodzin dotkniętych następstwami używania alkoholu. Tabela 12. Liczba osób objętych opieką Poradni Leczenia Uzależnień z powodu współuzależnienia Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Współuzależnienie 62 72 73 79 127 97 99 101 Źródło: Centrum Zdrowia Psychicznego w Zamościu W szczególnie trudnej sytuacji znajdują się dzieci, wychowujące się w rodzinach z problemem alkoholowym. Dzieci te żyją w stanie chronicznego napięcia i stresu, co związane jest z niezaspokojeniem ich podstawowych potrzeb przez rodziców. Na terenie województwa lubelskiego niemal co piąty badany wskazuje, że w dzieciństwie mieszkał z osobą, która miała problem z alkoholem. Tego rodzaju doświadczenie odnotowano statystycznie częściej w rodzinach z niższym dochodem na osobę, alkoholu nadużywali najczęściej ojcowie badanych. Niemal połowa badanych oceniła, że problemy alkoholowe członka rodziny miały silny wpływ na ich stosunek do alkoholu, przy czym kobiety przyznają się do tego istotnie częściej (Raport Diagnoza wzorców konsumpcji alkoholu w województwie lubelskim, 2015). Dodatkowo członkowie rodzin z problemem alkoholowym są grupą ryzyka, która jest szczególnie narażona na przemoc. Trzeba jednak pamiętać, że przemoc może mieć miejsce zarówno w rodzinach tzw. dysfunkcyjnych (gdzie są takie zjawiska jak: uzależnienie, bezrobocie itp.) jak i w rodzinach o wysokim statusie społecznym, w których z pozoru nie ma większych problemów. Oszacowaniu skali zjawiska przemocy w rodzinie służą dane dotyczące realizacji procedury interwencji w przypadkach przemocy w rodzinie Niebieskie Karty. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury Niebieskie Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta procedurę wszczynają przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, Policji, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, oświaty, ochrony zdrowia. Instytucją, która najczęściej uruchomiła procedurę w 2014 r. była policja. Liczba interwencji Policji w sprawach dotyczących przemocy domowej w 2009 r. wynosiła ponad 81 415, w 2010 r. 83 488, a w 2011 r. 70 867,w 2012 r. już tylko 51 292, w 2013 r. natomiast 61 047, a w 2014-63 467 interwencji. W Zamościu w 2012 r. funkcjonariusze Komendy Miejskiej Policji przeprowadzili 2147 interwencji domowych, w tym 16 dotyczących przemocy, po których sporządzono Niebieską Kartę. W 2013 r. natomiast 2452 interwencje, w 69 przypadkach stwierdzono przejaw przemocy domowej i sporządzono Niebieską Kartę, w 2014 r. przeprowadzili 2216 interwencji domowych, w 110 przypadkach sporządzono Niebieską Kartę. Tabela 13. Interwencje domowe funkcjonariuszy Policji w Zamościu Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Interwencje domowe 964 1128 1368 2147 2452 2216 Interwencje z wykorzystaniem 240 259 191 16 69 110 procedury Niebieskie Karty Źródło: Komenda Miejska Policji W Zamościu Do przewodniczącego Zespołu Interdyscyplinarnego w 2011 r. czyli w roku w którym weszła w życie nowa procedura wpłynęło 7 Niebieskich Kart, w 2012 r. już 66, w 2013 r. - 131, natomiast w 2014 r. aż 168. W 2011 r. w badaniu Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy 9% badanych przyznało, że ma doświadczenia przemocy w rodzinie, w tym 6% przypadków, współmałżonek zachowywał się agresywnie wobec innych członków rodziny będąc pod wpływem alkoholu. W 2013 r. do Ośrodka Interwencji Kryzysowej w Zamościu, 13

jednostki realizującej m.in. zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie zgłoszono 443 sytuacje kryzysowe, w tym 218 związanych z przemocą (49 % ogółu sytuacji kryzysowych). W 2015 r. wzrosła liczba zgłaszanych problemów do 606, w tym przemoc stanowiła 263 sytuacje kryzysowe tj. 43 % ogółu zgłoszonych do Ośrodka. Naruszenie prawa związane z obrotem napojami alkoholowymi Do naruszeń prawa w tym zakresie należą zwłaszcza: sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim i nietrzeźwym, sprzedaż alkoholu bez wymaganego zezwolenia lub wbrew warunkom określonym w ustawie, nielegalna reklama napojów alkoholowych, zakłócenie porządku publicznego w miejscu sprzedaży - lub najbliższej okolicy - w związku z nabywaniem tam napojów alkoholowych, przemyt alkoholu i jego nielegalna produkcja. Dane agregowane przez Urząd Miasta wskazują, że w latach 2007-2014 samorząd nie skierował żadnych wniosków do sądu w związku z naruszeniem przepisów określonych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. W tym też okresie nie cofnięto zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych. Komenda Miejska Policja w ostatnich dwu latach nie ujawniła też przypadku naruszenia zakazu sprzedaży i podawania alkoholu osobom do lat 18. Tabela 14. Liczba ujawnionych przestępstw z ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi na terenie Zamościa - naruszenie zakazu sprzedaży i podawania alkoholu osobom do lat 18 Rok 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 liczba 7 6 1 1 2 2 0 0 Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu Zagrożenie wykluczeniem społecznym osób i rodzin dotkniętych problemem alkoholowym Zgodnie z ustawą z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym wykluczenie społeczne dotyczy osób, które ze względu na swoją sytuację życiową nie są w stanie własnym staraniem zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych i znajdują się w sytuacji powodującej ubóstwo oraz uniemożliwiającej lub ograniczającej uczestnictwo w życiu zawodowym, społecznym i rodzinnym. Do osób zagrożonych lub dotkniętych wykluczeniem społecznym ustawa o zatrudnieniu socjalnym zalicza osoby: 1) bezdomne realizujące indywidualny program wychodzenia z bezdomności, 2) uzależnione od alkoholu, narkotyków lub innych środków odurzających, 3) długotrwale bezrobotne, 4) chore psychicznie, 5) zwalniane z zakładów karnych, mające trudności w integracji ze środowiskiem, 6) uchodźców realizujących indywidualne programy integracji, 7) niepełnosprawne. Z danych Miejskiego Centrum Pomocy Rodzinie wynika, iż w Zamościu problem zagrożenia wykluczeniem społecznym dotyczy około 20% mieszkańców. Jednym z przyjętych wskaźników marginalizacji społecznej osób z problemem alkoholowym jest fakt korzystania ze świadczeń pomocy społecznej. Liczba rodzin z problemem alkoholowym korzystających z pomocy materialnej Miejskiego Centrum Pomocy Rodzinie w ostatnich dwu latach przyjętych do analizy utrzymuje się prawie na tym samym poziomie w stosunku do ogółu korzystających z pomocy. Tabela 15. Pomoc materialna udzielana rodzinom z problemem alkoholowym Treść 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Faktyczna liczba rodzin korzystających z pomocy Miejskiego Centrum Pomocy Rodzinie 2471 2470 2247 2354 2235 2177 2156 2111 14

Liczba rodzin z problemem alkoholowym, 153 230 203 231 264 175 167 159 którym udzielono pomocy materialnej Źródło: Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie w Zamościu Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu polega m.in. na reintegracji zawodowej i społecznej w formie zatrudnienia socjalnego poprzez organizowanie i finansowanie centrów integracji społecznej. Uchwałą nr XI/118/2015 Rady Miasta Zamość z dnia 28 września 2015 r. z dniem 1 stycznia 2016 r. zostanie powołany zakład budżetowy o nazwie Centrum Integracji Społecznej. Osoby uzależnione od alkoholu, objęte programem reintegracji społecznej i zawodowej, będą miały w Centrum możliwość kształcenia umiejętności pozwalających na pełnienie ról społecznych, nabywania umiejętności zawodowych, racjonalnego gospodarowania posiadanymi środkami pieniężnymi. Zasoby lokalne do prowadzenia działalności profilaktycznej i pomocowej W charakterystyce poszczególnych podmiotów zwrócono uwagę na kompetencje istotne z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień. 1) Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Komisja: - inicjuje działania w zakresie określonym w art. 4 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, w tym pełni funkcję doradczą i opiniującą przy konstruowaniu i realizacji Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, - podejmuje czynności zmierzające do orzeczenia o zastosowaniu wobec osoby uzależnionej od alkoholu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego, - przedstawiciele Komisji wchodzą w skład Zespołu Interdyscyplinarnego ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz grup roboczych, Komisja podejmuje także interwencje wobec rodziny dotkniętej przemocą w oparciu o procedurę Niebieskie Karty, - opiniuje wnioski o wydanie zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych pod względem zgodności z uchwałą Rady Miasta, która określa warunki lokalizacji i limit punktów sprzedaży napojów alkoholowych, - na podstawie upoważnienia Prezydenta Miasta członkowie Komisji dokonują kontroli przestrzegania zasad i warunków korzystania z zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych. 2) Centrum Zdrowia Psychicznego w Zamościu ( Poradnia Leczenia Uzależnień) Poradnie (poradnia terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia oraz poradnia leczenia uzależnień) na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 25 czerwca 2012 r. w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, sposobu funkcjonowania i rodzajów podmiotów leczniczych wykonujących świadczenia stacjonarne i całodobowe oraz ambulatoryjne w sprawowaniu opieki nad uzależnionymi od alkoholu oraz sposobu współdziałania w tym zakresie z instytucjami publicznymi i organizacjami społecznymi (Dz.U. z 2012, poz.734) wykonują następujące zadania: diagnozowanie, diagnozowanie zaburzeń występujących u członków rodzin osób spożywających alkohol lub używających innych substancji psychoaktywnych, realizację programów korekcyjnych, realizację programów psychoterapii, udzielanie indywidualnych świadczeń zapobiegawczo leczniczych, prowadzenie działań konsultacyjno edukacyjnych dla członków rodzin dotkniętych następstwami spożywania alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych. 3) Podstawowa opieka zdrowotna Podmioty wykonujące działalność leczniczą w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej mogą w obszarze opieki nad osobami z problemem alkoholowym podejmować następujące działania: wczesne rozpoznawanie ryzykownego i szkodliwego picia alkoholu 15

przez osoby nieuzależnione i wynikających z tego szkód zdrowotnych oraz podejmowanie interwencji w celu ograniczania picia alkoholu przez tych pacjentów, stosowanie procedur przesiewowych służących wczesnemu wykrywaniu uzależnienia od alkoholu i kierowanie osób z podejrzeniem uzależnienia do konsultacji w placówkach specjalistycznych, leczenie osób doznających szkód zdrowotnych z powodu picia alkoholu oraz udzielanie podstawowych świadczeń osobom uzależnionym od alkoholu i współuzależnionym. 4) Szkoły i placówki systemu oświaty oraz placówki opiekuńczo - wychowawcze i wsparcia dziennego Prowadzą profilaktyczną działalność informacyjną i edukacyjną adresowaną do dzieci i młodzieży oraz rodziców. 5) Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie realizuje w szczególności zadania wynikające z ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie udziela pomocy osobom i rodzinom w pokonywaniu trudnych sytuacji życiowych ( m.in. z powodu alkoholizmu i narkomanii) poprzez świadczenia finansowe i rzeczowe, pracę socjalną oraz różne formy świadczeń niematerialnych. Zadaniem pomocy społecznej jest również zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym poprzez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielniania osób i rodzin oraz integracji ze środowiskiem. Miejskie Centrum koordynuje działania w zakresie realizacji Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie. 6) Ośrodek Interwencji Kryzysowej podejmuje zespół interdyscyplinarnych działań na rzecz osób i rodzin, w tym dotkniętych przemocą, w celu zapobiegania lub pogłębiania się dysfunkcji. 7) Komenda Miejska Policji i Straż Miejska Służby te realizują zadania związane z zapobieganiem destrukcyjnym skutkom zachowań osób nietrzeźwych w miejscach publicznych oraz przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Realizują również programy informacyjno edukacyjne adresowane do dzieci i młodzieży. 8) Izba Wytrzeźwień Szczególnym zadaniem tej jednostki, obok zapobiegania destrukcyjnym zachowaniom osób nietrzeźwych, jest motywowanie do podjęcia leczenia odwykowego. 9) Miejskie instytucje kultury, Ośrodek Sportu i Rekreacji, stowarzyszenia sportowe i społeczno - kulturalne Instytucje te promują bezpieczny i wolny od środków psychoaktywnych styl spędzania wolnego czasu, w szczególności w ramach realizacji programów adresowanych do dzieci i młodzieży. 10) Sąd Rejonowy Sąd Rejonowy III Wydział Rodzinny i Nieletnich orzeka m. in. o obowiązku leczenia odwykowego. 11) Klub Integracji Społecznej W klubach można organizować działania mające na celu pomoc w znalezieniu pracy, prace społecznie użyteczne, roboty publiczne, poradnictwo prawne, działalność samopomocową w zakresie zatrudniania, spraw mieszkaniowych i socjalnych, staże. Uczestnikami klubu 16

mogą być m. in. osoby uzależnione od alkoholu i uzależnione od narkotyków lub innych środków odurzających. 12) Schronisko dla bezdomnych mężczyzn Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta Udziela schronienia osobom bezdomnym, świadczy także pomoc doraźną (gorąca kąpiel, posiłki). 13) Organizacje pozarządowe i grupy samopomocowe W Zamościu działa dziesięć grup samopomocowych oraz kilkanaście organizacji pozarządowych, które m.in. prowadzą świetlice środowiskowe oraz inne formy placówek wsparcia dziennego, realizują programy rehabilitacji społecznej i zdrowotnej osób uzależnionych, realizują pozalekcyjne i środowiskowe programy alternatywne wobec uzależnień adresowane do dzieci i młodzieży. Brakuje organizacji specjalizujących się w profilaktyce uzależnień. 14) Zespół Interdyscyplinarny ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz grupy robocze Zespół Interdyscyplinarny podejmuje działania na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w szczególności koordynuje działania podmiotów i służb w tym zakresie. Przedstawione zasoby nie stanowią katalogu zamkniętego. III. Adresaci programu Adresatami programu są wszyscy mieszkańcy miasta Zamościa, a w szczególności: 1) dzieci i młodzież, 2) rodzice, opiekunowie i wychowawcy, 3) konsumenci i sprzedawcy napojów alkoholowych, 4) osoby pijące w sposób ryzykowny, szkodliwy oraz osoby uzależnione, 5) rodziny osób z problemem alkoholowym, 6) kobiety w ciąży, 7) pracownicy podmiotów działających na terenie miasta, zajmujący się zawodowo lub służbowo profilaktyką i rozwiązywaniem problemów uzależnień, 8) inne osoby dorosłe, w tym kierowcy. IV. Cele programu i główne kierunki działań Cel główny Ograniczenie spożywania alkoholu i związanych z tym problemów społecznych i zdrowotnych Cele szczegółowe 1. Ograniczenie szkód zdrowotnych wynikających ze spożywania alkoholu. 2. Ograniczenie zaburzeń życia rodzinnego i społecznego spowodowanych nadużywaniem alkoholu, w tym ograniczenie skali zjawiska przemocy w rodzinie. 3. Ograniczenie powstawania nowych problemów związanych z piciem alkoholu, w szczególności ograniczenie skali zjawiska picia alkoholu przez dzieci i młodzież oraz zmiana postaw społecznych ważnych dla profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. 4. Ograniczenie rozmiarów naruszenia prawa w związku z alkoholem, w tym zakłóceń życia publicznego przez osoby będące pod wpływem alkoholu. 5. Tworzenie bazy materialnej, organizacyjnej i merytorycznej dla realizacji programu. W ramach powyższych celów przyjmuje się następujące zadania. 17

1.4. 1.3 1.2 1.1 NUMER ZADANIA V. Zadania programu Cel szczegółowy 1: Ograniczenie szkód zdrowotnych wynikających ze spożywania alkoholu PLANOWANE ZADANIA WSKAŹNIKI ŹRÓDŁA POZYSKIWANIA WSKAŹNIKÓW Współpraca z placówką lecznictwa odwykowego, w szczególności w zakresie realizacji procedury zobowiązywania do leczenia odwykowego -liczna osób leczących się w trybie ambulatoryjnym, -liczba osób pierwszorazowo leczących się w trybie ambulatoryjnym, - liczba osób pijących alkohol szkodliwie objętych opieką placówki lecznictwa odwykowego - sprawozdania PLANOWANI REALIZATORZY PDL, WSOiZK Realizacja programów terapeutycznych rozszerzających gwarantowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia świadczenia podstawowe, w szczególności dla osób uzależnionych od alkoholu, osób współuzależnionych oraz osób z syndromem cech Dorosłego Dziecka Alkoholika Podnoszenie kwalifikacji pracowników lecznictwa odwykowego poprzez udział w szkoleniach, konferencjach, sympozjach, superwizjach i innych formach spotkań - liczba programów, -liczba uczestników poszczególnych programów, - liczba godzin poszczególnych programów -liczba szkoleń, -liczba przeszkolonych osób PDL, WSOiZK PDL, WSOiZK Realizacja procedury interwencyjno motywującej dla osób opuszczających Izbę Wytrzeźwień - liczba osób IW,WSOiZK 18

1.11 1.10 1.9 1.8 1.7 1.6 1.5 Działalność interwencyjno - motywująca Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych -liczba złożonych wniosków, -liczba osób z którymi członkowie Komisji przeprowadzili rozmowy interwencyjno motywujące, - liczba osób, które zawarły kontrakt z Komisją w sprawie podjęcia leczenia odwykowego i tych którzy ukończyli program leczenia odwykowego, - liczba osób uzależnionych od alkoholu, wobec których Komisja wystąpiła do sądu z wnioskiem o zobowiązanie do podjęcia leczenia odwykowego - dokumentacja MKRPA MKRPA Wydawanie opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazanie rodzaju zakładu leczniczego -liczba osób skierowanych na badanie przez biegłych, - liczba sporządzonych opinii -dokumentacja MKRPA MKRPA, biegli sądowi, WSOiZK Realizacja programu mającego na celu ograniczenie szkód zdrowotnych i społecznych wynikających ze spożywania alkoholu przez osoby bezdomne Prowadzenie punktów konsultacyjnych i innych form specjalistycznego poradnictwa Realizacja w klubach abstynenta programów wspierających proces zdrowienia i rehabilitacji społecznej osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin Organizacja obozów terapeutycznych i wyjazdów integracyjno rehabilitacyjnych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin Wspieranie działalności środowisk wzajemnej pomocy dla osób uzależnionych i członków rodzin osób uzależnionych - liczba uczestników programu - liczba punktów konsultacyjnych, - liczba innych form specjalistycznego poradnictwa, - liczba osób korzystających z porad, - liczba udzielonych porad - liczba stowarzyszeń trzeźwościowych - liczba klubów abstynenta - liczba obozów terapeutycznych, - liczba wyjazdów integracyjno rehabilitacyjnych, - liczba uczestników obozów terapeutycznych i wyjazdów integracyjno - rehabilitacyjnych - sprawozdania -liczba grup AA, Al -Anon i innych -dokumentacja WSOiZK wspólnot nieformalnych NGO s, MCPR, WSOiZK MCPR, NGO s, WSOiZK NGO s, WSOiZK NGO s, WSOiZK grupy nieformalne, WSOiZK 19

2.4 2.3 2.2 2.1 NUMER ZADANIA Cel szczegółowy 2: Ograniczenie zaburzeń życia rodzinnego i społecznego spowodowanych nadużywaniem alkoholu, w tym ograniczenie skali zjawiska przemocy w rodzinie PLANOWANE ZADANIA WSKAŹNIKI ŹRÓDŁA POZYSKIWANIA WSKAŹNIKÓW Prowadzenie Ośrodka Interwencji Kryzysowej jako jednostki realizującej zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w tym m.in. a) wsparcie grup wzajemnej pomocy dla osób dotkniętych problemem przemocy w rodzinie, b) zapewnienie miejsc schronienia osobom pokrzywdzonym, c) realizacja programu korekcyjno edukacyjnego dla osób stosujących przemoc, d) realizacja zajęć edukacyjnych dotyczących zjawiska przemocy w rodzinie w zamojskich szkołach Realizacja programów dla dzieci i młodzieży z rodzin z problemem alkoholowym w placówkach wsparcia dziennego Organizacja szkoleń i konferencji z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie Udział w ogólnopolskich i regionalnych kampaniach informacyjno edukacyjnych oraz organizacja lokalnych kampanii - liczba porad psychologicznych, prawnych, psychiatrycznych, - liczba osób korzystających z usług Ośrodka, - liczba porad udzielonych osobom dotkniętym problemem przemocy w rodzinie, - liczba osób dotkniętych problemem przemocy w rodzinie, które uzyskały schronienie w hostelu, - liczba uczestników programu korekcyjno-edukacyjnego, - liczba grup wsparcia i psychoedukacji, - liczba szkół w których zrealizowano zajęcia edukacyjne - liczba placówek wsparcia dziennego realizujących programy, - liczba dzieci uczestniczących w tych programach - liczba szkoleń/konferencji, - liczba uczestników szkoleń/konferencji - liczba kampanii PLANOWANI REALIZATORZY OIK, MCPR, WSOiZK NGO s, WSOiZK, MCPR OIK, MCPR, WSOiZK OIK, MCPR, WSOiZK 20