Marek Nowosad Zakład Meteorologii i Klimatologii UMCS Próba zastosowania metody wydzielania naturalnych okresów synoptycznych na przykładzie dorzecza górnej Wisły Zjazd Polskiego Towarzystwa Geograficznego Lublin, 25 czerwca 2004 r.
)
)
Pojęcie naturalny okres synoptyczny zostało wprowadzone przez Multanowskiego w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku. Przez naturalny okres synoptyczny należy rozumieć okres czasu, w ciągu którego nie ulegną zmianie obszary zajęte przez cyklony i antycyklony (za B. Osuchowską 1957)
Multanowski grupował mapy synoptyczne, zastępując cały cykl map przez jedną, zwaną mapą zbiorczokinematyczną. W ten sposób przedstawiał w formie zbiorczej mapy pewnego okresu.
Sygnałem do zmiany naturalnego okresu synoptycznego (jestiestwiennyj sinopticzeskij period) jest moment, kiedy na obszar uprzednio zajęty przez centra jednego znaku (np. antycyklonalne) zaczną wprowadzać się centra znaku przeciwnego (cyklonalne). 15-20 kwietnia 1930 Przejście do innego naturalnego okresu synoptycznego następuje nie tylko wtedy, gdy wymiana znaków nastąpi w całym obszarze, ale nawet wtedy, gdy obejmie ona tylko pewną część.
B. Osuchowska (1957) zwróciła uwagę na różne skutki (w zależności od skali) w czasie przemieszczania się antycyklonu wzdłuż osi: - sytuacja na wielkich obszarach nie ulega zmianie - na mniejszych obszarach (np. na terenie Polski) napływające powietrze może dochodzić z różnych kierunków (gdy np. antycyklon nad Skandynawią, to napływ z N lub NE, gdy przesunął się na południe - napływ może pochodzić z SE. Pogoda w obu przypadkach też będzie inna)
Jak wynika z cytowanej niżej wypowiedzi, sezon może składać się z naturalnych okresów synoptycznych... zbiorcza mapa sezonu. Przy opracowywaniu takiej mapy należało przejść od całego szeregu map dla poszczególnych naturalnych okresów synoptycznych danego sezonu do jednej zbiorczej... (B. Osuchowska 1957)
Kolor brązowy - strefa, dla której obliczano wskaźniki cyrkulacji (klasyfikacja J. Lityńskiego) Kolor niebieski - strefa uwzględniana w klasyfikacji T. Niedźwiedzia
Uwagi na temat klasyfikacji J. Lityńskiego Klasyfikacja wieloklasowa (tu: trójklasowa) ma cechy, które decydują o otrzymanych obrazach rocznego przebiegu cyrkulacji Krzywe rozkładu wskaźnika cyrkulacji strefowej (dobowe wartości) w lipcu w styczniu Wskaźnik cyrkulacji strefowej - uśredniona składowa równoleżnikowa wiatru geostoficznego
Uwagi na temat klasyfikacji J. Lityńskiego Krzywe rozkładu ciśnienia w Warszawie (na podstawie map synoptycznych - dobowe wartości) w styczniu w lipcu Gdyby wskaźnik ciśnienia zastąpić wskaźnikiem wirowości 4 Po - (P1+P2+P3+P4), to klasyfikacja uległaby zmianie w 2,5 % przypadków (J. Lityński 1969, s. 10)
Metoda wydzielania naturalnych okresów synoptycznych dla terenu Polski (B.M. Kaszewski 1983) wyliczenie dwu wskaźników w i s przedstawienie na jednym wykresie rocznego przebiegu tych wskaźników wyznaczenie na podstawie wzajemnego położenia tych dwóch krzywych na wykresie ośmiu okresów w cyklu rocznym, różniących się charakterem cyrkulacji 1951-1975 w - linia ciągła s - linia przerywana
Klasyfikacja T. Niedźwiedzia Źródło: mapy synoptyczne dolne (m.in. mapy robocze z godz. 00, 06, 12 i 18 GMT wykonywane przez Biuro Prognoz IMGW w Krakowie) Liczba typów: 20 + typ X w tym: 10 cyklonalnych i 10 antycyklonalnych 16 typów przedstawiających sytuacje z adwekcją z określonego kierunku
% 100 50 Przebieg roczny wskaźników 1951-1990 Średnia roczna: w - 54,8 % s - 49,2 % wskaznik "w" wskaznik "s" 0 % 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 100 pentady 50 Wg typologii J. Lityńskiego w - 64,7 % s - 50,6 % wskaznik "w" 0 Wg typologii T. Niedźwiedzia wskaznik "s" 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 pentady
% 100 Przebieg roczny wskaźników 1874-2000 Wg typologii T. Niedźwiedzia 50 wskaznik "w" wskaznik "s" 0 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 pentady Zakładając, że łącznie oba wskaźniki określają dominujący w danym okresie kierunek adwekcji powietrza (założenie można dyskutować), otrzymuje się: - dominacja adwekcji z południo-zachodu od połowy września do początku kwietnia - majowe minimum wartości wskaźnika "w" - przewaga napływu powietrza z północo-zachodu od końca maja do początku września
Kożuchowski (2003) - za pomocą oceny średniego kierunku i prędkości wiatru geostroficznego: - dominacja wiatrów SW w chłodnej porze roku - dominacja wiatrów NW - latem - największa zmienność kierunków wiatru - w maju Czy powyższe okresy można nazwać cyrkulacyjnymi porami roku? - porą chłodną - przełomem wiosennym - porą ciepłą