LITERATURA do diecezjalnego konkursu wiedzy o św. Janie Nepomucenie przeznaczonego dla dzieci i młodzieży szkolnej diecezji gliwickiej rok szkolny 2018/19 CZ. I Życie i przesłanie Św. Jana Nepomucena. Jan urodził się w miejscowości Pomuk lub Nepomuk ok. 1340-1346 r. jako syn Welflina, miejscowego urzędnika. Miejscowość urodzenia Jana leży w południowo-zachodnich Czechach. Na jego niemieckie pochodzenie wskazuje imię ojca: Welflin lub Wolflin będące zdrobnieniem imienia Wolfgang. Tenże Welflin pełnił urząd sołtysa, na który powołał go pomucki opat. O matce Jana nie wiemy niestety nic, nawet nie znamy jej imienia. We wczesnym dzieciństwie został cudownie uleczony dzięki modlitwom rodziców, którzy w podzięce ofiarowali go na służbę Bogu. Uczęszczał do szkoły przy klasztorze Ojców Cystersów. Z roku 1370 pochodzi wiadomość o Janie jako kleryku i jednocześnie notariuszu w kurii arcybiskupiej w Pradze. Jako notariusz Jan cieszył się wielkim szacunkiem, o czym świadczą m.in. rejestry pożyczek, jakich udzielał różnym ludziom, co można wyczytać w księgach sądowych. Jest tam mowa o 15 pożyczkach, bez słowa o pożyczaniu na procent. Jan nieraz nawet wykładał swoje pieniądze za osoby, które chwilowo nie mogły uiścić należnej urzędowo kwoty. Jako notariusz nigdy nie działał pochopnie, nie był skory do bezpodstawnych osądów. Starał się przyjrzeć każdej sprawie z osobna, dostrzegając jej ludzki wymiar. Nigdy nie działał z zawziętości czy pychy, lecz zawsze z umiłowaniem prawdy. W żadnym wypadku nie był przedstawicielem fanatyzmu lecz rozumu powiedział, nieżyjący już, czeski poeta Ivan Slavik. Wiosną 1380 r. Czechy dotknęła najstraszliwsza z klęsk zaraza morowa. W ciągu kilku miesięcy w całej archidiecezji praskiej zmarło 179 proboszczów i tzw. altarystów (tzn. duchownych opiekujących się szczególnie ołtarzem). Wtedy arcybiskup mianował Jana altarystą kaplicy św. Erharda i Otylii w praskiej katedrze św. Wita. Jedną z ofiar zarazy morowej był sędziwy
proboszcz kościoła św. Gawła na starym mieście w Pradze. Jego następcą w roku 1380 został Jan Nepomucen. Arcybiskup Pragi Jan Jenstejn wysłał księdza Jana w roku 1381 na studia w Pradze, następnie w Padwie i Bolonii. Po sześciu latach ksiądz Jan jako doktor prawa wrócił do Pragi. Dnia 1 października 1389 r., w okresie największej eskalacji konfliktu między władzą świecką, a duchowną, został mianowany przez tegoż arcybiskupa wikariuszem generalnym w diecezji. Jako wikariusz generalny ksiądz Jan był drugą po biskupie osobą w archidiecezji. O tym, że przyszły święty posiadał niewątpliwą umiejętność łagodzenia sporów, świadczy fakt iż cieszył się dużym zaufaniem stron konfliktu jak pokazują to dokumenty historyczne wielokrotnie był proszony o pomoc i mediacje w trudnych sprawach. W tym czasie w Czechach panował król Wacław IV Luksemburczyk. Ojciec króla Wacława, Karol IV był władcą bardzo uczciwym, prawym i bogobojnym. Dojście do władzy w Czechach bardzo wiele go kosztowało, natomiast syn Wacław objął tron czeski jako oczywisty następca mając zaledwie 17 lat. Żoną Wacława była bogobojna Zofia. Często się spowiadała, zwierzała i korzystała z poradnictwa duchowego u ks. Jana Nepomucena. Wacław w przeciwieństwie do swojego ojca miał charakter zaborczy i porywczy. Był nieobliczalny w czynach. Miał wybujałe ambicje, był rządny pochlebstw. Odmiennie niż ojciec, Wacław nie przeszedł twardej szkoły życia, jaka wiąże się z uprawianiem rycerskiego rzemiosła. W miejsce tego Wacław od maleńkości przyzwyczajany był do odbierania nieustannych hołdów. Jako cesarski dziedzic był nadto zmanierowany. Wiedział, że korona królewska należała się niejako automatycznie. Był znany z niemoralnego postępowania, zwalczania wiary katolickiej i wielkiej niechęci do Stolicy Apostolskiej. Miał upodobanie w hulankach i swawolach. W osobie króla Wacława heretyk - ksiądz Jan Hus - znalazł swojego potężnego protektora. Król Wacław okazywał wielką niechęć, nawet nienawiść wobec gorliwego arcybiskupa Jana Jenstejna i rozpoczął otwartą walkę z Kościołem. Chcąc umniejszyć władzę arcybiskupa król postanowił z części archidiecezji praskiej utworzyć nowe biskupstwo i swojego kandydata na tę diecezję umieścić w klasztorze benedyktyńskim w Kladruby. Nie doszło do tego, gdyż zakonnicy, dowiedziawszy się o zamiarze króla, szybko wybrali w miejsce zmarłego opata Rocka nowego opata, Odilona. Wikariusz generalny, ksiądz Jan Nepomucen, stanął w obronie swojego arcybiskupa. Wysyłał listy protestacyjne do króla oraz natychmiast zatwierdził nowego opata, wspomnianego Odilona. Ksiądz Jan rzucił też klątwę na wicekanclerza królewskiego, ponieważ ten wypowiadał publicznie bluźnierstwa
i wyszydzał wiarę katolicką. Król Wacław początkowo w przypływie gniewu chciał aresztować arcybiskupa Jana i całą kapitułę. Odstąpił jednakże od tego zamiaru i podstępnie zaproponował arcybiskupowi zgodę i pokój. W tym też celu monarcha zaprosił na swój dwór arcybiskupa i kapitułę. Gdy ci przybyli, kazał aresztować księdza Jana Nepomucena, prałata Mikołaja Pruchnika i prałata Wacława Knoblocha. Pod wieczór król kazał wypuścić prałata Knoblocha, natomiast księży Jana i Mikołaja poddał torturom. Księdza Mikołaja wypuszczono, nakazując mu złożyć przysięgę, że nikomu nie powie o tym, co go spotkało. Król Wacław nie mogąc zemścić się na arcybiskupie, całą swoją nienawiść skierował na osobę Jana Nepomucena. Poddał go okrutnym torturom! Po licznych zadanych cierpieniach, gdy Jan Nepomucen był już na wpół martwy, aby nie wyszło na jaw, że ks. Jan został zamordowany przez urzędników królewskich, skrępowano mu ręce na plecach, zakneblowano usta, związano nogi i wrzucono 20 marca 1393 roku ok. godz. 21:00, do rzeki Wełtawy. Szczegóły dotyczące śmierci Jana Nepomucena znane są dzięki zapiskom w 28 Acta in Curia Romana. Ciało męczennika odnaleziono 17 kwietnia 1393 roku i tymczasowo pochowano w kościele pw. św. Krzyża w Pradze, zaś później w grobowcu, w podziemiach praskiej katedry (prawdopodobnie w listopadzie 1396 r.), gdzie spoczywa do dziś. Grób przyszłego świętego zamknięto marmurowym kamieniem długim na 4 łokcie, szerokim na 2 i grubym na ćwierć. Relikwie św. Jana Nepomucena przechowywane są w barokowym relikwiarzu w praskiej katedrze Św. Wita, który prezentowany jest wiernym podczas uroczystej procesji w wigilię dnia św. Jana oraz w samej katedrze dzień później, 16 maja. Relikwiarz został wykonany w roku 1726, w jednym z warsztatów Wiednia, z wykorzystaniem starszego kryształowego naczynia, w którym przechowywano relikwię między 1721 a 1726 rokiem. W 8 lat po śmierci ks. Jana mówiło się już o licznych cudach, jakie dokonały się za jego wstawiennictwem. Według "Kroniki" Tomasza Ebendorfera z Haselbach z 1450 r. Jan zginął, ponieważ odmówił ujawnienia tajemnicy spowiedzi małżonki królewskiej - królowej Zofii. Uważany jest za pierwszego męczennika, który zginął w obronie tajemnicy spowiedzi. Po śmierci króla Wacława IV (1419 r.) kult Jana Nepomucena rozszerzał się coraz bardziej. Kult Jana Nepomucena, jako błogosławionego, zatwierdził w roku 1721 papież Innocenty XIII, natomiast 19.03.1729 r. nastąpiła kanonizacja św. Jana Nepomucena dokonana przez papieża Benedykta XIII. Święty Jan
Nepomucen, kapłan męczennik, w rodzimych Czechach odbiera cześć 16 maja, natomiast w Polsce w dniu 21 maja. Święty Jan Nepomucen kojarzony jest przede wszystkim z tajemnicą spowiedzi św. Według tradycji ludowej był świętym, który chronił pola i zasiewy przed powodzią, ale również i suszą. Dlatego figury św. Jana Nepomucena można spotkać jeszcze dzisiaj przy drogach w sąsiedztwie mostów, rzek, ale również na placach publicznych i kościelnych oraz na skrzyżowaniach dróg. Jest patronem: tajemnicy spowiedzi, Czech, księży, klęski powodzi, żeglarzy, flisaków, budowniczych mostów i młynarzy, ludzi niesłusznie osądzanych i obmawianych. Święty Jan Nepomucen może też przychodzić z pomocą spowiednikom i spowiadającym się. W ikonografii św. Jan Nepomucen jest przedstawiany w stroju kanonika, w almucji (jest to futrzana peleryna z kapturem lub bez, będąca chórowym strojem niektórych kapituł) nałożonym na rokietę (kanonicka komża) oraz sutannę i w birecie na głowie. Jego znakami rozpoznawczymi (atrybutami) są krucyfiks, gałązka palmowa (symbol męczeństwa i zwycięstwa) i właściwa tylko jemu aureola z 5 gwiazd. Gwiazdy te oznaczają łacińskie słowo: tacui tzn. milczałem. Gwiazdy w aureoli występują tylko u Św. Jana Nepomucena (5 gwiazd) oraz u Matki Bożej (12 gwiazd). Niekiedy św. Jan Nepomucen trzyma zamkniętą kłódkę, zapieczętowaną kopertę lub palec na ustach, co również symbolizuje zachowanie tajemnicy spowiedzi, za którą męczennik oddał życie, czasem ma w dłoniach książka symbolizującą wykształcenie i mądrość. Austriacki badacz i historyk sztuki Aldemar Schiffkorn w 2006 roku powiedział, że tam, gdzie stoją posągi Św. Jana Nepomucena, tam jest Europa środkowa. Najsłynniejszy posąg św. Jana Nepomucena, dzieło barokowego rzeźbiarza Ferdynanda Maksymiliana Brokofa, zajmuje poczesne miejsce w galerii rzeźb zdobiących słynny most Karola w Pradze. Niech św. Jan Nepomucen wspomaga nas w dawaniu świadectwa naszej wiary oraz w dobrym korzystaniu z daru mowy i niekrzywdzeniu nikogo naszymi słowami.
CZ. II Wybrane wizerunki Św. Jana Nepomucena na Śląsku i w Polsce. Figura Św. Jana Nepomucena znajduje się w kościele pw. Św. Jana Nepomucena w Lisowicach. Figurę zakupił w 1903 r. ówczesny proboszcz z Lubecka ks. Gustaw Henciński. XVIII-wieczna figura Św. Jana Nepomucena - rynek w Lublińcu. Podczas wojny hitlerowcy zadecydowali o jej usunięciu, ale lublinieccy rzemieślnicy ukryli figurę w szkole katolickiej. Po wojnie nie wrócił na rynek - nie godziły się na to komunistyczne władze. Stanął więc koło kościoła św. Mikołaja, lecz przy okazji remontu w 2002 roku wrócił na pierwotne miejsce.
Kapliczka z końca XVIII wieku stoi w Tworogu przy ul. Lublinieckiej (DK 11). Na postumencie wyryto napis w języku polskim z nazwiskiem fundatora Jana Nepomucena de Bally'ego. Figura św. Jana Nepomucena, stojąca przed kościołem ormiańskim w Gliwicach przy ul. Mikołowskiej z 1794 r. Autorem rzeźby, według niektórych historyków sztuki - ma być Johannes Nitsche z Opawy. Rzeźba jest wykonana w stylu barokowym.
Rzeźba znajduje się przy Moście Zamkowym w Raciborzu Ostrogu. Figura pochodzi z 1733 roku, a jej autorem jest Jan Melchior Österreich. Rzeźbę ufundował hrabia Sobck z raciborskiego zamku. Na parkingu, naprzeciwko Bazyliki w Rudach Wielkich możemy zobaczyć rzeźbę Świętego Jana. Rzeźba pochodzi z 1724 r, co wskazuje inskrypcja na cokole. Na tym samym miejscu wcześniej, przez wiele lat była usytuowana dzwonnica przy kościele. W okresie barokizacji rudzkiego kościoła do zachodniej części bazyliki została dobudowana wieża - dzwonnica z tarczą zegarową. W miejsce dawnej dzwonnicy została postawiona figura świętego Jana Nepomucena na doniosłym cokole.
Również w Bazylice Mniejszej w Rudach Wielkich mieści się kaplica Św. Jana Nepomucena. Jest w niej ukazane bezwładne ciało Świętego unoszone przez anioła nad mostem, z którego został wrzucony do Wełtawy. Powyżej, pośrodku zwieńczenia, widnieje złoty język. W dolnej części nastawy, na bocznych wolutach siedzą dwa putta. Jedno wskazuje na główną scenę, drugie trzyma w ręce kłódkę, a palec drugiej kładzie na ustach. Posąg wykonany z piaskowca stoi na skwerze przed katedrą pw. Św. Mikołaja i Marcina w Bydgoszczy, nad brzegiem rzeki Brdy. Wraz z postumentem ma 3 m. wysokości i pochodzi prawdopodobnie z pierwszej połowy XVIII w.
Okazały posąg Św. Jana Nepomucena znajduje się w Nysie, przed kościołem Św. Jakuba i Agnieszki. Pochodzi z 1731 roku. Dawniej na cokole przymocowane były trzy latarnie, w tym jedna z podwójnym krzyżem, po których dziś nie ma śladu. Figura była niegdyś złocona i polichromowana. Niedawno została odrestaurowana Wizerunek świętego usytuowany w Warszawie na pl. Trzech Krzyży ufundowany został w 1752 r. przez Franciszka Bielińskiego kierującego komisją brukową, jako votum za pokonanie trudności wynikłych podczas brukowania ulic. Na fundamencie obok herbów fundatora oraz Królestwa, Litwy i Sasów widnieje inskrypcja łac. upamiętniająca miejskie inwestycje.
Figurę na Moście Karola w Pradze, na postumencie której znajduje się napis: ŚWIĘTY JAN NEPOMUCEN W ROKU 1393 Z TEGO MOSTU ZRZUCONY. Rzeźba odlana jest z brązu na wzór drewnianej wykonanej przez Jana Brokoffa. Rzeźba znajdująca się w miasteczku Sviaty Kopecek (obok Ołomuńca w Czechach). Umiejscowiona jest przy bazylice mniejszej pw. Nawiedzenia NMP. Jej głównym tematem rzeźby jest postać św. Jana Nepomucena przyjmującego od aniołów swoje atrybuty krzyż, księgę, biret i kwitnącą palmę.
CZ. III Parafia Św. Jana Nepomucena w Lisowicach koło Lublińca. Księga Uposażeń Biskupstwa Wrocławskiego wymienia nazwę Lisowice (jako Lyssovitz polonico) już pod koniec XIII wieku. Mieszkańcy tej wsi od najdawniejszych czasów uczęszczali do kościoła w pobliskim Lubecku. Ze względu na rosnącą społeczność Lisowiczan oraz odległość dzielącą Lisowice od Lubecka - która dziś wydaje się niewielka, lecz w dawniejszych czasach była trudna do częstego pokonywania np. w warunkach zimowych - życie religijne mieszkańców coraz częściej poczęło się koncentrować wokół stojącego w samym środku wsi, drewnianego krzyża. To tutaj odprawiano nabożeństwa majowe czy październikowy różaniec. Z czasem to miejsce przestało być wystarczające, jak również nie spełniało swojej roli w czasie niesprzyjającej pogody. Stąd z inicjatywy, żyjącego w owym czasie sołtysa, Jana Siekiery oraz jego zastępcy Jerzego Gryca przy stojącym drewnianym krzyżu w roku 1901 rozpoczęto budowę kaplicy, którą ukończono rok później. Proboszcz z Lubecka, ks. Gustaw Henciński, zakupił w 1903 r. do kaplicy i poświęcił figurę św. Jana Nepomucena. Obecnie znajduje się ona w lisowickim kościele. Odtąd kaplicę stale doposażano i w niej odprawiano wszelkie nabożeństwa. W październiku 1968 r., z okazji dożynek wiejskich, ks. prob. z Lubecka, Jan Nagórski odprawił w kapliczce w Lisowicach pierwszą Mszę Św. Inicjatorami tego wydarzenia były: Koło Gospodyń Wiejskich i Kółko Rolnicze. 22 maja 1977 r. w kapliczce odbył się pierwszy odpust ku czci św. Jana Nepomucena. Rozwijające się życie religijne tutejszej społeczności i współpraca osób duchownych i świeckich sprawiły, że w 1989 r. arcybiskup Katowicki wydzielił i erygował osobną parafię w Lisowicach. Niedługo potem rozpoczęto budowę kościoła i zaplecza duszpasterskiego. Dnia 26 listopada 1994 r. odbyła się uroczysta konsekracja kościoła pw. św. Jana Nepomucena w Lisowicach przez bpa Jana Wieczorka, pierwszego Biskupa Ordynariusza Diecezji Gliwickiej. Jest to jedyny kościół w diecezji gliwickiej pod tym wezwaniem. Liczący w tym roku 25 lat kościół w Lisowicach obecnie ma trzeciego w historii proboszcza, ks. Rafała Wyleżoła. ŻRÓDŁA: ks. Stanisław Hołodok, Św. Jan Nepomucen, www.opoka.org.pl; Barbara Dziadura, Św. Jan Nepomucen, Niedziela, EDYCJA ZIELONOGÓRSKO-GORZOWSKA 20/2004;
Andrzej Babuchowski, Jan Nepomucen, wyd. WAM 2007; Kronika parafii Lisowice.