GEOGRAFIA WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE STOPNIE SZKOLNE klasa PIERWSZA (opracowanie na podstawie programu nauczania Świat bez tajemnic Wydawnictwa Szkolnego PWN) Ocena: dopuszczający. UCZEŃ: Zna pojęcia (i rozumie je): legenda mapy, poziomica, linia brzegowa. Wykorzystuje podręcznik do geografii jako źródło wiedzy geograficznej; posługuje się legendą mapy, wskazuje elementy siatki kartograficznej; wskazuje na mapie kierunki główne i pośrednie; potrafi odczytać wysokość bezwzględną punktu położonego na opisanej poziomicy. Zna nazwy kontynentów i oceanów oraz umie wskazać i nazwać je na mapie; zna nazwy wybranych obiektów geograficznych na lądach: nizin, wyżyn, gór i lokalizuje je na mapach; lokalizuje na mapach wybrane elementy linii brzegowej Europy. Zna pojęcia (i rozumie je): Wszechświat, Układ Słoneczny, gwiazda, planeta, ruch obrotowy Ziemi, ruch obiegowy Ziemi, czas urzędowy. Odróżnia gwiazdę od planety; wie, że Ziemia ma kształt zbliżony do kuli; podaje czas jednego obrotu Ziemi wokół własnej osi jako podstawę rachuby czasu; wie, że następstwo dnia i nocy jest następstwem ruchu obrotowego Ziemi; zna konsekwencje ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi; wskazuje na globusie bieguny, południki i równoleżniki, w tym równik; podaje czas jednego pełnego obiegu Ziemi dookoła słońca (rok); wie, że następstwo astronomicznych pór roku jest skutkiem ruchu obiegowego Ziemi; podaje daty początku astronomicznych pór roku (równonocy i przesileń). Wskazuje na globusie bieguny, południki i równoleżniki (w tym równik) oraz kierunki główne i pośrednie oraz półkule (N, S, E i W). Odczytuje na globusie współrzędne geograficzne punktów leżących na przecięciu wykreślonych południków i równoleżników. Wie, że ruch obrotowy i obiegowy Ziemi odbywają się równocześnie. Zna: składniki pogody i klimatu oraz pojęcia pogoda i klimat. Wymienia dwa składniki pogody i klimatu: temperaturę powietrza i opady; umie odczytać wartość temperatury powietrza z termometru, wymienia najważniejsze cechy głównych stref klimatycznych świata. Przeprowadza pomiary temperatury powietrza i proste obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do opisu pogody. Odczytuje dane z diagramów klimatycznych. Wskazuje na mapie obszary występowania monsunów; wymienia najważniejsze cechy wybranych typów klimatu i wskazuje, posługując się mapą, obszary ich występowania. Zna pojęcia: rzeka główna, dopływ. Zna nazwy głównych formacji roślinnych; rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie opisu oraz fotografii; zna nazwy i wskazuje na mapach najdłuższe rzeki i największe jeziora na poszczególnych kontynentach. Podaje przykłady roślin i zwierząt żyjących we wskazanych formacjach roślinnych; lokalizuje występowanie wybranych formacji roślinnych na podstawie map krajobrazowych. Zna pojęcia: lawa, wulkan, trzęsienie ziemi. Wie jakie mogą być skutki wybuchu wulkanu i trzęsienia ziemi; zna uproszczony podział skał; wie dlaczego skały rozpadają się na okruchy; na podstawie opisu i ilustracji umie rozpoznać wybrane formy terenu i podaje czynnik, który przyczynił się do powstania danej formy. Opisuje cechy skał na podstawie ich wyglądu. Rozpoznaje na podstawie rysunków i fotografii oraz opisuje górską rzeźbę terenu. Prowadzi zeszyt przedmiotowy, wykonuje wskazane przez nauczyciela zadania domowe oraz przynosi na lekcje właściwy podręcznik i atlas oraz potrzebne do pracy przybory. Ocena: dostateczny. UCZEŃ spełnia wymagania edukacyjne na ocenę dopuszczającą oraz: Zna pojęcia: mapa, skala mapy, wysokość bezwzględna i względna. Zna różne źródła wiedzy geograficznej; znajduje wiadomości na zadany temat we wskazanych źródłach wiedzy; wymienia główne elementy mapy i rodzaje skali; podaną skalę umie zapisać w
innych postaciach; korzystając ze skali mapy umie obliczać odległość rzeczywistą między wskazanymi punktami; określa współrzędne geograficzne wskazanych obiektów na podstawie siatki kartograficznej; potrafi odczytać na mapie poziomicowej i hipsometrycznej wysokość bezwzględną wskazanych punktów; potrafi obliczyć, na podstawie poziomic, wysokość względną; rozpoznaje formy terenu na mapie hipsometrycznej; wyszukuje informacje z mapy; orientuje w terenie plan i mapę; identyfikuje trasę zaznaczoną na planie lub mapie z odpowiadającą jej trasą w terenie. Projektuje trasy podróży na podstawie map oraz określa położenie geograficzne obiektów i obszarów względem siebie na podstawie mapy. Zna pojęcia: depresja, nizina, wyżyna, obszar górski (góry). Lokalizuje na mapach (również konturowych) wybrane elementy linii brzegowej oraz główne formy ukształtowania powierzchni lądów. Opisuje środowisko przyrodnicze na podstawie map tematycznych. Zna pojęcia: biegun ziemski, orbita, sfera niebieska, zenit, górowanie słońca, południk, czas słoneczny i czas strefowy. Opisuje kształt Ziemi (jako geoidy), podaje wymiary Ziemi (obwód równika i średni promień), przedstawia główne założenia teorii heliocentrycznej Kopernika; podaje wartość prędkości kątowej Ziemi w ruchu obrotowym; demonstruje, posługując się globusem, ruch obrotowy Ziemi. Wymienia cechy południków i równoleżników; oblicza godzinę czasu słonecznego i godzinę czasu strefowego; wskazuje na mapie stref czasowych linię zmiany daty; podaje nazwy równoleżników nad którymi Słońce góruje w zenicie podczas równonocy i przesileń. Wymienia następstwa ruchu obrotowego i ruchu obiegowego Ziemi; na podstawie własnych spostrzeżeń podaje przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla środowiska przyrodniczego oraz codziennego życia człowieka; uzasadnia konieczność posługiwania się czasem urzędowym; przedstawia, korzystając z własnych obserwacji, zmiany oświetlenia Ziemi oraz długości dnia i nocy w umiarkowanych szerokościach geograficznych w ciągu roku; przedstawia położenie (granice) stref oświetlenia Ziemi. Zna pojęcia: klimat, amplituda temperatury powietrza, czynnik klimatotwórczy, strefa klimatyczna. Wymienia najważniejsze składniki pogody i klimatu; oblicza średnią temperaturę powietrza, sumę opadów, amplitudę temperatury powietrza oraz temperaturę powietrza na danej wysokości; na podstawie danych liczbowych sporządza diagram klimatyczny; wykazuje związek między warunkami klimatycznymi a życiem i działalnością człowieka. Umie odczytać mapy klimatyczne. Wie, że temperatura powietrza maleje wraz ze zbliżaniem się do biegunów oraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. Podaje cechy klimatu górskiego i wiatru halnego. Porównuje, na podstawie wykresów klimatycznych i danych liczbowych, wybrane typy klimatu. Podaje najważniejsze cechy stref klimatycznych. Zna pojęcia: formacja roślinna, gleba strefowa, zlewisko, dorzecze, dział wodny, rzeka stała i okresowa. Rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie opisu, wymienia charakterystyczne gatunki roślin i zwierząt dla danych obszarów Ziemi. Wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności na Ziemi. Opisuje piętrowy układ roślinności w górach. Wymienia charakterystyczne typy gleb w poszczególnych strefach klimatycznych. Lokalizuje na mapach największe systemy rzeczne i jeziora. Określa na podstawie mapy do jakich zlewisk należą wskazane rzeki. Wyznacza na mapie konturowej dział wodny między wskazanymi zlewiskami i dorzeczami. Zna pojęcia: skorupa ziemska, magma, tsunami, skała, skamieniałość. Podaje główne cechy płytowej budowy litosfery. Rozpoznaje ułożenie skał: płytowe, fałd, uskok. Wymienia elementy wulkanu, opisuje wybuch wulkanu i trzęsienie ziemi. Lokalizuje, na podstawie mapy, obszary częstych trzęsień ziemi i wybuchów wulkanów. Rozpoznaje okazy wybranych skał. Zna genezę powstania: węgla kamiennego, soli kamiennej, wapieni i bazaltów. Zna pojęcia: wietrzenie fizyczne, chemiczne, biologiczne, pokrywa zwietrzelinowa, gołoborze, erozja (i rodzaje erozji), akumulacja, meander, starorzecze, delta, klif, dolina V-kształtna, dolina U-kształtna, granica wiecznego śniegu, morena. Wymienia rodzaje wietrzenia; podaje rodzaje rzeźbotwórczej działalności: rzeki, morza, lodowców górskich i wiatru. Rozpoznaje i opisuje, na podstawie rycin i fotografii, wybrane formy terenu powstałe w wyniku rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich i wiatru. Rozpoznaje i opisuje formy rzeźby terenu występujące w okolicach szkoły. Zna podstawowe informacje przekazane przez nauczyciela podczas obowiązkowych zajęć terenowych. Prawidłowo wykonuje zadania domowe oraz wykonuje polecenia nauczyciela dotyczące procesu nauczania. Ocena: dobry. UCZEŃ spełnia wymagania edukacyjne na stopnie niższe oraz: Zna pojęcie: mapa hipsometryczna.
Podaje źródła wiedzy, z których można skorzystać szukając informacji na zadany temat; potrafi uporządkować podane skale według wskazanej wielkości; określa współrzędne geograficzne wskazanych obiektów z wymaganą dokładnością; na podstawie współrzędnych geograficznych odszukuje na mapach obiekty geograficzne; oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową w stopniach; rozpoznaje na mapach poziomicowych wypukłe i wklęsłe formy terenu, rozpoznaje stok stromy i łagodny; opisuje i identyfikuje obiekty geograficzne na podstawie mapy i ich opisu. Zna pojęcia: szelf, grzbiet oceaniczny. Charakteryzuje na podstawie map rozmieszczenie lądów i oceanów; lokalizuje na mapach wybrane obiekty geograficzne. Podaje wyróżniające cechy środowiska przyrodniczego poszczególnych kontynentów. Zna pojęcia: meteoryt, kometa, długość i szerokość geograficzna, przesilenie letnie i zimowe, równonoc. Wymienia planety Układu Słonecznego (w kolejności począwszy od tej która jest najbliżej Słońca), wymienia cechy ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi. Określa, korzystając z rysunków, miejsce Ziemi we Wszechświecie i w Układzie Słonecznym. Wymienia cechy ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi oraz ich następstwa. Oblicza miejscowy czas (słoneczny), określa datę po przekroczeniu linii zmiany daty; podaje zasadę podziału Ziemi na strefy czasowe; przedstawia zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku; podaje cechy stref oświetlenia Ziemi; korzystając z rysunków przedstawia oświetlenie Ziemi w dniach przesileń i równonocy. Na podstawie własnych spostrzeżeń i innych źródeł wiedzy podaje przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla gospodarki człowieka. Zna pojęcia: izobara, izoterma, izohieta, cień opadowy. Wyjaśnia różnicę między pogodą a klimatem; oblicza na podstawie diagramu klimatycznego średnią temperaturę powietrza, sumę opadów atmosferycznych, amplitudę temperatur powietrza; na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych przedstawia wpływ szerokości geograficznej i rzeźby terenu na klimat wskazanych obszarów Ziemi; odczytuje na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych cechy klimatu morskiego i kontynentalnego; podaje przynajmniej dwa przykłady skutków nasilania się efektu cieplarnianego; wyjaśnia związek zmian klimatycznych z wycinaniem lasów równikowych; wymienia czynniki klimatotwórcze, oblicza temperaturę powietrza na danej wysokości nad poziomem morza; wymienia nazwy wybranych prądów morskich; podaje przyczyny zmian klimatycznych i wpływ ludzi na klimat.; przedstawia mechanizm powstawania wiatru halnego (na podstawie rysunku); porównuje warunki klimatyczne wskazanych stref klimatycznych; wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map klimatycznych. Zna pojęcia: zasilanie rzeki, rzeka epizodyczna, obszar bezodpływowy. Charakteryzuje poziomy glebowe; wykazuje zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi na podstawie map tematycznych; przedstawia na przykładach związki sieci rzecznej z klimatem; przedstawia na podstawie mapy rozmieszczenie obszarów bezodpływowych i wyjaśnia przyczyny ich występowania; przedstawia genezę wybranych jezior. Zna pojęcia: litosfera, płyta tektoniczna, erupcja, obszary sejsmiczne, minerał. Opisuje, na podstawie schematów, powstawanie grzbietów oceanicznych; wykazuje związek między płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi; opisuje budowę wulkanu; ocenia wpływ występowania wulkanów i trzęsień ziemi na środowisko oraz na życie i działalność człowieka; przedstawia genezę marmuru i gnejsu; interpretuje prosty profil geologiczny. Zna pojęcia: kras, erozja wgłębna, erozja boczna, erozja wsteczna, firn, pole firnowe, kocioł lodowcowy. Opisuje kras jako rodzaj wietrzenia chemicznego; przedstawia genezę gołoborzy, opisuje rzeźbotwórczą działalność rzek w różnych odcinkach ich biegu (korzystając ze schematów i fotografii); wyjaśnia genezę wybranych form terenu powstałych w wyniku rzeźbotwórczej działalności rzek, morza, lodowców górskich oraz wiatru; wyjaśnia genezę form terenu występujących w okolicy szkoły; przedstawia rolę rzek w modelowaniu górskiej rzeźby terenu. Ocena: bardzo dobry. UCZEŃ: spełnia wszystkie wymagania edukacyjne na stopnie niższe. Oblicza rozciągłość południkową w kilometrach; znajduje wiadomości na zadany temat w różnych źródłach wiedzy, w tym w Internecie; wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapach; na podstawie mapy poziomicowej określa bieg rzeki; identyfikuje obiekty geograficzne zaznaczone na planie lub mapie z odpowiadającymi im obiektami w terenie; wyszukuje na mapie obiekty przedstawione na zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz je charakteryzuje; projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych i
topograficznych; lokalizuje na mapach (również konturowych) wskazane obiekty geograficzne; wyjaśnia zależność treści mapy od skali; odczytuje informacje przedstawione na różnych mapach tematycznych (sporządzonych za pomocą różnych metod kartograficznych). Zna pojęcie: galaktyka. Oblicza, który rok jest rokiem przestępnym. Oblicza wysokość słońca nad horyzontem w momencie górowania na podanej szerokości geograficznej w dniach równonocy i przesileń. Określa miejsce Ziemi w Układzie Słonecznym i we Wszechświecie; podaje przykłady konsekwencji dla życia i działalności człowieka, wynikających ze zmiany ilości energii słonecznej docierającej do powierzchni Ziemi w różnych szerokościach geograficznych; potrafi wyznaczyć miejscowy południk; przedstawia zależność między czasem słonecznym a długością geograficzną; wyjaśnia związek między cechami stref oświetlenia Ziemi a szerokością geograficzną. Zna pojęcie efekt cieplarniany. Wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map rozkładu temperatury powietrza i opadów; wyjaśnia mechanizm powstawania cienia opadowego; przedstawia na podstawie map i diagramów wpływ morza oraz prądów morskich na klimat; przedstawia na schemacie monsunowe krążenie powietrza; opisuje mechanizm efektu cieplarnianego; podaje przykłady skutków wzrostu efektu cieplarnianego; podaje cechy wybranych typów klimatu; interpretuje mapy klimatyczne. Wykazuje współzależności między roślinnością, glebami a warunkami klimatycznymi na Ziemi; wykazuje zależność między siecią rzeczną na danym obszarze a klimatem. Zna pojęcia: ruchy górotwórcze, wiek względny i bezwzględny skał. Wyjaśnia przyczyny ruchów górotwórczych i ruchów płyt litosfery; ustala na podstawie przekroju kolejność wydarzeń geologicznych; podaje przykłady skał odpornych na wietrzenie w klimacie umiarkowanym; ocenia skutki ruchów masowych dla środowiska oraz życia i działalności człowieka. Zna pojęcie abrazja. Ocenia znaczenie procesów wietrzenia w przyrodzie; potrafi przyporządkować wskazanej formie terenu czynnik oraz proces geologiczny, który doprowadził do jej utworzenia. Ocena: celujący. UCZEŃ: spełnia wymagania edukacyjne w zakresie wszystkich niższych ocen. Ponadto: Korzysta z różnych źródeł informacji i ustala wiarygodność tych źródeł. Wyjaśnia na czym polega generalizacja mapy. Korzystając ze skali mapy oblicza powierzchnię w terenie wskazanych obiektów geograficznych; na podstawie mapy poziomicowej wykonuje profil hipsometryczny; projektuje, opisuje i prezentuje trasy podróży na podstawie map oraz innych źródeł wiedzy; ocenia przydatność map przy rozwiązywaniu różnych zadań praktycznych. Porównuje cechy położenia poszczególnych lądów i oceanów; wyjaśnia na przykładach przyczyny przestrzennego zróżnicowania warunków środowiska przyrodniczego na poszczególnych kontynentach. Podaje główne cechy budowy Wszechświata. Porównuje założenia teorii geocentrycznej i heliocentrycznej. Potrafi wyjaśnić, że spłaszczenie Ziemi wzdłuż osi wirowania jest efektem ruchu obrotowego Ziemi. Wyjaśnia związek prędkości liniowej z prędkością kątową punktów w ruchu obrotowym Ziemi; oblicza długość geograficzną punktów (z dokładnością do 1`) na podstawie różnicy miejscowych czasów słonecznych; oblicza różnicę czasu strefowego na podstawie długości geograficznej punktów; wyjaśnia związek między długością dnia i nocy a zmianą miejsca wschodu i zachodu słońca na horyzoncie; przedstawia na schematach zmienność w ciągu roku długości widomej drogi słońca i wysokości słońca nad horyzontem w momencie górowania w różnych szerokościach geograficznych; wykazuje związek między stałym nachyleniem osi ziemskiej do płaszczyzny orbity a oświetleniem Ziemi; wyjaśnia występowanie dni i nocy polarnych oraz długość ich trwania w zależności od szerokości geograficznej; oblicza szerokość geograficzną miejsca na podstawie wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w dniach równonocy i przesileń. Przeprowadza pomiary i obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do interpretacji zjawisk klimatycznych; wykazuje na przykładach związek między wysokością słońca nad horyzontem w czasie górowania a szerokością geograficzną; wykazuje wpływ rzeźby terenu na klimat wybranych obszarów Ziemi; wykazuje zależności między strefami klimatycznymi a strefami oświetlenia Ziemi na podstawie różnych źródeł; przedstawia przykłady zagrożeń dla świata przyrody wynikające z niewłaściwej działalności człowieka; charakteryzuje, na podstawie różnych źródeł wiedzy, wybrane obszary chronione na Ziemi; przedstawia związki między rodzajem zasilania rzeki a typem klimatu; przedstawia wpływ warunków przyrodniczych i działalności człowieka na zanikanie jezior. Zna pojęcie: fale sejsmiczne. Wykazuje związek między energią wnętrza Ziemi a wewnętrznymi procesami geologicznymi; przedstawia ruchy górotwórcze jako pierwszy etap powstawania gór o budowie fałdowej;
przedstawia wpływ wewnętrznych procesów geologicznych na powstawanie skał magmowych i przeobrażonych; opisuje warunki tworzenia się skał na podstawie przekrojów geologicznych.. Zna pojęcia: korazja i deflacja. Rozpoznaje i opisuje, na podstawie fotografii i rysunków, wysokogórską rzeźbę terenu. Wykazuje współzależności między składnikami środowiska przyrodniczego na przykładzie gór; wykazuje na przykładach zależność przebiegu wietrzenia od rodzaju skał i warunków klimatycznych oraz wykazuje współzależności między składnikami środowiska przyrodniczego na przykładzie gór. Umie wymienić aktualne wydarzenia w środowisku geograficznym w ciągu ostatniego roku (np spektakularne trzęsienia ziemi, fale tsunami, wybuchy wulkanów, huragany i tajfuny, tornada itd.) - korespondujące z tematyką omówioną podczas lekcji. Bierze udział w przedsięwzięciach edukacyjnych dodatkowo proponowanych przez nauczyciela przedmiotu.