Człowiek wobec fatum - "Król Edyp" Sofeklesa Sofokles, żyjący w V w. p. n. e., był obok Ajschylosa i Eurypidesa najsłynniejszym dramatopisarzem; ze stworzonych przezeń 120 dramatów do naszych czasów w całości zachowało się tylko 8 - m. in. Król Edyp, Antygona, Elektra; Sofokles był reformatorem teatru greckiego: wprowadził trzeciego aktora, ograniczył rolę chóru, czyli udramatyzował akcję przedstawienia; był także politykiem: pełnił m.in. funkcję stratega i przewodniczącego kasy Ateńskiego Związku Morskiego tragediopisarz ten w kilku swych utworach nawiązywał do mitu tebańskiego, zwanego też mitem rodu Labdakidów; Król Edyp stanowi www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 1/11
reinterpretację pierwszej części tego mitu, zaś Antygona drugiej; to historia rodu Labdakidów, której tragizm wyznacz moment, kiedy król Lajos dowiedział się, że urodzi mu się syn, który gdy dorośnie, zabije go, a następnie poślubi jego żonę a swą matkę; Lajos chciał oszukać przeznaczenie, zapłacił za to on i cała jego rodzina; Edyp uszedł z życiem, ocalił go sługa, który nie potrafił zabić chłopca; mały Edyp wychował się na dworze Polybosa, którego uważał za ojca; jednak, gdy dowiedział się o istnieniu www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 2/11
przepowiedni przerażony opuścił dwór, w czasie podróży, na rozstajnych drogach w czasie kłótni zabił Lajosa; spełniła się pierwsza część okrutnej przepowiedni; nieświadomy, że zabił swego prawdziwego ojca Edyp dotarł do Teb, odgadł zagadkę Sfinksa i w nagrodę dostał rękę królowej Jokasty i został królem; Edyp poślubił własną matkę i miał z nią czworo dzieci; dalsza część mitu została przez Sofoklesa opisana w Antygonie Edyp król Teb uproszony przez mieszkańców, gnębionych zarazą, zwraca się do wyroczni pytyjskiej z pytaniem, jak ocalić miasto; odpowiedź brzmi: trzeba znaleźć i ukarać zabójcę Lajosa; Edyp, jako człowiek szlachetny, dbający o swój lud postanawia www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 3/11
zrobić to za wszelką cenę; jego troskę o poddanych i szlachetność intencji doskonale obrazują następujące słowa: O biedna dziatwo! Nazbyt ja świadomy Próśb waszych celu; wiem, że wszystkie domy Gnębi choroba, lecz wśród zła powodzi Najgorsza nędza w mą osobę godzi. A więc wypowiem, co mi w błyskach gniewu Już świta; wiedz ty, iż w moim mniemaniu Tyś ową zbrodnię podżegał i zgotował Aż po sam zamach; a nie byłbyś ślepym, To i za czyny bym ciebie winował. Edyp jest świadomy faktu, że rządzi nim gniew, że jest bardzo zdenerwowany; nie stara się opanować, tylko brutalnie atakuje starego wróżbitę; Tyrezjasz cieszył się powszechnym szacunkiem wśród wszystkich ludzi; Edyp atakując go dopuścił się czynu podwójnie złego; słowa te doskonale obrazują, czym jest hybris, ślepy gniew i pycha, które rządzą Edypem, a jednocześnie jego www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 4/11
przekonanie o własnej, całkowitej niewinności; dzięki wyznaniom Jokasty i świadectwu sługi, który na rozkaz Lajosa porzucił małego Edypa w górach, król poznaje prawdę o sobie: Którego szukasz ty jesteś mordercą chór w tragedii antycznej pełnił bardzo ważną rolę, z jednej strony informował widza, czytelnika o tych wydarzeniach, które rozgrywały się przed akcją zamkniętą w 24 godzinach; komentował akcję, wygłaszał przestrogi, które miały pomóc bohaterowi, ale także widzom w pełnym zrozumieniu motywacji kierujących bohaterem; w tej drugiej grupie wypowiedzi chóru odnajdujemy również sentencje, rady o charakterze ogólnym Pięknie on mówił i zlecił przezorność, Bo człek porywczy zbyt łatwo się potknie. człowiek zdenerwowany, porywczy, czy po prostu wściekły nie jest w stanie logicznie myśleć i racjonalnie oceniać sytuacji; www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 5/11
człowiek przezorny, spokojny widzi i rozumie więcej stasimon IV przynosi pieśń chóru, która ma uniwersalną wymowę, stanowi bowiem refleksję dotyczącą ludzkiego życia: O śmiertelnych pokolenia! Życie wasze, to cień cienia. Bo któryż człowiek więcej tu szczęścia zażyje Nad to, co w sennych rojeniach uwije, Aby potem z biegiem zdarzeń Po snu chwili runąć z marzeń. ludzkie życie z natury swej jest nieszczęśliwe, że tylko marzyć możemy o szczęściu, zaś każde marzenie jest złudą, kłamstwem; tragizm życia ludzkiego: A więc bacząc na ostatni bytu ludzi kres i dolę, Śmiertelnika tu żadnego zwać szczęśliwym nie należy, Aż bez cierpień i bez klęski krańców życia nie przebieży. losy Edypa, ich tragiczny finał stają się tutaj pretekstem do uogólnionej refleksji o istocie człowieczeństwa; życie ludzkie przesączone jest www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 6/11
cierpieniem i klęskami; co więcej człowiek jest wobec nich bezwolny, nie może im przeciwdziałać w Słowniku terminów literackich możemy przeczytać, że tragizm to: nieprzezwyciężalny konflikt między dążeniami wybitnej jednostki a siłami wyższymi: losem, prawami historii, interesem społecznym, normą moralną itp. prowadzący nieubłaganie do klęski jednostki szlachetnej. Bohater jest z góry skazany na przegraną, każde posunięcie zbliża go do finalnej katastrofy Edyp jest naznaczony przepowiednią; aby uniknąć tragicznego losu opuścił Korynt; w czasie podróży, w wyniku kłótni zabił www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 7/11
spotkanego wędrowca; był nim Lajos jego prawdziwy ojciec; działania bohatera mają wręcz odwrotny skutek; Edyp jest nieświadomy tego, że sam przybliża się do spełnienia przepowiedni; każde jego działanie wynikające z dobrych intencji obraca się przeciw niemu; Edyp jest człowiekiem gwałtownym i bardzo nerwowym gwałtowny spór z Lajosem i zabicie go; nie wiedział, nie był świadomy, że to jego prawdziwe, rodzinne miasto, Jokasta zaś jest jego matką; jego całkowitej nieświadomości dowodzi www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 8/11
klątwa, jaką rzucił na zabójcę Lajosa, czyli na samego siebie; wszystko, co robił, obracało się przeciw niemu; kiedy w końcu rozmawiał z Terezjaszem wróżbitą, który strzegł wyroczni, dowiedział się prawdy, ale nie bardzo umiał sobie z nią poradzić; pokłócił się z powszechnie szanowanym wróżbitą, zarzucił mu kłamstwo; w tej rozmowie wykazał się pychą i brakiem obiektywizmu co było powodem klęski Edypa? www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 9/11
Tadeusz Sinko tak pisał o Edypie: tragiczność jego polegała na tym, że w gorliwości o prawo i sprawiedliwość sam sobie kopie grób, a staje się tym naoczniejsza, że król dobry i niewinny ze szczytu powodzenia spada z woli bogów na dno zguby; Edyp jest szczęśliwy póki nie pozna prawdy, póki żyje w nieświadomości; prawda zamiast ocalenia przynosi mu totalne cierpienie; Edyp umiał to cierpienie przyjąć: sam wykłuwa sobie oczy i skazuje na wygnanie; spokorniał, ale też zachował www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 10/11
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) Ściąga eksperta się godnie, honorowo; dla starożytnych była to największa możliwa kara: człowiek wygnany był człowiekiem pozbawionym tożsamości, był nikim, natomiast gest wykłucia oczu podkreślić miał jego wcześniejszą, metaforyczną ślepotę www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 11/11