Kilka uwag praktycznych Oprócz niedziel, które mają przypominać o Wielkanocy, w kościelnym kalendarzu sporo jest wszelkiego rodzaju świąt i uroczystości. Są wśród nich święta nakazane (np. Boże Ciało, Wszystkich Świętych), czyli równe rangą niedzieli, wymagające od katolika udziału we mszy i powstrzymywania się od prac niekoniecznych. Problem w tym, że niektóre święta wypadały do niedawna w dni normalnej pracy. Polscy biskupi uzyskali zgodę Watykanu na pewne zmiany w kalendarzu kościelnym. Watykan się zgodził i odtąd nie trzeba już iść do kościoła np. w Niepokalane Poczęcie Maryi (8 grudnia), na św. Józefa (19 marca) oraz św. Piotra i Pawła (29 czerwca). Jedynym świętem nakazanym, przypadającym w dniu pracy, pozostaje uroczystość Objawienia Trzech Króli (6 stycznia). W wypadku świąt nakazanych obowiązuje podobna zasada jak w niedziele. Ponieważ według liturgii jutro zaczyna się dziś wieczorem, msza wieczorna w przeddzień uroczystości liczy się jak ta w samą uroczystość. W jednym z listów pasterskich polscy biskupi pisali, że tak jak o ołtarzu można powiedzieć, że jest on kawałkiem ziemi, która zwraca się ku niebu, tak o święcie można powiedzieć, że jest to odcinek czasu, który styka się z wiecznością 4. 4 Sz. Hołownia, Kościół dla średnio zaawansowanych, Świat Książki, Warszawa 2004, s. 188. 12 ROK KOŚCIELNY
Święta związane z Jezusem Chrystusem
Adwent Nazwa adwent pochodzi z łacińskiego wyrazu adventus, oznaczającego przyjście. Oczekiwanie ludzi epoki Starego Testamentu na przyjście Mesjasza, zapowiadanego przez proroków. Czterotygodniowe radosne oczekiwanie na święta Bożego Narodzenia. Oczekiwanie na powtórne przyjście Chrystusa (paruzja). W obrządku Kościoła katolickiego jest to okres roku liturgicznego poprzedzający Boże Narodzenie. Pierwsze wzmianki o adwencie znajdują się w ustawach soboru w Saragossie z 388 roku. Początkowo obejmował on sześć niedziel na wzór Wielkiego Postu, obecnie tylko cztery. Cztery niedziele adwentu koncentrują w sobie najważniejsze proroctwa i zapowiedzi nowej ery w historii ludzkości. Teksty liturgiczne okresu adwentowego zawierają różne wyjątki ze Starego Testamentu, który przygotowywał ludzi na przyjście Mesjasza. Obecnie, w całym Kościele powszechnym, adwent rozpoczyna się około 25 listopada (w pierwszą niedzielę adwentu) i trwa do 24 grudnia, czyli do Wigilii Bożego Narodzenia. Adwent zamyka, ale jednocześnie otwiera rok kościelny i obrzędowy. Pierwsza niedziela adwentu rozpoczyna rok kościelny oraz otwiera jego cykl liturgiczny. Punktem wyjścia dla całej teologii zbawienia i kultu religijnego z nią związanego jest prawda o wcieleniu Syna Bożego Odkupiciela, którego ludzkość akceptuje i czci w liturgii, modlitwach i obrzędach religijnych Bożego Narodzenia. Adwent zachował pokutny charakter: w liturgii używa się koloru fioletowego, we mszy św. nie ma radosnego hymnu: Chwała na wyso- 14
kości Bogu, ogranicza się ozdabianie kościoła i muzykę. Nie zmieniły się adwentowe obrzędy kościelne. Od XIII wieku istnieje tradycja roratów odprawianych w dni powszednie o świcie uroczystych mszy świętych ku czci Matki Bożej. Nazwa pochodzi od pierwszych słów hymnu śpiewanego na rozpoczęcie nabożeństwa: Rorate coeli desuper, czyli Spuśćcie rosę, niebiosa. Podczas mszy jak w przeszłości płoną białe, wielkie, ozdobne świece woskowe roratnice lub specjalne lampiony. Świece są symbolem Jezusa najpiękniejszego światła przyniesionego przez Maryję. Cała liturgia adwentu stanowi wezwanie do przeżywania pewnych zasadniczych postaw chrześcijańskich, takich jak: czujne i radosne oczekiwanie, nadzieja, nawrócenie, ubóstwo. Tradycja i obyczaje Czas adwentowy w Polsce ukształtował się w pewnym stopniu pod wpływem praktyk ascetycznych benedyktynów i cystersów. Zwano go Czterdziestnicą, analogicznie do Wielkiego Postu, a pokutny charakter tego okresu znalazł odbicie w przysłowiu: Święta Katarzyna klucze pogubiła, święty Jędrzej znalazł, zamknął skrzypki zaraz. W adwencie nie powinno urządzać się hucznych zabaw, wesel ani chrzcin. Wierni powinni się wtedy skoncentrować na modlitwie, zastanowić nad własnym życiem. Pomyśleć, co w nim można zmienić na lepsze, by godnie powitać Dzieciątko Jezus. Zwyczaj nakazuje, by w adwencie poświęcać myśli Bogu, ale także bliźnim. Pozyskuje się na przykład pieniądze na działalność charytatywną. Obrzędy kościelne wzbogacane są lokalnymi zwyczajami, np. na Podlasiu odbywa się otrąbienie adwentu na ligawkach. Dawniej ludzie starali się podkreślić odmienność tych dni nie tylko swoim zachowaniem, ale również ubiorem i wyglądem domów. Górale podhalań- 15
scy nosili w tym okresie ciemne stroje pozbawione ozdób. Świąteczne porządki i przygotowania do świąt zwyczajowo rozpoczynano 13 grudnia, czyli w dzień św. Łucji. Liczne zwyczaje ludowe związały się z kultem niektórych świętych: Marcina, Katarzyny, Andrzeja, Mikołaja. Poświadczają je przysłowia, wśród których najwięcej jest,,świętomarcińskich. W obrzę dowości ludowej związanej z okresem adwentu są dwie daty poświęcone praktykom wróżebnym o charakterze matrymonialnym: dzień św. Katarzyny 25 listopada i św. Andrzeja 30 listopada. Do pierwszego dnia adwentu należało zakończyć wszelkie prace polowe. Powszechnie wierzono, że ziemia w czasie adwentu ma wreszcie prawo odpocząć. Nie powinno się jej niepokoić grabieniem czy oraniem. Do dziś przetrwał zwyczaj wieszania na drzwiach wejściowych do domu lub na honorowym miejscu w pokoju wieńca adwentowego. Ma on dość rozbudowaną symbolikę. Jego kolisty kształt oznacza, że Bóg jest wieczny, nie ma początku ani końca. Zielone gałązki są symbolem nadziei zwyciężającej śmierć. Upływ czasu dzielący nas od świąt Bożego Narodzenia pomaga śledzić jodłowy wieniec z czterema świecami. W każdą niedzielę adwentu zapala się kolejną świecę. Jest symbolem oczekiwania na nadejście Chrystusa. Dzieci odmierzają czas adwentowym kalendarzem. Ma postać planszy z okienkami, w których kryją się słodycze. Okienek jest tyle, ile dni adwentu. Dziecko każdego dnia otwiera tylko jedno. Gdy otworzy ostatnie, już wie, że nadeszło długo oczekiwane Boże Narodzenie. Dlaczego jest święto Bożego Narodzenia? Dlaczego wpatrujemy się w gwiazdę na niebie? Dlaczego śpiewamy kolędy? 16
Dlatego, żeby się uczyć miłości do Pana Jezusa. Dlatego, żeby podawać sobie ręce. Dlatego, żeby się uśmiechać do siebie. Dlatego, żeby sobie przebaczać. ( ) Ks. Jan Twardowski Wigilia Bożego Narodzenia 24 grudnia Słowo wigilia pochodzi z języka łacińskiego i oznacza czuwanie. Tradycja czuwania przed dniami świąt wywodzi się ze Starego Testamentu. Obecnie, po reformie kalendarza, Wigilia stanowi nie tyle przygotowanie do świąt, ale rozpoczyna już sam obchód świąteczny. W Kościele słowem wigilia określa się dni poprzedzające wszystkie ważniejsze święta religijne. W polskiej tradycji i obyczaju świątecznym nazwa ta zrosła się głównie z 24 grudnia, z dniem poprzedzającym Boże Narodzenie. Uroczystości wigilijne wprowadzone zostały do kalendarza liturgicznego w VI wieku (dwieście lat później niż Boże Narodzenie) jako przedświcie czuwanie i oczekiwanie na święto Narodzenia Pańskiego, z obowiązującym postem i modłami. Tradycja i obyczaje Tradycja Bożego Narodzenia była przez wieki i pozostaje do dziś najbogatszą ze wszystkich tradycji przynajmniej w świecie zachodnim. Także Wigilia polska ma niezliczone tradycje rodzime i zwyczaje domowe, przekazywane z pokolenia na pokolenie i kultywowane z wiel- 17