SZYSZKO Grzegorz 1 OPIELAK Katarzyna 2 Zarządzanie i logistyka pojazdów Państwowej Straży Pożarnej WSTĘP Flota pojazdów jest jednym z głównych filarów systemu logistycznego Państwowej Straży Pożarnej (PSP). W systemie ratowniczym spełniają ona bardzo ważną rolę. Optymalne zarządzanie taborem stanowi duże wyzwanie. Według danych z Biuletynu Informacyjnego w 2013 roku PSP dysponowała 5526 pojazdami. 1 PODSTAWY PRAWNE Gospodarka transportowa w Państwowej Straży Pożarnej unormowana została w art. 8 Ustawy o PSP ust. 4 oraz ust 5 [1]. Ustęp 4 Ustawy [1] zobowiązuje Ministra Spraw Wewnętrznych do wydania rozporządzenia, które wskazuje standardy i normatyw ilości sprzętu, który powinny posiadać jednostki Państwowej Straży Pożarnej oraz krajowe bazy sprzętu specjalnego. Rozporządzenie [4] w sposób szczegółowy określa ilość samochodów gaśniczych lekkich, średnich i ciężkich wraz z cysternami przypadającą na odpowiednią powierzchnię lub gęstość zaludnienia. Podobnie jest unormowana ilość samochodów specjalnych z drabiną, ratownictwa technicznego, ratownictwa chemicznego, wodnego, wysokościowego itp. Załączniki do rozporządzenia zawierają standardy wyposażenia dla jednostek ratowniczo-gaśniczych oraz normy wyposażenia specjalistycznych grup ratowniczych. Rozporządzenie wskazuje, że na obszarze województwa lub powiatu, rodzaj, ilość i rozmieszczenie sprzętu i pojazdów w danej jednostce ustalają odpowiednio komendanci wojewódzcy i powiatowi. Ustęp 5 Ustawy [1] zobowiązuje z kolei Komendanta Głównego PSP do określenia sposobów korzystania ze sprzętu transportowego oraz prowadzenia ewidencji pracy tego sprzętu w jednostkach organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej, sposobu rozliczania zużycia paliw, metod utrzymywania sprawności technicznej sprzętu transportowego, sposobu uznawania sprzętu transportowego za zbędny oraz zagospodarowania tego sprzętu. Komendant wydał Zarządzenie nr 8 z dnia 10 kwietnia 2008 r. [5] wraz ze zmianami w Zarządzeniu nr 13 z dnia 27 grudnia 2012 r. w sprawie gospodarki transportowej w jednostkach organizacyjnych PSP [6], które stanowi podstawowy dokument funkcjonowania gospodarki transportowej. 2 FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI TRANSPORTOWEJ W PSP Zarządzenie Komendanta Głównego PSP [5] określa w szczególności sposoby korzystania z pojazdów i innego sprzętu PSP, prowadzenia ewidencji pracy tego sprzętu, sposobu rozliczania zużycia paliw, metody utrzymywania w sprawności technicznej sprzętu transportowego, sposoby uznawania sprzętu transportowego za zbędny oraz zagospodarowania tego sprzętu. Kierownicy jednostek prowadzą gospodarkę transportową oraz zapewniają możliwość funkcjonowania zaplecza obsługowo-naprawczego w kierowanych przez nich jednostkach, W szczególności decydują o sposobie korzystania z pojazdów oraz zapewniają sprawność i niezawodność pojazdów i sprzętu. Kierownicy są zobowiązani umożliwić wykonywanie czynności obsługi codziennej w zakresie przygotowania pojazdu do jazdy, przeprowadzenia badań technicznych pojazdów, napraw bieżących i okresowych obsługi technicznej oraz zapewnić właściwe warunki garażowania pojazdów lub przechowywania innego sprzętu silnikowego, pożarniczego lub pływającego. Sprawdzianem 1 Politechnika Lubelska, Wydział Mechaniczny, 20-618 Lublin, ul. Nadbystrzycka 36. Tel: +48 81 538 42 84, Fax: +48 81 538 42 33, gszyszko@op.pl 2 Politechnika Lubelska, Wydział Mechaniczny, 20-618 Lublin, ul. Nadbystrzycka 36. Tel: +48 81 538 42 84, Fax: +48 81 538 42 33, k.opielak@pollub.pl 10557
funkcjonowania sprzętu jest przeprowadzenie corocznych przeglądów sprzętu silnikowego zarządzanych stosownym rozkazem wraz z wyznaczeniem terminów i składu komisji przeprowadzającej przegląd. Rys. 1. Pojazdy ratownicze KM PSP w Lublinie [8] Oddzielny dział w zarządzeniu [5] stanowi kierowanie pojazdami oraz dokumentowanie pracy pojazdu. Osoby zatrudnione na stanowisku kierowcy mogą prowadzić pojazd na podstawie zakresu czynności kierowcy-ratownika. Kierowcą pojazdu PSP może być również osoba, która nie zajmuje stanowiska kierowcy, ale posiada upoważnienie na prowadzenie służbowych pojazdów samochodowych wydane przez kierownika jednostki. Dodatkowo wszystkie osoby kierujące pojazdami uprzywilejowanymi niezależnie od zajmowanego stanowiska muszą posiadać zezwolenie na kierowanie pojazdami uprzywilejowanymi wydane przez kierownika jednostki na podstawie ustawy o kierujących pojazdami [3] oraz aktualnych badań lekarskich. Kierownicy jednostek prowadzą ewidencje wydanych przez siebie upoważnień na prowadzenie służbowych pojazdów samochodowych oraz osób posiadających zezwolenie na kierowania pojazdami uprzywilejowanymi. Wzór upoważnienia na prowadzenie służbowych pojazdów samochodowych stanowi załącznik nr 3 do Zarządzenia [5]. W całości przeanalizowanego materiału nie znaleziono informacji na temat bieżących szkoleń dla kierowców z techniki kierowania pojazdami uprzywilejowanymi oraz w trudnym terenie. W przyszłości należy ustalić rodzaje kursów oraz osoby które powinny brać udział w takich szkoleniach. Podczas działań ratowniczo-gaśniczych dysponowana jest duża ilość pojazdów. Aby ułatwić dowódcom zarządzanie całością działań, każdy z pojazdów PSP powinien być we właściwy sposób oznakowany. Rozdział II Zarządzenia [5] wraz z załącznikiem nr 1 dokładnie opisuje sposób i wzory oznakowania pojazdów. Istotnym jest odpowiedni rozmiar liter i cyfr aby były widoczne z dużej odległości np. z samolotu, co pozwoli sprawnie prowadzić działania ratowniczo-gaśnicze. Przykład oznaczeń pojazdów PSP przedstawia rysunek nr 2. 10558
Rys. 2. Przykład oznakowania pojazdu PSP [8] 3 DOKUMENTACJA PRACY, EKSPLOATACJI, ROZLICZENIE PALIWA POJAZDÓW Pracę pojazdu odnotowuje się w okresowej karcie pracy pojazdu. Kartę wypełnia kierowca każdorazowo po użyciu pojazdu. Karta zawiera: trasę i cel przejazdu, wskazania drogomierza, godzinę rozpoczęcia i zakończenia pracy pojazdu czas pracy urządzeń napędzanych silnikiem głównym lub zasilanych ze zbiornika paliwa pojazdu, czas pracy silnika na postoju, nazwisko kierującego pojazdem. Karty są wymieniane w pojazdach w systemie miesięcznym, następnie są analizowane i rozliczane. Wzór karty pracy pojazdu stanowi Załącznik nr 4 do zarządzenia [5]. Na podstawie rozliczenia z okresowych kart pracy pojazdu pracownik komórki logistycznej w danej komendzie dokonuje rozliczenia zużycia paliwa. Rozliczenie polega na zsumowaniu ilości pobranego paliwa w ciągu miesiąca do zbiornika pojazdu i przeliczenia przez przejechane kilometry z uwzględnieniem pracy na postoju i napędu urządzeń dodatkowych napędzanych z silnika głównego. Zbiornik paliwa pojazdów ratowniczych powinien być tankowany do pełna podczas każdego tankowania pojazdu. Kierownik jednostki lub osoba przez niego upoważniona zobowiązany jest do prowadzenia bieżącej kontroli zużycia paliwa przez pojazdy i inny sprzęt. W przypadkach jeżeli zużycie paliwa przez sprzęt transportowy stoi w sprzeczności z zasadami racjonalnej gospodarki paliwami podejmuje on decyzję o dalszej eksploatacji sprzętu transportowego. Osoba taka, w celu ustalenia racjonalnego zużycia paliwa może zlecić wykonanie badania zużycia paliwa przez sprzęt transportowy. Dodatkowo na stronie internetowej KG PSP [7] można odnaleźć przykładowe normy zużycia paliwa przez konkretne modele pojazdów po przeprowadzonych badaniach w innych jednostkach organizacyjnych PSP. Komendy Wojewódzkie PSP zbierają informacje o zużyciu paliwa w jednostkach podległych i przesyłają w formie zbiorczej informacji do Biura Logistyki Komendy Głównej PSP. Paliwa dla jednostek PSP są zamawiane na podstawie ustawy zamówień publicznych przez kierowników jednostek. W sytuacji gdy w małej miejscowości nie ma stacji paliw i istnieje konieczność wyjazdów do odległych miejscowości, a to podnosi koszty utrzymywania pojazdów, należy rozważyć stosowanie w jednostkach organizacyjnych PSP dwupłaszczowych zbiorników na olej napędowy na własne potrzeby jednostki. Sprzęt transportowy powinien posiadać dokumentację jego eksploatacji. Rozdział IX zarządzenia [5] informuje, że dokumentacja prowadzona przez komórkę logistyczną powinna zawierać: podstawowe dane identyfikacyjne i parametry sprzętu, kopie dokumentów i faktur związanych z pozyskaniem sprzętu transportowego, kopie dokumentów związanych z naprawami i wyposażeniem, 10559
książkę gwarancyjną, instrukcję obsługi, zestawienia roczne przebiegu kilometrów, zużycia paliwa, pracy urządzeń dodatkowych. 4 ZBYWANIE SPRZĘTU I ZAPLECZE OBSŁUGOWO-NAPRAWCZE Pojazdy i sprzęt transportowy użytkowany w Państwowej Straży Pożarnej może zostać uznany za zbędny w trzech przypadkach: z przyczyn technicznych, z przyczyn organizacyjnych oraz po osiągnięciu normy eksploatacji. Za zbędny z przyczyn technicznych mogą zostać uznane pojazdy zużyte lub uszkodzone, jeżeli przewidywany koszt ich naprawy przekroczy 40% wartości oraz uszkodzone, zużyte lub przestarzałe których naprawa jest niemożliwa. Za zbędne z przyczyn organizacyjnych mogą być uznane pojazdy, których ilość w jednostce lub rodzaj jest niezgodny z rozporządzeniem [4]. Normy eksploatacji określa załącznik nr 13 do zarządzenia [5]. Następnie o uznaniu pojazdu za zbędny i przekazaniu go do innej jednostki PSP decyduje Komendant Główny lub właściwy terytorialnie Komendant Wojewódzki PSP. Pojazdy niezagospodarowane na rzecz jednostek PSP są nieodpłatnie przekazywane jednostkom Ochotniczych Straży Pożarnych w trybie określonym w art. 31. ust. 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej [2]. Wzór wniosku o uznaniu pojazdu za zbędny stanowi załącznik nr 14 do zarządzenia [5]. Na podstawie zarządzenia [5] kierownicy jednostek mogą organizować zaplecze obsługowonaprawcze. Kierowcy są zobligowani do utrzymywania pojazdów i sprzętu w należytej gotowości i sprawności, wykonują przeglądy okresowe OT-1 oraz doraźne naprawy. W chwili obecnej wszystkie poważniejsze naprawy są wykonywane przez autoryzowane serwisy lub zewnętrzne stacje obsługi pojazdów. Z uwagi na różnorodność pojazdów użytkowanych przez PSP brak jest możliwości zorganizowania serwisu dla konkretnej marki na bezie jednostek PSP. W niektórych komendach powiatowych lub miejskich funkcjonują Stacje Obsługi Pojazdów lub Stacje Kontroli Pojazdów, które dokonują niezbędnych napraw lub kontroli sprzętu transportowego. Stacje Kontroli Pojazdów dodatkowo wykonują okresowe badania techniczne pojazdów zarówno służbowych jak i świadczą usługi dla osób prywatnych. Rysunek 3 przestawia Podstawową Stację Kontroli Pojazdów działającą przy Komendzie Powiatowej PSP w Lubartowie. Rys. 3. Stacja Kontroli Pojazdów przy KP PSP Lubartów. WNIOSKI Analizując zarządzanie i logistykę samochodów pożarniczych w Polsce możemy stwierdzić, że jest bardzo dobrze zorganizowana. Całość systemu powoduje, że pojazdy są utrzymywane w ciągłej sprawności i mogą zostać zadysponowane do każdego zdarzenia. Aby to potwierdzić sprzęt przekazywany z PSP do jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych jest jeszcze wykorzystywane przez długie lata. Na uwagę zasługuje fakt różnorodności marek pojazdów w danej jednostce organizacyjnej 10560
PSP. Powoduje trudności ze znajomością specyfiki technicznej danej marki oraz zmusza do serwisowania pojazdów w zewnętrznych stacjach obsługi. Należałoby rozważyć zastosowanie pojazdów jednej marki np. na obszarze jednego województwa, tak jak jest to stosowane w innych krajach. Jednym z tematów, który dodatkowo nasuwa się jest brak informacji o bieżących szkoleniach dla kierowców z techniki kierowania pojazdami uprzywilejowanymi oraz w kierowaniu w trudnym terenie. Warto zastanowić się nad wpływem tego zagadnienia na wypadkowość, uszkodzenia i awaryjność pojazdów. W przyszłości należy ustalić rodzaje kursów oraz osoby które powinny brać udział w takich szkoleniach. Streszczenie Państwowa Straż Pożarna została powołana do likwidacji pożarów i zagrożeń. Tego typu zadania potrzebują dużej ilości różnorodnego sprzętu samochodowego i ratowniczego. Pojazdy używane przez ratowników to jeden z podstawowych elementów krajowego systemu ratowniczego. Niniejsza praca analizuje podstawy prawne wskazujące standardy i normatyw ilości sprzętu, który powinny posiadać jednostki Państwowej Straży Pożarnej oraz krajowe bazy sprzętu specjalnego. W artykule przedstawiono ilość, rodzaje pojazdów oraz system zarządzania i nadzorowania eksploatacją floty. Ponadto autorzy przedstawili system logistycznego utrzymania pojazdów PSP w ciągłej gotowości. Omówiono także zasady naprawy sprzętu, jego późniejszego wykorzystywania i zbywania. Poruszono również problemy, jakie na co dzień pojawiają się w funkcjonowaniu tak dużej floty. Management and Logistics of State Fire Service vehicles Abstract State Fire Service was set up to fight with fires and dangers. These types of tasks require a large amount of various vehicle and rescue equipment. Vehicles used by fire fighters are one of the basic elements of the national rescue system. This paper examines the legal basis and normative standards indicating the amount of equipment that should have units of the State Fire Service and the national base of special equipment. The article presents the quantity, types of vehicles, the management and supervision system of fleet operation. In addition, the authors present a logistics system to maintain vehicle of State Fire Service in constant readiness. The principles of repair of the equipment, its subsequent use and disposal have been also discussed. The problems that arise every day in the functioning of such a large fleet have been also raised. BIBLIOGRAFIA 1. Ustawa o Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. z 2009 r poz. 68). 2. Ustawa o Ochronie Przeciwpożarowej (Dz.U. 1991 nr 81 poz. 351). 3. Ustawa o kierujących pojazdami (Dz.U. 2011 nr 30 poz. 151). 4. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 września 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad wyposażenia jednostek organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej. 5. Zarządzenie nr 8 Komendanta Głównego PSP z dnia 10.04.2008. r. w sprawie gospodarki transportowej w jednostkach Państwowej Straży Pożarnej. 6. Zarządzenie nr 13 KG PSP z dnia 27.12.2012. r. zmieniające zarządzenie w sprawie gospodarki transportowej w jednostkach Państwowej Straży Pożarnej. 7. Strona internetowa Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej www.straz.gov.pl 8. Strona internetowa www.czerwonesamochody.pl 10561