ZWIERZĘTA DOŚWIADCZALNE PRZEJAWIAJĄCE SZKODLIWY FENOTYP TEORIA I PRAKTYKA Marta Gajewska Zakład Genetyki Pracownia Hodowli Zwierząt Laboratoryjnych Ustawa o ochronie zwierząt Art. 1.1 Zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien poszanowanie, opiekę i ochronę Art. 5 Każde zwierzę wymaga humanitarnego traktowania 1
OBOWIĄZUJĄCE AKTY PRAWNE DOBROSTAN ZWIERZĄT Wolność od głodu i pragnienia Wolność od urazów psychicznych i bólu Wolność od ran i chorób Wolność od strachu Wolność do wyrażania naturalnego zachowania się 2
FENOTYP SZKODLIWY CO TO TAKIEGO? Ustawa o ochronie zwierząt wykorzystywany do celów naukowych lub edukacyjnych Art. 2.1.6) procedura każda forma wykorzystania zwierząt ( ), która może spowodować u zwierzęcia ból, cierpienie, dystres lub trwałe uszkodzenie organizmu, w stopniu równym ukłuciu igłą lub intensywniejszym, a także czynności mające na celu lub mogące spowodować urodzenie się lub wylęg zwierzęcia albo powstanie i utrzymanie genetycznie zmodyfikowanej linii zwierząt w warunkach bólu, cierpienia, dystresu lub trwałego uszkodzenia organizmu, w stopniu równym ukłuciu igłą lub intensywniejszym; 3
FEANOTYP SZKODLIWY OKREŚLANIE STOPNIA DOTKLIWOŚCI Przykłady objaśniające proces klasyfikacji dotkliwości: Model 6 tworzenie i utrzymanie zwierząt zmienionych genetycznie Oceniając rzeczywistą szkodę wyrządzoną zwierzętom, należy wziąć pod uwagę wiele czynników, takich jak typ mutacji, genotyp, fenotyp i strategia hodowli (np. unikanie szkodliwych fenotypów homozygotycznych przez kojarzenie heterozygot x szczepu dzikiego) wraz z charakterem wszystkich dodatkowych procedur naukowych lub hodowlanych i potencjalnych skutków wymienionych elementów. Systematyczne i przeprowadzone w odpowiednim czasie obserwacje, zarówno podczas rozwoju kolonii, jak i w trakcie całej fazy eksperymentalnej kolonii są konieczne, aby możliwe było dokonanie skutecznej oceny dobrostanu zwierząt. 4
FENOTYP SZKODLIWY -PRAKTYKA 5
FENOTYP SZKODLIWY KLUCZOWE ELEMENTY OCENY wg Working document on genetically altered animals Ocena zwierząt w różnych grupach wiekowych Noworodki Odsadki Osobniki dorosłe (po osiągnięciu dojrzałości płciowej) Jeśli to niezbędne należy dokonać oceny również w innych okresach życia zwierząt Przynajmniej 7 samców i 7 samic z różnych miotów poddawanych testowaniu Badaniu poddawane są zwierzęta z minimum 2 cykli hodowlanych (pokoleń) Zwierzęta są porównywane do szczepu wyjściowego lub innej najbardziej zbliżonej grupy o niezmienionym genotypie 6
FENOTYP SZKODLIWY KRYTERIA OCENY wg Working document on genetically altered animals Kryterium Wygląd ogólny Wielkość Stan sierści Zachowanie Objawy kliniczne Liczebność Przeżywalność Czego szukamy? (przykłady) Czy zwierzę jest morfologicznie prawidłowe? Czy są widoczne np. wady postawy, szkieletu itp. Czy zwierzę jest podobnej wielkości jak inne osobniki w tym samym wieku? Czy przyrasta w podobny sposób? Czy stwierdza się piloerekcję, utratę włosów lub wibrysów itp Czy występują zachowania nieprawidłowe? Czy zwierzę prawidłowo odbiera bodźce, czy nie ma problemów z utrzymaniem równowagi lub/i orientacją itp. Wszystkie nietypowe objawy stwierdzane w badaniu klinicznym Czy śmiertelność przed poodsadzeniowa w poszczególnych miotach jest zbliżona? Czy liczba młodych urodzony w poszczególnych miotach jest zbliżona? Czy zwierzęta żyją równie długo, co zwierzęta typu dzikiego? FENOTYP SZKODLIWY KRYTERIA OCENY NOWORODKÓW wg Working document on genetically altered animals Kryterium Barwa ciała Zachowanie Milk spot Miot Czego szukamy? (przykłady) Jakiekolwiek odstępstwa od normalniej barwy np. nadmierna bladość, nadmierne zaczerwienienie, zażółcenie skóry itp. Zbyt mała lub nadmierna ruchliwość, nieprawidłowa reakcja na dotyk Czy kropla mleczna występuje u wszystkich osobników? Czy widoczne są jakieś zaburzenia instynktu macierzyńskiego u samicy? Czy wielkość i liczebność miotu jest porównywalna z innymi miotami w obrębie danej grupy hodowlanej? Czy młode w obrębie miotu są wyrównane? Czy podobnie przyrastają i rozwijają się? 7
FENOTYP SZKODLIWY OCENA W PRAKTYCE Codzienna obserwacja przez doświadczony personel Niezbędna jest znajomość szeroko rozumianej biologii gatunku; Dostrzeganie odstępstw od prawidłowego fenotypu; Wyczulenie na potrzeby zwierząt Współpraca z wyznaczonym lekarzem weterynarii Szczegółowe określenie genotypów i tła genetycznego badanych zwierząt Dostosowanie sposobu oceny do specyfiki modelu Jeśli to niezbędne pomoc zespołu ds. dobrostanu zwierząt 8
9
http://www.informatics.jax.org/allele/mgi:2662836 10
11
ZWIERZĘTA Z FENOTYPEM SZKODLIWYM - ZAPEWNIENIE DOBROSTANU Wolność od głodu i pragnienia Zapewnienie właściwej karmy, dostosowanej do potrzeb zwierząt ze szkodliwym fenotypem Właściwe dobranie klatki odpowiednia wysokość, właściwy dostęp do karmnika i poidła Suplementacja niezbędnych składników pokarmowych 12
ZWIERZĘTA Z FENOTYPEM SZKODLIWYM - ZAPEWNIENIE DOBROSTANU Wolność od urazów psychicznych i bólu Wolność od ran i chorób Wolność od strachu Właściwe postępowanie ze zwierzęciem od momentu urodzenia; Dostosowanie pomieszczeń do potrzeb zwierząt (odpowiednia temperatura, wilgotność, natężenie oświetlenia, poziom hałasu, separacja od patogenów); Stała opieka lekarsko weterynaryjna; Stosowanie humanitarnych punktów końcowych; ZWIERZĘTA Z FENOTYPEM SZKODLIWYM - ZAPEWNIENIE DOBROSTANU Zapewnienie możliwości realizacji naturalnych zachowań Obserwacja zachowań samicy w okresie karmienia jeśli potrzeba, wykorzystywanie mamek; Wybór właściwego momentu odsadzenia jeśli to niezbędne, przedłużenie okresu przebywania przy matce; Po odsadzeniu tworzenie stabilnych grup rówieśniczych (lub innych); w których zwierzęta będą czuły się bezpiecznie; ZAPEWNIENIE WŁAŚCIWEGO POMIESZCZENIA (KLATKI) DOSTOSOWANEJ WYSOKOŚCIĄ, POWIERZCHNIĄ I WYPOSAŻENIEM DO POTRZEB ZWIERZĄT ZE SZKODLIWYM FENOTYPEM 13