Historia czasopiśmiennictwa prawniczego (28)

Historia czasopiśmiennictwa prawniczego (28) Periodyczne encyklopedie prawnicze Encyklopedie periodyczne prawa były czymś wyjątkowym w polskiej nauce i polskich wydawnictwach periodycznych. Celem ich było dostarczenie wiedzy podstawowej z danej dziedziny prawa. Często jednak opracowania haseł były tak szczegółowe, że nie miały konkurencji w literaturze fachowej. Dodać jednak wypada, że zanim powstały specjalistyczne encyklopedie prawnicze, wielu prawników pisało hasła do wydawanych w XIX i na początku XX wieku encyklopedii powszechnych czy encyklopedii polskich, a czasami nawet je redagowali. Szczególne znaczenie miały cztery encyklopedie, wydawane od drugiej połowy lat dwudziestych, a mianowicie: Encyklopedia Podręczna Prawa Publicznego, Encyklopedia Podręczna Prawa Karnego, Encyklopedia Podręczna Prawa Prywatnego oraz Encyklopedia Nauk Politycznych. Wszystkie wydawał Instytut Wydawniczy Biblioteka Polska. Tylko jedna z nich została wydana w całości, pozostałych do wojny nie zdołano ukończyć. Autorami poszczególnych haseł, będących często jak wspomniano obszernymi opracowaniami, byli najwybitniejsi znawcy tematyki, uczeni związani z wszystkimi Już w słynnej Encyklopedii Powszechnej Samuela Orgelbranda, wydawanej w Warszawie w 28 tomach w latach 1859 1868, był dział prawniczy. Adwokaci warszawscy pisali hasła do największej polskiej encyklopedii wydawanej w latach 1890 1914 w Warszawie i nieukończonej (ukazało się 55 tomów do hasła Patroklos) Wielkiej Encyklopedii Powszechnej Ilustrowanej, której wydawcą był Saturnin Sikorski, a redaktorem początkowo Antoni Pietkiewicz, od 1902 r. zaś Ludwik Krzywicki, z którym blisko współpracował Stanisław Posner, autor wielu haseł z zakresu prawa. Dodać należy, że do 1897 r. dział prawny Encyklopedii redagował Antoni Okolski, a od 1897 r. Henryk Konic, który opracował m.in. hasła: głosowanie, Komisja Rządząca w Księstwie Warszawskim, gmina w Królestwie Polskim, notariat, autorem haseł był też m.in. Aleksander Mogilnicki (zamieszczał też hasła w Encyklopedii Handlowej), czy wydawanej w Warszawie w latach 1890 1902 pod red. J. Alexandrowicza jedenastotomowej Encyklopedii Rolniczej (prawnicze i ekonomiczne hasła przygotowywał Franciszek Nowodworski). Pomysłodawcą z kolei ogromnego przedsięwzięcia Encyklopedii Polskiej był profesor prawa kościelnego UJ Bolesław Ulanowski, redaktorem przedsięwzięcia został zaś jego uczeń, późniejszy profesor historii prawa UJ Stanisław Estreicher. Jednym z działów tej encyklopedii były dzieje ustroju i prawa. Od 1912 do 1918 r. ukazało się 6 tomów. Zob. m.in.: Joanna Olkiewicz, Od A do Z, czyli o encyklopediach i encyklopedystach, Warszawa 1988; S. Urbańczyk, Słowniki i encyklopedie: ich rodzaje i użyteczność, Kraków Katowice 1991. 209

PALESTRA Strona tytułowa Encyklopedii Prawa Obowiązującego w Polsce Reklama Encyklopedii Prawa Obowiązującego w Polsce prawniczymi ośrodkami akademickimi, a także wybitni praktycy. Pierwszym przedsięwzięciem środowiska jurydycznego II RP, które w swej nazwie miało słowo encyklopedia, była seria opracowań dotyczących prawa odrodzonej Polski, redagowana przez prof. Antoniego Peretiatkowicza (1884 1956), pt. Encyklopedia Prawa Obowiązującego w Polsce 2, wydawana w latach 1923 1926. Seria-encyklopedia podzielona została tematycznie na 5 części (tomów): 1. Zagadnienia ustrojowe, 2. Prawo karne, 3. Prawo cywilne, 4. Prawo handlowe, 5. Zarys ustroju sądownictwa i postępowania cywilnego. Pierwszy zeszyt części pierwszej ukazał się w 1923 r., a na jego treść złożyły się: Antoni Peretiatkowicz, Ustrój konstytucyjny; Kazimierz Władysław Kumaniecki, Ustrój administracyjny; Edward Taylor, Ustrój skarbowy; E Sobolewski, Zobowiązania międzynarodowe. Całość miała objętość VI + 219 stron. Dwa lata później (oraz w drugim wydaniu w 1929 r.) ukazał się zeszyt 2, autorstwa profesora UW Bohdana Wasiutyńskiego, pt. Ustrój władz administracyjnych państwowych i samorządowych (ss. 149). Zeszyt trzeci to praca prof. Juliana Makowskiego pt. Zobowiązania międzynarodowe Polski (1925, ss. 48), a czwarty rozprawa prof. UJK Stanisława Głąbińskiego pt. Ustrój skarbowy Rzeczypospolitej Polskiej (1926, ss. 126). Na część drugą złożył się tom z pracami: Józefa Jana Bossowskiego, Prawo karne i Proces karny oraz Uzupełnienie ustroju administracyjnego K. W. Kumanieckiego (z cz. 1). Całość dość zwięzła, bo 155-stronicowa, ukazała się w 1923 r. W 1925 r. wyszło natomiast uzupełnione Prawo karne i proces karny wszystkich dzielnic J. J. Bossowskiego (ss. 175). W opublikowanym w 1925 r. tomie trzecim 223-stronicowym zatytułowanym Prawo cywilne, znalazły się prace: Romana Longchamps de Berier, Prawo cywilne b. Królestwa Kongresowego (s. 1 78) i Prawo cywilne b. zaboru austriackiego (s. 79 146), Alfreda Ohanowicza, Prawo cywilne b. dzielnicy pruskiej oraz Franciszka Bossowskiego, Prawo cywilne ziem wschodnich. 2 Podtytuł głosił: Praca zbiorowa z udziałem profesorów uniwersytetów polskich pod redakcją prof. dr. Peretiatkowicza. Wydawcą byli Fiszer i Majewski oraz Księgarnia Uniwersytecka. 210

11 12/2011 Periodyczne encyklopedie prawnicze Wydany w tym samym roku tom czwarty zawierał dwie prace wykładowcy UW Jana Namitkiewicza: Prawo handlowe b. dzielnicy rosyjskiej, austriackiej i pruskiej oraz Nowe prawo wekslowe i czekowe (ss. 138). Ostatni, piąty tom ukazał się w 1926 r. Na 134 stronach znalazły się trzy opracowania zatytułowane Zarys ustroju sądownictwa i postępowania cywilnego. Zagadnienie to w b. Królestwie Kongresowym przedstawił Władysław Modrzewski, w b. dzielnicy pruskiej prof. UP Bronisław Stelmachowski, a w b. dzielnicy austriackiej Franciszek Bossowski i Tomasz Sołtysik. Prof. Antoni Peretiatkowicz nie poprzestał na serii Encyklopedia Prawa Obowiązującego w Polsce. W następnych latach opublikował trzy autorskie popularne encyklopedie jednotomowe: Współczesna encyklopedia polityczna (Poznań 1926), Współczesna encyklopedia życia politycznego (Poznań 1931) oraz wspólnie z Michałem Sobeskim Współczesna kultura polska (Poznań 1932). Encyklopedia Podręczna Prawa Publicznego (1926 1930) Inicjatorem i redaktorem przedsięwzięcia był prof. Zygmunt Cybichowski z UW, a informacja na stronie tytułowej głosiła: Encyklopedia Podręczna Prawa Publicznego (konstytucyjnego, administracyjnego i międzynarodowego), opracowana z udziałem profesorów szkół wyższych, specjalistów, szefów i członków urzędów i instytucji centralnych i wyższych. W słowie dodanym do ostatniego zeszytu prof. Cybichowski przyznawał, że prace nad Encyklopedią trwały cztery lata. Żalił się, że dwie piąte zaproszonych autorów nie nadesłało prac, co zmuszało do zintensyfikowania wysiłku innych, a przede wszystkim wychowanków powstałego w 1917 r. Seminarium Prawa Publicznego na Wydziale Prawa UW. Szczególne podziękowania redaktor skierował więc do swoich wychowanków młodym przyjaciołom, którzy, obejmując opracowanie trudnych nieraz tematów, wywiązali się ze swego zadania znakomicie. I dalej dodawał: Mam wrażenie, że nad Encyklopedią zawisła szczęśliwa gwiazda, bo abstynencja starszych sił spowodowała wykrycie nowych talentów, a długi okres druku pozwolił na uwzględnienie ożywionej działalności prawodawczej. Redaktor podkreślił, że krytyka naukowa przyjęła Encyklopedię bardzo przychylnie, czego wzmocnieniem były liczne listy skierowane do prof. Cybichowskiego. Ponadto redaktor przyznał nieskromnie, że wśród sympatyków Encyklopedii znalazł się wybitny uczony prof. Oswald Balzer z UJK we Lwowie. Wyraził też przekonanie, że mimo iż prawo publiczne ciągle się zmienia, to Encyklopedia dzięki swoim walorom i charakterowi treści przez długie lata będzie środkiem pomocniczym nauki i praktyki, choć źródło praw zaleje państwo potokiem nowych norm ogólnych i konkretnych. Strona tytułowa tomu pierwszego Encyklopedii Podręcznej Prawa Publicznego 211

PALESTRA Prof. dr Zygmunt Klemens Cybichowski (1879 1946) Profesor Zygmunt Klemens Cybichowski jest postacią znaną polskiej i europejskiej nauce. Urodził się 23 listopada 1879 r. w Poznaniu. Gimnazjum ukończył w 1899 r. w Inowrocławiu, po czym odbywał studia prawnicze i ekonomiczne na uniwersytetach w Berlinie (1899 1900), Monachium (1900), Wrocławiu (1900 1902). Słuchał też wykładów w Strasburgu i Paryżu (1902). W 1902 r. w Strasburgu uzyskał stopień doktora praw. Następnie odbył aplikację i był asesorem sądowym. Habilitował się w 1911 r. z prawa międzynarodowego na uniwersytecie we Fryburgu. Przez rok na uczelni tej wykładał prawo narodów i prawo międzynarodowe prywatne. W 1912 r. objął katedrę na Uniwersytecie Lwowskim. W 1916 r. wyjechał do Warszawy w celu tworzenia polskiego wydziału prawa na odtwarzanym uniwersytecie. Wkrótce zrezygnował z lwowskiej katedry, wiążąc się na stałe z UW, gdzie od 1919 r. był profesorem zwyczajnym prawa państwowego i międzynarodowego, a w latach 1919 1922 dziekanem Wydziału Prawa. Wypada też odnotować, że od 1923 r. był sędzią w Stałym Trybunale Rozjemczym w Hadze. Wykładał gościnnie m.in. na uniwersytetach w Lublanie, Zagrzebiu, Belgradzie, Wiedniu, Berlinie oraz w Akademii Prawa Międzynarodowego w Hadze 3. Ważniejsze prace to: Międzynarodowe prawo wojenne (1914), O pojęciu i istocie przynależności państwowej (1920), Prawa mniejszości (1922), Polskie prawo państwowe (1925 1929), Międzynarodowe prawo karne (1927), Prawo międzynarodowe publiczne i prywatne (1928) oraz Geneza i rozwój prawa międzynarodowego (1930). Ostatnie lata przed wojną nie były dla prof. Cybichowskiego łatwe. Jego poglądy zdumiewały faszystowsko-narodową wyrazistością, a kontrowersyjne zachowanie się i przynależność od grudnia 1939 r. do marca 1940 r. do Rady Głównej Narodowej Organizacji Radykalnej, powstałej pod auspicjami Niemców w październiku 1939 r., kładzie się cieniem na sylwetce tego wybitego uczonego, który zmarł krótko po wojnie, 30 maja 1946 r. 4 Encyklopedia Podręczna Prawa Publicznego wydawana była i drukowana przez Instytut Wydawniczy Biblioteka Polska w Warszawie. W ciągu czterech lat ukazały się zeszytami dwa tomy: t. 1 (Abolicja Państwo), s. 1 576, t. 2 (Państwo Związkowe Źródła lecznicze), s. 577 1191 + ss. XIII. Mimo że prof. Cybichowski żalił się, iż wielu autorów wycofało się z pisania haseł, to i tak paleta autorów jest imponująca. Można zaryzykować stwierdzenie, 3 Należał do wielu stowarzyszeń naukowych, m.in.: Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Akademii Nauk Prawnych i Ustawodawstw w Madrycie (1928), Stowarzyszenia Prawa Międzynarodowego (w latach 1928 1930 był prezydentem tej organizacji), Akademii Nauk Politycznych w Nowym Jorku, Polskiego Instytutu Współpracy z Zagranicą. W 1930 r. otrzymał doktorat honoris causa Columbia University w Nowym Jorku. Odznaczony był też Wielkim Medalem Akademii Nauk Prawnych i Ustawodawstw w Madrycie oraz jugosłowiańskim Orderem św. Sawy. 4 Szerzej zob. m.in. H. Izdebski, Zygmunt Klemens Cybichowski 1879 1946, (w:) Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1808 2008, Warszawa 2008, s. 99 101. 212

11 12/2011 Periodyczne encyklopedie prawnicze że niemal nie było znawcy prawa publicznego, który nie napisałby artykułu do Encyklopedii, a zdarzały się też opracowania wybitnych cywilistów. Tylko spośród znanych uczonych do Encyklopedii Podręcznej Prawa Publicznego pisali ówcześni i przyszli profesorowie 5 : Leon Babiński (WWP), Cezary Berezowski (UW), Tadeusz Brzeski (UW), Leopold Caro (Politechnika Lwowska i UJK), Ignacy Czuma (KUL), Zofia Daszyńska-Golińska (WWP), Konrad Dynowski (UW), Ludwik Ehrlich (UJK), Stefan Glaser (USB), Stanisław Głąbiński (UJK), ks. Ignacy Grabowski (UW), Tadeusz Hilarowicz (Warszawa), Wacław Komarnicki (USB), Kazimierz Władysław Kumaniecki (UJ), Stanisław Kutrzeba (UJ), Jan Stanisław Lewiński (SGH), Julian Makowski (SGH), Aleksander Mogilnicki (WWP), Zygmunt Nagórski (Warszawa), Jan Namitkiewicz (UW), Józef Paczkowski (Nacz. Dyr. Arch. Państw.), Rafał Radziwiłłowicz (USB), Emil Stanisław Rappaport (WWP, UJK), Stanisław Starzyński (UJK), Bohdan Wasiutyński (UP), ks. Aleksander Wóycicki (USB), Władysław Zawadzki (USB), a także: dr Wilhelm Edmund Rappé (potem docent UJK), Edward Neymark (radca MS), dr Edward Muszalski, mjr Roman Starzyński, mjr Stanisław Głogowski, Jerzy Czerwiński, Artur Miller, ks. dr Władysław Szczepański, Stanisław Wojciechowski (b. Prezydent RP), Michał Waśkowski, Jan Żarnowski (prezes NIK) i wielu innych. Spośród cywilistów artykuły zamieścili m.in. profesorowie: Franciszek Xawery Fierich (UJ), Stanisław Gołąb (UJ), Aleksander Jackowski (SGH), Ernest Till (UJK) i Fryderyk Zoll (UJ) oraz sędzia SN Wacław Miszewski, adw. Szymon Rundstein i notariusz Jakub Glass. Wypada podkreślić, że Encyklopedia Podręczna Prawa Publicznego była jedyną encyklopedią prawniczą, z czterech wielkich jurydycznych przedsięwzięć encyklopedycznych wydawanych przez Instytut Wydawniczy Biblioteka Polska, która została ukończona. Encyklopedia Podręczna Prawa Prywatnego (1931 1939) Powstała z inicjatywy wybitnego cywilisty warszawskiego, członka Komisji Kodyfikacyjnej RP, adwokata i redaktora GSW Henryka Konica w 1931 r., kiedy to ukazał się pierwszy zeszyt. Przez niego była też redagowana. Redaktor Konic stanął na gruncie jedności prawa prywatnego i encyklopedię poświęcił zarówno prawu materialnemu cywilnemu, jak i handlowemu. Po śmierci w 1934 r. redaktora Konica wdowa po nim, Henryka Konicowa, w porozumieniu z Instytutem Wydawniczym Biblioteka Polska zwróciła się z propozycją objęcia redakcji Encyklopedii Podręcznej Prawa Prywatnego do prof. Fryderyka Zolla z UJ i prof. Jana Wasilkowskiego z UJP w Warszawie, którzy przyjęli propozycję, dzieląc się tą informacją z czytelnikami w Przedmowie do pierwszego wydanego po śmierci adw. Konica Prof. dr Fryderyk Zoll (1865 1948) współredaktor EPPP w latach 1934 1939 5 Ci, którzy profesorami zostali przed 1939 r. 213

PALESTRA Prof. dr Jan Wasilkowski (1898 1977) współredaktor EPPP w latach 1934 1939 Strona tytułowa tomu pierwszego Encyklopedii Podręcznej Prawa Prywatnego zeszytu: W nadziei, że zdołamy poprowadzić wydawnictwo tak, jak to odpowiada zamierzeniom jego Założyciela, postanowiliśmy uczynić zadość temu zaszczytnemu zaproszeniu. Do pracy nad Encyklopedią zachęca nas przedewszystkiem myśl, że wypełniając powierzone nam zadanie, złożymy pamięci śp. Henryka Konica najwymowniejszy, bo czynny hołd. Do 1934 r. zdążył ukazać się tylko tom pierwszy (Agent handlowy Księgi handlowe) o objętości 614 stron oraz XCII stron suplementu, w którym znalazły się uzupełnienia do haseł wydanych przed 1934 r., czyli przed wejściem w życie Kodeksu handlowego oraz Kodeksu zobowiązań. W latach 1935 1939 pod redakcją Wasilkowskiego i Zolla ukazały się: t. 2 (Księgi wieczyste Ordynacje rodowe), s. 615 1244 oraz suplement, s. XCV CXXXV, t. 3 (Osobistości prawa Przedsiębiorstwo), s. 1245 1884, oraz część tomu 4, drukowanego w 1939 r. (do hasła Spółka), s. 1885 2300. Jak się wydaje, ostatnie zeszyty nie dotarły do wszystkich prenumeratorów i bibliotek. W ciągu ośmiu lat pracy nad dziełem współtworzyło je, przygotowując bardzo obszerne, często znakomicie przemyślane hasła, grono najwybitniejszych polskich cywilistów, jak: SSN Włodzimierz Dbałowski, adw. Ludwik Domański, SSN Jakub Glass, prof. UJ Stanisław Gołąb, adw. doc. UJ dr Stefan Grzybowski, prof. UJ Jan Gwiazdomorski, prof. SGH Aleksander Jackowski, adw. Jan Jakub Litauer, prof. UJK Roman Longchamps de Berier, prof. UJP Wacław Miszewski, SSN Jan Namitkiewicz, prof. UP Alfred Ohanowicz, prof. UJP Roman Piotrowski, prof. UJK Kazimierz Przybyłowski, doc. UJK dr Aleksander Raczyński, prof. UJP Jan Wasilkowski, prof. UJ Stanisław Wróblewski i prof. UJ Fryderyk Zoll i wielu innych 6. 6 Ponadto: dr Zbigniew Arzt, adw. Jerzy Biernacki, prof. USB Franciszek Bossowski, prof. USB Adam Chełmoński, prof. UJK Marceli Chlamtacz, adw. Jerzy Karol Czerwiński, inż. Bronisław Dąbrowski, dr Józef Fiema, adw. Mieczysław Fryde, prof. UJK Leon Halban, Pierwszy Prezes NTA prof. UJ Bronisław Hełczyński, Józef Kaczkowski, adw. Jan Stanisław Konic, sędzia dr Jan Korzonek, dr Alfred Kraus, adw. dr Rudolf Langrod, Wiktor Lentz, adw. Marceli Lewy, adw. dr Adolf Liebeskind, Prezes Wyższego Urzędu Górniczego Juliusz Mokry, adw. dr Edward Muszalski, adw. dr Zygmunt Nagórski, adw. dr Alfred Oberlender, dr Mieczysław Orłowski, Jerzy Poznański, Anna Romer-Pannenkowa, sędzia dr Ignacy Rosenblüth, adw. Zygmunt Rymowicz, adw. Witold Salamon, st. radca Prokuratorii Generalnej Kazimierz Sękowski, dr Władysław Sowiński, Adam Daniel 214

11 12/2011 Periodyczne encyklopedie prawnicze Przez cały okres wydawniczy nakład realizowany był przez Instytut Wydawniczy Biblioteka Polska w Warszawie (ul. Nowy Świat 23/25), który poszczególne zeszyty drukował także w swojej drukarni. Encyklopedia Podręczna Prawa Karnego (1932 1939) Reklama Encyklopedii Podręcznej Prawa Prywatnego, publikowana w czasopismach międzywojennych Prof. dr Wacław Makowski redaktor Encyklopedii Podręcznej Prawa Karnego Wydawnictwo zostało zainicjowane i było redagowane przez prof. Wacława Makowskiego 7, a pierwszy zeszyt ukazał się w 1932 r. Obejmowało, zgodnie z informacją na stronie tytułowej, następujące działy wiedzy karnistycznej : prawo karne materialne i formalne, karne skarbowe i administracyjne, socjologia i psychologia kryminalna, medycyna i psychiatria sądowa, kryminalistyka i więziennictwo. Przedsięwzięcie realizowane było nakładem Instytutu Wydawniczego Biblioteka Polska w Warszawie. Całość zakrojona została na cztery tomy, z czego przed wybuchem II wojny światowej zdążyły się ukazać niespełna trzy tomy w 25 zeszytach: t. 1 (Aberatioictus Ecuador), s. 1 460; t. 2 (Egipt Międzynarodowe prawo karne), s. 462 907); t. 3 (Międzypaństwowe prawo karne Sąd karny), s. 910 1620. Część 2 tomu 3, wydrukowana prawdopodobnie tuż przed wojną, z zakresem haseł Polska Sąd karny (s. 1365 1620), jest dziś trudno dostępna. Wśród autorów haseł znalazło się wielu wybitnych polskich karnistrów i znawców medycyny sądowej, między innymi: dr Stanisław Batawia, prof. UP Józef Jan Bossowski, prof. UJP Wiktor Grzywo-Dąbrowski, mgr Paweł Horoszowski (po wojnie profesor UW), adw. dr Rafał Lemkin, prof. UJP Wacław Makowski, prof. UJK Julian Nowotny, prof. WWP, doc. UJK i SSN Emil Stanisław Rappaport, SSN prof. UJP Stanisław Śliwiński, adw. doc. USB Witold Świda, adw. Helena Wiewiórska, prof. UJ Władysław Wolter, prof. USB Bronisław Wróblewski i wielu innych 8. Jak Szczygielski, adw. Seweryn Szer, asystent UJP Jan Świda, adw. dr Stanisław Tylbor, sędzia Czesław Wasilkowski, SSN Bronisław Wermiński, referendarz w Ministerstwie Skarbu Wacław Znojkiewicz i inż. Fryderyk Zoll. 7 Na temat prof. Wacława Makowskiego zob. w opracowaniu o Nowym Państwie, Palestra 2010, nr 7 8. 8 Ponadto autorami haseł byli: adw. Ryszard Augenblick, prof. UJP dr med. Stefan Balev, SSN Konrad Berezowski, prok. SN dr Adam Berger, prok. SN Krzysztof Bieńkowski, doc. UJP dr med. Gustaw Bychowski, SSN 215

PALESTRA widać, w gronie tym zabrakło profesora Juliusza Makarewicza, chyba najwybitniejszego wówczas polskiego uczonego w dziedzinie prawa karnego, ale wśród autorów było kilku jego uczniów. Encyklopedia Nauk Politycznych (1935 1939) Strona tytułowa Encyklopedii Podręcznej Prawa Karnego Reklama Encyklopedii Podręcznej Prawa Karnego, publikowana w czasopismach międzywojennych Zainicjowana została w 1935 r. przez dyrektora Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie dr. Edmunda Jana Reymana dla uczczenia dwudziestolecia uczelni. Ukazywała się do 1936 r. nakładem Wydawniczego Instytutu Społecznego i Instytutu Wydawniczego Biblioteka Polska z podtytułem Zagadnienia społeczne, polityczne i gospodarcze. Druk realizowany był przez drukarnię Biblioteki Polskiej w Bydgoszczy. Redaktorem naczelnym przedsięwzięcia był dr Edmund Jan Reyman, w skład Komitetu Redakcyjnego wchodzili zaś redaktorzy odpowiedzialni za poszczególne działy, a mianowicie: prof. prof. dr Władysław Grabski (sprawy i polityka agrarna), dr Oskar Halecki (polityka zagraniczna), dr Heliks Hilchen (polityka handlowa, przemysł i komunikacja), dr Kazimierz Władysław Kumaniecki (prawo administracyjne i polityczne), dr Edward Lipiński (statystyka, demografia), dr Julian Makowski (prawo narodów), Henryk Mościcki (życie polityczne Polski), Jan Namitkiewicz (prawo handlowe i wekslowe), dr Edmund Jan Reyman (polityka socjalna, spółdzielnie, opieka społeczna), Stanisław Srokowski (geografia gospodarcza i polityczna), dr Edward Taylor (ekonomia polityczna i doktryny ekonomicz- Kazimierz Bzowski, podprok. SO Stanisław Goczałkowski, prok. SN Jan Michał Gumiński, dr med. Józef Handelsman, adw. Mieczysław Hauswirt, sędzia Roman Jabłoński, radca MSW Tadeusz Jankowski, sędzia grodzki Mirosław Kulesza, adw. Józef Leniewski, adw. dr I. Lepkin, doc. UJP dr Witold Łuniewski, adw. Stefan Leopold Margulies, dr med. Władysław Matecki, płk. dr Bolesław Matzner, sędzia SO Roman Merson, wiceprokurator SA Olgierd Missuna, prok. SN Jerzy Nisenson, mjr Władysław Pilecki, sędzia wojskowy kpt. Janusz Plocner, adw. Samuel Popower, kpt. Wojsław Przygodski, mjr Jan Rejman, radca w MS dr Juliusz Renecki, adw. dr Stefan Rozenband, mjr dr Kazimierz Sarnicki, prok. SN Mieczysław Siewierski, kierownik Laboratorium Centrali Służby Śledczej w Warszawie dr Władysław Sobolewski, SSN Marian Sokalski, asystent UJK dr Henryk Strasman, sędzia grodzki Tadeusz Szymański, SSN Seweryn Walfisz, podprok. SN Henryk Wąsowski i radca Ministerstwa Opieki Społecznej Wanda Woytowicz-Grabińska. 216

11 12/2011 Periodyczne encyklopedie prawnicze Strona tytułowa Encyklopedii Nauk Politycznych Reklama Encyklopedii Nauk Politycznych, zamieszczana w czasopismach ne), dr Ignacy Weinfeld (skarbowość), Władysław Zawadzki (pieniądz, waluta, kredyt, banki). Ponadto wyodrębniono Wydział Wykonawczy Komitetu Redakcyjnego w składzie: dr Oskar Halecki, dr Edmund Jan Reyman i dr Edward Taylor. Sekretarzem redakcji był dr Zbigniew Makarczyk. Do 1939 r. zdążyły ukazać się niespełna cztery tomy: t. 1 A D (1006 ss. i IV ss. wstępu), t. 2 E J (859 ss.), t. 3 K M (1010 ss.) i niekompletny t. 4, drukowany w 1939 r. (prawdopodobnie wydrukowano 530 ss., choć mogło być ich więcej, ale nie dotarły do większości odbiorców). Redaktor ENP dr Edmund Jan Reyman urodził się 13 stycznia 1885 r. w rodzinie Juliana i Ludwiki z Baumgartów w Tomaszowie Rawskim. Ukończył gimnazjum w Warszawie, a potem Akademię Handlową w Lipsku. W latach 1909 1911 studiował w Zurychu. W 1912 r. w Heidelbergu uzyskał stopień doktora praw. Słuchał też wykładów Strona tytułowa Podręcznej Encyklopedii Handlowej w Paryżu na Sorbonie, College de France i w Ecole Libre des Science Politiques. W 1912 r. wrócił do Warszawy. W latach 1913 1919 wykładał w Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie historię i teorię kooperacji oraz historię gospodarczą. Był twórcą w 1915 r. w Warszawie Szkoły Nauk Społecznych i Handlowych (tworzonej na wzór akademii lipskiej), którą w 1918 r. przekształcono w Szkołę Nauk Politycznych (dalej: SNP), a w 1939 r. w Akademię Nauk Politycznych. Od 1924 do 1928 r. prowadził Wyższą Szkołę 217

PALESTRA Nauk Społecznych i Ekonomicznych w Łodzi, a od 1929 r. powiązany był ze SNP Instytut Studiów Handlowych i Orientalistycznych w Warszawie. Dla uczczenia 20-lecia SNP rozpoczął wydawanie ENP. W czasie wojny prowadził zawodową Szkołę Sekretarek w Warszawie. W 1945 r. wznowił działalność SNP, którą kierował do 1946 r., tworząc też filię w Sopocie. Tą ostatnią kierował do 1947 r., po czym został zwolniony. Pracował wówczas na wielu stanowiskach, a przez ostatnie lata życia Reklama Encyklopedii Praktyki Prawniczej kierował Oddziałem Druków Ulotnych Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy. Zmarł 31 marca 1958 r. w Górze Kalwarii 9. Spośród licznych innych wydawnictw prawniczych typu encyklopedycznego na uwagę zasługuje wydana w latach 1931 1932 Podręczna Encyklopedia Handlowa. Wydawnictwo to miało charakter praktyczny, a ukazało się w trzech tomach w latach 1931 1932 w Poznaniu z inicjatywy Izby Przemysłowo-Handlowej w Poznaniu, nakładem Poznańskiej Spółki Wydawniczej. Tom 1 (A K, s. 1 546) zredagowali dr Stanisław Waschko i Bolesław Olszewicz, a dwa pozostałe (t. 2, K P, s. 550 1108; t. 3, P Ż, s. 1109 1566) sam Stanisław Waschko. Przedsięwzięciem niezwykle ambitnego i pracowitego asystenta na Wydziale Prawa UJP w Warszawie, a jednocześnie redaktora kilku czasopism prawniczych Adama Daniela Szczygielskiego była Encyklopedia Praktyki Prawniczej. Szczygielski objął też redakcję naczelną całości przedsięwzięcia, nakład realizowało zaś Wydawnictwo Prasa Prawnicza. W 1938 r. ukazał się tom pierwszy części pierwszej, pt. Prawo handlowe, o objętości XI + 597 stron, który w całości miał się składać z trzech tomów obejmujących ok. 1500 stron druku. Kolejne planowane zeszyty i tomy nie zdążyły się ukazać. 9 Szerzej zob. Z. Landau, Reyman Jan Edmund, (w:) Polski Słownik Biograficzny, t. XXXI, Kraków 1988, s. 217 219. 218