Niemiecka zdobyczna broń pancerna w służbie Ludowego Wojska Polskiego

ZAKRZEWSKI Bartosz 1 Niemiecka zdobyczna broń pancerna w służbie Ludowego Wojska Polskiego WSTĘP Ludowe Wojsko Polskie to nazwa nieoficjalna, choć używana powszechnie w stosunku do Wojska Polskiego utworzonego w 1943 r. w ZSRR, którego tradycje kontynuowała powojenna armia polska. Nazwa Ludowe Wojsko Polskie była powszechnie używana przez władze państwowe, piśmiennictwo, a nade wszystko propagandę Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, często z przymiotnikiem ludowe pisanym małą literą. Miało to na celu podkreślenie związku ówczesnej armii z panującym wówczas w kraju ustrojem robotniczo-chłopskim. Nie była to jednak nazwa obowiązująca. W latach 40-tych XX w. w oficjalnych dokumentach armia funkcjonowała jako Wojsko Polskie a następnie Siły Zbrojne Rzeczpospolitej Polskiej. Od 1952 r. do 1989 r. obowiązywała nazwa Siły Zbrojne Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Pewnego rodzaju usankcjonowaniem potocznej nazwy Ludowego Wojska Polskiego pisanego dużymi literami było używanie tego terminu w wielu oficjalnych publikacjach Ministerstwa Obrony Narodowej PRL [1, 7, 8], a także materiałach rocznicowych, odznaczeniach, medalach, proporcach, których tytuł brzmiał np. 20, 25, 30 lat Ludowego Wojska Polskiego. Także na jednostkach wojskowych widniały napisy, pisane z reguły wielkimi literami, Ludowe Wojsko Polskie. W czasach nam współczesnych wystarczy wpisać hasło Ludowe Wojsko Polskie na wielu popularnych portalach aukcyjnych by wyskoczyła wielka liczba medali i innych pamiątek z tamtych czasów, tak właśnie zatytułowanych. Przykładem takiego nazewnictwa są także książki specjalisty od tematyki broni pancernej Janusza Magnuskiego wydawane przez MON [5, 6, 7]. W publikacjach używał on nazwy Ludowe Wojsko Polskie także w tytułach opracowań [7]. Ludowe Wojsko Polskie było zatem nazwą nieoficjalną ale ogólnie przyjętą i powszechnie używaną, dlatego autor uznał, że także w tym artykule sformułowanie to jest zasadne. Struktura Ludowego Wojska Polskiego przez lata zmieniała się. W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że dzieliło się ono na wojska lądowe tzw. okręgów wojskowych, wojska lotnicze i marynarkę wojenną. Główną siłą uderzeniową wojsk lądowych PRL, stanowiły wojska pancerne i zmechanizowane. Podczas działań wojennych, jednostki pancerne współpracując z innymi wojskami, miały dokonywać głębokich włamań w ugrupowania nieprzyjaciela, oskrzydlając go i dezorganizując jego zaplecze. Wojska zmechanizowane z kolei były przygotowane do poruszania się po bezdrożach i do pokonywania przeszkód wodnych i były wyposażone w samochody pancerne, które miały przede wszystkim zadania pomocnicze m.in. zwiadowcze [13], działa samobieżne [12], transportery opancerzone i bojowe wozy piechoty, mające za zadanie wspomaganie piechoty na polu walki [14]. Podstawą i główną siłą uderzeniową wojsk pancernych PRL miały być jednak czołgi, przede wszystkim średnie, choć na wyposażeniu LWP znalazła się także nieduża liczba czołgów ciężkich [11]. Wszystkie rodzaje wojsk LWP pod koniec i tuż po zakończeniu wojny znalazły się w posiadaniu zdobycznego sprzętu wojennego państw osi. W artykule scharakteryzowano zdobyczną niemiecką broń pancerną. Jeszcze w trakcie a także kilka lat po zakończeniu II wojny światowej na wyposażeniu Ludowego Wojska Polskiego znalazła się niewielka liczba pojazdów zdobycznych państw osi, w tym przede wszystkim niemieckiej broni pancernej. Artykuł dotyczy niemieckiej broni pancernej zdobytej na Niemcach jeszcze w czasie trwania działań wojennych w latach 1943-1945 oraz używanej w 1 dr Bartosz Zakrzewski adiunkt w Instytucie Transportu Samochodowego w Warszawie, Sekcja Informacji Naukowej i Wydawnictw; e-mail: bartosz.zakrzewski@its.waw.pl 11557

Ludowym Wojsku Polskim w latach od 1945 r. do początku lat 50. XX wieku. Celem artykułu jest analiza, usystematyzowanie wiedzy i krótka charakterystyka niemieckiej zdobycznej broni pancernej która znalazła się na wyposażeniu LWP w trakcie i tuż po zakończeniu II Wojny Światowej. 1 NIEMIECKI SPRZĘT ZDOBYCZNY Jeszcze w trakcie działań wojennych Wojsko Polskie podległe Armii Czerwonej zdobyło wiele egzemplarzy niemieckich wozów bojowych, które Niemcy ze względu na uszkodzenia lub brak amunicji porzucili na polu walki lub w popłochu wycofując się. Ponieważ był to sprzęt nietypowy, do którego brakowało części zamiennych, liczba zdobytych egzemplarzy nie była duża, i tylko pojedyncze z nich wykorzystywano, oczywiście jeśli ich stan techniczny na to pozwalał. Przypadki ciągłego używania zdobycznych wozów bojowych były incydentalne choć oczywiście zdarzało się, że zdobyte w czasie walki pojazdy czasem używano w boju np. w czasie walk z partyzantką ukraińską w Bieszczadach. W efekcie w różnych jednostkach pancernych 1 i 2 Armii WP znalazł się zdobyty sprzęt niemiecki, który z różnych powodów m.in. poprzez brak odpowiedniego sprzętu dostarczanego ze Związku Radzieckiego, był potem używany przez żołnierzy polskich. Jednak ze względu na przypadkowość pozyskania i często dość szybką utratę np. poprzez awarie i brak części zamiennych, informacji o wykorzystaniu zdobycznych pojazdów należy szukać bardziej we wspomnieniach żołnierskich niż w oficjalnej ewidencji. W większości przypadków trudno określić jakie to były konkretnie typy i modele broni pancernej gdyż we wspomnieniach żołnierzy pojazdy te były przeważnie lakonicznie określane np. samochód pancerny, transporter opancerzony, pancerka itp. bez bliższej charakterystyki. Nie jest to dziwne gdyż żołnierze nie byli przecież specjalistami od sprzętu niemieckiego, a po latach głównym wątkiem ich wspomnień był przede wszystkim sam przebieg walk [2]. Część ze zdobycznych pojazdów była używana jeszcze w kilka lat po wojnie. I tak np. wiosną 1945 r. 24 batalion naprawy czołgów, który stacjonował wówczas niedaleko Świdwina wyremontował kilka zdobycznych pojazdów pancernych, które po wyposażeniu w zdobyczną amunicję przekazano na uzbrojenie 5 samodzielnemu dywizjonowi artylerii samobieżnej 6 Dywizji Piechoty (DP). Dywizjon ten nie posiadał przewidzianych dla niego dział SU-76 zatem nie mógł wziąć udziału w walkach. Także tuż po wojnie w czasie oczyszczania terenu z pozostałości wojny, zwłaszcza na ziemiach zachodnich, ewakuowano różne pojazdy niemieckie. Większość z nich trafiła na złom ale niektóre po kapitalnych remontach znalazły się jeszcze w służbie LWP chociażby jako wozy szkoleniowe [7]. 2 ZDOBYCZNE CZOŁGI 2.1 Średni czołg - Panzer IV Jedynym znanym czołgiem zdobytym na Niemcach, był średni czołg PzPkpfw - Panzerkampfwagen IV (Sd.Kfz.161 w skrócie Panzer IV), który był jednym z podstawowych typów czołgów Wehrmachtu. Do jesieni 1942 r. był najcięższym wozem pancernym służącym w Wehrmachcie. Początkowo był uzbrojony w krótkolufowe działo kalibru 75 mm, jednak pod wpływem doświadczeń wyniesionych ze starć z radzieckimi czołgami T-34 i KW-1 przezbrojono go w armaty długolufowe. Przez kilka miesięcy był najlepszym czołgiem państw Osi i jedynym, który mógł nawiązać równorzędną walkę z wozami alianckimi. Mimo pojawienia się cięższych maszyn Panter i Tygrysów Panzer IV (fot. 1) nigdy nie został przez nie wyparty z dywizji pancernych i do końca wojny był podstawowym czołgiem niemieckim [3, 4]. 11558

Fot. 1. PzKpfw IV Ausf. F z działem 75 mm KwK 40 w United States Army Ordnance Museum [16] Jego produkcja seryjna rozpoczęła się w 1937 r. i do końca wojny wyprodukowano ponad 8,5 tysiąca (inne dane mówią o 9273 egzemplarzach) pojazdów tego typu w różnych wersjach uzbrojenia, wyposażenia itp. Podwozie tego czołgu zostało przez Niemców wykorzystywane do budowy różnego rodzaju wozów bojowych. W czasie wojny był on także dostarczany armiom sprzymierzonym z Niemcami. Używali ich między innymi Węgrzy (52 egzemplarze), Rumuni (100 egzemplarzy), Bułgarzy (52 egzemplarze), Finowie (15 egzemplarze) i Hiszpanie (20 egzemplarzy). Prawdopodobnie kilka sztuk trafiło również do Chorwacji i Turcji. Nieznana liczba tych wozów została przejęta w toku działań wojennych przez Sowietów. Część z nich była wykorzystywana w roli przynęty, by zwabić przeciwnika w pułapkę, natomiast inne przebudowano na samobieżne działa SU-76I lub SG-122A. Pewna liczba czołgów służyła także po zakończeniu wojny, m.in. w Bułgarii, Jugosławii, Finlandii, Egipcie, Hiszpanii, Jordanii, Turcji i Polsce. 17 egzemplarzy z armii syryjskiej wzięło udział w wojnie sześciodniowej w 1967 r. Na stanie uzbrojenia wojsk pancernych Ludowego Wojska Polskiego znalazł się jeden zdobyczny egzemplarz tego pojazdu w wersji J pochodzący z ostatniej serii produkcyjnej. Pojazd ten został zdobyty przez polskich żołnierzy w marcu 1945 r. i naprawiony w 24 batalionie naprawy czołgów. Już po zakończeniu wojny, po gruntownym remoncie, przekazano go 5 dywizjonowi artylerii samobieżnej 6 DP. Na stanie tego oddziału pozostawał do 5 października 1945 r., po czym został przekazany 3-mu szkolnemu pułkowi czołgów. Dalsze jego dzieje niestety nie są znane. 3 ZDOBYCZNE DZIAŁA SAMOBIEŻNE 3.1 Lekkie przeciwpancerne działo samobieżne - Hetzer Wśród zdobycznej broni pancernej znajdowały się także działa samobieżne [12]. Lekkie przeciwpancerne działo samobieżne Hetzer ( Podżegacz ) z lat II wojny światowej było budowane na podwoziu czechosłowackiego przedwojennego czołgu LT-38. Po zajęciu Czechosłowacji w 1938 r. przez Niemców został on nazwany PanzerKampfWagen 38(t). Pojazd ten był używany przez Wehrmacht jako niszczyciel czołgów. Jego największymi zaletami były: łatwość produkcji, niska sylwetka i silnie pochylone płyty pancerza, co sprzyjało odbijaniu nieprzyjacielskich pocisków. Głównym minusem było stosunkowo słabe działo 75 mm PaK 39 L/48. Niemcom udało się wykorzystać podwozie PzKpfw 38(t) do taniej masowej produkcji pojazdu, który był dość skuteczny w ostatnich dwóch latach wojny. Od kwietnia 1944 r. do końca wojny w maju 1945 r. Niemcy wybudowali 2584 egzemplarze tego pojazdu, głównie w czeskich zakładach 11559

Škody. Do lat 50. XX w. produkcję tych pojazdów kontynuowała Czechosłowacja (pod nazwą ST-1). Pewna liczba dział Hetzer służyła także do lat 70. w armii Szwajcarii (jako G-13). Z ciekawostek warto nadmienić, że 2 sierpnia 1944 r. egzemplarz niemieckiego niszczyciela czołgów Hetzer został zdobyty przez Powstańców Warszawskich (fot. 2). W czasie ich ataku zginęła jego niemiecka załoga, a pojazd został nadpalony. Zdobyczne działo otrzymało powstańczą nazwę Chwat. Przez krótki czas Chwat był wbudowany w barykadę na ul. Szpitalnej, po czym został naprawiony. Nie został jednak użyty bojowo z powodu wiążącej się z tym konieczności rozbiórki barykad. Był garażowany w budynku Poczty Polskiej na ul. Świętokrzyskiej, gdzie został zasypany na skutek zniszczenia budynku. Po wojnie Chwat został wydobyty podczas odgruzowywania budynku Poczty Polskiej i przetransportowany do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. W 1950 r. został zezłomowany na polecenie władz komunistycznych [2, 9]. Fot. 2. Zdobyty przez Powstańców Warszawskich Chwat", niemieckie działo pancerne typu Jagdpanzer 38(t) Hetzer"[17] Trzy egzemplarze Hetzera znalazły się także na wyposażeniu Ludowego Wojska Polskiego. Na przełomie marca i kwietnia 1945 r. polski 24 batalion naprawy czołgów wyremontował je po czym już po zakończeniu działań wojennych przekazano je 5 dywizjonowi artylerii samobieżnej 6 DP. W ewidencji dywizjonu figurowały one jako działa samobieżne T-38 (75 mm). 5 października 1945 r. zdobyczne Hetzery przekazano do 3-go szkolnego pułku czołgów gdzie miały służyć m.in. do nauki jazdy. Ich dalsze koleje losy niestety nie są znane. 3.2 Średnie działo samobieżne - Sturmgeschutz 40 (Sd.Kfz.142) Na wyposażeniu LWP znalazło się po wojnie także średnie działo samobieżne Sturmgeschutz 40 nazywane też Stug III (fot. 3). Było ono zbudowane na podwoziu czołgu Panzerkampfwagen III i przeznaczone do wsparcia piechoty. Po wyposażeniu go w armatę o dłuższej lufie było przeznaczone także do walki z czołgami nieprzyjaciela. Produkcję seryjną tego pojazdu rozpoczęto w 1940 r. i kontynuowano do końca wojny. Powstało wiele odmian tego działa oznaczonych jako: A, B, C, D, E, F, F/8 i G. Różniły się one rodzajem uzbrojenia, masą, opancerzeniem itp. W Wehrmachcie znalazły się one na wyposażeniu samodzielnych baterii i kompanii dział szturmowych, przydzielanych do jednostek piechoty lub pancernych. Następnie Niemcy tworzyli brygady dział szturmowych i kompanie dział z czołgami zdalnie sterowanymi. Pojazdy pancerne z rodziny Sturmgeschütz były dość tanie w produkcji w porównaniu ze współczesnymi im czołgami i do końca wojny powstało ponad 10,5 tysiąca egzemplarzy w różnych wersjach (choć J. Magnuski podaje liczbę 9619 egzemplarzy pojazdu tego typu [7]). 11560

Fot. 3 StuG III w Muzeum Czołgów w Parola w Finlandii [18] Działa pancerne StuG III znajdowały się w wyposażeniu wyodrębnionych jednostek artylerii szturmowej Wehrmachtu. Były to początkowo bataliony, a później brygady dział szturmowych. Miały je także oddziały wsparcia w związkach pancernych. Niejednokrotnie służyły do łatania dziur w ich uzbrojeniu. Z powodu braku czołgów, zwłaszcza pod koniec wojny, niektóre niemieckie oddziały pancerne przezbrajano w te działa. Ze zdobycznych dział samobieżnych Sturmgeschutz 40 (nazywanych przez Sowietów Artsturm) polski 24 batalion naprawy czołgów LWP wyremontował i oddał do użytku trzy egzemplarze tego pojazdu w wersji G (Sd.Kfz.142/1), a zatem ostatniej wersji produkcyjnej (StuG 40 Ausf. G był produkowany w latach 1942-45 i ogółem oddano do użytku 7893 egzemplarzy tej wersji pojazdu). Tuż przed zakończeniem wojny pod koniec kwietnia 1945 r. przekazano je 5 dywizjonowi artylerii samobieżnej 6 DP. Tam figurowały one w dokumentacji jako działa samobieżne T-3 (75 mm). Po zakończeniu działań wojennych były one wykorzystywane do szkolenia nowopowołanych żołnierzy. Ich dalszy los pozostaje nieznany. Po zakończeniu II wojny światowej kilkanaście wyremontowanych rumuńskich StuG 40 zostało sprzedanych do Egiptu i Syrii. Wzięły one udział w armiach tych państw w konfliktach z Izraelem w 1956 r. i wojnie sześciodniowej 1967 r. 4 ZDOBYCZNE TRANSPORTERY OPANCERZONE 4.1 Transporter opancerzony - Sd.Kfz. 251 (HL KI 6p) Na uzbrojeniu Ludowego Wojska Polskiego znalazły się także niemieckie zdobyczne półgąsienicowe transportery opancerzony Mittlerer Schützenpanzerwagen Sd.Kfz.251 (m.spw SdKfz.251). Był to podstawowy transporter opancerzony Wehrmachtu w czasie II wojny światowej, na bazie którego konstruowano także inne pojazdy bojowe. Transporter ten był przewidziany dla oddziałów zmechanizowanych i w różnych wersjach wyposażonych w specjalistyczne uzbrojenie do wielu innych celów. Prototypy w oparciu o podwozie trzytonowego półgąsienicowego ciągnika artyleryjskiego Hkl 6 skonstruowanego przez firmę Hanomag zbudowano w latach 1937-1938. Był budowany w czterech modelach produkcyjnych, od A do D, oraz 22 wersjach, z których podstawową i najliczniejszą stanowił transporter opancerzony Sd.Kfz.251/1. Wersja A była pierwszą wersją produkcyjną, wytwarzaną do 1940 r. Model B miał inne mocowanie i tarczę dla karabinu maszynowego, inne rozmieszenie schowków dla amunicji i przewożonego towaru. W modelu C zastosowano nową, jednoczęściową blachę pancerną chroniącą przód silnika, podniesiono błotniki pojazdu, inaczej rozmieszczano nawiewy powietrza, oraz foteli załogi i schowków oraz. Model D otrzymał nowy, uproszczony typ opancerzenia, i zasobniki wpisane w obrys kadłuba. Istniały 23 oficjalne odmiany Sd.Kfz.251 i wiele lub improwizowanych wersji półoficjalnych, w sumie około 30 wersji specjalistycznych. W latach 1939-1945. wyprodukowano łącznie ponad 15 tys. 11561

pojazdów wszystkich wersji w niemieckich zakładach: Hanomag, MNH, Schichau, Wiemag, Weserhutte, Deutsche Werke, Büssing-NAG i Borgward. Po II wojnie światowej pojazd był produkowany w dalszym ciągu w zakładach Skoda jako transporter opancerzony OT-810 i pozostawał na wyposażeniu armii czechosłowackiej do lat 80. Pojazdy te wyposażano w silniki dieslowskie firmy Tatra W czasie Powstania Warszawskiego żołnierze Armii Krajowej zdobyli dwa transportery opancerzone tego typu. Jeden został zdobyty 7 sierpnia 1944 r. na placu Zamkowym i nazwany przez Powstańców Starówka. Drugi niemiecki transporter opancerzony SdKfz. 251 został zdobyty przez Powstańców na Powiślu przez żołnierzy ze zgrupowania Krybar. Wóz początkowo otrzymał nazwę Jaś, zmieniona później na Szary Wilk, który brał udział w atakach powstańczych na Uniwersytet [9] (Fot. 4). Fot. 4 Niemiecki transporter opancerzony SdKfz 251 zdobyty przez powstańców z VIII zgrupowanie Krybar przy Alei Na Skarpie dnia 14.VIII.1944 od 5-tej dywizji SS Viking [19] W czasie wojny różne oddziały LWP zdobyły wiele tych transporterów. Niektóre z nich, o ile nie były zniszczone, jeszcze w czasie trwania walk zwracano przeciwko ich dotychczasowym właścicielom. Część w ogóle nie weszła do ewidencji wojskowej. 24 batalion naprawy czołgów jeden ze zdobycznych egzemplarzy pierwszej serii produkcyjnej po naprawie przekazał 5 dywizjonowi artylerii samobieżnej 6 DP. Pojazd ten pozostawał na służbie do końca 1945 r. 11 marca 1945 r. żołnierze 7 dywizjonu artylerii samobieżnej zdobyli dwa lekko uszkodzone transportery uzbrojone w działka. Szybko doprowadzono je do stanu używalności i zaopatrzono w zdobyczną amunicję, po czym wymalowano na nich białe orły piastowskie. 21 kwietnia 1945 r. zdobyczne transportery SD.Kfz. 251 wzięły udział w działaniach bojowych dywizjonu pod Grünthal wspólnie z ułanami z 1 Brygady Kawalerii. Po ich wyeksploatowaniu dywizjon porzucił te wozy w dniu zakończenia wojny 8 maja 1945 r. pod miejscowością Basdorf. Pod koniec wojny także 1 batalion rozpoznawczy naprawił dwa zdobyczne niemieckie transportery, wyposażone w 28 mm działa przeciwpancerne. Pojazdy te pozostały na stanie batalionu do jesieni 1945. Wiele innych zdobycznych transporterów było wykorzystywanych w jednostkach LWP po wojnie, z których większość trafiła na złom, a część na użytek władz cywilnych. Jeden lub dwa z nich były wykorzystywane do końca lat 40.-tych XX w. do oczyszczania Warszawy. 4.2 Transporter opancerzony - Sd.Kfz. 250 (D7p) W jednostkach LWP znalazł się także zdobyczny niemiecki półgąsienicowy transporter opancerzony Sd.Kfz.250, którego pełna nazwa brzmiała Leichter Schützenpanzerwagen Sd.Kfz.250 (le.spw SdKfz.250). W czasie II wojny światowej był on używany przez Wehrmacht i niektóre armie sojuszników III Rzeszy. Po udanym konstrukcyjnie transporterze Sd.Kfz.251 dowództwo Wehrmachtu zamówiło bardzo podobny pojazd przeznaczony dla oddziałów rozpoznawczych. Był on 11562

o wiele lżejszy od swego poprzednika (2,8-3,5 tony). Prototypy pojazdu zbudowano w latach 1939-1940 w firmie Demag oraz Büssing-NAG na bazie półgąsienicowego ciągnika artyleryjskiego. Jego produkcję rozpoczęto w czerwcu 1940 r. w dwóch wersjach produkcyjnych (starszej i nowszej) oraz kilkunastu odmianach. Transporter budowano z dwiema wersjami kadłuba: tzw. stara (Alt) z podciętymi, łamanymi burtami i łamaną przednią płytą kadłuba wytwarzaną do 1943 r. i nową (Neu) uproszczoną, z płaskimi burtami i płaską przednią płytą kadłuba (wzorowano się na Sd.Kfz.251 Ausf. D). Model posiadał również wbudowane zasobniki (fot. 5). Transportery napędzane były sześciocylindrowymi silnikami gaźnikowymi Maybach HL 42 TRKM o pojemności 4,2 l i mocy 73,6 kw (100 KM), co umożliwiało osiągnięcie prędkości 65 km/h na drodze. Zasięg pojazdu wynosił 320 km (na drodze). Grubość blach opancerzenia przedniej części wynosiła 14,5 mm, boków 8 mm. Pojazd miał odkryty od góry przedział bojowy oraz pojedyncze drzwi w tylnej płycie kadłuba. Standardowe uzbrojenie składało się z jednego karabinu MG 34. Fot. 5 Niemiecki transporter opancerzony Sd.Kfz.250 w jednym z miast na Łotwie, czerwiec 1941 r. [20] Do końca wojny zbudowano 7326 egzemplarzy tych pojazdów w tym 4250 egzemplarzy starszego modelu i 2378 egzemplarzy zmodernizowanego modelu, 413 egzemplarzy w modelu SD.Kfz.252 specjalnie przeznaczonym do przewozu amunicji oraz 285 egzemplarzy SD.Kfz.253 (wóz obserwacyjny oddziałów artylerii szturmowej). Podobnie jak w przypadku swego poprzednika istniało ponad 20 wersji specjalistycznych tych pojazdów. Sd.Kfz 250/1 zaprojektowany jako lekki transporter opancerzony piechoty był najczęściej wykorzystywany do przewożenia czterech żołnierzy i prowadzenia zwiadu. Jego dwa karabiny MG 34 i lekki pancerz zapewniał pewną ochronę przed napotkanym wrogiem. Przewoził również przeszło 2000 sztuk amunicji. Był on wykorzystywany głównie w dywizjach pancernych i grenadierów pancernych. Zdobyczne pojazdy były w niewielkich liczbach używane przez Armię Czerwoną i Ludowe Wojsko Polskie, głównie w jednostkach rozpoznawczych. Zwiadowcy 13 pułku artylerii samobieżnej pomiędzy marcem i majem 1945 r. używali zdobycznego transportera SD.Kfz.250/10 z armatą przeciwpancerną 37 mm. Zdobyty transporter z namalowanym białym orłem i numerem taktycznym 10 był wykorzystywany w działaniach bojowych. Ponieważ w oficjalnej ewidencji pułku nie figurował - jego dalsze losy powojenne są trudne do ustalenia. 4.3 Transporter opancerzony - EPA W 5 Samodzielnym Dywizjonie Artylerii Samobieżnej LWP znalazł się także gąsienicowy, improwizowany transporter opancerzony określany mianem EPA. Nazwa pochodziła prawdopodobnie od nazwy silnika. W Wehrmachcie tego typu pojazdy służyły jako samobieżne działa 11563

przeciwpancerne, niszczyciele czołgów: Panzerjäger 38 (t) lub Märder III. Pojazdy te służyły do zwalczania czołgów przeciwnika głównie na froncie wschodnim. Z jednego zdobycznego pojazdu w Ludowym Wojsku Polskim zdjęto armatę razem z tarczą pancerną i tym samym stworzono improwizowany transporter opancerzony. W przedziale bojowym mógł on przewozić sześciu żołnierzy lub amunicję i zaopatrzenie. W 5 Samodzielnym Dywizjonie Artylerii Samobieżnej służył on do jesieni 1945 r. a jego dalsze perypetie niestety nie są znane. WNIOSKI Wszystkie ze scharakteryzowanych w artykule pancernych pojazdów zdobycznych zostały przekazane Ludowemu Wojsku Polskiemu przez naszego wielkiego brata - Związek Radziecki lub zdobyte przez polskich żołnierzy w czasie walk z wojskami III Rzeszy. Działo się to jeszcze w trakcie lub tuż po zakończeniu działań wojennych. Nie były to duże liczby pojazdów z reguły kilka egzemplarzy. W założeniu dowództwa wojsk Układu Warszawskiego polskie siły zbrojne w tym siły pancerne LWP były oparte przede wszystkim na broni pancernej wyprodukowanej u naszego sąsiada w ZSRR a zdobyczny sprzęt niemiecki, który zresztą występował incydentalnie został wycofany z użycia do początku lat 50. XX w. W czasach nam współczesnych zachowane egzemplarze tych czołgów to rodzynki. Na terenie Polski znajduje się jeden jedyny czołg Panzerkampfwagen IV. Był zakopany na terenie lotniska Kluczewo niedaleko Stargardu Szczecińskiego. Został odkryty w kwietniu 2011 r. Czołg wydobyto i przekazano do konserwacji. Zdobyta na Niemcach broń pancerna służąca później w LWP to niewątpliwie interesujące, warte zaprezentowania pojazdy, na trwałe związane z historią Wojska Polskiego lat powojennych i historią polskiej powojennej motoryzacji. Artykuł został opracowany w ramach pracy badawczej nr 6038/ITS pt. Modyfikacja strony Wirtualnego Muzeum Motoryzacji Instytutu Transportu Samochodowego Streszczenie Pod koniec i po zakończeniu II Wojny światowej na stan uzbrojenia Ludowego Wojska Polskiego trafiła pewna liczba zdobycznych pojazdów pancernych walczących dotychczas w armii niemieckiej. W artykule zdefiniowano, a następnie opisano niemiecką broń pancerną, która znalazła się na wyposażeniu Ludowego Wojska Polskiego w latach powojennych, a zatem średni czołg Panzer IV, lekkie działo samobieżne Hetzer, średnie działo samobieżne StuG 40 oraz zdobyczne transportery opancerzone Sd.Kfz. 250 i 251 oraz EPA. Zdobyczna niemiecka broń pancerna znalazła się na wyposażeniu LWP, w niewielkiej liczbie z reguły pojedynczych egzemplarzy. Część, np. transporter opancerzony EPA, była przerabiana w polskich warsztatach wojskowych i dostosowywana do służby w armii polskiej. Stanowią one interesujący epizod rozwoju myśli technicznej, w tym zwłaszcza techniki wojskowej, z którego w ograniczonym stopniu czerpali też polscy konstruktorzy. Captured German armor in the service of the Polish People's Army Abstract Towards the end and after the end of World War II Polish People's Army inherited a number of captured armored vehicles fighting hitherto in the German army. The article defines and describes the German armored weapons which were on the equipment of the Polish Army in the postwar years, such as the medium Panzer IV tank, light self-propelled Hetzer gun, the medium self-propelled StuG 40 gun and captured armored personnel carriers Sd.Kfz. 250, 251 and EPA. Captured German armor was on the equipment of LWP, in a small numbers, usually single examples. Some, e.g. an armored EPA personal carrier was modified at the Polish military workshops and adapted to serve in the Polish army. They represent an interesting episode of the development of technical thought, especially military technology, which inspired, to a limited extent, Polish designers. BIBLIOGRAFIA 1. Ludowe Wojsko Polskie 1943-1973. pr. zb., Wyd. MON, Warszawa 1974. 11564

2. Kamiński A.A., Szczerbicki T., Samochody pancerne i transportery opancerzone Wojska Polskiego 1918-1950, Oficyna Wydawnicza Alma-press, Warszawa 2010. 3. Kuchciak M., Panzerkampfwagen IV: wersje krótkolufowe, Technika Wojskowa Historia, nr specjalny 3/2014, ss. 16-29. 4. Kuchciak M., Panzerkampfwagen IV: wersje długolufowe, Technika Wojskowa Historia, nr specjalny 4/2014, ss. 4-19. 5. Magnuski J., Wozy bojowe, Wyd. MON, Warszawa 1959. 6. Magnuski J., Wozy bojowe 1914-1964, Wyd. MON, Warszawa 1964. 7. Magnuski J., Wozy bojowe LWP 1943-1983. Wyd. MON, Warszawa 1985. 8. Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej. Ludowe Wojsko Polskie 1943-1945, pr. zb., Wyd. MON, Warszawa 1973. 9. Replewicz M., Pancerna ferajna. Pojazdy Powstania Warszawskiego, Classic Auto nr 95, sierpień 2014, ss. 22-24. 10. Skotnicki M., Pojazdy Wojska Polskiego Front Wschodni 1943-1945. Malowanie i oznakowanie, Wyd. AJaKS - Książki militarne, Warszawa b.d. 11. Zakrzewski B., Czołgi ciężkie Ludowego Wojska Polskiego 1943-1989, w: Logistyka nr 4/2014. 12. Zakrzewski B., Działa samobieżne Ludowego Wojska Polskiego, Autobusy: Technika, Eksploatacja, Systemy Transportowe, Instytut Naukowo-Wydawniczy SPATIUM sp. z o.o., Nr 3/2013, ss. 801-817. 13. Zakrzewski B., Samochody pancerne Ludowego Wojska Polskiego 1943-1990. Technika Transportu Szynowego, Instytut Naukowo-Wydawniczy TTS Sp. z o.o, nr 10/2013, ss. 135-149. 14. Zakrzewski B., Transportery opancerzone i bojowe wozy piechoty Ludowego Wojska Polskiego 1943-1990 Logistyka nr 2/2014. 15. Zbiory fotograficzne i graficzne B. Zakrzewskiego. 16. http://pl.wikipedia.org/wiki/plik:panzer_iv_1.jpg (z dn. 23.9.2014) 17. http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ee/warsaw_uprising_-_chwat.jpg (z dn. 23.9.2014) 18. http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b2/stug_iii_parola_1.jpg (z dn. 23.9.2014) 19. http://commons.wikimedia.org/wiki/file:warsaw_uprising_-_captured_sdkfz_251_(1944).jpg (z dn. 23.9.2014) 20. http://pl.wikipedia.org/wiki/plik:bundesarchiv_bild_101i-009-0869-21,_russland- Nord,_Vormarsch_durch_Lettland.jpg (z dn. 23.9.2014) 11565