Antropogeneza i człowiek - Jako gatunek biologiczny

Definicja Antropogeneza (z języka greckiego anthropos - człowiek, genesis - początek) - filogeneza człowieka, historia rodowa człowieka i człowiekowatych; całokształt procesów ewolucyjnych, które doprowadziły drogą stopniowych zmian struktury genetycznej gatunku do przekształcenia się populacji przedludzkich w populację Homo sapiens.. Tak brzmi "zimna", encyklopedyczna definicja zaczerpnięta ze słownika antropologicznego. Czy odpowie na nurtujące nas "od zawsze" pytania: skąd pochodzimy? - ile lat istniejemy? - kim byli nasi przodkowie? - co robili, jak Ŝyli?

Podział istot przedludzkich Autralopitek Homo habilis Homo erectus Homo neanderthalensis Homo sapiens

Australopitek Australopiteki - najstarsze istoty przez większość naukowców zaliczane do podrodziny człowiekowatych Homininae; czasem teŝ umieszczane w samodzielnej podrodzinie Australopitecithecinae. śyły 4,5-2 mln lat temu (wczesny plejstocen), początkowo w Afryce Wschodniej, na terytorium Wielkich Rowów Afrykańskich (Great Rift Valley) - tam naukowcy doszukują się kolebki ludzkości - później takŝe w Afryce Południowej i Środkowej. Charakteryzowały się masywną szczęką, mocnym uzębieniem, ale juŝ krótkimi kłami - umoŝliwiało to poziomy ruch trący i świadczy o przewadze twardego pokarmu roślinnego. Posiadały stopy o nieprzeciwstawnym paluchu (jak u człowieka), były przystosowane do chodzenia w pozycji pionowej.

Homo habilis Homo habilis (człowiek zręczny) - hominid z Afryki wschodniej, Ŝyjący 2,5-1 mln lat temu. Miał od ok. 100 do ok. 125 cm wzrostu i 45 kg masy. Czaszka H. habilis charakteryzuje się pojemnością 750-800 cm3, silnym wysklepieniem, drobnym uzębieniem, zbliŝonym morfologicznie do Homo sapiens.. Nazwa "człowiek zręczny" została mu nadana, poniewaŝ uznano go za twórcę narzędzi kamiennych znalezionych w złoŝach sprzed 1,8 mln lat. Do gatunku tego niektórzy badacze zaliczają teŝ Homo rudolfensis. australopitek, którego najstarsze znane szczątki datowane są na 3,6 mln lat. Znaleziono je w Etiopii i Tanzanii. Miał szeroką miednicę, wysklepioną stopę, paluch u stopy zrównany z innymi palcami, kciuk przeciwstawny, ramiona były długie, a pojemność mózgu wynosiła ok. 600 cm2. A. afarensis był roślinoŝercą o niskiej, krępej budowie.

Homo erectus Homo erectus (Człowiek wyprostowany) syn. pitekantrop (Homo erectus syn. Pithecanthropus erectus) - gatunek człowiekowatych uznawany za przodka człowieka współczesnego. śył przypuszczalnie od około 2 milionów do 300 tysięcy lat temu. W porównaniu do Homo habilis miał mniej spłaszczone czoło i mniejsze zęby. Posiadał mózg o wielkości około 3/4 mózgu człowieka współczesnego. Wzrost od 130 do 170 cm. Pitekantrop miał niewielką pojemność puszki mózgowej, masywną Ŝuchwę bez bródki, niskie, cofnięte czoło z prostoliniowym zarysem grubych wałów nadoczodołowych i potęŝne kłykcie potyliczne zestawiające czaszkę z kręgosłupem. Pitekantrop poruszał się w postawie wyprostowanej. Posługiwał się on prymitywnymi narzędziami kamiennymi. Budował szałasy. Jako jeden z pierwszych człowiekowatych polował i Ŝywił się większymi zwierzętami. Na pewnych stanowiskach archeologicznych związanych z Homo erectus (między innymi na terenie Francji i Chin) znaleziono ślady wskazujące na kontrolowane uŝycie ognia, ale wydaje się, Ŝe nie była to często spotykana umiejętność.

Neandertalczyk (Homo sapiens neanderthalensis Rekonstrukcja wyglądu neandertalczyka w Neanderthal Museum, Mettman Rekonstrukcja wyglądu neandertalskiej kobiety z Neanderthal Museum, Mettman Neandertalczyk (Homo sapiens neanderthalensis,, człowiek neandertalski) - podgatunek człowieka rozumnego; ostatnio coraz częściej uwaŝany za osobny gatunek H. neanderthalensis.. śył w środkowym plejstocenie. Kulturę europejskiego odłamu neandertalczyków określa się jako kulturę mustierską. Prawdopodobnie wywodził się od Homo heidelbergensis lub gatunku z nim blisko spokrewnionego. Neandertalczycy posiadali duŝe mózgi i zamieszkiwali zachodnią Azję i Europę przez ponad 200 tys. lat, w okresie duŝych wahań klimatycznych, wykazywali przystosowania do zimnego klimatu. Jedna z hipotez na temat ich wyginięcia mówi, Ŝe nie wytrzymali presji konkurencyjnej ze strony człowieka. Trwają spory czy neandertalczycy mogli się krzyŝować się ze współczesnymi sobie (Homo sapiens). Analiza zmienności mitochondrialnego DNA człowieka współczesnego i porównanie jej z sekwencjami DNA mitochondrialnego neandertalczyków wskazuje, Ŝe współczesne populacje ludzkie nie zawierają genów neandertalczyka. To silnie wskazuje, Ŝe neandertalczyk był osobnym, rozumnym gatunkiem ludzkim, lecz nie stanowi argumentu rozstrzygającego. Jednym z pierwszych dowodów istnienia neandertalczyka był wykopany w 1856 roku w niemieckim Neanderthalu niekompletny szkielet istoty podobnej do człowieka, ale o cięŝkiej budowie i grubym wale nadoczodołowym. Była to niewątpliwie istota człowiekowata, jednakŝe tak wybitnie róŝniąca się od człowieka współczesnego, Ŝe uznano ją za znacznie bardziej od niego pierwotną. Przyrodnicze ksiąŝki z tego okresu pełne są artystycznych rekonstrukcji ukazujących neandertalczyków jako istoty włochate i ocięŝałe, niewiele róŝniące sie wyglądem od małp, o tępym wyrazie twarzy. Człowiek z Neandertalu praktykował pochówek rytualny swych zmarłych. We Francji, w grocie La Chapelle-aux- Saints odkryto płytki grób ze szkieletem w pozycji embrionalnej, pokrytym czerwoną ochrą. Obok ciała pozostawiono: narzędzia, kwiaty, jajka i mięso. Świadczy to o początkach wiary w Ŝycie pozagrobowe i istnieniu praktyk religijno-magicznych

Homo sapiens Homo sapiens sapiens (człowiek rozumny, AMH = "anatomically modern humans"), to nazwa stosowana do wszystkich późniejszych form Homo,, które zdecydowanie odbiegają od Homo erectus - ostatnio coraz częściej zawęŝana tylko do ludzi anatomicznie nowoczesnych, a więc Ŝyjących współcześnie i ich niedawnych przodków, określanych w Europie mianem kromaniończyków (od francuskiego schroniska skalnego Abri Cro- Magnon). Homo sapiens róŝni się anatomicznie wykształceniem guzowatości bródkowej na Ŝuchwie, cofniętą, pionową twarzoczaszką, zanikiem wałów nadoczodołowych, wysoko wysklepioną mózgoczaszką oraz delikatną budową szkieletu i wyŝszym wzrostem. Jego głównym atutem jest wysoko rozwinięty, sprawny mózg (1200-15001500 cm3) i zdolność do artykułowanej mowy. Człowiek cechuje się duŝą inteligencją i wysokim stopniem rozwoju psychicznego, posługuje się mową, podlega ciągłej ewolucji kulturowej, której motorem jest zdolność abstrakcyjnego myślenia i świadomego, celowego podejmowania decyzji, a takŝe rozwój pracy przy ciągłym doskonaleniu narzędzi, co sprzyjało daleko idącemu rozwojowi współŝycia w społeczeństwie.

Drzewo rodowe

Rekonstrukcja sylwetki

Swoiste cechy gatunkowe człowieka Pionowa postawa ciała i chód dwunoŝny (utrata chwytności w stopach) Esowate wygięcie kręgosłupa (amortyzujące wstrząsy) Przesuniecie pod czaszkę otworu potylicznego Przebudowa miednicy Zmiany w biologii rozrodu: spowolnienie rozwoju osobniczego (ontogenezy) oraz skrócenie ciąŝy Delikatniejsze uzębienie mniejsze szczeki o parabolicznym luku zębowym, mniej wydatne kły śuchwa człowieka ma wyraźnie wykształconą bródkę łuki brwiowe uległ zanikowi Większy mózg Redukcja owłosienia ciała Większy wzrost

Porównanie człowieka ze szympansem Cecha Postawa ciała Poruszanie się Owłosienie ciała Czaszka Uzębienie Kręgosłup Klatka piersiowa Kończyna górna Kończyna dolna Miednica Odżywianie się Rozwój osobniczy Mózg Człowiek pionowa lokomocja dwunożnana w większo kszości zanikło silnie rozwinięta część mózgowa kły nie wystają poza linię zgryzu esowato wygięty spłaszczona grzbieto-brzuszniebrzusznie znacznie większy zakres ruchów niż u małp i istot przedludzkich kciuk w pełni przeciwstawny funkcja podporowa (trzy punkty podparcia, stopa niepłaska), palce skrócone, paluch nieprzeciwstawny szeroka, krótka; środek ciężkości na kości krzyżowej wszystkożemy dziecko jest długo całkowicie zależne od rodziców współcześnie średnio 1400 cm3, silnie rozwinięta kora mózgowa mózg znacznie powiększa swą wielkość już po urodzeniu Małpy człekokształtnetne nie pionowa z użyciem kończyn górnych silne silnie rozwinięta część twarzowa kły wystają poza linię zgryzu łukowato wygięty walcowata lub spłaszczona bocznie zakres ruchów mniejszy w związku zku z rolą podporową kciuk nie w pełni przeciwstawny stopa zupełnie płaska w związku zku z funkcją chwytną, palce długie, paluch przeciwstawny; kończyna dość krótka niezbyt szeroka i dłuższa; środek ciężkości na kości łonowej zasadniczo roślinożerne potomstwo uniezależnia nia się stosunkowo szybko u małp człekokształtnych: tnych: ok. 400-500 cm3 u dorosłych mózg jest niewiele większy niż u nowo narodzonych Mowa (język) Obróbka narzędzi ośrodek węchu zredukowany istnieje wyrób i przechowywanie narzędzi, dostosowanych do zamierzonego celu ośrodek węchu dość dobrze rozwinięty nie występuje na ogół nie występuje (jako narzędzia bywają stosowane gotowe przedmioty)

Rasy i odmiany człowieka Rasa czarna negroidalna Afrykańska Autralijska Melanezyjska Biała kaukazoidalna Europejska Induska śółta mongoidalna Azjatycka Polinezyjska Mikropolinezyjska Amerykańskoindiańska

RASA BIAŁA (KAUKAZOIDALNA) Rasa Umiejscowienie geograficzne Charakterystyka Europejska Induska rdzenna ludność Europy, zachodniej Azji i Afryki Pn.; obecnie także napływowa ludność obu Ameryk, Australii, Nowej Zelandii i Afryki Pd. rdzenna ludność Indii i Pakistanu skóra różowobiala lub żółtawobiala; włosy proste lub kręcone, jasne lub ciemne; stosunkowo najsilniejszy zarost u mężczyzn; nos wąski, średniej wielkości lub wysoki; oczy niebieskie do czarnych; silnie rzeźbiony profil twarzy; usta stosunkowo wąskie rysy twarzy jak rasy europejskiej, ale znacznie ciemniejszy (żółtobrązowy) kolor skóry; oczy ciemne

ODMIANA ŻÓŁTA (MONGOLOIDALNA) Azjatycka Rasa Polinezyjska Mikronezyjska Amerykańsko- indiańska Umiejscowie -nie geograficzne ludność tubylcza Azji oprócz Indii i Bliskiego Wschodu rdzenna ludność wysp Pacyfiku od N. Zelandii do Hawajów rdzenna ludność wysp zach. części Pacyfiku, na pn. od równika ludność tubylcza obu Ameryk (z wyłączeniem Eskimosów) Charakterystyka skóra żółtawobiala lub brązowożółta; proste, ciemne, grube włosy; profil twarzy zwykle płaski; często gruba podścióika tłuszczowa w pobliżu powiek i wystających kości policzkowych; skóra żółtawa lub jasnobrązowa; wzrost stosunkowo wysoki; krótka głowa; dość szeroka twarz z szerokim nosem; oczy zwykle ciemne; włosy proste bądź kręcone, ciemne skóra żółtawobiala lub jasnobrązowa, wzrost raczej wysoki, głowa stosunkowo długa ciepłożółty lub czerwonawy kolor skóry; włosy proste, na ogól ciemne

ODMIANA CZARNA (NEGROIDALNA) Rasa Afrykańska Australijska Melanezyjska Umiejscowienie geograficzne ludność tubylcza na południe od Sahary rdzenna ludność Australii rdzenna ludność wysp Melanezji i N. Gwinei Charakterystyka ciemna (ciemnobrązowa do czarnej) skóra, wełniste czarne włosy, skąpy zarost mężczyzn, szeroki i krótki nos o dużych nozdrzach; grube mięsiste i wypukłe wargi, wyraźnie prognatyczny profil twarzy (szczęki wysunięte ku przodowi) skóra ciemnobrązowa, włosy ciemne, faliste lub kędzierzawe, silny zarost twarzy mężczyzn, głowa długa, szeroki nos, wyraźny prognatyzm i masywne zęby skóra ciemnobrązowa, szeroki nos, wełniste czarne włosy