Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Polkowice za lata

Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Polkowice za lata 2010-2011 Zespół autorski: inż. Marta Stachowiak mgr Natalia Springer mgr Natalia Płotka mgr Paweł Krysiński Kierownik projektu: mgr Marek Benedykciński Poznań, sierpień 2012 r.

SPIS TREŚCI: 1. Wprowadzenie... 3 2. Główne cele i zawartość Programu... 4 3. Charakterystyka gminy... 18 3.1. Położenie... 18 3.2. System transportu i komunikacji... 19 3.3. Gospodarka wodno-ściekowa... 23 Zaopatrzenie w energię cieplną, energię elektryczną oraz gaz... 32 3.4. Charakterystyka środowiska przyrodniczego gminy... 34 3.4.1. Geomorfologia... 34 3.4.2. Geologia... 34 3.4.3. Surowce mineralne gminy... 35 3.4.4. Gleby... 37 3.4.5. Użytkowanie gruntów... 42 3.4.6. Klimat... 42 3.4.7. Wody powierzchniowe... 43 3.4.8. Wody podziemne... 43 3.4.9. Walory przyrodnicze... 46 4. Ocena realizacji poszczególnych celów i zadań określonych w Gminnym Programie Ochrony Środowiska... 54 4.1. Ochrona powietrza atmosferycznego... 54 4.2. Ochrona środowiska akustycznego... 80 4.3. Ochrona i poprawa jakości zasobów wodnych... 84 4.4. Elektromagnetyczne promieniowanie... 88 4.5. Ochrona powierzchni ziemi... 92 4.6. Ochrona środowiska przyrodniczego... 94 4.7. Rozwój przemysłu turystyczno rekreacyjnego... 101 4.8. Edukacja ekologiczna... 104 5. Nakłady finansowe na realizację zadań w zakresie ochrony środowiska... 111 6. Podsumowanie... 114 Spis tabel i rycin... 116 2

1. Wprowadzenie Niniejszy raport został wykonany celem podsumowania realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska wyznaczonych dla Gminy Polkowice na lata 2010 2011. Raport zostanie przedłożony Radzie Miejskiej w Polkowicach. Podstawą poniższego opracowania są dwa dokumenty strategiczne: aktualny Program Ochrony Środowiska dla Gminy Polkowice na lata 2011-2014 (wprowadzony uchwałą Rady Miejskiej Nr IX/91/11 z dnia 10 czerwca 2011 r.) oraz uprzednio obowiązujący Program Ochrony Środowiska dla Gminy Polkowice (wprowadzony uchwałą Rady Miejskiej Nr XXVIII/339/05 z dnia 23 września 2005 r.). Głównymi elementami obydwu Programów były: ogólna charakterystyka gminy, opis stanu istniejącego w zakresie środowiska naturalnego i podstawowej infrastruktury komunalnej oddziałującej bezpośrednio na środowisko, identyfikacja głównych źródeł zagrożeń środowiska na obszarze gminy, określenie celów polityki ekologicznej gminy, w tym programu zadań krótkookresowych i długookresowych, opis podstawowych instrumentów zarządzania programem i możliwości finansowania wyznaczonych zadań. Założenie powyższych Programów to przede wszystkim zrównoważony rozwój, czyli taki rozwój gospodarczy, techniczny i społeczny, który nie powoduje szkód w środowisku naturalnym i nadmiernie nie wyczerpuje jego zasobów. Zgodnie z Ustawą Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U.2008.25.150 z późn. zm.) (Art. 17 pkt. 1) organ wykonawczy gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza gminny program ochrony środowiska. Zgodnie z Art. 14 pkt.1 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska polityka ekologiczna państwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: 1) cele ekologiczne; 2) priorytety ekologiczne; 2a) poziomy celów długoterminowych; 3) rodzaj i harmonogram działań proekologicznych; 3

4) środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno -ekonomiczne i środki finansowe. Zgodnie z Art.18 pkt.2 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska z wykonania Programu Ochrony Środowiska organ wykonawczy gminy sporządza co 2 lata raport. Raport ten przedstawia się Radzie Miejskiej. 2. Główne cele i zawartość Programu Program Ochrony Środowiska dla Gminy Polkowice zarówno z roku 2005, jak i 2011 określa cele i zadania polityki ekologicznej gminy, niezbędne dla realizacji zasady zrównoważonego rozwoju, które oparte zostały o wyniki i wnioski z przeprowadzonej inwentaryzacji stanu środowiska naturalnego gminy, a także z przyjętej strategii rozwoju gminy. W opracowaniu, jako obowiązujące na lata 2010-2011 przyjęto zadania długoterminowe określone w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Polkowice z roku 2005 oraz zadania krótkoterminowe sformułowane w aktualnie obowiązującym Programie. Zestawienie zadań przedstawiono poniżej: 1. OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO Priorytet i zadania: Ochrona powietrza atmosferycznego poprzez: o oszczędzanie energii, modernizację systemów energetycznych, o ograniczenie emisji do powietrza ze źródeł przemysłowych, o ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł komunikacyjnych, o ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza z ciepłownictwa. 4

Tab. 1. Zadania z zakresu ochrony powietrza atmosferycznego na lata 2010-2011 Zadania na rok 2010 Zadania na rok 2011 (dla celu strategicznego: Spełnienie wymagań ustawodawstwa UE w zakresie jakości powietrza na terenie gminy) Budowa obwodnicy miasta Polkowice Poprawa nawierzchni dróg gminnych Budowa dróg rowerowych Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii Kontynuacja ekonomicznie uzasadnionej rozbudowy systemów ciepłowniczych Poprawa jakości spalanych paliw Wzrost wykorzystania oleju opałowego i gazu poprzez modernizację indywidualnych i zbiorczych systemów grzewczych Stosowanie urządzeń i instalacji oczyszczających spaliny ze spalania paliw stałych (węgla, koksu) Wdrożenie w przemyśle najlepszych technologii przyjaznych dla środowiska (dla celu strategicznego: Poprawa jakości powietrza atmosferycznego) Opracowanie Programu Ograniczenia Niskiej Emisji i stworzenie systemu organizacyjnego w celu jego realizacji (PONE) Rozbudowa sieci gazowej na terenie gminy Sukcesywne podłączanie budynków do sieci centralnego ogrzewania Wspieranie wprowadzania niekonwencjonalnych, odnawialnych źródeł energii Likwidacją źródeł niskiej emisji oraz modernizacja nieefektywnych systemów grzewczych (wymiana kotłów węglowych na bardziej przyjazne środowisku) Likwidacja ogrzewania węglowego w budynkach użyteczności publicznej na terenie gminy Termomodernizacja obiektów w tym docieplenie budynków, wymiana okien i drzwi oraz docieplenie obiektów użyteczności publicznej Prowadzenie działań promujących ogrzewanie zmniejszające emisję zanieczyszczeń do powietrza, działań edukacyjnych (ulotki, imprezy, akcje szkolne, audycje) w celu uświadamiania wpływu zanieczyszczeń na zdrowie Uwzględnianie w nowo tworzonych i aktualizowanych planach zagospodarowania przestrzennego wymogów dotyczących zaopatrywania mieszkań w ciepło z nośników nie powodujących nadmiernej niskiej emisji PM10 oraz projektowanie linii zabudowy uwzględniając zapewnienie przewietrzania miasta ze szczególnym uwzględnieniem terenów o gęstej zabudowie Kontrola gospodarstw domowych 5

Zadania na rok 2010 Zadania na rok 2011 (dla celu strategicznego: Spełnienie wymagań ustawodawstwa UE w zakresie jakości powietrza na terenie gminy) (dla celu strategicznego: Poprawa jakości powietrza atmosferycznego) w zakresie posiadania umów na odbiór odpadów komunalnych Stworzenie i utrzymywanie systemu informowania mieszkańców o aktualnym stanie zanieczyszczenia powietrza oraz o jego wpływie na zdrowie Realizacja Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Polkowice Budowa drogi S3 na odcinku Nowe Miasteczko Legnica, jako obwodnicy Polkowic i zachodniej obwodnicy Lubina wyprowadzającej ruch tranzytowy poza tereny zabudowane Utrzymanie działań ograniczających emisję wtórną pyłu poprzez regularne utrzymanie czystości nawierzchni (czyszczenie metodą mokrą) Budowa, przebudowa, remonty dróg gminnych, powiatowych i wojewódzkich oraz rozwiązywanie połączeń dróg lokalnych (w tym utwardzenie dróg lub poboczy w celu redukcji wtórnego unosu pyłu z dróg) Budowa ścieżek rowerowych Edukacja ekologiczna mieszkańców nt. proekologicznych zachowań w zakresie korzystania ze środków transportu Zakup i wymiana taboru komunikacji miejskiej: pojazdów konwencjonalnych spełniających normy emisji spalin Euro 4 lub zastosowanie w komunikacji miejskiej środków transportu zasilanych alternatywnym paliwem gazowym CNG lub paliwem odnawialnym (bioetanol) zamiast oleju napędowego Monitoring pojazdów opuszczających place budów pod kątem ograniczenia zanieczyszczenia dróg, prowadzącego do niezorganizowanej emisji pyłu Budowa, przebudowa, remont oświetlenia ulicznego oraz drogowego na energooszczędne 6

Zadania na rok 2010 (dla celu strategicznego: Spełnienie wymagań ustawodawstwa UE w zakresie jakości powietrza na terenie gminy) Zadania na rok 2011 (dla celu strategicznego: Poprawa jakości powietrza atmosferycznego) Wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii Kontrola dotrzymywania przez zakłady standardów emisyjnych Kontrola pozwoleń zintegrowanych pod katem możliwości stosowania nowoczesnych technologii, ograniczania emisji pyłów oraz benzo(a)pirenu Utrzymywanie zieleni wokół zbiornika Żelazny Most Zraszanie obszarów narażonych na pylenie Prowadzenie stałego monitoringu negatywnego wpływu na jakość powietrza obiektów Wprowadzenie systemu szybkiego ostrzegania ludności o zwiększonych stężeniach pyłów z obiektu Uwzględnianie ograniczenia emisji niezorganizowanej pyłów (w tym również wynikających z transportu urobku) na etapie wydawania decyzji środowiskowych Monitoring budów pod kątem ograniczenia niezorganizowanej emisji pyłu (kontrola przestrzegania zapisów pozwolenia budowlanego) Uwzględnienie w zamówieniach publicznych problemów ochrony powietrza, poprzez: odpowiednie przygotowywanie specyfikacji zamówień publicznych, które uwzględniać będą potrzeby ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem (np. zakup środków transportu spełniających normy emisji spalin; prowadzenie prac budowlanych w sposób ograniczający niezorganizowaną emisję pyłu do powietrza) Działania władz gminnych, mające na celu ochronę powietrza atmosferycznego, mogą przyjmować różne formy. Zgodnie z przedstawionymi w Tabeli 1 zadaniami, wyznaczonymi w Programach, Gmina może podejmować działania bezpośrednie, takie jak budowa i przebudowa dróg, termomodernizacja budynków użyteczności publicznej, wykorzystanie 7

paliw odnawialnych w pojazdach komunikacji miejskiej, budowa ścieżek rowerowych, czyszczenie ulic, chodników, placów metodą mokrą (ograniczającą emisję pyłów do atmosfery). Drugą formą są działania pośrednie obejmujące m. in. edukację ekologiczną podnoszącą świadomość mieszkańców i kreującą postawy prośrodowiskowe, wdrażanie Programu Usuwania Azbestu, uwzględnianie aspektów ekologicznych przy tworzeniu dokumentów strategicznych (plan zagospodarowania przestrzennego, projekt budżetu, zamówienia publiczne), czy promocję wykorzystania alternatywnych źródeł energii zarówno w przemyśle, jak i w budynkach mieszkalnych. 2. OCHRONA ŚRODOWISKA AKUSTYCZNEGO Priorytet i zadania: Podniesienie standardu życia mieszkańców poprzez ograniczenie hałasu na terenach podlegających zagospodarowaniu przestrzennemu. Tab. 2. Zadania z zakresu ochrony klimatu akustycznego na lata 2010-2011 Zadania na rok 2010 Zadania na rok 2011 (dla celu strategicznego: Zmniejszenie uciążliwości hałasu, zwłaszcza na terenach zurbanizowanych) Wykonanie planów akustycznych dla terenów najbardziej zagrożonych (droga E65). (dla celu strategicznego: Ochrona przed hałasem Zwiększenie płynności i przepustowości sieci drogowej: budowa drogi S-3 na odcinku Nowe Miasteczko-Legnica (po wschodniej stronie m. Polkowice, realizacja tej drogi spowoduje przejęcie zdecydowanej większości ruchu z istniejącej drogi krajowej nr 3 oraz przyczyni się do poprawy klimatu akustycznego) Zabezpieczenie mieszkańców przed Kontynuacja ograniczania uciążliwości nadmierną emisją hałasu do środowiska - hałasu i doprowadzenie klimatu budowa zabezpieczeń akustycznych dla m. akustycznego do poziomu obowiązujących Kaźmierzów, m. Biedrzychowa oraz dla standardów terenu rekreacyjnego w m. Polkowice w ramach budowy drogi S-3 Monitoring hałasu drogowego Prowadzenie monitoringu hałasu drogowego w wyznaczonych punktach, dokonanie oceny akustycznej wybranych miejsc Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów Okresowa kontrola hałasu przemysłowego odnośnie standardów akustycznych dla poszczególnych terenów 8

Zadania na rok 2010 (dla celu strategicznego: Zmniejszenie uciążliwości hałasu, zwłaszcza na terenach zurbanizowanych) Uwzględnienie wymagań z zakresu ochrony przed hałasem przy: lokalizacji nowych dróg, oraz lokalizacji zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie istniejących już ciągów komunikacyjnych. Określenie obszarów ograniczonego użytkowania wzdłuż budowanych i istniejących tras komunikacyjnych, zakładów przemysłowych Zadania na rok 2011 (dla celu strategicznego: Ochrona przed hałasem Termomodernizacja obiektów w tym docieplenie budynków, wymiana okien i drzwi oraz docieplenie obiektów użyteczności publicznej Część zadań z zakresu ochrony przed hałasem, zawartych w Tabeli numer 2 nie leży w gestii władz Gminy. Władze powinny skupiać się głównie na ograniczaniu uciążliwości hałasu komunikacyjnego. Rozbudowa i modernizacja sieci dróg gminnych, analiza konieczności budowy ekranów akustycznych, a także uwzględnianie komfortu akustycznego mieszkańców przy lokalizacji nowych inwestycji drogowych oraz przemysłowych powinny stanowić podstawę działań Gminy. 3. OCHRONA I POPRAWA JAKOŚCI ZASOBÓW WODNYCH Priorytety i zadania: Ochrona i poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych poprzez podjęcie działań prawno-administracyjnych, technicznych, ekonomicznych i edukacyjnych, eliminujących lub ograniczających źródła zanieczyszczeń tych wód związanych z różnymi formami działalności gospodarczej oraz bytowaniem człowieka w środowisku. Ochrona ilości wód podziemnych poprzez racjonalne kształtowanie poboru wody, melioracje, regulacje odpływów itp., z czego największe znaczenie ma kształtowanie poboru wód, uwzględniające ochronę najcenniejszych zasobów czwartorzędowych zbiornika wodonośnego GZWP nr 316 zwanego Subzbiornikiem Lubińskim. 9

Tab.3. Zadania z zakresu ochrony wód na lata 2010-2011 Zadania na rok 2010 Zadania na rok 2011 (dla celu strategicznego: Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych) Kontynuacja budowy sieci sanitarnych z perspektywą pełnego skanalizowania obszarów objętych zbiorczym oczyszczaniem ścieków Rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowej Kontynuacja budowy przydomowych oczyszczalni ścieków Kontynuacja budowy nowych, własnych ujęć wodnych Kontynuacja edukacji ekologicznej w zakresie zagrożeń jakie stanowi nieuregulowana gospodarka wodnościekowa (dla celu strategicznego: Poprawa jakości i ochrona zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. Zapewnienie mieszkańcom gminy odpowiedniej jakości wody do picia) Egzekwowanie zasad i nakazów uchwalonych stref ochronnych ujęć Zintensyfikowanie kontroli stanu technicznego szamb Promowanie prośrodowiskowych zasad uprawy, chowu i produkcji rolnej Budowa, rozbudowa i systematyczna modernizacja sieci kanalizacji sanitarnej Rozbudowa istniejącego systemu kanalizacji deszczowej, szczególnie terenów dróg i placów Kontrola zawierania umów na wywóz nieczystości ciekłych i odpadów komunalnych Zakup środków transportu dla Eko Patrolu Bieżące utrzymanie oczyszczalni ścieków Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków (w miejscach odległych od sieci kanalizacyjnej) Modernizacja i rozbudowa sieci wodociągowej na terenie gminy Melioracje, utrzymanie w dobrym stanie urządzeń melioracyjnych, rowów umożliwiające właściwą gospodarkę wodną (nawodnienia, odwodnienia) Kalina modernizacja systemu ochrony przeciwpowodziowej w gminie Polkowice Ochrona zasobów wodnych gminy powinna opierać się na ograniczaniu zużycia wody tak przez modernizację sieci wodociągowej, jak i przez promowanie świadomego korzystania z wody wśród mieszkańców. W połączeniu z rozbudową sieci kanalizacyjnej i stopniowym zwiększaniem udziału ścieków oczyszczonych w ogólnej ilości produkowanych ścieków, podnoszeniem świadomości rolników w zakresie korzystania z środków ochrony roślin i nawozów, a także inwestycjami przeciwpowodziowymi działania te umożliwią nie tylko poprawę standardu życia mieszkańców, ale również większa kontrolę nad bilansem wodnym 10

gminy. Gmina Polkowice dąży do osiągnięcia tych celów poprzez stopniową realizację zadań wymienionych w powyższej tabeli. 4. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE Priorytet i zadania: Podniesienie standardu życia mieszkańców poprzez ograniczenie niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego na terenach podlegających zagospodarowaniu przestrzennemu. Tab. 4. Zadania z zakresu ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym na lata 2010-2011 Zadania na rok 2010 Zadania na rok 2011 (dla celu strategicznego: Bieżąca kontrola źródeł emisji promieniowania elektromagnetycznego) Wprowadzenie okresowego monitorowania zagrożenia promieniowaniem niejonizującym Dokładna rejestracja źródeł PEM, a w ramach monitoringu szerokopasmowych pomiarów widma pól elektromagnetycznych, w celu dokładnego określenia wielkości PEM w środowisku, a także określenia dynamiki jego wzrostu (dla celu strategicznego: Ochrona przed polami elektromagnetycznymi) Prowadzenie badań poziomów pól elektromagnetycznych Powyżej przedstawiono zadania z zakresu ochrony przed nadmiernym promieniowaniem elektromagnetycznym. Badaniami poziomów pól elektromagnetycznych zajmuje się Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu. W kompetencjach gminy znajduje się m. in. wydawanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięć z uwzględnieniem ewentualnych miejsc narażonych na przekroczenia natężeń promieniowania elektromagnetycznego. 5. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI Priorytety i zadania: Wprowadzenie planowej, zgodnie z wymogami XXI w. gospodarki odpadami. Zapobieganie degradacji gleb. 11

Racjonalne i zrównoważone wykorzystanie zasobów mineralnych gminy. Tab. 5. Zadania z zakresu ochrony powierzchni ziemi na lata 2010-2011 Zadania na rok 2010 Zadania na rok 2011 (dla celu strategicznego: Program działań na rzecz poprawy jakości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin) Kontynuacja wykorzystania eksploatowanych złóż z wykorzystaniem surowców towarzyszących, skuteczna i właściwa z punku widzenia gospodarki przestrzennej, rekultywacja wyrobisk Kontynuacja monitoringu lokalnego potencjalnych źródeł zanieczyszczeń gleb Kontynuacja zadań zapobiegających skażeniu, degradacji gleb użytkowanych rolniczo poprzez realizację zadań krótkookresowych Kontynuacja ochrony udokumentowanych zasobów przed zainwestowaniem, uniemożliwiającym ich późniejszą eksploatację, poprzez uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz planach zagospodarowania przestrzennego Weryfikacja bazy danych o kopalinach w ramach regionalnej bazy danych Mapy Geologiczno- Gospodarczej Polski w skali 1:50 000 w technologii GIS i jej weryfikacja Kontynuacja realizacji zadań wynikających z Planu Gospodarki Odpadami dla gmin ZGZM w Polkowicach (dla celu strategicznego: Ochrona środowiska glebowego i zasobów kopalin) Wapnowanie gleb i racjonalne zużycie środków ochrony roślin i nawozów Wsparcie rozwoju rolnictwa ekologicznego Wdrażanie zasad Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych oraz edukacja rolników Ochrona gleb przed degradacją oraz rekultywacja gleb zdegradowanych Wprowadzanie zadrzewień oraz zakrzewień śródpolnych w celu zapobiegania erozji gleb Gleby gminy Polkowice, z uwagi na silne uprzemysłowienie tych terenów, są w dużym stopniu narażone na degradację. Najpoważniejszym problemem jest nadmierne zakwaszenie. Z tej przyczyny ważnym elementem działań ochronnych jest dbałość o gleby rolnicze, przede wszystkim poprzez wprowadzanie założeń Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej. Władze Gminy mogą przyczyniać się popularyzacji znajomości nowych technologii aplikacji nawozów, sposobów przechowywania nawozów organicznych, mniej inwazyjnych środków ochrony roślin wśród rolników itp. przez akcje edukacyjne i uświadamiające. Przewaga przemysłu wydobywczego zmusza również do uważnej kontroli stanu zasobów mineralnych gminy. Zadania mające na celu osiągnięcie powyższych założeń przedstawiono w Tabeli numer 5. 12

W okresie sprawozdawczym na terenie gminy były realizowane zadania w zakresie gospodarki odpadami wynikające z Planu Gospodarki Odpadami dla gmin ZGZM w Polkowicach, uchwalonego Uchwałą NR XXXIII/341/10 Rady Miejskiej w Polkowicach z dnia 28 czerwca 2010 r. w sprawie przyjęcia Planu Gospodarki Odpadami dla Gmin należących do "ZGZM" - Związku Gmin Zagłębia Miedziowego na lata 2008-2011 z perspektywą na 2012-2015. 6. OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Priorytety i zadania: Ochrona obszarów i obiektów przyrodniczo cennych przed degradacją poprzez bieżącą weryfikację danych dotyczących najwyższych wartości przyrodniczych gminy (np. występowanie chronionych gatunków roślin i zwierząt). Zwiększanie obszaru objętego różnorodnymi formami ochrony przyrody oraz rozwój zagospodarowania turystycznego w harmonii z ochroną przyrody. Ochrona bioróżnorodności. Ochrona lasów. Tab. 6. Zadania z zakresu ochrony środowiska przyrodniczego na lata 2010-2011 Zadania na rok 2010 Zadania na rok 2011 (dla celu strategicznego: Program działań niezbędnych do poprawy jakości walorów środowiska przyrodniczego) Kontynuacja zalesienia gruntów, ochrony i zagospodarowania zbiorowisk leśnych oraz ochrony ekosystemów leśnych Rozwój terenów zielonych dostępnych publicznie poprzez dokonywanie nasadzeń zieleni trwałej w miejscowościach gminnych Rozwijanie i tworzenie nowych pasów zieleni śródpolnej poprzez utworzenie co (dla celu strategicznego: Ochrona i rozwój obszarów chronionych. Ochrona bioróżnorodności) Utworzenie rezerwatu florystycznego Żukowskie Śnieżyce Wykonanie aktualizacji inwentaryzacji przyrodniczej gminy Budowa, przebudowa i utrzymanie zieleni miejskiej najmniej 1 pasa roślinności śródpolnej Podejmowanie starań na rzecz rozwoju Rozwój i bieżąca ochrona obszarów inicjatyw gospodarczych na obszarach i obiektów cennych przyrodniczo na chronionych podstawie danych z inwentaryzacji przyrodniczej gminy Kontynuacja zakładania ścieżek Bieżąca pielęgnacja zabytkowych parków dydaktyczno turystycznych i zieleni wokół obiektów zabytkowych 13

Zadania na rok 2010 (dla celu strategicznego: Program działań niezbędnych do poprawy jakości walorów środowiska przyrodniczego) popularyzujących lokalną przyrodę itd. Kontynuacja powiększania liczby zwierząt i roślin objętych ochroną oraz zorganizowanie warunków do wprowadzenia gatunków charakterystycznych dla rozwiniętych już ekosystemów Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych poprzez zachowanie, odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody Kontynuacja tworzenia oraz umiejętnego pielęgnowania systemów obszarów szczególnie chronionych Kontynuacja monitoringu środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym Zadania na rok 2011 (dla celu strategicznego: Ochrona i rozwój obszarów chronionych. Ochrona bioróżnorodności) Realizacja Gminnego Programu Rozwoju i Pielęgnacji Zieleni Trwałej Utrzymanie, wymiana, wprowadzanie zadrzewień oraz zakrzewień śródpolnych oraz zadrzewień przydrożnych Lokalizacja zalesień i zadrzewień w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego Systematyczne zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo Stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (pożary, choroby, szkody przemysłowe, degradacja) Monitoring procesu zwiększania zalesień Zwiększenie różnorodności gatunkowej lasów i bieżąca ochrona istniejących kompleksów leśnych Edukacja ekologiczna w zakresie wzbogacania i racjonalnego użytkowania zasobów leśnych (zwiększenie różnorodności gatunkowej szczególnie w nasadzeniach porolnych) Identyfikacja i prawna ochrona elementów przyrodniczo cennych umożliwiają zachowanie bioróżnorodności gatunkowej oraz siedliskowej. Utrzymane w dobrym stanie tereny zielone oprócz swojej roli środowiskowej służą też jako atrakcje turystyczne, tereny rekreacyjne, czy sportowe. Ponadto wprowadzane zakrzewienia i zadrzewienia śródpolne oraz przydrożne stanowią cenną strefę buforową dla migrujących zanieczyszczeń (glebowych, wodnych, atmosferycznych), a także barierę ochronną przed erozją (głównie wietrzną). Z tych przyczyn Gmina powinna skierować swoje działania również na ochronę zasobów przyrody. Zadania z tego zakresu prezentuje Tabela numer 6. 14

7. ROZWÓJ PRZEMYSŁU TURYSTYCZNO REKREACYJNEGO Uwzględnianie przemysłu turystyczno-rekreacyjnego w programach ochrony środowiska dla gmin nie jest obecnie obligatoryjne. Wyjątkami mogą być gminy o bardzo dużym nasileniu ruchu turystycznego, który może wywierać znaczne presje środowiskowe. Z tej przyczyny nie ujęto tego zagadnienia w aktualnym Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Polkowice. Poniżej przedstawiono wyłącznie zadania wyznaczone w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Polkowice z 2005 r. Priorytety i zadania: Rozwój turystyki. Aktywizacja wsi i rozwój rolnictwa ekologicznego. Tab. 7. Zadania z zakresu turystyki i rekreacji na rok 2010 Zadania na rok 2010 (dla celu strategicznego: Rozwój turystyki i agroturystyki poprzez optymalne wykorzystanie walorów przyrodniczych gminy, przy pełnej ochronie przyrody i krajobrazu) Rozwój turystyki i agroturystyki poprzez optymalne wykorzystanie walorów przyrodniczych gminy, przy pełnej ochronie przyrody i krajobrazu Dążenie do rozbudowy infrastruktury technicznej, wspomagającej rozwój turystyki i rekreacji (w szczególności budowa obiektów sportowych i rekreacyjnych) Rozwój turystyki: - agroturystyka, - rozpropagowanie obszarów cennych przyrodniczo, - wykonanie ścieżek rowerowych, szlaków pieszych oraz ścieżek edukacyjnych Zidentyfikowanie możliwości aktywizacji terenów wiejskich poprzez włączenie się w tworzenie gminnych Centrów Przedsiębiorczości i opracowanie programu rozwoju rolnictwa ekologicznego Realizacja programu Stan istniejący i uwarunkowania rozwojowe turystyki związku gmin Zagłębia Miedziowego sporządzonego przez Fundację Ekologiczną Zielona Akcja w 2003 r. na zlecenie ZGZM w Polkowicach Rozwój turystyki oraz stref rekreacyjnych stanowi potencjalnie zagrożenie dla środowiska naturalnego. Planowanie oraz eksploatacja obiektów rekreacyjnych powinno być prowadzone racjonalnie i z uwzględnieniem zasad ochrony środowiska. Należy propagować formy turystyki przyjazne środowisku takie jak: agroturystyka, turystyka piesza i rowerowa, 15

w których można wykorzystać naturalne atuty gminy obszary chronione, pomniki przyrody, ścieżki edukacyjne, krajoznawcze. 8. EDUKACJA EKOLOGICZNA Priorytety i zadania: Podniesienie świadomości ekologicznej lokalnej społeczności. Edukacja ekologiczna dzieci w powiązaniu z profilaktyką zdrowotną i promocją zdrowia. Tab. 8. Zadania z zakresu edukacji ekologicznej na lata 2010-2011 Zadania na rok 2010 Zadania na rok 2011 (dla celu strategicznego: Maksymalna ochrona środowiska, oszczędne gospodarowanie oraz korzystanie z jego zasobów poprzez wykształcenie u mieszkańców postawy przyjaznej środowisku) Opracowanie programu edukacji ekologicznej Prowadzenie edukacji przyrodniczo - leśnej Opracowanie programu edukacji ekologicznej i wprowadzenie go do szkół Powołanie odpowiednich koordynatorów na różnych poziomach kształcenia w celu przebadania aktualnego stanu edukacji ekologicznej oraz znalezienie współpracowników Przeprowadzenie kampanii na rzecz ograniczania ilości wytwarzanych odpadów i ścieków Propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzani wody i dbania o czystość cieków powierzchniowych Podjęcie masowej akcji edukacyjnej przez (dla celu strategicznego: Edukacja ekologiczna społeczeństwa) Edukacja ekologiczna młodzieży w formalnym systemie kształcenia, w tym aktywna edukacja ekologiczna na terenach obszarów chronionych i innych cennych przyrodniczo, prowadzenie zajęć terenowych dla uczniów Prowadzenie działań edukacyjnych skierowanych do rolników, organizatorów turystyki oraz agroturystyki Realizacja Programu Edukacji Ekologicznej Aktualizacja Programu Edukacji Ekologicznej Aktywna edukacja ekologiczna: utworzenie ścieżki edukacyjnej pt. Kształtowanie właściwych postaw dzieci, młodzieży oraz dorosłych mieszkańców gminy Polkowice w zakresie ochrony środowiska Lekcje w terenie z wykorzystaniem obiektów: Oczyszczalni Ścieków, Stacji Uzdatniania Wody w Suchej Górnej, Składowiska Odpadów w Trzebczu Zakładanie ścieżek edukacyjnych 16

Zadania na rok 2010 Zadania na rok 2011 (dla celu strategicznego: Maksymalna ochrona środowiska, oszczędne gospodarowanie oraz korzystanie z jego zasobów poprzez wykształcenie u mieszkańców postawy przyjaznej środowisku) dostarczenie do gospodarstw ulotek na temat potrzeby budowania płyt obornikowych lub zbiorników na gnojowicę Wprowadzenie nowych materiałów izolacyjnych, uszczelnień w budownictwie, energetyce i przemyśle Prowadzenie akcji propagandowych nawołujących do oszczędzania energii w gospodarstwach domowych Upowszechnianie wśród rolników korzyści ekologicznych wynikających z nasadzeń śródpolnych Popularyzację wiedzy krajoznawczej i przyrodniczej Propagowanie wykorzystania alternatywnych źródeł energii Propagowanie zmniejszenia dobowego zużycia wody Przeprowadzanie różnego rodzaju konkursów i akcji proekologicznych w przedszkolach, szkołach typu: Zielona Szkoła Ustalenie zasad finansowania ww. edukacji, a także edukacji ekologicznej, prowadzonej w ramach zajęć pozalekcyjnych, działalności pozaszkolnej Bezpośrednie uczestnictwo przedstawicieli władz samorządowych w procesie edukacji ekologicznej Prowadzenie akcji promocyjnych wśród mieszkańców, powiązanych np. ze zbiórką odpadów problemowych, lub akcji np. wielkie sprzątanie gminy Polkowice Organizacja konkursów dla mieszkańców (np. Najczystsze podwórko, Najefektywniejsze osiedle w zbiórce selektywnej, itp.) (dla celu strategicznego: Edukacja ekologiczna społeczeństwa) popularyzujących lokalną przyrodę, wytyczanie nowych tras, szlaków turystycznych, w tym szlaków dostosowanych dla osób niepełnosprawnych Prowadzenie kampanii tematycznych propagujących prawidłowe postępowanie wobec środowiska skierowanych do wszystkich mieszkańców gminy Utworzenie Gminnego Ośrodka Edukacji Ekologicznej: - opracowanie koncepcji funkcjonowania ośrodka, - identyfikacja źródeł finansowania Ośrodka Zielone szkoły - wyjazdy profilaktycznozdrowotne dzieci w ramach turnusów ekologicznych Promocja zdrowia w ochronie ekologicznej dziecka: - prowadzenie Poradni Promocji Zdrowia w Ochronie Ekologicznej Dziecka; - prowadzenie monitoringu poziomu metali ciężkich we krwi, leczenie, profilaktyka 17

Zadania na rok 2010 (dla celu strategicznego: Maksymalna ochrona środowiska, oszczędne gospodarowanie oraz korzystanie z jego zasobów poprzez wykształcenie u mieszkańców postawy przyjaznej środowisku) Organizacja wystaw prac związanych z ekologią Organizacja zakładowych i szkolnych wycieczek technicznych (pt. Oczyszczalnia ścieków, System selektywnej zbiórki ) Organizacja wycieczek ekologicznych, np. na Międzynarodowe Targi Ekologiczne POLEKO, Forum Gospodarki Odpadami Organizacja seminariów, sympozjów, konferencji itp. Zadania na rok 2011 (dla celu strategicznego: Edukacja ekologiczna społeczeństwa) Zadania wymienione w Tabeli 8 mają na celu ustawiczne podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców Gminy Polkowice. Kształtowanie postawy proekologicznej, już od najmłodszych lat, umożliwia mieszkańcom dokonywanie świadomych wyborów w codziennym życiu takich jak: segregowanie odpadów, oszczędzanie energii, czy wody. Aktywny udział społeczeństwa w działaniach władz Gminy pozwala na uzyskanie znacznie lepszych i stabilnych efektów środowiskowych. 3. Charakterystyka gminy 3.1. Położenie Gmina Polkowice położona jest w północnej części województwa dolnośląskiego, na skraju Równiny Szprotawskiej. Graniczy z sześcioma gminami, od północy z gminami Jerzmanowa i Grębocice, od wschodu z gminą Rudna, od południa z gminami Lubin i Chocianów oraz od zachodu z gminą Radwanice. Gmina Polkowice podzielona jest na 15 sołectw, a na jej obszarze znajduje się 16 miejscowości. Sołectwa wraz z liczbą mieszkańców oraz powierzchnią wymieniono w Tabeli nr 9. 18

Tab. 9. Sołectwa Gminy Polkowice (stan na czerwiec 2012 r.) Sołectwo Liczba mieszkańców Powierzchnia [ha] Biedrzychowa 108 926 Dąbrowa 125 954 Guzice 207 639 Jędrzychów 526 1795 Kaźmierzów 254 708 Komorniki 400 819 Moskorzyn 181 728 Nowa Wieś Lubińska 310 851 Pieszkowice 56 264 Sobin 853 2278 Sucha Górna 549 1333 Tarnówek 302 1391 Trzebcz 181 306 Żelazny Most 173 1107 Żuków 143 270 Źródło: Urząd Gminy Polkowice Powierzchnia terenów wiejskich gminy Polkowice wynosi 14 369 ha, a powierzchnia miasta 2 373 ha. Obszar gminy zamieszkiwany jest przez ok. 26 405 mieszkańców (wg GUS stan na dzień 31 XII 2011 r., stałe miejsce zameldowania). W części wschodniej gminy znajdują się zbiorniki odpadów poflotacyjnych: Żelazny Most (czynny) położony na wschód od Tarnówka i Komornik oraz Gilów (nieczynny) położony na południe od Żelaznego Mostu i Pieszkowic. Zbiorniki odpadów poflotacyjnych, stanowią sztuczny i obcy element krajobrazu naturalnego. 3.2. System transportu i komunikacji Z punktu widzenia komunikacyjnego i urbanistycznego gmina Polkowice posiada atrakcyjne położenie. Polkowice leżą w niedalekim sąsiedztwie 6 dużych miast: Legnicy, Leszna, Zielonej Góry, Wrocławia, Jeleniej Góry oraz Wałbrzycha. Na uwagę zasługuje bliskie sąsiedztwo z liczącymi się w skali regionu ośrodkami miejskimi, takimi jak: Głogów, Lubin, Bolesławiec. Stosunkowo niewielka odległość dzieli Polkowice od polsko-niemieckich i polsko-czeskich przejść granicznych: Lubawka, Jakuszce, Zgorzelec, Olszyna. 19

Infrastrukturę komunikacyjną gminy Polkowice zapewnia system dróg o znaczeniu krajowym, regionalnym, powiatowym i lokalnym. Przez teren gminy Polkowice przebiega droga krajowa nr 3 odcinek o długości 11,63 km. Droga krajowa nr 3 jest drogą dwujezdniową łączącą Zieloną Górę z Legnicą. Stan jezdni, zarówno prawej i lewej jest w większości dobry. Nawierzchnie są na bieżąco remontowane i odnawiane. Ryc. 1. Układ dróg wojewódzkich i krajowych na terenie gminy Polkowice Źródło: GDDKiA we Wrocławiu Wzdłuż drogi krajowej nr 3 na terenie gminy Polkowice zlokalizowane są ekrany akustyczne: km 355+400-355+468 strona lewa, km 355+645-356+350 strona lewa, km 357+173-357+600 strona lewa, 20

km 357+539-357+895 strona prawa. Droga krajowa nr 3 jest głównym źródłem hałasu komunikacyjnego na terenie gminy. Dla odcinka drogi krajowej nr 3 od km 358+883 do km 372+811 została wykonana mapa akustyczna, ponieważ natężenie ruchu wg Generalnego Pomiaru Hałasu w 2005 r. wynosiło ponad 16 400 pojazdów na dobę. Na podstawie tych map Marszałek Województwa Dolnośląskiego opracował Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa dolnośląskiego na lata 2009-2013, w którym odcinek drogi krajowej nr 3 w gminie Polkowice (od km 358+883 do km 372+811) został zakwalifikowany jako niski priorytet ochrony akustycznej. W latach 2012-2013 planowana jest budowa drogi ekspresowej S-3 na odcinku Nowe Miasteczko Legnica, dla której uzyskano w dniu 29.12.2009 r. decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach. Przebieg wariantu wskazanego do realizacji, przedstawiono na mapie poniżej (oznaczono kolorem czerwonym). Droga przebiegała będzie po wschodniej stronie gminy Polkowice. Wskazany do realizacji przebieg obwodnicy miasta Polkowice zaznaczono na Rycinie poniżej kolorem czerwonym Realizacja tej drogi spowoduje przejęcie zdecydowanej większości ruchu z istniejącej drogi krajowej nr 3 oraz przyczyni się do poprawy klimatu akustycznego. Ryc. 2. Planowana droga ekspresowa S-3 Źródło: GDDKiA we Wrocławiu 21

Przez teren gminy Polkowice przebiegają drogi wojewódzkie: droga wojewódzka nr 331 droga łączy Chocianów z Rudną, jej długość wynosi ok. 39 km, w Polkowicach łączy się z drogą krajową nr 3; do dnia 31. 12. 2009 r. przebiegała także droga wojewódzka nr 332 o długości 17 i lokalnym. km łącząca Tarnówek z Rudną; od 01. 01. 2010 r. podzielono drogę na 2 odcinki: Tarnówek Rynarcice oraz Rynarcice Rudna i włączono je do przebiegu dróg krajowych o numerach, odpowiednio 331 oraz 323. System dróg krajowych i wojewódzkich uzupełniają drogi o znaczeniu powiatowym Drogi powiatowe: - na terenie miasta Polkowice Lp. Nr drogi Ulica od km do km 1 1124D Działkowa 0+000 1+600 2 1164D Kopalniana (od ul. Działkowej do ul. Legnickiej) 0+000 0+987 3 1165D Legnicka 0+000 0+837 4 1170D Wojska Polskiego 0+000 1+318 5 1169D Polna 0+000 1+250 6 1161D Ogrodowa 0+000 0+420 7 1160D Dąbrowskiego 0+000 1+793 8 1163D Kominka 0+000 1+095 9 1166D Przemysłowa 0+000 2+602 10 1167D 3 Maja 0+000 1+345 11 1162D Kolejowa 0+000 0+923 Źródło: Urząd Gminy Polkowice - na terenie gminy Polkowice Lp. Nr drogi Przebieg od km do km 1 1138D Parchów Nowa wieś Lubińska Jędrzychów 2 1124D Polkowice Sobin - Jędrzychów 1+030 6+446 3 1125D Polkowice Sieroszowice Kłębanowice 4 1135D Żuków Moskorzyn Kaźmierzów Sucha Górna 0+000 9+386 5 1136D Wilczyn Świnino Żuków Tarnówek 6 1129D Polkowice Guzice 1+250 5+414 7 1141D Trzebicz Komorniki 0+000 2+900 8 1001D Źródło: Urząd Gminy Polkowice Drogi gminne: Lp. Nr drogi Ulica od km do km 1 101081D Spokojna 0+000 0+400 2 101082D Ociosowa 0+000 1+046 3. 101083D Skalników 0+000 1+121 4 101084D Spółdzielcza 0+000 0+126 5 101085D Skrzetuskiego 0+000 0+119 6 101086D Krótka 0+000 0+160 7 101087D Wołodyjowskiego 0+000 0+155 8 101088D Kmicica 0+000 0+275 22

Lp. Nr drogi Ulica od km do km 9 101089D 11 Lutego 0+000 0+477 10 101090D Głogowska 0+000 0+798 11 101091D Targowa 0+000 0+259 12 101092D Zachodnia 0+000 0+218 13 101093D Młyńska 0+000 0+559 14 101094D Browarna 0+000 0+263 15 101095D Słowiańska 0+000 0+115 16 101096D Mała 0+000 0+060 17 101097D Ratowników 0+000 0+278 18 101098D Górników 0+000 0+445 19 101099D Lipowa 0+000 0+371 20 101100D Miedziana 0+000 0+248 21 101101D Sztygarska 0+000 0+360 22 101102D Mickiewicza 0+000 0+175 23 101103D Bracka 0+000 0+201 24 101104D Sucharskiego 0+000 0+475 25 101105D Hubala 0+000 0+548 28 101108D Topolowa 0+000 0+597 29 101109D Wierzbowa 0+000 0+357 30 101110D Cisowa 0+000 0+396 31 101111D Fabryczna 0+000 1+715 32 101112D Jana Pawła II (od drogi nr 3 do ul. Rumiankowej) 33 101113D Słubicka (od ul. Borówkowej do ul. Jaskrowej) 34 101114D Żarska (od ul. Borówkowej do ul. Jaskrowej) 35 101115D Przemkowska 0+000 2+200 36 101116D Astrowa (od ul. Słubickiej do ul. Jana Pawła II) 0+000 0+216 37 101117D Borówkowa (od ul. Chocianowskiej do ul. Żarskiej) 0+000 0+445 38 101118D Jaskrowa 39 101119D Liliowa 40 101120D Rumiankowa 41 Chełmońskiego 0+000 0+153 42 Chopina 0+000 0+319 43 Moniuszki 0+000 0+323 44 Paderewskiego 0+000 0+348 Źródło: Urząd Gminy Polkowice Transport kolejowy Przez obszar miasta i gminy przebiega przemysłowa lina kolejowa oraz tory kolei wąskotorowej na terenach należących do KGHM Polska Miedź S.A. Dzięki istniejącej w Polkowicach sieci kolejowej oraz w oparciu o czynione przez Zarząd Województwa starania odtworzenia potencjału komunikacji kolejowej, być może w przyszłości miasto zostanie włączone do dolnośląskich przewozów regionalnych. 3.3. Gospodarka wodno-ściekowa Zakład Wodociągów i Kanalizacji jest największym zakładem funkcjonującym w strukturze Przedsiębiorstwa Gospodarki Miejskiej Sp. z o. o. w Polkowicach. Zakład 23

obsługuje pięć oczyszczalni ścieków oraz jedną stację uzdatniania wody. Bogate specjalistyczne zaplecze techniczne, wpływa korzystnie na prowadzenie usług w zakresie eksploatacji systemów wodociągowo kanalizacyjnych na terenie miasta i gminy Polkowice. Zadaniem zakładu jest utrzymanie w sprawności technicznej sieci wodociągowej, kanalizacji sanitarnej i kanalizacji deszczowej oraz dostarczanie wody mieszkańcom miasta Polkowice, jak i do poszczególnych miejscowości na terenie gminy Polkowice. Na terenie gminy Polkowice działalność z zakresu gospodarki wodno-ściekowej prowadzona jest także przez Spółkę z o.o. Energetyka Lubin (Wydziałach Gospodarki Wodno-Ściekowej w Lubinie/Polkowicach). Przedmiotem działalności zakładu jest w szczególności: produkcja i dystrybucja wody, odbiór i oczyszczani ścieków socjalno-bytowych i przemysłowych, a także zagospodarowywanie wód z odbieranych ścieków oraz wód deszczowo przemysłowych. Głównym zagrożeniem dla jakości wód podziemnych oprócz nadmiernej eksploatacji do celów gospodarczych przemysł wydobywczy, jest sposób zagospodarowania i użytkowania terenu (stopień skanalizowania, stacje paliw, składowiska odpadów itp.). Na stan czystości wód powierzchniowych największy wpływ mają zrzuty nieoczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych oraz spływy powierzchniowe z użytków rolnych. Poprawa lub pogorszenie stanu gospodarki komunalnej na terenie gminy mają, zatem bezpośredni wpływ na jakość środowiska przyrodniczego. Zaopatrzenie w wodę Na terenie gminy Polkowice w okresie sprawozdawczym funkcjonowały 3 ujęcia wody: Sobin-Jędrzychów oraz Moskorzynka należące do Spółki Energetyka Lubin oraz Sucha Górna eksploatowana przez PGM Sp. z o.o. w Polkowicach. Podstawowe dane dotyczące ujęć przedstawia Tabela numer 10. Tab. 10. Ujęcia wody na terenie Gminy Polkowice eksploatowane w latach 2010-2011 Zakład Nazwa ujęcia Lokalizacja między Energetyka Sobin- miejscowościami Lubin Jędrzychów Sobin i Sp. z o.o. Jędrzychów Rodzaj Wydajność Obsługiwane [m 3 /d] miejscowości/rejony szyby PG, P-VII, PZ, podziemne max. 9 400 Sobin, Jędrzychów, Nowa Wieś Lubińska, Biedrzychowa Energetyka Moskorzynka między podziemne max. 3 080 szyby R-IX, RG, R-VII, R- 24

Zakład Nazwa ujęcia Lokalizacja Lubin Sp. z o.o. PGM Sp. z o. o. Stacja Uzdatniania Wody we wsi Sucha Górna miejscowościami Moskorzyna Żukowem Rodzaj Wydajność [m 3 /d] wieś Sucha Górna podziemne max. 5 000 Źródło: Energetyka Lubin Sp. z o.o.; Przedsiębiorstwa Gospodarki Miejskiej Sp. z o. o. Obsługiwane miejscowości/rejony VIII, R-XI, RZ, Bytków, Rudna, sprzedaż hurtowa do PGM Żelazny Most, Pieszkowice, Dąbrowa, Tarnówek Polkowice, Sucha Górna, Kaźmierzów, Moskorzyn, Trzebcz, Guzice, Żuków W jednostkach prowadzonych przez Spółkę Energetyka technologia uzdatniania wody polega na napowietrzaniu wody surowej w centralnych aeratorach, następnie jej filtracji na filtrach pospiesznych przez złoże kwarcowe naturalnie wpracowane (filtracja I lub II stopniowa). W stacji w Suchej Górnej proces uzdatniania wody odbywa się za pomocą automatycznej armatury sterowanej przez programowalny układ sterowania i wizualizacji. Obsługi ręcznej wymagają jedynie operacje sporządzania roztworu roboczego podchlorynu sodowego i nadmanganianu potasu. Łącznie na terenie gminy uzdatniano wodę pobieraną z 35 studni głębinowych w 2010 r. i 34 w 2011 r. Największy pobór wód występuje w stacji Sobin-Jędrzychów. Charakterystyka poboru wody w wszystkich stacjach ilustruje poniższa Tabela. Tab. 11. Wielkość poboru wody na terenie gminy Polkowice w latach 2010-2011 Pobór wody Rok Nazwa ujęcia Liczba studni max. dobowy średni dobowy max. godzinny Sobin- 23 4 600 4 085 220 Jędrzychów 2010 Moskorzynka 4 3 000 1 833 140 Sucha Górna 8 5000-275 Sobin- 22 4 500 3 781 210 Jędrzychów 2011 Moskorzynka 4 3 000 2 208 140 Sucha Górna 8 5000-275 Źródło: Energetyka Lubin Sp. z o.o.; Przedsiębiorstwa Gospodarki Miejskiej Sp. z o. o. 25

Długość sieci wodociągowej eksploatowanej przez obydwa zakłady w okresie sprawozdawczym zamieszczono w Tabeli 12. Większość sieci istniejącej należy do PGM Sp. z o.o. obsługującego większy obszar zabudowy komunalnej. Tab. 12. Długość sieci wodociągowej w gminie Polkowice w latach 2010-2011 Zakład Długość sieci wodociągowej [km] 2010 2011 PGM Sp. z o.o. 115,7 122,6 Energetyka Lubin Sp. z o.o. 63,5 64,5 Źródło: Energetyka Lubin Sp. z o.o.; Przedsiębiorstwa Gospodarki Miejskiej Sp. z o. o. Szczegółowe dane dotyczące liczby przyłączy wodociągowych w poszczególnych miejscowościach na terenie gminy w latach 2010-2011 zgodnie z danymi Przedsiębiorstwa Gospodarki Miejskiej Sp. z o. o. w Polkowicach oraz Energetyka Lubin Sp. z o.o. przedstawiono w tabelach poniżej. Tab. 13. Liczba przyłączy wodociągowych na terenie Gminy Polkowice eksploatowana przez PGM Sp. z o.o. w latach 2010-2011 Lp. Zwodociągowane miejscowości Liczba przyłączy 2010 2011 1 Polkowice 1326 1341 2 Sucha Górna 131 138 3 Kaźmierzów 56 60 4 Moskorzyn 40 42 5 Komorniki 53 54 6 Tarnówek 59 59 7 Trzebcz 47 49 8 Guzice 43 43 9 Żelazny Most 52 52 10 Dąbrowa 33 33 11 Pieszkowice 20 20 12 Żuków 35 35 13 Sobin - - 14 Jędrzychów - - 15 Biedrzychowa 8 8 26

Lp. Zwodociągowane miejscowości Liczba przyłączy 16 Nowa Wieś Lubińska - - Razem: 1903 1934 Źródło: Przedsiębiorstwa Gospodarki Miejskiej Sp. z o. o. w Polkowicach Tab. 14. Liczba przyłączy wodociągowych na terenie Gminy Polkowice eksploatowana przez "Energetykę" Lubin Sp. z o.o. w latach 2010-2011 Liczba przyłączy L.p. Zwodociągowanie miejscowości 2010 2011 1 Sobin 206 225 2 Jędrzychów 201 222 3 Nowa Wieś Lubińska 98 103 4 Biedrzychowa 24 26 Razem: 530 576 Źródło: Energetyka Lubin Sp. z o.o. Jak wynika z powyższych tabel mimo, że PGM Sp. z o.o. posiada tylko jedną stację uzdatniania wody, obsługuje większość przyłączy wodociągowych na terenie gminy. Energetyka Lubin Sp. z o.o. obsługuje mniej odbiorców indywidualnych (około 2000 osób), gdyż doprowadza i odbiera też wodę od zakładów przemysłowych. Poniżej zestawiono parametry charakteryzujące sieć wodociągową na terenie gminy, zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego. Z uwagi na brak danych za rok 2011, w tabeli poniżej przedstawiono informacje z lat 2009-2010, obejmujące część okresu sprawozdawczego oraz dla porównania dane za rok 2009. Tab. 15. Sieć wodociągowa na terenie gminy Polkowice w latach 2009-2010 Wyszczególnienie Jednostka miary 2009 2010 długość czynnej sieci rozdzielczej km 133,4 176,7 połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania woda dostarczona gospodarstwom domowym ludność korzystająca z siec wodociągowej w mieście szt. 2 378 2468 dam 3 862,4 925,2 osoba 22 182 22176 ludność korzystająca z sieci osoba 26 160 26277 27

Wyszczególnienie Jednostka miary 2009 2010 wodociągowej Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych Jak wynika z powyższego zestawienia nastąpił wzrost długości czynnej sieci wodociągowej na terenie gminy. Wzrosła liczba przyłączeń prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania oraz liczba ludności korzystającej z sieci wodociągowej. Gospodarka ściekowa Zgodnie z danymi Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. długość sieci kanalizacyjnej eksploatowanej przez Przedsiębiorstwo w 2008 roku wynosiła 137,1 km, a w 2009 roku: 137,5 km. Szczegółowe dane dotyczące liczby przyłączy kanalizacyjnych na terenie gminy w latach 2010-2011 zgodnie z danymi Przedsiębiorstwa Gospodarki Miejskiej Sp. z o. o. w Polkowicach przedstawiono w Tabeli poniżej. Tab. 16. Liczba przyłączy kanalizacyjnych na terenie gminy Polkowice w latach 2010-2011 (sieć eksploatowana przez Przedsiębiorstwo Gospodarki Miejskiej Sp. z o.o. w Polkowicach) Lp. Skanalizowane miejscowości Liczba przyłączy 2010 2011 1 Polkowice 1326 1341 2 Sucha Górna 130 137 3 Kaźmierzów 56 60 4 Moskorzyn 40 42 5 Komorniki 49 50 6 Tarnówek 59 59 7 Trzebcz 47 49 8 Guzice 43 43 9 Żelazny Most 52 52 10 Dąbrowa 29 29 11 Pieszkowice 18 20 12 Żuków 34 34 13 Sobin 170 185 14 Jedrzychów 151 155 15 Biedrzychowa 31 31 28

Lp. Skanalizowane miejscowości Liczba przyłączy 2010 2011 16 Nowa Wieś Lubińska - - Razem: 2215 2235 Źródło: Przedsiębiorstwo Gospodarki Miejskiej Sp. z o. o. w Polkowicach W Tabeli poniżej zestawiono parametry charakteryzujące sieć kanalizacyjną na terenie gminy zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego. Z uwagi na brak danych za rok 2011, w tabeli poniżej przedstawiono informacje z lat 2009-2010, obejmujące część okresu sprawozdawczego oraz dla porównania dane za rok 2009. Tab. 17.Sieć kanalizacyjna na terenie gminy Polkowice w latach 2009-2010 Wyszczególnienie Jednostka miary 2009 2010 długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 137,5 140,5 połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania szt. 2 198 2267 ścieki odprowadzone dam 3 1 093,5 1123 ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej w mieście osoba 21 784 21782 ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej osoba 25 426 25545 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych Jak wynika z powyższego zestawienia nastąpił wzrost długości czynnej sieci kanalizacyjnej, wzrosła liczba przyłączeń prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkana oraz liczba ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej, szczególnie na terenach wiejskich. Oczyszczalnie ścieków Na terenie gminy Polkowice Przedsiębiorstwo Gospodarki Miejskiej Spółka z o.o. posiada i eksploatuje 5 oczyszczalni ścieków. Są to oczyszczalnie mechaniczno-biologiczne z podwyższonym usuwaniem biogenów. Podstawowe parametry charakteryzujące poszczególne oczyszczalnie oraz ilość ścieków wytworzonych w latach 2010 i 2011 zestawiono w Tabeli poniżej. 29

Tab. 18. Oczyszczalnie ścieków w gminie Polkowice obsługiwane przez PGM Sp. z o.o. w latach 2010-2011 Lokalizacja oczyszczalni Polkowice ul. Strefowa 11 Komorniki Sucha Górna Moskrzyn Pieszkowice Przepustowość [m 3 /d] Q śrd = 7200 Q max = 9000 Q śrd = 272,7 Q max = 325,3 Q śrd = 150 Q max = 188 Q śrd = 47,6 Q max = 81 Q śrd = 9 Q max = 10 Odbiornik ścieków rów A, a następnie rzeka Szprotawa ciek Żdżreowita rów melioracji szczegółowej nr 358 (powiązany z ciekiem Sucha dopływ rzeki Szprotawa) rzeka Moskrzynka Rów melioracji szczegółowej (połączony ze zlewnią cieku Żdżerowita) Obsługiwane miejscowości Polkowice, Biedrzychowa, Sobin, Jędrzychów Komorniki, Żuków, Trzebcz, Tarnówek, Dąbrowa Ilość ścieków wytworzonych w 2010 roku [m 3 /rok] Ilość ścieków wytworzonych w 2011 roku [m 3 /rok] 1 520 243,4 1 427 553,7 67 829,9 58 765,7 Sucha Górna 16 390,4 19 239,6 Moskorzyn, Kaźmierzów Źródło: Przedsiębiorstwo Gospodarki Miejskiej Sp. z o. o. w Polkowicach 16 278,9 14 128,2 Pieszkowice 2 217,7 1 982,7 Obowiązujące pozwolenia wodno-prawne: Wszystkie decyzje wydane przez Starostę Polkowickiego: decyzja nr SR 6223-7/06 z dnia 29-12-2006 dla Polkowic, decyzja nr SR 6223-10/03 z dnia 01-07-2003 dla Moskorzyna, decyzja nr SR 6223-11/03 z dnia 01-07-2003 dla Suchej Górnej, decyzja nr SR 6223-12/03 z dnia 01-07-2003 dla Komornik, 30

decyzja nr SR 6223-13/03 z dnia 01-07-2003 dla Pieszkowic. Energetyka Lubin Sp. z o.o. prowadzi na terenie gminy Polkowice oczyszczanie ścieków przemysłowych oraz wód deszczowych w dwóch oczyszczalniach. Stosowana technologia oczyszczania ścieków opiera się na oczyszczaniu mechaniczno-biologicznym ścieków surowych w ciągu technologicznym składającym się z kraty, osadnika Imhoffa, złoża zraszanego, osadnika wtórnego. Oczyszczalnie z osadem czynnym wykorzystują tworzący się osad do oczyszczania ścieków, jest on stabilizowany w osobnych osadnikach, a następnie odwadniany na workownicach. Poniżej przedstawiono podstawowe informacje dotyczące obsługiwanych oczyszczalni. Tab. 19. Oczyszczalnie ścieków w gminie Polkowice obsługiwane przez Energetykę Lubin Sp. z o.o. w latach 2010-2011 Ilość ścieków Ilość ścieków Lokalizacja Przepustowość Rodzaj Obsługiwane wytworzonych wytworzonych Rodzaj oczyszczalni [m 3 /d] ścieków miejscowości w 2010 roku w 2011 roku [m 3 /rok] [m 3 /rok] wody szyb R-VII mechaniczno Bądźów (gm. 748 deszczowe, szyb SW-1 -biologiczne Jerzmanowa) przemysłowe 150 000 145 000 wody szyb PZ, R- z osadem 1 935 deszczowe IX, PG, RG czynnym przemysłowe - 180 000 177 000 Źródło: Energetyka Lubin Sp. z o.o. Kanalizacja deszczowa Sieć kanalizacji deszczowej na terenie gminy w eksploatacji PGM Sp. z o.o. zbudowana jest z rur betonowych i żelbetonowych i tworzyw sztucznych o przekrojach od Ø150 1500 mm. Długość sieci kanalizacji deszczowej na terenie gminy wynosi 48 540 m (dane za 2009 rok), z czego: teren miasta: 37 686 m, tereny wiejskie wraz z Legnicką Specjalną Strefą Ekonomiczną: 10 854 m. 31

Gminna sieć kanalizacji deszczowej podłączona jest do stacji podczyszczania wód deszczowych i roztopowych. Stacja znajduje się w południowo-zachodniej części miasta. Maksymalna ilość wód deszczowych i roztopowych z terenu Polkowic o powierzchni zredukowanej ok. 76 ha dopływająca wykonanym kanałem o średnicy 1 800 mm wynosi 7 000 l/s. Nominalna ilość wód deszczowych skierowanych na podczyszczalnię wynosi 1 500 l/s. Parametry oczyszczonych ścieków deszczowych wprowadzanych do wód i środowiska są zgodne z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi (Dz.U. z 2006 Nr 137 poz. 984). Zaopatrzenie w energię cieplną, energię elektryczną oraz gaz Zaopatrzenie w energię cieplną Miasto Polkowice korzysta z wybudowanej i wciąż modernizowanej sieci ciepłowniczej, z której zasilane są prawie wszystkie osiedla miasta. Dostawa ciepła produkowanego przez spółkę ENERGETYKA prowadzona jest na zlecenie PGM-u przez spółkę Zakład Energetyki Cieplnej s. j. Sieć ciepłowniczą w Polkowicach można podzielić na: wykonaną w technologii tradycyjnej tj. biegnącą w kanałach lub napowietrzną na estakadach i wykonaną w preizolacji. Energia cieplna przesyłana jest z ciepłowni ENERGETYKA do odbiorców poprzez sieci i węzły cieplne. Ukształtowanie sieci wykonanej w większości w preizolacji na terenie miasta jest promieniowe. Sieć preizolowana charakteryzuje się mniejszymi stratami ciepła i bardzo małą awaryjnością w stosunku do tradycyjnej. Sieć cieplna w mieście w większości jest wykonana z rur preizolowanych. Prowadzone w ostatnich latach działania t.j.: termomodernizacja budynków, automatyzacja węzłów cieplnych, instalowanie zaworów termoregulacyjnych, instalowanie podzielników kosztów i liczników ciepła w poszczególnych lokalach mają na celu obniżenie zużycia ciepła. Zaopatrzenie w energię elektryczną Gmina Polkowice zasilana jest w energię elektryczną liniami napowietrznymi 110 k/v. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego na terenie miasta Polkowice na koniec 32

2010 roku liczba odbiorców energii elektrycznej niskiego napięcia wynosiła 8 539 gospodarstw domowych. Jej wartość w 2010 roku wzrosła w porównaniu z rokiem poprzednim. Wzrosło także zużycie energii elektrycznej przez mieszkańców miasta. Dane za 2011 rok są aktualnie opracowywane są przez Główny Urząd Statystyczny. Tab. 20. Wykorzystanie energii elektrycznej o niskim napięciu na terenie gminy Gmina Polkowice Jednostka miary 2007 2008 2009 2010 odbiorcy energii elektrycznej na niskim napięciu szt. 7 936 8 170 8463 8539 zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu MW/h 12 828 13 387 14023 14418 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych Sieć gazowa Główny Urząd Statystyczny nie dysponuje danymi dotyczącymi sieci gazowej na terenie gminy Polkowice w 2011 roku. Dla porównania w tabeli poniżej przedstawiono także dane za 2009 rok. Tab. 21. Sieć gazowa na terenie gminy Polkowice Wyszczególnienie Długość czynnej sieci ogółem w m Długość czynnej sieci przesyłowej w m Długość czynnej sieci rozdzielczej w m Czynne przyłącza do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych Jednostka miary 2009 2010 m 120300 123966 m 26678 26678 m 93622 97288 szt. 1419 1489 Odbiorcy gazu gosp. dom. 7532 7585 Odbiorcy gazu w mieście gosp. dom. 6988 7081 Zużycie gazu w tys. m 3 tys.m 3 4842,20 4066,20 Zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań w tys. m 3 tys.m 3 1745,6 2209,3 Ludność korzystająca z sieci gazowej osoba 21154 21380 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych 33

Podobnie jak w przypadku energii elektrycznej również infrastruktura techniczna do dystrybucji gazu ziemnego została rozbudowana. Zwiększyła się ilość odbiorców i dostarczanego gazu. Ogrzewanie mieszkań przy użyciu gazu jest zjawiskiem korzystnym z punktu widzenia ochrony środowiska. Przyczyniającym się do ograniczenia zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego ze strony niskiej emisji (kotłownie opalane węglem). 3.4. Charakterystyka środowiska przyrodniczego gminy 3.4.1. Geomorfologia Pod względem morfologicznym gmina Polkowice stanowi fragment Nizin Środkowopolskich. Część północna gminy należy do mezoregionu Wzgórz Dalkowskich, natomiast część południowa obejmuje mezoregion Równiny Szprotawskiej. Grzbiet Wzgórz Dalkowskich ma formę wału opadającego ku południowi łagodnie do Równiny Szprotawskiej. W północnej części gminy dominują formy pochodzenia lodowcowego wykształcone w postaci wzgórz i pagórków morenowych przeważnie spiętrzonych (Wzgórza Dalkowskie). Najwyżej położonym punktem na terenie gminy jest szczyt wzgórza o wysokości 223 m n p m, zlokalizowany w rejonie miejscowości Żelazny Most. W południowej części gminy Polkowice w obrębie mezoregionu Równiny Szprotawskiej dominują formy pochodzenia wodnolodowcowego wykształcone w postaci równin sandrowych i wodnolodowcowych. Powierzchnia równin jest słabo urozmaicona. Natomiast do form pochodzenia rzecznego zaliczono dno doliny rzecznej Szprotawy przebiegające przy południowej granicy gminy. Ponad doliną wykształciły się tarasy akumulacyjne zalewowe oraz erozyjno akumulacyjne zalewowe i nadzalewowe. Wysokość tarasów waha się od 1 do 10 m n.p. rzeki. Powierzchnia terenu w rejonie Równiny Szprotawskiej leży na poziomie od 138 m n.p.m. w rejonie doliny Szprotawy do 153 m n.p.m. w rejonie Sobina. 3.4.2. Geologia Obszar gminy Polkowice położony jest na obszarze jednostki geologicznej zwanej monokliną przedsudecką. Głębsze podłoże monokliny przedsudeckiej budują skały prekambru i starszego paleozoiku wykształcone w postaci łupków metamorficznych oraz granitów i granitognejsów. Wyżej zalegają osady permo-mezozoiczne wykształcone w postaci lądowych osadów czerwonego spągowca i morskich osadów cechsztynu 34

(piaskowce, wapienie, dolomity z iłołupkami miedzionośnymi, iłowce i anhydryty). Sedymentację kończą utwory lądowe piaskowca pstrego dolnego i środkowego (piaskowce drobnoziarniste z wkładkami łupków ilastych i mułowców). Miąższość tych utworów waha się od 120 do 250 m. Podłoże podkenozoiczne pocięte jest uskokami. Na nim zalegają na całym obszarze utwory trzeciorzędowe. Utwory trzeciorzędowe reprezentowane są przez oligoceńskie piaski i iły z przewarstwieniami węgli brunatnych, mioceńskie iły z węglem brunatnym oraz plioceńskie iły pstre. Utwory te tworzą dość monotonny kompleks o miąższości od 300 do 350 m. Stropowe partie trzeciorzędu w rejonie Wzgórz Dalkowskich wykazują zaburzenia glacitektoniczne. Utwory czwartorzędowe występują na całym obszarze arkusza poza rejonami, gdzie odsłaniają się na powierzchni, w formie płatów, utwory trzeciorzędowe. Elementy te wskazują na istnienie różnic miąższości osadów czwartorzędowych, jak również na urozmaiconą powierzchnię utworów podczwartorzędowych. 3.4.3. Surowce mineralne gminy Na obszarze gminy część złóż występuje na znacznych głębokościach, są to surowce metaliczne tj. złoża rud miedzi (Cu), surowce skalne (niemetaliczne) tj. złoża gipsu i anhydrytu, surowce chemiczne tj. złoża soli kamiennej oraz surowce energetyczne. Pozostałe złoża surowców skalnych tj. złoża kruszyw naturalnych, piasków oraz złoża energetyczne w postaci torfów występują na powierzchni bądź pod niewielkim nakładem. Surowce metaliczne Do surowców metalicznych należą stratoidalne, polimetaliczne złoża rud miedzi (Cu- Ag), występujące na niemal całym obszarze gminy, z wyłączeniem niewielkich powierzchni przy południowej i wschodniej granicy gminy. Na obszarze gminy rudy miedzi występują w złożach Głogów Głęboki (przy północnej granicy gminy), Sieroszowice-Polkowice, Rudna i Lubin-Małomice. Eksploatacja prowadzona jest w obrębie złóż Sieroszowice, Polkowice, Rudna i Lubin-Małomice. Złoża rud miedzi należą do złóż typu pokładowego, charakteryzującego się zróżnicowaną miąższością i intensywnością okruszcowania. Rudy miedzi wstępują w skałach wapiennych, dolomitach, łupkach oraz piaskowcach. Kopaliną eksploatowaną zgodnie z koncesjami jest ruda miedzi. Pierwiastkami współwystępującymi w rudzie miedzi są: srebro, złoto, nikiel, wanad, molibden, ołów, kobalt, platyna, pallad, cynk, kadm, ren i arsen. Przedsiębiorca prowadzi eksploatację rudy miedzi 35

z której odzyskuje srebro, złoto, ołów i platynowce. Pozostałą część wymienionych metali w ilościach śladowych, jak również inne pierwiastki metaliczne i skalne, po procesie przeróbczym deponowano pierwotnie w składowisku Gilów, a obecnie deponuje się w składowisku Żelazny Most. Surowce skalne Surowce chemiczne Gipsy i anhydryty występują w nadkładzie złóż miedzi jako kopalina towarzysząca. Ich występowanie jako złóż o zasobach prognostycznych stwierdzono w złożach Sieroszowice, Polkowice, Rudna i Lubin-Małomice. Miąższość złóż gipsu i anhydrytu osiąga ok. 200 m, a głębokość występowania stropu wynosi ok. 800 m ppt. Złoża te, generalnie wykształcone jest w formie ciągłych pokładów o rozciągłości NW-SE, nachylonych pod niewielkim kątem w kierunku północno-wschodnim, jednakże ze względu na znaczną głębokość zalegania ich eksploatacja jest obecnie nieopłacalna. Piaski podsadzkowe to występujące na terenie gmin Polkowice, Jerzmanowa oraz Radwanice nieeksploatowane, a jedynie szczegółowo rozpoznane utwory piaszczyste złoża Sucha Góra, o zasobach 177879 m 3, występujące na powierzchni 740 ha. Kruszywa naturalne to czwartorzędowe złoża piaszczyste i piaszczystożwirowe, występujące w złożach Guzice i Żuków oraz rozpoznanym szczegółowo złożu Żelazny Most. Jedynym eksploatowanym złożem na obszarze gminy Polkowice jest złoże Guzice II, którego zasoby bilansowe określono na 1091 tys. Mg, a roczne wydobycie na 24 tys. Mg. Surowcem chemicznym jest sól kamienna złoża Sieroszowice, zalegające w nadkładzie złoża rud miedzi Sieroszowice w utworach cechsztynu na obszarze gmin Grębocice, Jerzmanowa, Polkowice i Radwanice. Zasoby bilansowe wymienionego złoża wynoszą 2 936 395 tys. Mg, stanowiąc 3,65 % łącznych zasobów soli kamiennej w Polsce. Powierzchnia złoża wynosi 4500 ha. Łączne zasoby soli kamiennej formacji cechsztyńskiej towarzyszące złożom rud miedzi określono na 25 mld Mg. Są to złoża o zasobach prognostycznych towarzyszące złożom rud miedzi Sieroszowice, Radwanice Zachód i Rudna. Surowce energetyczne 36

Surowcami energetycznymi są pokłady węgli brunatnych zalegające w utworach trzeciorzędowych na całym obszarze gminy. Znaczenie gospodarcze posiadają pokłady węgla brunatnego z miocenu środkowego i górnego, jednakże dotychczas złoża te nie zostały udokumentowane. Węgiel brunatny zalega na głębokościach od 100 do 250 m ppt. Jednakże małe miąższości warstw, znaczne głębokości występowania, jak i ich silne zawodnienie dyskwalifikują je z punktu widzenia wykorzystania gospodarczego. Ponadto do surowców energetycznych zaliczono torfy występujące w obniżeniach dolinnych w pobliżu Jędrzychowa. Na obszarze gminy złoża te nie są eksploatowane. 3.4.4. Gleby Na obszarze gminy Polkowice lokalnie gleby i przypowierzchniowe grunty zostały zmodyfikowane procesami antropogenicznymi. W rejonach, w których nie nastąpiły procesy antropogeniczne, gleby zostały wykształcone jako gleby murszowe i torfowe - w rejonach dolin rzecznych, bądź rozwinęły się na piaszczystym lub gliniastym podłożu polodowcowym, jako gleby rdzawe, którym towarzyszą gleby bielicowe i brunatne, natomiast w części północno-wschodniej gminy dominują gleby płowe, którym towarzyszą gleby brunatne właściwe, opadowo-glejowe i rdzawe. Pod względem bonitacyjnym gleby należą do klas IV a, IV b i V, a w północnowschodniej części gminy do klasy III. Erozja gleb Erozja jest procesem geologicznym i pod pojęciem erozji gleb rozumie się zarówno procesy naturalne powodowane przez wodę, wiatr i śnieg, jak i antropogeniczne przeobrażające powierzchniowo i wgłębnie powierzchnię ziemi. Tereny erodowane, w tym zwłaszcza agro-ekosystemy, cechują się znacznie zachwianą równowagą biologiczną, prowadzącą do negatywnych i najczęściej trwałych zmian warunków ekologicznych i techniczno-organizacyjnych. W warunkach polskich za najważniejszą uznaje erozję powodowaną przez wodę (erozja wodna) i wiatr (erozja wietrzna). Erozja wodna - przeobrażenie i degradowanie wierzchniego i głębszych poziomów gleb w wyniku oddziaływania spływów powierzchniowych z deszczu lub tającego śniegu oraz wód rzecznych. Należą do niej procesy powierzchniowe, liniowe i podziemne. Erozja wietrzna (eoliczna) - przeobrażenie i degradowanie gleb pod wpływem erozyjnego oddziaływania wiatru. Nalezą do niej procesy deflacji, korazji i akumulacji. 37

Erozja wodna powierzchniowa polega głównie na zmywaniu cząstek glebowych z terenów wyżej położonych i zachodzi przede wszystkim na glebach ornych o zróżnicowanej rzeźbie terenu. W procesie tej erozji wymywane są, przede wszystkim, najdrobniejsze cząstki gleb, w tym koloidy organiczne, wchodzące w skład próchnicy glebowej oraz cząstki mineralne, zwłaszcza frakcje pyłu, drobnego piasku i koloidy. W tabeli poniżej przedstawiono stopień zagrożenia gruntów rolnych erozją wodną powierzchniową na terenie gminy Polkowice. Tab. 22. Stopień zagrożenia gruntów rolnych na terenie gminy Polkowice erozją wodną powierzchniową Zagrożenie gleb gruntów ornych erozją wodną Wyszczególnienie % gruntów ornych nie występuje lub lokalnie bardzo małe 2,1 małe 92,8 umiarkowane 4,7 średnie 0,4 silne 0 bardzo silne 0 Źródło: Wyniki badań gleb i roślin na obszarach użytkowanych rolniczo w rejonie oddziaływania zbiornika odpadów poflotacyjnych Żelazny Most, Starostwo Powiatowe w Polkowicach, 2008 Erozja wietrzna Czynnikami, które decydują o wystąpieniu i nasileniu erozji wietrznej są: naturalna podatność gleb na rozwiewanie, rzeźba terenu, częstotliwość i natężenie wiatrów, stan szaty roślinnej, wielkość i rozkład opadów atmosferycznych, wilgotność i zwartość wierzchniej warstwy gruntu. Mechaniczne rozluźnianie i przemieszczanie suchego gruntu (wskutek uprawy ziemi, poruszania się pojazdów, chodzenia ludzi i zwierząt) wyzwala oraz nasila pylenie. Nadmierne wylesienie terenu, niedobór opadów atmosferycznych, intensywne rolnictwo powodują występowanie, w różnym nasileniu erozji wietrznej. Erozja wietrzna degraduje pokrywę glebową w miejscach wywiewania i osadzania mas ziemnych oraz stanowi dużą uciążliwość dla ludzi i zwierząt. Udział powierzchni gruntów ornych narażonych na stopnie erozji wietrznej na terenie gminy Polkowice przedstawiono w tabeli poniżej. 38

Tab. 23. Stopnie erozji wietrznej gruntów ornych na terenie gminy Polkowice Stopnie erozji wietrznej (% gruntów ornych) Erozja słaba Erozja średnia Erozja silna 8,0 69,2 22,8 Źródło: Wyniki badań gleb i roślin na obszarach użytkowanych rolniczo w rejonie oddziaływania zbiornika odpadów poflotacyjnych Żelazny Most, Starostwo Powiatowe w Polkowicach, 2008 Zakwaszenie gleb Nadmierne zakwaszenie gleb stanowi poważny czynnik ich degradacji. Przyczynia się również do ograniczania możliwości plonowania większości gatunków roślin uprawnych, a nierzadko szkodzi wegetacji. Wiele roślin na glebach nadmiernie kwaśnych daje nie tylko niższe plony, ale i ich jakość jest gorsza, np. mała zawartość fosforu, wapnia, magnezu i in. Powodem zakwaszenia gleb są procesy naturalne zachodzące w glebach i czynniki atmosferyczne. Intensywność naturalnego zakwaszenia gleb zależy od następujących czynników: rodzaju i gatunku gleb, warunków klimatycznych, ukształtowania rzeźby terenu. Zakwaszeniu gleb sprzyjają także czynniki antropogeniczne związane są z różnorodną działalnością człowieka. Spośród tych czynników, to przede wszystkim: zanieczyszczenia atmosfery (SO 2, CO 2, NOx), składowanie i stosowanie kwaśnych i kwasotwórczych odpadów, stosowanie nawozów fizjologicznie kwaśnych, malejący udział nawożenia organicznego, niewłaściwe następstwo roślin, niedostateczne wapnowanie użytków rolnych. Procentowy udział gleb kwaśnych, obojętnych i zasadowych na terenie gminy Polkowice przedstawiono w tabeli poniżej. 39

Tab. 24. Udział gleb w przedziałach odczynu na terenie gminy Polkowice Udział gleb w przedziałach odczynu gmina Polkowice Odczyn bardzo kwaśny [%] Odczyn kwaśny [%] Odczyn lekko kwaśny [%] Odczyn obojętny [%] Odczyn zasadowy 12 26 37 18 7 Źródło: Wyniki badań gleb i roślin na obszarach użytkowanych rolniczo w rejonie oddziaływania zbiornika odpadów poflotacyjnych Żelazny Most, Starostwo Powiatowe w Polkowicach, 2008 [%] Określenie prawidłowej dawki wapna jest z rolniczego punktu widzenia bardzo ważne. Dawki zbyt małe mogą okazać się nieefektywne, natomiast przy zastosowaniu zbyt dużych dawek, ujawniają się negatywne skutki przewapnowania gleb. Dawki wapna naliczane są dla przedziałów potrzeb wapnowania, a nie dla przedziałów ph. Odczyn stanowi pierwsze z podstawowych kryteriów określających potrzeby wapnowania gleb. Drugim kryterium jest skład granulometryczny, określany jako kategoria agronomiczna grupa gleby. Ustalono 5 przedziałów potrzeb wapnowania i stanowią one podstawę doradztwa nawozowego w zakresie wapnowania gleb: potrzeby wapnowania konieczne, potrzeby wapnowania potrzebne, potrzeby wapnowania wskazane, potrzeby wapnowania ograniczone potrzeby wapnowania zbędne. Tab. 25. Udział gleb w przedziałach potrzeb wapnowania na terenie gminy Polkowice Udział przedziałów potrzeb wapnowania - % Konieczne Potrzebne Wskazane Ograniczone Zbędne 22 14 18 18 28 Źródło: Wyniki badań gleb i roślin na obszarach użytkowanych rolniczo w rejonie oddziaływania zbiornika odpadów poflotacyjnych Żelazny Most, Starostwo Powiatowe w Polkowicach, 2008 Zawartość metali ciężkich w glebach Badania gleb na obszarach użytkowanych rolniczo w rejonie oddziaływania zbiornika odpadów poflotacyjnych Żelazny Most wykazały przekroczenie wartości dopuszczalnej 40

ołowiu w 2 próbach w obrębie Trzebcz (gmina Polkowice) i w obrębie Grodziszcze (gmina Grębocice). Badania nie wykazały przekroczenia dopuszczalnych wartości, określonych standardami jakości gleb, w odniesieniu do pozostałych metali miedzi, kadmu, cynku, rtęci i arsenu. Przypadki przekroczeń standardów jakości gleb należą do rzadkości, jednakże ryzyko nadmiernej akumulacji metali w roślinach może również dotyczyć obszarów gleb o podwyższonej zawartości metali, w warunkach silnego zakwaszenia. Stąd szczególnie istotne jest wapnowanie gleb charakteryzujących się podwyższoną zawartością metali. Badania gleb wykonane w latach 2006 2007 wykazały na terenie gminy Polkowice przypadki zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi zakwalifikowane do II stopnia zanieczyszczenia (gleby słabo zanieczyszczone) i III stopnia zanieczyszczenia (gleby średnio zanieczyszczone) w poniższych obrębach: Komorniki - IIº Cu, Żelazny Most - IIº Cu, Dąbrowa - IIº Cu, Trzebcz - IIº Cu, IIº Cd, IIIº Pb. Obawa zanieczyszczenia roślin metalami ciężkimi jest już możliwa w przypadku ich uprawy na glebach wykazujących I stopień zanieczyszczenia (gleby o podwyższonej zawartości metali). Zagrożenie to zdecydowanie wzrasta na glebach słabo zanieczyszczonych (II stopień) i średnio zanieczyszczonych (III stopień). Zawartość metali ciężkich w roślinach Ocenę zawartości metali ciężkich w roślinach dokonano pod kątem przydatności spożywczo konsumpcyjnej i przydatności paszowej. Analiza zawartości rtęci i arsenu w roślinach, dokonana została w oparciu o maksymalne poziomy zanieczyszczeń dla przydatności spożywczej. Podkreślenia wymaga fakt, że w ostatnich badaniach wykonanych w latach 2006 2007, na całym obszarze objętym analizą stwierdzono przypadki przekroczenia dopuszczalnych poziomów zawartości rtęci przekroczenia wykazało 12,8% prób ziemniaków i 50% prób ziarna zbóż (zawartość rtęci zbadano w 39 próbach ziemniaków i w 24 próbach ziarna zbóż). Stwierdzone badaniami bardzo liczne przypadki przekroczeń 41

dopuszczalnych (progowych) zawartości metali ciężkich (przede wszystkim ołowiu, kadmu i rtęci) mogą stanowić zagrożenie dla ludzi i zwierząt. Ocena i analiza poziomu zawartości metali ciężkich w glebach i roślinach nie wykazała zależności zwiększonej (nadmiernej) ilości tych pierwiastków w roślinach od właściwości gleb. Tak więc przekroczenia w roślinach mogą być skutkiem emisji zanieczyszczeń do powietrza i gromadzenia ich na powierzchni roślin. poniżej. 3.4.5. Użytkowanie gruntów Sposób użytkowania gruntów na terenie gminy przedstawiono szczegółowo w tabeli Tab. 26. Użytkowanie gruntów na terenie gminy Polkowice (stan na dzień 01.01.2012 r.) Użytki rolne Pozostałe grunty (pod Wyszczególnienie Lasy zabudowaniami, Pow. grunty łąki pastwiska i grunty podwórzami, ogólna razem sady orne trwałe trwałe leśne drogi, wody i inne [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] grunty użytkowe oraz nieużytki) [ha] Tereny wiejskie 14 376 4 879 3 530 7 989 353 7 790 1 707 Teren miasta 2 373 1 022 907 1 67 45 498 855 Źródło: Urząd Gminy Polkowice Gmina Polkowice charakteryzuje się dużą lesistością - na poziomie aż 49,5 %. Użytki rolne stanowią 35,2%, co świadczy o średnim znaczeniu rolnictwa w gospodarce ogólnej gminy. Pozostałe 15,3% gruntów to przede wszystkim zabudowania, drogi, wody i nieużytki. 3.4.6. Klimat Pod względem klimatycznym gmina Polkowice należy do subregionu nadodrzańskiego wrocławsko legnickiego. Średnia roczna temperatura jest tu wyższa od + 8 C, a okres wegetacyjny trwa dłużej niż 100 dni. Roczna suma opadów atmosferycznych na tym obszarze przeciętnie nie przekracza 550 mm, z czego 60 65 % sumy przypada na okres kwiecień wrzesień. Przeważają wiatry z kierunków zachodniego i północno zachodniego, 42

a najmniejszą frekwencją cechuje się wiatr z sektorów wschodniego i południowo wschodniego. Przeciętnie w roku występuje od 120 do 140 dni pochmurnych. 3.4.7. Wody powierzchniowe Południowo zachodnia część gminy objęta jest dorzeczem Szprotawy, a północne obrzeża gminy należą do dorzecza Rudnej. Sieć rzeczna w środkowej części gminy jest słabo rozwinięta. Większymi ciekami na terenie gminy są: o 750 m odcinek rzeki Szprotawy, o Kalina, prawostronny dopływ Szprotawy, o długości 9,5 km, powierzchni zlewni 37,3 km 2 i średnim spadku 1,5. Źródła potoku usytuowane są w rejonie miasta Polkowice, w dalszym biegu przepływa przez wieś Sobin i Nową Wieś Lubińską, o Skłoba, prawostronny dopływ Szprotawy, o długości 13,0 km, powierzchni zlewni 19,3 km 2 i średnim spadku 1,5, o Sucha Górna przepływająca przez wieś o tej samej nazwie, jest lewostronnym dopływem Kłębanówki, która z kolei jest prawostronnym dopływem Szprotawy, o Moskorzynka - lewostronny dopływ Rudnej, o długości 15,3 km i powierzchni zlewni 84,17 km 2, źródła rzeki znajdują się przy trasie Polkowice Zielona Góra, rzeka przepływa przez miejscowości Kazimierzów, Moskorzyn i Żuków. Większymi dopływami tej rzeki na terenie gminy są Żdżerowita, Trzebcz i Stobna. Żdżerowita, prawostronny dopływ Moskorzynki, o długości 7,1 km, której źródła znajdują się w pobliżu wsi Dąbrowa, przepływa przez wsie Dąbrowa, Tarnówek i Komorniki, a przed wsią Żuków uchodzi do rzeki Moskorzynki. Potok odwadnia przedpole zapory zachodniej zbiornika odpadów flotacyjnych Żelazny Most, przejmując część wód infiltrujących z tego obiektu poprzez prawostronne dopływy: rów IIS i Kalinówkę Zachodnią. 3.4.8. Wody podziemne Na obszarze gminy Polkowice występuje kilka zasobnych poziomów wodonośnych. Wyróżnia się dwa główne piętra wodonośne, tj. czwartorzędowe i trzeciorzędowe. 43

Występowanie wód podziemnych związane jest również z piaskowcami pstrego piaskowca, wapieniami i dolomitami cechsztynu oraz piaskowcami czerwonego spągowca. Wody w starszych piętrach są słabo rozpoznane i nie mają znaczenia użytkowego. Piętro trzeciorzędowe Trzeciorzędowe piętro wodonośne na obszarze gminy, stanowi w miejscach braku użytkowego czwartorzędowego poziomu wód jedyne użytkowe piętro wodonośne. Wody podziemne wstępują w poziomie nadwęglowym. Związane są one z osadami piaszczystożwirowymi, które wstępują na głębokości od 14 do ponad 200 m. Najczęściej poziom wodonośny zalega w przedziale głębokości 50 m i ma ograniczony zasięg. Rozprzestrzenianie warstw zalegających na głębokości 60 120 m jest większe. Sumaryczna miąższość użytkowych poziomów wodonośnych trzeciorzędu na obszarze gminy wynosi ponad 40 m. Warstwy wodonośne charakteryzują się następującymi parametrami hydrogeologicznymi: współczynnik filtracji od 1 do 35,8 m/d, średnio 4,5 m/d, przewodność od 12,1 do 286 m 2 /d, średnio 171 m 2 /d. Wydajności potencjalne studni są zmienne od 10 do 30 m 3 /h w południowej i centralnej części gminy do 50-70 m 3 /h w rejonie Kazimierzowa. Dla udostępnienia eksploatacji rud miedzi prowadzi się odwodnienie poziomu cechsztyńskiego, jak i trzeciorzędowego podwęglowego i międzywęglowego. Piętro czwartorzędowe Czwartorzędowe piętro wodonośne związane jest z występowaniem piasków i żwirów fluwioglacjalnych, glacjalnych i rzecznych zlodowaceń: południowo-, środkowo-, północnopolskiego i holocenu. Zasilanie piętra odbywa się bezpośrednio z infiltracji wód opadowych i powierzchniowych. Na obszarze gminy w utworach czwartorzędowych wydzielić można poziomy wodonośne o charakterze użytkowym związane z: plejstoceńskimi osadami wodnolodowcowymi na obszarze Wzgórz Dalkowskich, plejstoceńskimi osadami wodnolodowcowymi wypełniającymi strukturę kopalną Potoczek- Jabłonów, plejstoceńskimi osadami wodnolodowcowymi wypełniającymi strukturę Sobin-Jedrzychów. Czwartorzędowy poziom wodonośny na obszarze Wzgórz Dalkowskich związany jest z występowaniem piasków i żwirów wodnolodowcowych. Na obszarze gminy występują warstwy wodonośne w obrębie moreny spiętrzonej tworzące lokalne poziomy wodonośne o słabej izolacji, jak również spotyka się w tych rejonach, nagromadzenie utworów 44

wodonośnych, które stanowią wówczas większe zbiorniki wodne (rynna erozyjna w rejonie miejscowości Moskorzyn). Poza obszarem moreny spiętrzonej rozpoznane zostały warstwy wodonośne zarówno w obrębie moreny dennej i spiętrzonej, które występują na trzeciorzędowych iłach i glinach zwałowych. Pozbawione izolacji warstwy wodonośne występują w obrębie moreny dennej, w południowej części gminy. Na obszarze Wzgórz Dalkowskich warstwy wodonośne charakteryzują się zróżnicowanym rozprzestrzenieniem i miąższością od kilku do ponad 30 m, lokalnie do około 50 m. Występują one na głębokości od 4,5 do 56 m. Zwierciadło wody ma charakter swobodny i subartezyjski z przewagą wód subartezyjskich. Największe miąższości utworów wodonośnych rozpoznane zostały w rejonie Moskorzyna (rynna erozyjna). Warstwę wodonośną stanowi tutaj kompleks piaszczysto-żwirowy pozbawiony ciągłych przewarstwień glin. Miąższość utworów wodonośnych od kilku do ponad 50 m w południowej części rynny erozyjnej, średnio 19 m. Poziom wodonośny występuje na zmiennych głębokościach od 2,2 do 56 m. Zasilany jest poprzez infiltracje opadów oraz spływ powierzchniowy i podziemny z obszaru wysoczyzn. Ponadto w części południowo-zachodniej poziom ten pozostaje w bezpośredniej więzi hydraulicznej z warstwami wodonośnymi górnego trzeciorzędu. Generalny kierunek spływu wód biegnie w kierunku rzeki Moskorzynki, która stanowi w tym rejonie podstawę drenażu. Warstwa wodonośna charakteryzuje się dobrą przewodnością 395 m 2 /d i współczynnikiem filtracji 20,8 m/d. Dominują wydajności potencjale studni 50 70 m 3 /h. Znacznie korzystniejszymi warunkami hydrogeologicznymi charakteryzuje się występujący przy zachodniej granicy gminy fragment struktury kopalnej Potoczek-Jabłonów. W obrębie struktury kopalnej występują dwie warstwy wodonośne piaszczysto-żwirowe, które rozdzielone są glinami lub pyłami. Serie nieprzepuszczalne lub słabo przepuszczalne stanowią rodzaj soczew o zmiennej rozciągłości i miąższości 9 29 m. Utwory słabo przepuszczalne rozdzielające warstwy wodonośne ze względu na skład litologiczny i miąższość umożliwiają swobodne krążenie wód pomiędzy nimi i pozostają w więzi hydraulicznej ze sobą. Miąższość warstw wodonośnych od 26 do 51 m. Poziom wodonośny struktury kopanej występuje na głębokości 18,5 56 m Zwierciadło wody ma charakter subartezyjski. Średnie parametry struktury kopanej na obszarze gminy wynoszą, współczynnik filtracji 28,6 m/d, a przewodność 1081 m 2 /d. W południowej części gminy występuje czwartorzędowa struktura wodonośna Sobin- Jędrzychów. Odkryty poziom wodonośny, występujący w obrębie moreny dennej, zalega na 45

głębokości około 11 m. Średnia miąższość warstwy wodonośnej wynosi 18 m. Dominują potencjalne wydajności studni w przedziale od 50 do 70 m 3 /h. Główne zbiorniki wód podziemnych Na obszarze gminy Polkowice występuje jedna struktura hydrogeologiczna tworząca Główny Zbiornik Wód Podziemnych. W południowej części gminy w rejonie Jędrzychowa występuje zbiornik GZWP nr 316 zwany Subzbiornikiem Lubińskim. Jest to zbiornik o charakterze porowym, gromadzącym wody piętra trzeciorzędowego. Warstwa wodonośna w zbiorniku jest na obszarze gminy Polkowice mało odporna na przenikanie zanieczyszczeń, ponieważ istnieją tu okna hydrauliczne które ułatwiają migrację potencjalnych zanieczyszczeń do wód trzeciorzędowych. Miąższość warstwy wodonośnej w obrębie zbiornika wynosi kilkanaście metrów. Współczynnik filtracji k utworów wodonośnych zawiera się w przedziale 3.10-6 4,8.10-4 m/s. Przewodność hydrauliczna T zbiornika kształtuje się na poziomie 80 m 2 /h, natomiast wydajność studni eksploatujących wody omawianej struktury na obszarze gminy wynosi ok. 350 m 3 /h. 3.4.9. Walory przyrodnicze Poniżej przedstawiono stan flory i fauny gminy Polkowice zgodnie z danymi zgromadzonymi podczas inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej w 1996 r. W roku 2011 rozpoczęto prace nad aktualizacją inwentaryzacji, na chwile obecną jej wyniki nie są jeszcze dostępne. FLORA Stan flory występującej na terenie gminy jest odzwierciedleniem presji różnych czynników środowiskowych m.in. takich jak: warunki klimatyczne, rodzaj gleb, poziom wód gruntowych, zanieczyszczenie powietrza, typ gospodarki leśnej i rolnej itp. Dominujące na tym obszarze w przeszłości lasy liściaste i mieszane podlegały sukcesywnie przebudowie w wielkopowierzchniowe, jednowiekowe monokultury sosnowe lub dębowe, co doprowadziło do zaniku wielu gatunków roślin związanych z cienistymi lasami liściastymi. Całkowitej eliminacji uległy buczyny, zaś z panujących tu niegdyś zbiorowisk grądowych pozostały jedynie na obszarze Wzgórz Dalkowskich drobne fragmenty grądów wysokich występujące na północ od zbiornika Żelazny Most w rejonie Tarnówka i Żelaznego Mostu oraz grądy niskie występujące na północ od zbiornika Żelazny Most. W miejsce buczyn i gradów wprowadzone zostały lasy typu kwaśnych dąbrów, które dominują na znacznych obszarach pomiędzy Polkowicami i zbiornikiem Gilów. 46

W dolinach rzek i potoków zachowały się nieliczne fragmenty łęgów jesionowo olszowych w dolinach Lipówki i Guzickiego Potoku oraz łęgów jesionowych na północ od zbiornika Żelazny Most. Naturalne fragmenty borów świeżych i wilgotnych występujące w zachodniej części gminy na ubogich, piaszczystych glebach przekształcono w wielko powierzchniowe monokultury sosnowe. Z występujących na terenie gminy zakrzaczeń i zadrzewień, wzdłuż dróg i cieków, oraz śródpolnych zagajników i lasków wyróżniają się kobierzce jeżyn, turzyca drżączkowata i pokrzywa. Spotkać można również stanowiska gatunków leśnych i chronionych (kruszyna, pierwiosnka lekarska, bluszcz). Największe skupienie kwitnących okazów bluszczu, występuje około 800 m na południe od Grodowca. Zbiorowiska naturalnych i antropogenicznych łąk występują zazwyczaj na terenach położonych wzdłuż cieków. Najcenniejsze fragmenty łąk wilgotnych występują w dolinie Lipówki oraz w rejonie opuszczonej osady w Paulinowie. Na suchszych siedliskach, zwłaszcza w zachodniej części gminy można odnaleźć roślinność ciepłolubną odpowiadającą różnym stadiom sukcesji na glebach ubogich i piaszczystych. Należą do nich murawy szczotlichowe, zespoły muraw piaskowych z goździkiem kropkowanym i zawciągiem pospolitym oraz z lepnicą wąskopłatkową. Interesującym składnikiem roślinności są niewielkie kadłubowe pozostałości muraw kserotermicznych. Pospolite na terenie gminy są zbiorowiska okrajkowe będące różnymi stadiami degeneracji łąk w wyniku ich nadmiernego wzbogacania w azot. W południowej części gminy na znacznej powierzchni rozwijają się zbiorowiska łąk bagiennych. W trakcie przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej na terenie gminy Polkowice stwierdzono występowanie ponad 300 stanowisk roślin chronionych należących do 25 gatunków, w tym 14 gatunków roślin chronionych całkowicie (barwinek pospolity, bluszcz pospolity, buławnik mieczolistny, buławnik wielkokwiatowy, kosaciec syberyjski, kruszczyk połabski, listera jajowata, pełnik europejski, podkolan biały, storczyk szerokolistny, śniadek baldaszkowaty, śnieżyca wiosenna, wiciokrzew pomorski, widłak jałowcowaty) oraz 11 gatunków chronionych częściowo (kalina koralowa, kocanki piaskowe, konwalia majowa, kopytnik pospolity, kruszyna pospolita, marzanka wonna, paprotka zwyczajna, pierwiosnka lekarska, pierwiosnka wyniosła, porzeczka czarna, wyżlina ciernista). FAUNA W wyniku przeprowadzonej na terenie gminy Polkowice inwentaryzacji przyrodniczej stwierdzono występowanie 28 gatunków ssaków, w tym: 5 gatunków przedstawicieli rzędu owadożernych (wszystkie objęte ochroną gatunkową), 1 gatunek zajęczaków, 12 gatunków 47

gryzoni, 6 gatunków należących do rzędu drapieżnych i 4 gatunki należące do rzędu parzystokopytnych. Wśród tych gatunków 7 należy do gatunków chronionych: jeż zachodni, kret, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka, rzęsorek rzeczek, kuna domowa, łasica łaska. Wśród ryb, na terenie gminy stwierdzono występowanie szczupaka, płoci, słonecznicy, kiełba, śliza, piskorza, ciernika, cierniczka i okonia. Spośród tych gatunków tylko śliz i piskorz są objęte ochroną gatunkową. Na terenie gminy występuje 13 gatunków płazów, do których należą: traszka grzebieniasta, traszka zwyczajna, kumak nizinny, rzekotka drzewna, grzebiuszka ziemna, ropucha szara, ropucha zielona, ropucha paskówka, żaba wodna, żaba jeziorkowa, żaba trawna, żaba moczarowa, żaba śmieszka oraz 4 gatunki gadów: jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec zwyczajny i zaskroniec zwyczajny. Na obszarze gminy występuje stosunkowo bogaty i urozmaicony zespół awifauny lęgowej (łącznie 128 gatunków ptaków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych, około 60 % ogólnej liczby gatunków ptaków gniazdujących w całym kraju. LASY Według podziału przyrodniczo leśnego Polski teren gminy położony jest w Krainie V Śląskiej, Dzielnicy 1 Równiny Dolnośląskiej, Mezoregionie Wzgórz Dalkowskich. Przeważają tu siedliska borowe borów świeżych (Bśw), a także borów mieszanych świeżych (BMśw) i wilgotnych (Bmw) o bardzo niskiej produkcyjności oraz lasów mieszanych świeżych (LMśw) i wilgotnych (LMw). Mniejszy udział mają siedliska lasów świeżych (Lśw) i wilgotnych (Lw) oraz olsów (O), w tym olsów jesionowych (Oj). Administratorem prawie całej powierzchni lasów gminy Polkowice są Nadleśnictwa: Lubin (około 80 % powierzchni), Chocianów oraz Głogów należące do Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu. W lasach na terenie gminy Polkowice od lat prowadzona jest intensywna gospodarka leśna, która doprowadziła w chwili obecnej do skrajnego zubożenia fitocenoz większość lasów stanowią monokultury gospodarcze o ubogim składzie gatunkowym i częstej domieszce obcych gatunków drzew. Z punktu widzenia ochrony przyrody, a także ochrony środowiska, znaczną ich część można obecnie uznać za ekologicznie małowartościową i nie spełniającą swoich podstawowych funkcji (poza powierzchownie pojętą funkcją rekreacyjną, glebochronną i produkcji drewna). Formy ochrony przyrody ustanowione na mocy Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r o ochronie przyrody (Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880 z póz. zm.) 48

OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU LASY CHOCIANOWSKIE W południowo zachodniej części gminy Polkowice usytuowany jest niewielki fragment lasów należących do Obszaru Chronionego Krajobrazu Lasy Chocianowskie, w stosunku do którego obowiązują zapisy rozporządzenia Wojewody Dolnośląskiego nr 26 z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu Lasy Chocianowskie (Dz. Urz. Woj. Doln. Nr 317, poz. 3925). Na obszarze tym występują fragmenty lasów łęgowych i olsów, zwłaszcza wzdłuż zmeliorowanych śródleśnych cieków, stanowiska lęgowe ptaków leśnych oraz kilka gatunków chronionych roślin wyższych. Teren ten nie ma dużej rangi przyrodniczej, niemniej zajmuje ważne miejsce w systemie obszarów chronionych, gdyż łączy teren gminy Polkowice z lepiej zachowanymi przyrodniczo terenami poza jej granicami, głównie z kompleksem leśnym Borów Dolnośląskich. Ponadto cały Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Chocianowskie na terenie gminy stanowią lasy wodochronne. POMNIKI PRZYRODY Na terenie gminy istnieją 2 pomniki przyrody ożywionej pojedynczy okaz dębu szypułkowego oraz podwójna aleja dębów szypułkowych o długości 795 m, obejmująca 346 egzemplarzy (w tym 345 dęby szypułkowe oraz 2 dęby czerwone). Pomnikowa aleja drzew jest przedłużeniem w kierunku południowym naturalistycznego parku podworskiego z drugiej połowy XIX w. Obiekt ten łączy wielki kompleks leśny Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Chocianowskie z parkiem podworskim w Nowym Dworze. Jest to unikalna aleja w skali Dolnego Śląska. Tab. 27. Pomniki przyrody na terenie gminy Polkowice Lp. Obiekt poddany ochronie Określenie położenia Opis obiektu Akt powołujący Rozporządzenie 1 Dąb szypułkowy Leśnictwo Żelazny Most, Wojewody Legnickiego z Wys. 23 m, oddz.115 c, własność dnia 25 października 1994 r. Obwód 360 cm Nadleśnictwo Lubin (Dz. Urz. Woj. Leg. Nr 22, poz. 148) 2 Aleja Dębowa Uchwala Nr XV/174/08 działki ewid. Nr 618/249, w Nowym o obw. 80-306 cm Rady Miejskiej w 118/33 Dworze Polkowicach z dnia 49

Lp. Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Polkowice za lata 2010-2011 Obiekt poddany ochronie Źródło: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska we Wrocławiu Określenie położenia Opis obiektu Akt powołujący 16 czerwca 2008 r. Uchwałą Nr VIII/70/11 Rady Miejskiej w Polkowicach z dnia 31 marca 2011 r. zniesiono formę ochrony przyrody jaką był buk zwyczajny, znajdujący się w Leśnictwie Żelazny Most, oddział 115 c, w Nadleśnictwie Lubin. Pomnik utracił swoje walory przyrodnicze w wyniku działania niekorzystnych warunków atmosferycznych (drzewo zostało powalone podczas wichury). ZESPÓŁ PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWY GUZICKI POTOK Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Guzicki Potok uchwalony został Uchwałą Nr XXXIII/343/10 Rady Miejskiej w Polkowicach z dnia 28 czerwca 2010 r. Przedmiotem ochrony jest dolina potoku z zachowanym w stanie naturalnym ciekiem i przylegającymi do niego zróżnicowanymi żyznymi lasami liściastymi oraz park zabytkowy w Guzicach. Obiekt zlokalizowany jest na działkach oznaczonych w ewidencji gruntów nr 324/8 i 324/13 obręb Guzice,oraz na częściach działek 324/27, 354/231 i 374/227 obręb Guzice. Dolinę cieku można podzielić na kilka różniących się odcinków: początkowa część obejmuje liczne źródliska, sieć drobnych strumieni, w tym część o charakterze okresowym, odcinek potoku o charakterze podgórskim (teren Lasów Państwowych), oraz fragment silnie meandrujący o mniejszych spadkach (własność prywatna), a także odcinek cieku antropogenicznie zmieniony ze stawem parkowym i pozostałościami urządzeń służących gospodarce stawowej. Unikalny już dziś naturalny charakter elementów składowych cieku wodnego w obrębie dojrzałych, naturalnych zbiorowisk leśnych, obfitujących w rzadkości flory i fauny czyni z Guzickiego Potoku jeden z najcenniejszych obiektów przyrodniczych w niżowej części Dolnego Śląska, zasługujący na ochronę nie tylko jako zespół przyrodniczo- krajobrazowy, ale nawet jako rezerwat przyrody. Obiekt składa się z trzech części: obszar źródliskowy z siecią drobnych strumieni w kompleksie leśnym; wartki potok płynący zalesioną dolina, w obrębie otwartego krajobrazu; park zabytkowy z pozostałościami budowli hydrotechnicznych na cieku wodnym. 50

ZESPÓŁ PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWY TRZEBCZ Zespół przyrodniczo krajobrazowy Trzebcz uchwalony został Uchwałą Nr XXXIII/344/10 Rady Miejskiej w Polkowicach z dnia 28 czerwca 2010 r. Obiekt zlokalizowany jest na działkach 1 i 2 obręb Trzebcz oraz na częściach działek nr 378 i 379 obręb Komorniki i 328 obręb Guzice. Przedmiotem ochrony jest dolina potoku z zachowanym w stanie naturalnym ciekiem wodnym i przylegającymi do niego zróżnicowanymi żyznymi lasami liściastymi. W niżowej części Dolnego Śląska cieki wodne o naturalnym charakterze, obficie meandrujące, ze strefami erozji i strefami akumulacji, z zakolami, podcięciami, stromymi ściankami, z odcinkami bystrzy i plos oraz naturalnymi niewielkimi wodospadami i kaskadami należą już do zjawisk unikatowych. Dodatkowo walorów krajobrazowych i konserwatorskich przysparzają liczne mniejsze i większe głazy narzutowe oraz ich skupienia, znajdujące się w cieku jak i w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Na opisywanym terenie dominują zbiorowiska leśne reprezentujące łęgi i grądy zgrupowane w rzędzie Fagetalia sylvaticae Pawł. in Pawł. Et WALL 1928- mezo i eutroficzne lasy liściaste Europy, będące zonalnym typem roślinności o charakterze klimaksowym. Towarzyszą im zbiorowiska zaroślowe tworzące okrajki i oszyjki kompleksów leśnych. Uzupełnieniem wykazu zbiorowisk roślinnych wskazujących na kierunek procesów sukcesyjnych są występujące na niewielkich powierzchniach zbiorowiska ziołoroślowe, będące pozostałością niewielkich łąk i polan. Obraz roślinności dopełniają zbiorowiska źródlisk i samego potoku. PROJEKTOWANY REZERWAT PRZYRODY Ponadto do cennych obszarów przyrodniczych zlokalizowanych na terenie gminy należą tzw. Żukowskie Śnieżyce. Jest to obszar o powierzchni 16,2264 ha położony 300 m na południe od wsi Żuków, na terenie działki 199/23 obręb Komorniki. Teren zajmowany jest przez wilgotne lasy liściaste na obszarze źródliskowym otoczone przez pola i pastwiska użytkowane rolniczo. Na obszarze tym znajduje się jedno z największych stanowisk śnieżycy wiosennej na Wzgórzach Dalkowskich. W 2011 roku Nadleśnictwo Lubin rozpoczęło prace nad objęciem tego terenu prawną ochroną poprzez utworzenie rezerwatu. W 2012 roku na zlecenie Nadleśnictwa zostało wykonane opracowanie pn. Walory przyrodniczo-leśne projektowanego rezerwatu przyrody 51

Żukowskie Śnieżyce. Opracowanie przygotowano w Biurze Urządzenia Lasu i Geodezji Leśnej, Oddział w Brzegu. PROJEKTOWANE UŻYTKI EKOLOGICZNE Na chwilę obecną nie uchwalono żadnych użytków ekologicznych na terenie gminy Polkowice. Wyznaczono jednak tereny, predysponowane do objęcia ochroną w postaci użytków. Dla terenów tych wykonano inwentaryzację przyrodniczą. 1. Dolina Lipówki Użytek znajduje się we wschodniej części gminy Polkowice. Obejmuje 7,237 ha obszar lasów liściastych i wilgotnych łąk wzdłuż meandrującego strumienia Lipówka. Ochrona tego terenu została wprowadzona głównie celem zachowania stanowiska kosaćca syberyjskiego, dobrze wykształconych zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych, łągu jesionowo-olszowego z obfitą populacją pierwiosnki wyniosłej oraz stanowiska wątlika charłaja (owad z rzędu prostoskrzydły). 2. Tarnówek Obszar ten znajduje się na południe od wsi Tarnówek. Zajmuje 15,9 ha wilgotnych lasów liściastych, zarośli, podmokłych łąk i stawu wzdłuż strumienia Żdżerowita. Użytek powstał aby chronić miejsce życia i rozrodu 10 gatunków płazów m. in.: traszka grzebieniasta i zwyczajna, kumak nizinny, rzekotka drzewna oraz silnie zagrożonych siedlisk łęgowych i grądowych. 3. Dolina Skłoby W skład tego użytku wchodzą trzy fragmenty doliny strumienia Skłoba enklawy: Źródliska Skłoby (bagienne łąki i las łęgowy), Staw (staw i otaczające go łąki), Łąki Paulinowskie (zwarty obszar łąkowy). Łączna powierzchnia wynosi 38,1239 ha, co daje największy obszar spośród wszystkich użytków ekologicznych na terenie gminy. Ochronie podlegają tu populacje wawrzynka wilczełyko, miejsce rozrodu traszki zwyczajnej i grzebiuszki ziemnej oraz łąki z siedmiopalecznikiem błotnym. 52

ŚCIEŻKI PRZYRODNICZE 1. Ścieżka przyrodnicza Jędrzychowskie Krajobrazy Ścieżka przyrodnicza Jędrzychowskie Krajobrazy położona jest na północny wschód od Jędrzychowa. Długość ścieżki wynosi 3,4 km. Tematem przewodnim jest mozaika środowisk. Ścieżka polecana jest szczególnie wiosną w okresie ptasich toków oraz w drugiej połowie lata w czasie maksymalnej aktywności prostoskrzydłych. 2. Ścieżka przyrodnicza Meandry Guzickiego Potoku Ścieżka przyrodnicza Meandry Guzickiego Potoku położona jest na południowy zachód od Guzic. Długość ścieżki wynosi 1,5 km. Tematem przewodnim jest meandrujący strumień. Ze względu na wybitne walory krajobrazowe ścieżka jest godna polecenia przez cały rok. ZIELEŃ MIEJSKA Na obszarach zabudowanych istnieją również tereny zielone, stanowiące zarówno elementy dekoracyjne, jak i rekreacyjno wypoczynkowe. Stan zieleni miejskiej w latach 2010 2011 przedstawiono w tabeli poniżej. Tab. 28. Zieleń miejska oraz grunty leśne w zarządzie Gminy Polkowice w latach 2010 2011 Wyszczególnienie 2010 r. 2011 r. Parki spacerowo wypoczynkowe [ha] 8,8 8,8 Zieleńce [ha] 5,5 5,5 Zieleń uliczna [ha] 11 11 Tereny zieleni osiedlowej [ha] 73,5 73,5 Żywopłoty [m] 25277 25277 Powierzchnia gruntów leśnych w zarządzie Gminy [ha] 9,7 13,1 Źródło: Urząd Gminy Polkowice W okresie sprawozdawczym zwiększyła się jedynie powierzchnia gruntów leśnych będących w zarządzie Gminy. Powierzchnia pozostałych terenów zielonych nie uległa zmianie. W tym czasie władze Gminy skupiły się na renowacji istniejących już parków, zieleńców, czy żywopłotów. 53

4. Ocena realizacji poszczególnych celów i zadań określonych w Gminnym Programie Ochrony Środowiska 4.1. Ochrona powietrza atmosferycznego Źródłem danych dotyczących jakości powietrza na terenie gminy jest ocena stanu zanieczyszczania powietrza dokonywana przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, w ramach monitoringu środowiska. Począwszy od 2002 roku rocznej oceny jakości powietrza dokonuje się w strefach. Prowadzona ocena ma na celu monitorowanie zmian jakości powietrza i powinna skutkować podjęciem działań powodujących zmniejszenie stężeń zanieczyszczeń w powietrzu przynajmniej do poziomu stężenia dopuszczalnego na terenie kraju w określonym terminie. Oceny dokonuje się z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów: ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi; ustanowionych ze względu na ochronę roślin. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U.2008.47.281) określanie są poziomy substancji w powietrzu: dopuszczalne, docelowe, celów długoterminowych i alarmowe. W niektórych przypadkach wyznaczono dozwoloną liczbę przekroczeń określonego poziomu oraz terminy, w których określony poziom powinien zostać osiągnięty. Według założeń do projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (będącej transpozycją Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2008/50/WE Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy) przyjęto nowy podział terytorium kraju na strefy dla których przeprowadzone są oceny jakości powietrza. W województwie dolnośląskim wyznaczono 4 strefy: Aglomeracja powyżej 250 tysięcy mieszkańców aglomeracja wrocławska, Miasto (nie będące aglomeracją) powyżej 100 tysięcy mieszkańców miasto Legnica i Wałbrzych, Pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców strefa dolnośląska. Gmina Polkowice wchodzi w skład strefy dolnośląskiej dla celów oceny jakości powietrza pod kątem zawartości SO 2, NO 2, NO x, CO, C 6 H 6, O 3, pyłu PM2,5, pyłu PM10 oraz 54

zawartego w pyle PM10 ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu. Rycina nr 3 przedstawia nowy rozkład stref w województwie dolnośląskim. Jedynym stałym punktem pomiarowym w powiecie polkowickim jest punkt przy ul. Kasztanowej w Polkowicach. Ryc. 3. Aktualne strefy wyznaczone do celów oceny jakości powietrza w województwie dolnośląskim Ryc. 4. Lokalizacja stacji pomiarowych na terenie dawnej strefy lubińsko-polkowickiej w latach 2010-2011 55

Spis badanych na terenie Polkowic elementów zanieczyszczających powietrze wraz z ewentualnymi przekroczeniami wartości granicznych w okresie sprawozdawczym ilustrują Tabele poniżej. Tab. 29. Przekroczenia wartości kryterialnych w stałych punktach pomiarowych na terenie gminy Polkowice w 2010 r. Nazwa stacji SO2 NO2 PM10 PM 2,5 CO C6H6 O3 Pb Cd Ni As B(a)P Właściciel Polkowice ul. Kasztanowa Źródło: WIOŚ we Wrocławiu 24 i \c i \c i \c i \c i \c WIOŚ Tab. 30. Przekroczenia wartości kryterialnych w stałych punktach pomiarowych na terenie gminy Polkowice w 2011 r. Nazwa stacji SO2 NO2 PM10 PM 2,5 CO C6H6 O3 Pb Cd Ni As B(a)P Właściciel Polkowice ul. Kasztanowa 24 i \c i \c i \c i \c i \c WIOŚ Źródło: WIOŚ we Wrocławiu Oznaczenia: Brak pomiarów lub wyniki unieważnione podczas weryfikacji Brak przekroczeń Przekroczenia wartości kryterialnych 24 - dla pomiarów stężeń 24 godzinnych i c/ - pomiary ołowiu, kadmu, niklu, arsenu i WWA w pyle PM10, uśredniane z prób kilkudniowych Podobnie jak w latach poprzedzających, w okresie 2010 2011 r. utrzymuje się przekroczenie maksymalnych wartości pyłu zawieszonego PM10 oraz należącego do grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) benzo(a)piranu (czerwone 56

pola). Natomiast zawartości ołowiu, kadmu, niklu oraz arsenu, niezmiennie od kilku lat znajdują się na dopuszczalnym poziomie (zielone pola). W roku 2010 nie prowadzono pomiarów pasywnych (wieszanie poborników na słupach) na terenie gminy Polkowice, natomiast w 2011 r. ustalono 3 pasywne punkty pomiarowe: Chocianów, Polkowice i Przemków. Rozkład punktów przedstawia poniższa Rycina. Ryc. 5. Rozmieszczenie punktów pomiaru pasywnego na obszarze gminy Polkowice w roku 2011 Stan jakości powietrza atmosferycznego na terenie gminy Polkowice Podstawą prawną do klasyfikacji, dokonywanych przez WIOŚ we Wrocławiu, pomiarów jakości powietrza oraz oceny jego stanu są dwa rozporządzenia: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U.2008.47.281), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U.2009.5.31). 2010 r. a) Ze względu na ochronę zdrowia ludzi PYŁ ZAWIESZONY PM10 Nadmierne stężenie pyłu PM10, w okresie 24-godzinnym, w punkcie pomiarowym Polkowice ul. Kasztanowa, stwierdzono 73 razy w ciągu 2010 roku, co stanowi 208% 57

dopuszczalnej liczby dni z przekroczeniami na terenie województwa dolnośląskiego (35 dni). Od roku 2006 nie zanotowano przekroczeń średniej wartości rocznej pyłu PM10 w całej gminie Polkowice. Wykres poniżej przedstawia zmiany stężenia pyłu zawieszonego w latach 2006-2010. Od roku 2005 kształtuje się niekorzystny trend wzrostowy do wartości granicznej (40 µg/m 3 ). Ryc. 6. Średnie wartości stężenia pyłu PM10 w Polkowicach w latach 2006-2010 ARSEN, KADM, NIKIEL, OŁÓW Badania metali ciężkich ze względu na ochronę zdrowia ludzi polegają na oznaczeniu ich stężeń w pyle zawieszonym PM10. W roku 2010 na terenie gminy Polkowice przeprowadzono pomiary czterech pierwiastków: arsenu, kadmu, niklu oraz ołowiu w punkcie pomiarowym Polkowice, ul. Kasztanowa. Nie zanotowano przekroczeń dla żadnego z tych metali. Dla ołowiu określona została dopuszczalna norma wynosząca 0,5 µg/m 3, dla pozostałych metali wyznaczono poziomy docelowe do roku 2013: - arsen 6 ng/m 3 - kadm 5 ng/m 3 - nikiel 20 ng/m 3 Zamieszczone poniżej wykresy ilustrują średnie stężenia roczne oraz sezonowe poszczególnych metali ciężkich. 58

Ryc. 7. Średnie roczne i sezonowe stężenia arsenu w Polkowicach w roku 2010 Ryc. 8. Średnie roczne i sezonowe stężenia kadmu w Polkowicach w roku 2010 Ryc. 9. Średnie roczne i sezonowe stężenia niklu w Polkowicach w roku 2010 59

Ryc. 10. Średnie roczne i sezonowe stężenia ołowiu w Polkowicach w roku 2010 BENZO(A)PIREN Związek ten charakteryzuje się najsilniejszymi właściwościami rakotwórczymi wśród wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), dlatego pomiary jego stężenia są szczególnie ważne w ochronie zdrowia ludzkiego. Wyznaczony poziom docelowy do 2013 r. dla benzo(a)pirenu wynosi 1 ng/m 3, jednakże wielość jego źródeł (procesy termicznego rozkładu materii organicznej, spalanie paliw, dym papierosowy itd.) utrudnia osiągnięcie tej wartości. Wyraźnie widoczne jest to w wynikach pomiarów benzo(a)pirenu w całym województwie dolnośląskim w 2010 r. Wyniki ilustruje Rycina 11 Czerwona linia wyznacza docelowy poziom dla benzo(a)pirenu. W Polkowicach średnia roczna wyniosła 4,8 ng/m 3. Ryc. 11. Średnie roczne i sezonowe stężenia benzo(a)pirenu w Polkowicach w roku 2010 W strefie dolnośląskiej wykazano nadmierne stężenia czterech badanych elementów: benzo(a)pirenu, CO, pył zawieszony PM10 oraz ozonu w tym dwóch w powiecie 60

polkowickim (benzo(a)piren i pył PM10). Z uwagi na powyższe przekroczenia powinien zostać stworzony naprawczy program ochrony powietrza dla strefy dolnośląskiej. b) Ze względu na ochronę roślin Badanie jakości powietrza ze względu na ochronę roślin opiera się na pomiarach tzw. tła zanieczyszczeń, czyli stanu atmosfery nie narażonej na bezpośrednie zanieczyszczenie. W województwie dolnośląskim wyznaczono cztery tego typu punkty pomiarowe, w obrębie strefy dolnośląskiej: Czerniawa, Jeleniów, Osieczów, Śnieżka, Śnieżne Kotły. Informacje z tych punktów pozwalają określić również transgraniczny przepływ zanieczyszczeń. Przeprowadzone w 2010 r. pomiary nie wykazały przekroczeń wartości dopuszczalnych dla dwutlenku siarki (SO 2 ), tlenków azotu (NO x ). Stwierdzono natomiast nadmierną emisję ozonu (O 3 ). Wykazano przekroczenia celu długoterminowego do 2020 r. w każdym z badanych punktów, co wskazuje na konieczność wykonania programu naprawczego. 2011 r. a) Ze względu na ochronę zdrowia ludzi DWUTLENEK SIARKI SO 2 W 2011 r. prowadzono na terenie gminy Polkowice pomiary stężenia SO 2 metodą pasywną. We wszystkich z trzech punktów pomiarowych wykazano wzrost stężenia dwutlenku siarki w stosunku do lat poprzednich. Wartości te jednak nie są wyższe od poziomów dopuszczalnych Zmiany stężeń tej substancji w latach 2005-2011 przedstawia Rycina 12. Ryc. 12. Stężenia średnioroczne SO 2 w powiecie polkowickim w latach 2005-2011 61

TLENKI AZOTU - NO x Do pomiarów stężeń tlenków azotu w 2011 r., podobnie jak w przypadku SO 2, wykorzystano metodę pasywną. W żadnym z badanych punktów nie wystąpiło przekroczenie dopuszczalnego poziomu rocznego wynoszącego 40 µg/m 3 (oznaczony na wykresie czerwoną linią). W okresie 2005-2011, przedstawionym na wykresie, nie ma widocznych trendów zmian poziomów NO x w atmosferze. Ryc. 13. Stężenia średnioroczne NOx w powiecie polkowickim w latach 2005-2011 PYŁ ZAWIESZONY PM10 W 2011 r. w punkcie pomiaru kontrolnego Polkowice, ul. Kasztanowa, odnotowano 59 dni z przekroczeniem 24-godzinnego poziomu stężenia pyłu zawieszonego PM10. Stanowi to 169% dopuszczalnej normy (35 dni). Na Rycinie 14 przedstawiono zmiany średniorocznego stężenia pyły PM10 w latach 2005-2011. Do roku 2010 widać wyraźną tendencję wzrostową, jednak już pomiary z 2011 r. są niższe niż w roku poprzednim. 62

Ryc. 14. Średnie wartości stężenia pyłu PM10 w Polkowicach w latach 2005-2011 ARSEN, KADM, NIKIEL, OŁÓW Zawartości każdego z badanych metali ciężkich, oznaczanych w pyle zawieszonym, w 2011 roku były znacznie mniejsze niż wyznaczone dla nich dopuszczalne poziomy. Rozkład średnich stężeń trzech z pierwiastków w sezonie grzewczym, pozagrzewczym oraz w ciągu roku przedstawiono na Rycinie 15. 63

Ryc. 15. Średnie roczne i sezonowe stężenia arsenu, kadmu oraz niklu w województwie dolnośląskim w 2011 r. 64