Załącznik nr 1 do Regulaminu Metodologia Rankingu Gmin Małopolski 2014 Organizator Partner Patronat medialny
WPROWADZENIE Metodologia Rankingu Gmin Małopolski jest dokumentem, w którym zaprezentowane zostały główne założenia oraz sposób tworzenia rankingu. Przedstawiono w nim m.in. szczegółowe wyjaśnienia dotyczące zakresu poszczególnych wskaźników oraz mechanizm wyliczania wskaźnika syntetycznego. ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE W analizach dotyczących poziomu rozwoju niezbędne jest porównywanie gmin i uporządkowanie ich w sposób liniowy ze względu na poziom badanego zjawiska jakościowego. Porównania gmin można dokonać uwzględniając dostępny zbiór zmiennych diagnostycznych charakteryzujących zmienną opisywaną, której nie można badać i oceniać wprost, niemożliwe jest bowiem bezpośrednie zmierzenie poziomu rozwoju. Do sumarycznego opisania tego złożonego zjawiska wykorzystuje się zwykle zmienne syntetyczne (taksonomiczne mierniki rozwoju). Dobór zmiennych diagnostycznych Podczas doboru zmiennych diagnostycznych ważne jest, by precyzyjnie określić kryterium syntetyczne. Zmienne służące do opisu badanego zagadnienia mogą wiązać się z nim bezpośrednio lub pośrednio. Związek bezpośredni polega na pomiarze konkretnego aspektu zjawiska (np. wykorzystanie nakładów inwestycyjnych do oszacowania poziomu rozwoju), zaś pośredni pozwala wyrazić szersze niemierzalne aspekty (np. wyniki sprawdzianów w szóstej klasie szkoły podstawowej oraz egzaminów gimnazjalnych). Zastosowana metoda doboru zmiennych diagnostycznych uwzględnia podejście merytoryczne. Dzięki analizie merytorycznej uzyskano listę zmiennych diagnostycznych opisujących poziom rozwoju gmin w oparciu o zasadę zrównoważonego rozwoju. Drugim kryterium doboru zmiennych była dostępność danych w bazach danych GUS lub możliwość ich pozyskania. Uwzględniając powyższy kontekst Ranking premiuje gminy o największym potencjale zarówno w sferze gospodarczej, jak i społecznej. Poniżej przedstawiono listę wskaźników dla opracowania Rankingu: 2
1. Dochody własne gminy na 1 mieszkańca 2. Wydatki majątkowe inwestycyjne gminy na 1 mieszkańca 3. Wydatki gminy na administrację publiczną na 1 mieszkańca 4. Wydatki majątkowe inwestycyjne gminy na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska na 1 mieszkańca 5. Środki z Unii Europejskiej i innych źródeł niepodlegające zwrotowi na finansowanie programów i projektów unijnych stanowiące dochód budżetów gmin na 1 mieszkańca 6. Ilość podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON na 1000 ludności 7. Wyniki sprawdzianów w szóstej klasie szkoły podstawowej oraz egzaminów gimnazjalnych 8. Udział ludności w wieku produkcyjnym w ludności ogółem 9. Saldo migracji na 1000 ludności 10. Liczba czytelników bibliotek publicznych na 1000 ludności 11. Ilość udzielonych noclegów na 1000 ludności Zakres pojęciowy wskaźników Zakres pojęciowy wskaźników wybranych do sporządzenia Rankingu odpowiada terminologii statystyki publicznej. Dochody własne Dochodami własnymi jednostek samorządu terytorialnego są: udziały we wpływach z podatków centralnych (podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z podatku dochodowego od osób prawnych), wpływy z podatków lokalnych, opłat, dochody majątkowe. Wydatki majątkowe inwestycyjne Wydatki majątkowe inwestycyjne stanowią jedną z dwóch kategorii wydatków majątkowych jednostek samorządowych oprócz wydatków na zakup i objęcie akcji oraz wniesienia wkładów do spółek prawa handlowego. Obejmują wydatki inwestycyjne jednostek samorządowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki. Wydatki na administrację publiczną Administracja publiczna jest jednym z działów szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł 3
zagranicznych. Obejmuje wydatki związane z bieżącą działalnością m.in.: rady gminy, urzędu gminy, organizacją wyborów czy też referendów. Wydatki majątkowe inwestycyjne na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska Wydatki majątkowe inwestycyjne na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska obejmują wydatki majątkowe inwestycyjne poniesione na budowę i modernizację infrastruktury komunalnej (m.in.: wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, budowę obiektów inżynierii lądowej i wodnej, wykonywanie instalacji elektrycznych, wodno-kanalizacyjnych i inne roboty budowlane) oraz związane z ochroną środowiska (m.in.: odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, zbieranie i unieszkodliwiane odpadów, odzysk surowców). Środki z Unii Europejskiej i innych źródeł niepodlegające zwrotowi na finansowanie programów i projektów unijnych stanowiące dochód budżetów gmin Środki z Unii Europejskiej stanowią dochody jednostek samorządu terytorialnego. Według przyjętej metodologii zbierania danych przez GUS do kategorii Środki z Unii Europejskiej i innych źródeł niepodlegające zwrotowi na finansowanie programów i projektów unijnych zalicza się: Środki z Unii Europejskiej na finansowanie programów i projektów unijnych Środki z budżetu państwa lub inne przekazane jako współfinansowanie programów i projektów realizowanych z udziałem środków z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności UE płatności z budżetu środków europejskich (od 1 stycznia 2011 r.) Podmioty gospodarcze zarejestrowane w rejestrze REGON Dane obejmują liczbę podmiotów zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Urzędowym Podmiotów Gospodarki Narodowej REGON bez osób prowadzących gospodarstwa indywidualne w rolnictwie. Wyniki sprawdzianów w szóstej klasie szkoły podstawowej oraz egzaminów gimnazjalnych Dane pozyskane z Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie. Obejmują średni wynik w procentach uzyskany w sprawdzianach szóstoklasistów oraz egzaminach gimnazjalistów (z części humanistycznej, matematyczno-przyrodniczej i językowej poziom podstawowy) w szkołach podstawowych i gimnazjach dla dzieci i młodzieży bez szkół specjalnych. 4
Ludność w wieku produkcyjnym Dane zgodnie z faktycznym miejscem zamieszkania na dzień 31 XII. Przez ludność w wieku produkcyjnym rozumie się ludność w wieku zdolności do pracy. Dla mężczyzn przyjęto wiek 18-64 lata, dla kobiet - 18-59 lat. Dane o liczbie i strukturze ludności są sporządzane według schematu: stan ludności na początek roku w gminie + urodzenia żywe - zgony + zameldowania na pobyt stały (z innych gmin i z zagranicy) - wymeldowania z pobytu stałego do innych gmin i za granicę) +(-) przesunięcia ludności z tytułu zmian administracyjnych = stan ludności na końcu roku w gminie. Saldo migracji Obejmuje zarówno migracje wewnętrzne, jak i zagraniczne. Jest to różnica między liczbą zameldowań a liczbą wymeldowań na pobyt stały. Czytelnicy bibliotek publicznych Czytelnik to osoba lub organizacja, która w ciągu roku sprawozdawczego została zarejestrowana w bibliotece (przez dokonanie co najmniej jednego wypożyczenia) w celu korzystania z dokumentów na miejscu lub poza biblioteką. Biblioteka publiczna to placówka, która służy rozwijaniu i zaspakajaniu potrzeb czytelniczych ludności. Zgodnie z funkcją jaką pełnią poszczególne placówki, wyodrębniono biblioteki: wojewódzkie i powiatowe oraz biblioteki służące mieszkańcom miast na prawach powiatu, gmin miejskich, miejsko-wiejskich i wiejskich. Dane o liczbie czytelników obejmują biblioteki publiczne i ich filie, ale również biblioteki publiczne, niestanowiące samodzielnych jednostek organizacyjnych, funkcjonujące w strukturze innych instytucji, np. w domach i ośrodkach kultury lub w ośrodkach sportu i rekreacji. Udzielone noclegi Obejmują informacje o liczbie udzielonych noclegów zarówno turystom krajowym, jak i zagranicznym w turystycznych obiektach noclegowych. Turystyczne obiekty noclegowe obejmują obiekty hotelowe (hotele, motele, pensjonaty i inne obiekty hotelowe) oraz inne obiekty noclegowe (domy wycieczkowe, schroniska, schroniska młodzieżowe, szkolne schroniska młodzieżowe, ośrodki wczasowe, ośrodki kolonijne, ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe, domy pracy twórczej, zespoły ogólnodostępnych domków turystycznych, pola biwakowe, kempingi, obiekty do wypoczynku sobotnio-niedzielnego i świątecznego, zakłady uzdrowiskowe i inne). 5
Zgodnie z metodologią stosowaną w statystyce publicznej przy przeliczaniu na 1 mieszkańca (1000 ludności) danych według stanu w końcu roku (ludność w wieku produkcyjnym, podmioty gospodarcze zarejestrowane w rejestrze REGON) przyjęto liczbę ludności według stanu w dniu 31 XII, a przy przeliczaniu danych charakteryzujących wielkość zjawiska w ciągu roku (dochody i wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego, saldo migracji, czytelnicy bibliotek publicznych, udzielone noclegi) według stanu w dniu 30 VI. Określenie charakteru zmiennych diagnostycznych Na początku analizy został zbadany charakter każdej zmiennej branej pod uwagę, czyli określono czy dana zmienna jest stymulantą (duże wartości zmiennej wpływają korzystnie na rozwój gminy), destymulantą (pozytywne znaczenie dla rozwoju gminy mają wartości małe), czy też nominantą (przypisuje się jej pożądany poziom optymalny, a odchylenia w dół i w górę są zjawiskiem niepożądanym). Doprowadzenie zmiennych do porównywalności Zmienne brane pod uwagę mierzone są w różnych jednostkach, dlatego należy je doprowadzić do wzajemnej porównywalności. W tym celu została zastosowana metoda unitaryzazji. Rezultatem tej metody jest stały zakres zmienności cech znormalizowanych (przyjmują wartości z przedziału [0; 1]). Procedura unitaryzacji polega na dzieleniu wartości zmiennej lub jej odległości od jednego z kresów zmienności przez rozstęp. Zmienne zostały przekształcone według poniższych wzorów: gdzie, i oznacza numer obiektu (gminy), j określa numer cechy, max, min wskazuje na odpowiednie wartości ekstremalne poszukiwane w zbiorze obiektów danej cechy. 6
Miara agregatowa syntetyczny wskaźnik rankingowy Miara agregatowa tworzona jest na podstawie zmiennych doprowadzonych do porównywalności. Wskaźnik syntetyczny wyznaczony został oddzielnie dla każdej jednostki samorządu terytorialnego. Obliczono to według wzoru: gdzie m (liczba cech branych pod uwagę) wynosiła 11, αj (waga j tej zmiennej) została ustalona na stałym poziomie wynoszącym 1, czyli założono, że wszystkie zmienne w równym stopniu wpływają na stan rozwoju regionu, zaś x ij to znormalizowane wartości zmiennych. W wyniku powyższego wzór sprowadził się do postaci: i otrzymano wartości syntetyczne wskaźnika, który może przyjmować wartości z przedziału [0; 100]. Im wyższa wartość wskaźnika, tym wyższy poziom rozwoju zrównoważonego danej gminy. Utworzony w opisany powyżej sposób syntetyczny wskaźnik rankingowy ocenia siłę rozwojową gminy w sferze zarówno gospodarczej, jak i społecznej. W celu określenia potencjału gospodarczego gminy syntetyczny wskaźnik rankingowy uwzględnia dochody budżetowe gminy i poziom przedsiębiorczości jej mieszkańców, a także wydatki gminy na inwestycje i administrację publiczną. Intencją wskaźnika jest również docenienie proinwestycyjnego nastawienia gmin, ze szczególnym uwzględnieniem zdolności pozyskiwania na inwestycje środków zewnętrznych. Gminy zostaną także ocenione pod kątem wydatkowania środków zewnętrznych na inwestycje infrastrukturalne, w tym na inwestycje w gospodarkę komunalną i ochronę środowiska. Wskaźnik uwzględnia również potencjał gminy w sferze społecznej (m.in. udział ludności w wieku produkcyjnym w ludności ogółem, saldo migracji w gminie, uczestnictwo w kulturze). Ponieważ jednym z ważniejszych zadań gminy jest finansowanie i zarządzanie oświatą publiczną, wskaźnik uwzględnia także efektywność wydatkowanych na ten cel środków, mierzoną uzyskanymi wynikami sprawdzianów w szóstej klasie szkoły podstawowej oraz egzaminów gimnazjalnych. 7