opevnění Nysy od středověkých hradeb po novodobé opevnění 18. a 19. století. Galerie cizokrajného malířství 15.-19. stol. - díla nizozemských a vlámských mistrů. Otto van Veena, Anthoniuse Palamedese, Bartholomeuse van der Helsta, německé malířství s významnou Juditou s hlavou Holofernovou a italské, zastoupené Carlem Portellim, Francescem Bassanem, Francescem Raibolinim. Umění a umělecké řemeslo 16.-19. stol. - bohatá a hodnotná sbírka měšťanského a dvorského nábytku, keramika (porcelán z Míšně a Sevres, italský a nizozemský fajáns), slezská keramika. Čarodějnické procesy v nysko-jesenickém příhraničí inkvizitorův sál, věznice, repliky mučících nástrojů, katův meč, na nádvoří dělové koule a hraniční kameny. 11 Łambinowice. Cmentarz / Hřbitov Łambinowice. Pomnik martyrologii jeńców wojennych Památník martyrologie válečných zajatců Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach Opolu www.cmjw.pl Powstało w 1964 roku w celu dokumentowania i badania historii obozów jenieckich funkcjonujących tu w czasie wojny prusko - francuskiej w latach 1870-1871 oraz w czasie I i II wojny światowej. Po obozach pozostały cmentarze obejmujące 52 mogiły żołnierzy francuskich (z lat 1870-71), 6969 mogił Rosjan, Polaków, Rumunów, Włochów, Serbów, Anglików, Francuzów, Belgów i Greków (z lat 1914-18) oraz mogiły ponad 40 tysięcy ofiar (głównie jeńców radzieckich) z lat 1939-1945. W latach 1945-46 w pobliżu byłego kompleksu obozów jenieckich utworzono obóz pracy, w którym przetrzymywano ludność okolicznych miejscowości przeznaczoną do przesiedlania w głąb Niemiec. Miejsce to upamiętniono obeliskiem w kształcie śląskiego krzyża pokutnego. W miejscu pochówku ofiar obozu urządzono symboliczny cmentarz. 52
Centrální muzeum válečných zajatců v Łambinowicích - Opole www.cmjw.pl Vzniklo v roce 1964 s cílem dokumentovat a zkoumat dějiny zajateckých táborů působících v době prusko-francouzské války v letech 1870-1871 a v době 1. a 2. světové války. Po táborech zůstaly hřbitovy s 52 hroby francouzských vojáků (z let 1870-71), 6969 hrobů Rusů, Poláků, Rumunů, Italů, Serbů, Angličanů, Francouzů, Belgičanů a Řeků (z let 1914-1918) a hroby více než 40 tisíců obětí (zejména sovětských zajatců) z let 1939-1945. V letech 1945-46 poblíž bývalého komplexu zajateckých táborů vznikl pracovní tábor, kde bylo drženo obyvatelstvo z okolních obcí určené k přesídlení do vnitrozemí Německa. Toto místo bylo zvěčněno obeliskem ve tvaru slezského smírčího kříže. V místě, kde byly pohřbeny oběti tábora, je zřízen symbolický hřbitov. Muzeum Gazownictwa w Paczkowie www.muzeumgazownictwa.pl Z siedzibą w dawnej gazowni z ciekawymi zbiorami urządzeń gazowych gospodarstwa domowego (kuchenki, piece łazienkowe, termy, żelazka, lodówki, piece i kominki do ogrzewania pomieszczeń, latarnie i lampy oświetleniowe, a nawet gazowe lokówki do włosów) oraz licznymi dokumentami, planami, publikacjami, szkicami oraz zdjęciami. Plynárenské muzeum v Paczkowě www.muzeumgazownictwa.pl Se sídlem v dávné plynárně, se zajímavými sbírkami domácích topných zařízení (kuchyňské vařiče, koupelnová kamna, termy, žehličky, ledničky, kamna a krby k vytápění místností, lucerny a svítilny a také plynové kulmy na vlasy) a s četnými dokumenty, plány, publikacemi, výkresy a fotografiemi. Łambinowice. Były obóz jeniecki / Bývalý zajatecký tábor Paczków. Muzeum Gazownictwa / Plynárenské muzeum 11 53
Jeseník. Twierdza na Wodzie / Vodní tvrz 11 Zlaté Hory. Muzeum / Muzeum Muzeum Krajoznawcze Ziemi Jesenickiej w Jeseniku (www.muzeum.jesenik.net) - z siedzibą w Twierdzy Wodnej. Wystawy stałe: Historia Ziemi Jesenickiej historia regionu od czasów najdawniejszych po 1918 r. Geologia Ziemi Jesenickiej Flora i fauna Ziemi Jesenickiej Vincenz Priessnitz i uzdrowisko Gräfenberg Dom rodzinny V. Priessnitza wystawa poświęcona postaci V. Priessnitza oraz historii uzdrowisk na ziemi jesenickiej. Vlastivědné muzeum Jesenicka v Jeseníku (www.muzeum.jesenik.net) - se sídlem ve Vodní tvrzi. Stálé výstavy: Historie Jesenicka dějiny regionu od nejdávnějších dob do roku 1918 Geologie Jesenicka Flora a fauna Jesenicka Vincenz Priessnitz a Lázně Gräfenberg Rodný Dům V. Priessnitze výstava věnována V. Priessnitzovi a dějinám lázním na Jesenicku. Muzeum Miejskie w Zlatých Horách www.zlatehory.cz Mieści się w centrum miasta w barokowym budynku stacji pocztowej z 1698 roku. Zwiedzając jego ekspozycję, można poznać górniczą przeszłość regionu, a poprzez zaaranżowaną na wzór sztolni piwnicę poczuć się niemal jak prawdziwy górnik. Całość ekspozycji uzupełnia wystawa dokumentująca procesy czarownic w Zlatych Horach. Przy Muzeum rozpoczyna się zielony szlak turystyczny prowadzący do zlatorudnych młynów, będących replikami XIV-wiecznych młynów służących do pozyskiwania złota. 54
Městské muzeum ve Zlatých Horách www.zlatehory.cz Sídlí v centru města v barokní budově pošty z r. 1698. Při návštěvě expozice se můžeme seznámit s hornickými dějinami regionu a ve sklepě aranžovaném jako štola se cítit téměř jako opravdový horník. Expozici doprovází výstava dokumentující čarodějnické procesy ve Zlatých Horách. U muzea začíná zelená turistická trasa do Zlatorudných mlýnů, které jsou replikou mlýnů ze 14. století používaných pro získávání zlata. Javorník W Javorniku, w zamku rezydencji arcybiskupów Jánský Vrch (www.janskyvrch.cz), znajduje się unikatowa kolekcja fajek i przyborów tytoniowych. Większość eksponatów pochodzi z XVIII i XIX wieku, a wśród nich fajki wojskowe, szlacheckie oraz egzotyczne. V Javorníku, v zámku, sídle arcibiskupů Jánský vrch (www.janskyvrch.cz) se nachází jedinečná sbírka dýmek a tabákových potřeb. Většina exponátů pochází z 18. a 19. století, patří k nim vojenské, šlechtické a exotické dýmky. Česká Ves W Czeskiej Wsi koło Jesenika znajduje się ekspozycja historycznych motocykli i innych pojazdów (www.veteranclub.cz). V České Vsi u Jeseníku se nachází expozice historických motocyklů a jiných vozidel (www.veteranclub.cz). Lipová-lázně Muzeum Śląskiego Semmeringu (Muzeum Slezského Semmeringu) w Lipoválázně prezentuje historię górskiego odcinka linii kolejowej Branná Ostružná Ramzová Horní Lipová, która, poprzez podobieństwo do górskich odcinków linii kolejowych u podnóża Alp na linii Wiedeń Mediolan, była nazywana śląskim Javorník. Zamek Jánský Vrch / Zámek Jánský Vrch Česká Ves. Ekspozycja historycznych motocykli Expozice historických motocyklů 11 55
11 Javorník. Muzeum / Muzeum Semmeringiem. W muzeum można zobaczyć urządzenia zabezpieczające i kontrolne linii kolejowej, modele, dokumenty, bilety oraz środki sygnalizacyjne. Muzeum slezského semmeringu v Lipové-lázních prezentuje dějiny horského úseku železnice Branná Ostružná Ramzová Horní Lipová, která byla nazvána slezským semmeringem díky své podobnosti s horskými úseky železnic na úpatí Alp na trati Vídeň Miláno. V muzeu je možné zhlédnout zabezpečovací a kontrolní techniku železnice, modely, dokumenty, jízdenky a signalizační prostředky. Javorník Muzeum Miejskie w Javorniku (www.kulturnidumjavornik.cz) - ze stałą ekspozycją historii Javorníka od prehistorii do dziś, etnograficzną oraz ekspozycją poświęconą Karlowi Dittersowi z Dittersdorfu. Městské muzeum v Javorníku (www.kulturnidumjavornik.cz) se stálou expozicí věnovanou historii Javorníku od prehistorie do současnosti, vlastivědnou expozicí a expozicí věnovanou Karlu Dittersovi z Dittersdorfu. Lipová-lázně Muzeum Johanna Schrotha w Lipová-lázně (www.ic-lipova.cz) ekspozycja poświęcona postaci Johanna Schrotha, założyciela uzdrowiska Dolní Lipová. Muzeum Johanna Schrotha v Lipové-lázních (www.ic-lipova.cz) expozice věnovaná Johannu Schrothovi, zakladateli lázní Dolní Lipová. Lipová-lázně. Pomnik Johanna Schrotha Pomník Johanna Schrotha 56
Jeseník. Uzdrowisko i Sanatorium Priessnitza Léčebné lázně a Priessnitzovo sanatorium 57
Informacja turystyczna / Informační centra Informacja Turystyczna Bastion św. Jadwigi w Nysie ul. Piastowska 19, 48-300 Nysa tel. 0048 77 433 49 71 e-mail: bastion@twierdzanysa.pl www.informacja-turystyczna.nysa.pl Centrum Informacji Turystycznej w Głuchołazach pl. Basztowy 4a, 48-340 Głuchołazy tel. 0048 77 439 14 53, fax 0048 77 439 43 60 e-mail: cit@glucholazy.pl www.glucholazy.pl Centrum Informacji Turystycznej w Paczkowie - Dom Kata ul. Wojska Polskiego 23, 48-370 Paczków tel./fax 0048 77 431 69 87 e-mail: turysta@paczkow.pl www.paczkow.pl Informační centrum Jesenicka Palackého 2/1341 790 01 Jeseník Tel: 00420 584 498 155 e-mail: ic@jesenik.org www.jesenik.org IC LIPOVÁ LÁZNĚ Lipová-lázně 476 790 61 Lipová-lázně e-mail: muzeum@ic-lipova.cz www.ic-lipova.cz Městské informační centrum ZLATÉ HORY Bezručova 144 793 76 Zlaté Hory e-mail: mic@zlatehory.cz www.zlatehory.cz Městské informační centrum JAVORNÍK Nádražní 16 790 70 Javorník e-mail: info@mksjavornik.cz www.kulturnidumjavornik.cz Informační středisko ŽULOVÁ Josefské náměstí 1 790 65 Žulová e-mail: mkzulova@jes.cz www.zulova.cz Informační středisko MIKULOVICE Hlavní 214 79084 Mikulovice e-mail: knihovna@mikulovice.cz www.mikulovice.cz 58
59 Nysa. Piękna Studnia Krásná studna
Inne przydatne adresy / Jiné důležité adresy Opolski Wojewódzki Konserwator Zabytków ul. Piastowska 14 45-082 Opole tel. 0048 77 452 44 33 fax 0048 77 452 47 50 www.wuozopole.pl Diecezjalny Konserwator i Kustosz Zabytków Diecezji Opolskiej Muzeum Diecezjalne ul. kard. B. Kominka 1a 45-032 Opole tel./fax 0048 77 456 60 15 e-mail: muzeum@diecezja.opole.pl www.muzeum.diecezja.opole.pl Powiatowy Konserwator Zabytków Starostwo Powiatowe w Nysie ul. Parkowa 2 48-300 Nysa tel. 0048 77 408 52 12 e-mail: psekieta@powiat.nysa.pl Centrum Badawczo-Edukacyjne Konserwacji Zabytków Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nysie ul. Obrońców Tobruku 5a 48-300 Nysa tel. 0048 77 409 16 83, 88 fax 77 409 11 59 e-mail: centrumkonserwacji@pwsz.nysa.pl www.pwsz.nysa.pl Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Pradziad Rynek - Ratusz 48-200 Prudnik tel. 0048 77 438 03 80 e-mail: biuro@europradziad.pl www.europradziad.pl Oddział PTTK Ziemi Nyskiej w Nysie ul. Bracka 2/4, 48-300 Nysa tel. 0048 77 433 41 71 www.pttk.pl Oddział PTTK w Głuchołazach ul. Powstańców Śląskich 50/23 48-340 Głuchołazy tel. 0048 77 439 28 95 60
Nysa. Inscenizaja bitwy / Inscenizace bitvy 61
Paczków Nyski Ośrodek Rekreacji z/s w Skorochowie, 48-300 Nysa tel. 0048 77 433 20 26, 0048 77 433 38 81 e-mail: nor@nor.nysa.pl, www.nor.nysa.pl Agroturystyczne Stowarzyszenie Ziemi Nyskiej i Borów Niemodlińskich Skorochów 22, 48-300 Nysa tel. 0048 77 433 48 01 www.agroturystyka-nysa.kalcyt.pl Zespół Opolskich Parków Krajobrazowych Pokrzywna 11, 48-267 Jarnołtówek tel. 0048 77 439 75 48 www.go.zopk.pl Opolska Regionalna Organizacja Turystyczna w Opolu ul. S. Żeromskiego 3, 45-053 Opole tel. 0048 77 441 25 21 e-mail: info@orot.pl www.orot.pl, www.visitopolskie.pl LGD Nyskie Księstwo Jezior i Gór ul. Kolejowa 15, 48-300 Nysa tel. 0048 77 408 05 88 www.nyskieksiestwo.turystyka.net Stowarzyszenie Kopa Biskupia 48-267 Pokrzywna 69 tel. 0048 77 439 75 45 Towarzystwo Przyjaciół Głuchołaz pl. Basztowy 3a, 48-340 Głuchołazy Partnerstwo Borów Niemodlińskich ul. Bohaterów Powstań Śląskich 34 49-100 Niemodlin tel. 0048 77 460 63 51 www.boryniemodlinskie.pl Szkolne Schroniska Młodzieżowe www.schroniskonysa.pl www.schronisko.pokrzywna.prv.pl Gminy Powiatu Nyskiego www.powiat.nysa www.nysa.pl, www.paczkow.pl www.otmuchow.pl, www.glucholazy.pl www.korfantow.pl, www.lambinowice.pl www.kamiennik.pl, www.skoroszyce.pl www.pakoslawice.pl Miasto Jeseník www.jesenik.org 62
Notatki / Poznámky 63
Głuchołazy. Rynek / Náměstí Mapa / Mapa... 6 Rys historyczny / Nástin historie... 8 Architektura obronna - grodziska, zamki, fortyfikacje Pevnostní architektura hradiště, hrady, pevnosti... 14 Pałace / Zámky... 23 Inne zabytki / Jiné památky... 28 Wybrane zabytki architektury sakralnej / Vybrané památky církevní architektury... 33 Słupy graniczne / Hraniční sloupy... 42 Krzyże pojednania (pokutne) / Smírčí kříže... 42 Wieże widokowe i schroniska / Rozhledny a chaty... 43 Górnictwo złota / Těžba zlata... 46 Tradycje uzdrowiskowe / Lázeňské tradice... 48 Muzea / Muzea... 50 Informacja turystyczna / Informační centra... 58 Inne przydatne adresy / Jiné důležité adresy... 60 64
Głuchołazy. Fragment murów obronnych Část městských hradeb 65
Starostwo Powiatowe w Nysie ul. S. Moniuszki 9-10, 48-300 Nysa tel. 77 408 50 00 fax 77 408 50 70 e-mail: starostwo@powiat.nysa.pl www.powiat.nysa.pl Studio Plan ul. Piotrkowska 72, 54-060 Wrocław tel./fax 71 373 44 37, 71 354 25 07 e-mail: plan@plan.pl, www.plan.pl Partner projektu Stowarzyszenie Na jedné lodi marcel.sos@seznam.cz Redakcja: Anna Dębska Fotografie: Joanna Bołdak, Waldemar Brygier, Anatol Bukała, Ryszard Czajkowski, Izabela Kicak, František Kyjovský, Adrianna Mikołajczyk, Krzysztof Miśniakiewicz Piotr Osiadły, Ivan Prokop, Janusz Skop, Kazimierz Staszków, Dariusz Wojciechowski, Grzegorz Zwoliński, Marcel Šos, Studio PLAN Urząd Miejski w Głuchołazach, Urząd Miejski w Korfantowie, Urząd Gminy Łambinowice, Muzeum w Nysie Nyski Ośrodek Rekreacji, Starostwo Powiatowe w Nysie, Muzeum Gazownictwa w Paczkowie, Urząd Miejski w Paczkowie Teksty: Anatol Bukała, Izabela Kicak Tłumaczenie: czeski - Karina Kurková Kartografia: Monika Sibielec, Dariusz Wojciechowski, Marta Zięba Opracowanie graficzne: Katarzyna Borkowska Wydanie: I 2012 ISBN: 978-83-62645-83-1 Publikacja wydana w ramach realizacji projektu pn. Jesenicko nyskie górskie pojezierze. Projekt zrealizowany przez Wydział Promocji, Sportu i Turystyki Starostwa Powiatowego w Nysie pod kierownictwem Anatola Bukały. Informacje zawarte w niniejszym wydawnictwie są prawnie chronione. Żadna część tego wydawnictwa nie może być w jakikolwiek sposób powielana ani wykorzystana do innej publikacji bez zgody Studia PLAN. Copyright by Starostwo Powiatowe w Nysie 66
67
Projekt Jesenicko - nyskie górskie pojezierze jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz ze środków budżetu państwa w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska - Rzeczpospolita Polska 2007-2013. Przekraczamy granice Egzemplarz bezpłatny l Neprodejné 68