Załącznik do Uchwały nr 54/2012 Rady Wydziału Informatyki PB z dnia 20.06.2012 r. WYTYCZNE I ZALECENIA w sprawie przygotowania prac dyplomowych (magisterskich i inżynierskich) na kierunku informatyka Wydziału Informatyki Politechniki Białostockiej
Spis treści 1. Wymogi formalne... 3 2. Różnice między pracą magisterską a inżynierską... 4 3. Struktura pracy dyplomowej... 5 4. Redakcja pracy dyplomowej... 7 4.1 Uwagi językowe... 7 4.2 Format pracy... 8 5. Obowiązki promotorów prac dyplomowych oraz nauczycieli prowadzących seminaria dyplomowe 12 1. 2 2
Wymogi formalne I. Temat pracy dyplomowej powinien być zgodny z kierunkiem i specjalnością studiów. Student, który studiuje dwie specjalności na danym kierunku studiów, wykonuje pracę dyplomową wiążącą obie specjalności. II. III. IV. Pracę dyplomową (magisterską, inżynierską lub licencjacką) wykonuje student pod kierunkiem nauczyciela akademickiego z tytułem profesora lub stopniem naukowym doktora habilitowanego. Rada wydziału może upoważnić do kierowania pracę dyplomową nauczyciela akademickiego posiadającego stopień naukowy doktora. Te same zasady dotyczą recenzentów prac dyplomowych. Temat pracy dyplomowej powinien być wydany studentowi w formie karty dyplomowej najpóźniej na semestr przed zakończeniem studiów. Wykaz tematów prac dyplomowych, zgłoszonych przez uprawnionych nauczycieli i zaopiniowanych przez kierownika katedry autora tematu, zatwierdza dziekan. V. Student obowiązany jest złożyć pracę dyplomową w następujących terminach: do 28 lutego, jeśli studia kończą się w semestrze zimowym i student nie przystępuje do rekrutacji na studia II stopnia na Wydziale Informatyki Politechniki Białostockiej rozpoczynające się w semestrze letnim tego samego roku akademickiego, do 30 września, jeśli studia kończą się w semestrze letnim. Student, który kończy studia I stopnia w semestrze zimowym i zamierza ubiegać się o przyjęcia na studia II stopnia rozpoczynające się od semestru letniego tego samego roku akademickiego obowiązany jest złożyć pracę dyplomową do 17 stycznia. Niezłożenie pracy dyplomowej w ustalonym regulaminem terminie powoduje skreślenie z listy studentów. Praca dyplomowa składana w dziekanacie powinna zawierać we wszystkich wymaganych egzemplarzach: na stronie tytułowej podpis promotora oraz podpis studenta, na karcie dyplomowej imiona i nazwiska wraz z podpisami promotora i kierownika katedry promotora oraz datę wydania tematu wraz z podpisem promotora. 3 3
Wraz z pracą student składa w dziekanacie oświadczenie o samodzielności pracy. Złożenie pracy potwierdza dziekanat w karcie dyplomowej. VI. Oceny pracy dyplomowej dokonuje kierujący pracą oraz jeden recenzent w formularzu recenzji według obowiązującego wzoru. Oceny te są wpisywane do karty dyplomowej w trakcie egzaminu dyplomowego. Ostateczna ocena pracy, wpisana do protokołu egzaminu dyplomowego, jest średnią arytmetyczną z ocen wystawionych przez prowadzącego (promotora) i recenzenta. 2. Różnice między pracą magisterską a inżynierską Praca inżynierska Zadaniem autora pracy inżynierskiej jest przedstawienie i rozwiązanie problemu technicznego. Rezultatem pracy inżynierskiej powinien być projekt systemu informatycznego oraz uruchomiona i przetestowana implementacja tego systemu lub dobrze zdefiniowanego jego fragmentu. W pracy inżynierskiej student powinien wykazać się wiedzą i umiejętnościami w zakresie aktualnych rozwiązań technologicznych, znajomością odpowiednich narzędzi inżynierskich. Autor powinien również wykazać się umiejętnością selekcji materiału, analizy literatury przedmiotu i syntezy treści. Praca inżynierska powinna charakteryzować się jasno sprecyzowanym celem pracy, logicznym i przejrzystym przedstawieniem sposobu realizacji postawionego celu i omówieniem literatury. Praca magisterska Zadaniem autora pracy magisterskiej jest przedstawienie i rozwiązanie problemu badawczego 1, to znaczy: sprecyzowanie przedmiotu badań, określenie obszaru bądź obszarów badawczych, postawienie problemu badawczego (w tym postawienie hipotez lub tez badawczych) i jego rozwiązanie. Magistrant powinien wykazać się umiejętnością selekcji materiału, krytycznej analizy literatury przedmiotu i syntezy treści, a także 1 "Problem badawczy jest rodzajem zadania (sytuacji), którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanego zasobu wiedzy. Rozwiązanie problemu badawczego jest możliwe dzięki czynności myślenia produktywnego, które prowadzi do wzbogacenia wiedzy podmiotu". [Kozielecki J., Rozwiązywanie problemów, PZWS, Warszawa 1969, s. 16] 4 4
umiejętnością doboru właściwych metod, narzędzi i technik badawczych, interpretacji badań, rzeczowego omówienia stanu badań i wyciągnięcia wniosków. W pracy magisterskiej student powinien wykazać się umiejętnościami analizy problemów badawczych. Jednym z elementów analizy jest wykonanie studiów literaturowych z danej dziedziny. W ramach pracy magisterskiej powinien być również realizowany projekt i implementacja systemu informatycznego. Jednak system ten nie jest celem pracy magisterskiej, lecz środkiem do osiągnięcia postawionego celu badawczego. Ma on posłużyć np. do wykazania jakiejś tezy lub dostarczyć danych dla prowadzonej analizy. 2. Struktura pracy dyplomowej W przypadku pracy o charakterze zespołowym każdy z członków zespołu przygotowuje oddzielną pracę dyplomową. Temat pracy zespołowej może być wspólny, ale zakres pracy musi dokładnie precyzować cele i zadania realizowane przez każdego dyplomanta należącego do zespołu. W tytule pracy zespołowej powinien się pojawić dopisek ujęty w nawias praca zespołowa. Układ pracy dyplomowej powinien być następujący: 1. Karta tytułowa 2. Karta dyplomowa 3. Spis treści 4. Wstęp 5. Rozdziały pracy 6. Podsumowanie 7. Literatura 8. Dodatki do pracy (opcjonalnie): np. instrukcja obsługi użytkownika aplikacji, spis rysunków, spis tabel, załączniki. Zgodnie z wymaganiami formalnymi praca dyplomowa powinna rozpoczynać się kartą tytułową (pierwsza strona) i kartą dyplomową (druga strona). Wstęp (1-3 strony) ma za zadanie objaśnienie tematu pracy i jej zakresu. Wstęp powinien zawierać: 5 5
sformułowanie celu pracy (co autor pracy chciał osiągnąć w efekcie realizacji pracy), określenie tezy (tez) pracy (stwierdzenia, które praca obala lub potwierdza, o ile praca ma taki charakter, że formułowanie tezy (tez) jest możliwe i pożądane); wymóg nie dotyczy pracy inżynierskiej przyczyny, dla których autor pracy zainteresował się wybranym tematem, określenie zastosowanych metod i technologii, opis podziału pracy na rozdziały, w przypadku pracy o charakterze zespołowym precyzyjny opis wkładu dyplomanta w pracę zespołu. Pierwszy rozdział (lub rozdziały) powinien wprowadzać czytelnika w dziedzinę pracy i przedstawiać stan wiedzy w tej dziedzinie. Można w nim również zawrzeć przegląd literatury przeprowadzony przed przystąpieniem do wykonania pracy. W przypadku prac związanych z projektem lub implementacją systemu informatycznego należy wymienić wykorzystywane narzędzia i uzasadnić ich wybór. Kolejne rozdziały pracy powinny dokumentować pracę własną studenta. Praca dyplomowa inżynierska z informatyki wiąże się z projektem i implementacją pewnego systemu informatycznego lub jego istotnej części. W takim wypadku jeden z rozdziałów powinien stanowić dokumentację techniczną projektu. Rozdział ten powinien zawierać: analizę wymagań, projekt systemu oraz opis jego implementacji i testów. W przypadku, gdy system informatyczny ma charakter programu, należy postępować zgodnie z metodyką inżynierii oprogramowania. W takim też przypadku niezbędne jest umieszczenie w pracy instrukcji instalacji i użytkowania programu. Nie należy w tej części umieszczać całego kodu źródłowego opracowanych programów. Kod źródłowy powinien znajdować się na płycie CD załączonej do tekstu pracy. Celem pracy magisterskiej nie jest projekt czy implementacja systemu informatycznego i nawet jeżeli taki system powstanie jako element niezbędny do realizacji celu pracy magisterskiej, to jego dokumentacja techniczna nie powinna być umieszczana w pracy. Przy podziale pracy na rozdziały należy kierować się następującymi wskazówkami: tytuł każdego rozdziału powinien być adekwatny do jego treści, należy unikać nadmiernej dysproporcji pomiędzy rozmiarami poszczególnych rozdziałów, 6 6
wkład pracy dyplomanta powinien mieć odzwierciedlenia w rozmiarach rozdziałów; niedopuszczalna jest sytuacja, w której przegląd literatury/opis narzędzi zajmuje o wiele więcej miejsca niż opis pracy własnej (projekt systemu, opis algorytmów zaproponowanych przez dyplomanta, wyniki testów lub badań, itp.). Praca powinna zawierać podsumowanie, przedstawiające wnioski z jej realizacji będące syntezą osiągniętych wyników. Należy odpowiedzieć na pytanie: czy i w jakim stopniu cel pracy, określony we wstępie, został osiągnięty? Podsumowanie powinno identyfikować kierunki ewentualnej kontynuacji pracy i określać sposób przyszłego jej wykorzystania. Wszystkie wnioski zawarte w podsumowaniu powinny wynikać z treści pracy. Kolejną, po podsumowaniu, pozycją pracy jest spis literatury. Należy zadbać, aby znalazły się w nim tylko te pozycje, które są cytowane w tekście pracy. Z drugiej strony wszystkie pozycje cytowane w tekście powinny znajdować się w literaturze. Odwołania do literatury są obowiązkowe w tekście pracy. W odniesieniu do prac dyplomowych przygotowywanych na Wydziale Informatyki PB można przyjąć zasadę, iż objętość części zasadniczej pracy inżynierskiej powinna wynosić 40 60 stron, a pracy magisterskiej ok. 80 stron. Dyplomant jest zobowiązany do umieszczenia w wytworzonym w ramach realizacji pracy systemie informatycznym, informacji, w widocznym dla użytkownika miejscu, że system powstał w wyniku realizacji pracy dyplomowej na Wydziale Informatyki Politechniki Białostockiej. 3. Redakcja pracy dyplomowej 3.1 Uwagi językowe W pracy dyplomowej zalecane jest stosowanie strony biernej, czyli unikanie używania czasowników w I osobie liczby pojedynczej (ja) oraz mnogiej (my). Wymóg ten można łatwo spełnić stosując odpowiednie bezosobowe formy czasowników, np.: zamiast obliczyłam(em) obliczono; zamiast widzimy, że... widać, że...; zamiast możemy stwierdzić, że... można stwierdzić, że...; zamiast musimy zauważyć należy zauważyć itd. 7 7
W pracy należy używać terminologii informatycznej, która ma sprecyzowaną treść i znaczenie. Należy pisać poprawną polszczyzną. Niedopuszczalne są zwroty używane w języku potocznym. Nie powinno się używać zwrotów żargonowych i unikać anglicyzmów. Zdania nie powinny być dłuższe niż trzy linie. Tekst pracy powinien być pisany z uwzględnieniem akapitów w myśl zasady: nowa myśl nowy wiersz akapit. Wcięcie akapitowe powinno wynosić 1 cm i być stałe w całej pracy. Akapit nie powinien sprowadzać się do jednego lub dwóch zdań. 3.2 Format pracy a) Czcionka, marginesy i wcięcia Pracę dyplomową należy pisać na arkuszach formatu A4. szerokość marginesu lewego 35 mm. szerokość marginesu prawego 20 mm. marginesy górny i dolny po 25 mm czcionka Times New Roman - 12 pkt wcięcie (akapit) 1 cm b) Skróty i określenia w języku obcym W pracach, w których występuje dużo skrótów konieczne jest przygotowanie Wykazu skrótów c) Numeracja stron Przy numeracji stron pracy dyplomowej należy przyjąć zasadę, iż pierwszą stroną pracy jest karta tytułowa, drugą zaś karta dyplomowa. Karta tytułowa pozostaje nienumerowana. Pierwszą stroną opatrzoną numerem (2) będzie zatem karta dyplomowa, a ostatnią ostatnia strona pracy (bez załączników). Załączniki do pracy: 1 - stronicowe pozostają bez nadanego numeru strony, natomiast wielostronicowe mają własną numerację, odpowiednio Z1.1, Z1.2 itd. W numeracji stron należy stosować cyfry arabskie, umieszczając numer w jednym z dwóch miejsc, a mianowicie: na środku na dole strony albo w dolnym prawym rogu strony. d) Spis treści 8 8
Spis treści jest umieszczany na początku pracy, jako trzecia strona (kartka) pracy, po karcie tytułowej i karcie dyplomowej. Spis treści musi być kompletny, to znaczy, że ma zawierać informacje o wszystkich składowych elementach pracy, zarówno rozdziałach opatrzonych numerami oraz o elementach pomocniczych, jak np.: spis (wykaz) rysunków, spis (wykaz) tabel, spis (wykaz) załączników, ew. spis skrótów i oznaczeń (jeśli w pracy występuje ich duża ilość). Wstęp (wprowadzenie) oraz podsumowanie (zakończenie) numerowane na równi z rozdziałami zasadniczymi. W spisie treści trzeba podać numer strony, na której zaczyna się każdy wyróżniony element pracy, w tym wszystkie podtytuły (śródtytuły) wyodrębnione w tekście podstawowym. Wielkość i kształt liter w spisie treści powinna być zgodna ze stosowanymi w tekście podstawowym. e) Podział pracy na rozdziały Rozdział jest podstawową jednostką składową pracy dyplomowej. Rozdziały mają obrazować podział treści pracy, czyli ostatecznie i szczegółowo tę treść porządkować. nazwy (tytuły) rozdziałów powinny możliwie szczegółowo informować o ich treści; nowe rozdziały należy rozpoczynać od nowej strony; po tytułach rozdziałów (podrozdziałów), jak również po tytule pracy, nie stawia się kropki; należy unikać nadmiernych dysproporcji pomiędzy objętością rozdziałów. W pracy dyplomowej mogą znajdować się rozdziały, które w ogóle nie dzielą się wewnętrznie, a także rozdziały, które zależnie od potrzeb mają szczegółowy podział treści. Należy jednak zachować równowagę podziału poszczególnych rozdziałów. Nadmierne rozdrabnianie pracy jest niewskazane, a przyjęcie podziału wewnętrznego rozdziałów według skali co najwyżej 4-stopniowej w pracach dyplomowych wydaje się rozsądne. Podrozdziały nie mogą być krótsze niż jedna strona. f) Rysunki, tabele i wzory Numer i nagłówek tabeli umieszcza się nad tabelą; numer i podpis rysunku pod rysunkiem. W obu przypadkach należy podać źródło (pod spodem). Po nagłówku tabeli oraz po podpisie rysunku nie stawia się kropki. W spisie (wykazie) rysunków oraz w spisie (wykazie) tabel podaje się numery stron, na których zostały one zamieszczone. 9 9
Numery rysunków i tabel powinny mieć postać x.y, gdzie x numer rodziału w którym umieszczono rysunek lub tabelę, zaś y numer kolejny wewnątrz rozdziału. g) Stosowanie cudzysłowów Pisanie w cudzysłowie w zasadzie obowiązuje w czterech sytuacjach: przy cytowaniu obcego tekstu; w okolicznościach szczególnych, w których chodzi o wyeksponowanie oryginalności sformułowania; przy pisaniu nazw czasopism; przy wyróżnianiu wyrazów, od których piszący chce się zdystansować, np. użytych ironicznie. Używanie cudzysłowu przed nazwą i po nazwie czasopisma (ale przed oznaczeniem roku i numeru) jest celowe dla potrzeb wyróżnienia czasopisma jako osobnej grupy źródeł literaturowych. Jeśli nazwa czasopisma jest pisana skrótem, na który składają się pierwsze duże litery kolejnych wyrazów pełnej nazwy (bez kropek), np. ŻW zamiast Życie Warszawy, cudzysłowu używać nie trzeba. W żadnym wypadku nie należy pisać w cudzysłowie tytułów cytowanych publikacji. h) Odwołania do literatury Do oznaczania odnośników (odsyłaczy) ustala się przyjmowanie numeracji cyfrowej, ciągłej dla całej pracy. Cyfra odnośnika (lub liczba wielocyfrowa) umieszczona w nawiasach kwadratowych (np. [12]) może być umieszczona w każdym miejscu zdania, byleby nie bezpośrednio po znaku interpunkcyjnym (przecinku, średniku, dwukropku, myślniku) i bezpośrednio po spójniku (i, oraz, więc) lub przyimku (z, w, na, itd.). Powołując się po raz pierwszy na akt prawny należy ów akt przedstawić w całej okazałości, podając miesiąc pełnym słowem, np. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. nr 164, poz. 1365). Numer Dz. U. może być podany w tekście podstawowym z użyciem nawiasów lub w postaci przypisu na dole strony. Przy kolejnych powołaniach się na ten sam akt prawny można już stosować formę skróconą, np. Prawo o szkolnictwie wyższym stanowi... i) Spis literatury Powołując się na pozycję książkową należy podać: 0 10 1
nazwisko i pierwszą literę imienia autora (autorów); tytuł książki kursywą; nazwę wydawnictwa; miejsce i rok wydania; Na przykład: Harel D., Rzecz o istocie informatyki, Wydawnictwo Naukowo- Techniczne, Warszawa, 1992. Powołując się na publikacje zamieszczane w czasopismach należy przestrzegać reguł odnoszących się do pozycji książkowych, z następującymi uzupełnieniami: nazwę czasopisma umieszcza się kursywą, zaś wszystkie wyrazy z nazwy czasopisma (poza spójnikami) należy rozpoczynać dużą literą; po nazwie czasopisma (bez uprzedniego przecinka) należy podać rok wydania; a następnie (po przecinku) numer, zeszyt lub tom; na końcu (po przecinku) podaje się numery stron. Na przykład: Majdaniec J., Sam odzyskaj wszystkie dane, Chip 2008, nr 4, s. 108-113. Powołując się na stronę internetową należy po symbolu strony podać datę jej odczytu, czyli odwiedzenia. Przy stronach internetowych ważne jest podanie nazwy strony (jej właściciela) a nie tylko adresu internetowego. Pozwala to ocenić wiarygodność materiałów zamieszczonych na danej stronie, np.: Redakcja Słowników Języka Polskiego PWN. Witryna internetowa. http://slowniki.pwn.pl, stan z 10.04.2006. Obowiązek ten odnosi się zarówno do stron internetowych podawanych w przypisach (na dole strony pracy), jak i do ich spisu (wykazu) zamieszczonego na końcu pracy. W wykazie literatury (publikacji) zaleca się zachowanie kolejności poszczególnych pozycji wyznaczonej przez porządek alfabetyczny, a decyduje o niej pierwsza litera nazwiska autora. W sytuacjach niejednoznacznych należy przestrzegać następujących zasad: jeśli znane są wyłącznie inicjały autora, inicjał sygnujący nazwisko wyznacza alfabetycznie miejsce w wykazie; w przypadku dwóch lub więcej autorów (współautorów) pracy regułę alfabetyczną stosuje się wobec pierwszego autora; jeśli autorem pracy jest organizacja uwzględnia się pierwszą literę pierwszego wyrazu nazwy tej organizacji; 1 11 1
jeśli praca nie ma wyróżnionego autora, należy ją umieścić w wykazie według liter pierwszego wyrazu tytułu; pracę zbiorową lokuje się w miejscu wyznaczonym alfabetycznie przez jej redaktora (redaktora naukowego, redaktora koordynatora); jeśli nie ma potrzeby wykazania całej pracy zbiorowej, zapis w wykazie powinien mieć następującą postać: Klonecki W., O statystyce matematycznej, [w:] Leksykon matematyczny (pr. zbior. pod red. nauk. M. Skwarczyńskiego), Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa, 1993. Wszystkie opisane wyżej zasady formatowania i redakcji pracy zostały przestawione w przykładzie zawartym w Załączniku nr 1 do niniejszych wytycznych. 4. Obowiązki promotorów prac dyplomowych oraz nauczycieli prowadzących seminaria dyplomowe 1. Promotor pracy dyplomowej ma obowiązek: przeanalizowania zaproponowanego przez dyplomanta harmonogramu pracy dyplomowej i po dokonaniu ewentualnej korekty zaakceptowania go; systematycznego sprawdzania i zatwierdzania kolejnych etapów pracy; wystawienia oceny pracy dyplomowej biorąc pod uwagę: systematyczność wykonywania pracy, umiejętność korzystania z literatury, poprawność i poziom rozwiązania problemów, poprawność językową oraz stronę graficzną pracy. 2. Nauczyciele akademiccy prowadzący seminaria dyplomowe zobowiązani są do: poinformowania studentów, iż podpisanie przez nich pracy dyplomowej jest zarazem oświadczeniem stwierdzającym, że praca została wykonana samodzielnie; omówienia zasad korzystania z literatury oraz prac osób trzecich; poinformowania o konsekwencjach w przypadku stwierdzenia naruszenia praw autorskich; zapoznania studentów z treścią niniejszych wytycznych i zaleceń. 2 12 1
W treści przedstawionych wytycznych i zaleceń uwzględniono zapisy dotyczące przygotowania prac dyplomowych, które zostały zawarte w następujących aktach prawnych: 1. Regulaminie studiów Politechniki Białostockiej, 2. Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 2 listopada 2006 roku w sprawie dokumentacji przebiegu studiów, 3. Zarządzeniu nr 72 Rektora Politechniki Białostockiej z dnia 18 listopada 2010 roku w sprawie wprowadzenia Zasad postępowania przy przygotowaniu i obronie pracy dyplomowej w Politechnice Białostockiej. Wytyczne przygotował zespół w składzie: dr inż. Cezary Bołdak dr hab. inż. Marek Krętowski, prof. PB dr Jolanta Koszelew dr inż. Wojciech Kwedlo dr inż. Mirosław Omieljanowicz dr Joanna Olbryś dr Rajmund Stasiewicz dr inż. Tomasz Grześ 3 13 1