Warszawa, maj 2005 r. INSTYTUT TECHNIKI BUDOWLANEJ - ZOŚ dr Andrzej Obmiński TECHNICZNE ASPEKTY BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST 1. Rodzaje wyrobów zawierających azbest W Polsce, liczebnie dominującymi w budownictwie wyrobami zawierającymi azbest są stosunkowo mało pylące, a więc względnie niezbyt niebezpieczne wyroby azbestowocementowe: elewacyjne i pokryć dachowych. Korzystnym jest fakt ich zastosowania przede wszystkim na zewnątrz obiektu, co skutkuje ograniczonym przenikaniem pyłów uwalnianych z tych wyrobów do wnętrza budynków. Problemem jest fakt ich nieuchronnego, powolnego starzenia się, prowadzący do coraz gorszego stanu technicznego tych wyrobów oraz ich ilość i powszechność zastosowań, stwarzająca problemy w utylizacji odpadów. Ogółem w skali kraju jest to 15.466 tyś. - ton, w tym 14.866 tyś. ton płyt azbestowo - cementowych o powierzchni ok. 1,5 mld. m 2 i 600 tyś. ton rur azbestowo cementowych. Według danych Ministerstwa Gospodarki na samo województwo Mazowieckie przypada 2.961.672 t. wyrobów (docelowo odpadów) budowlanych z udziałem azbestu. Województwa Polski Płd. mogą szacunkowo posiadać 0, 1-1 mld t. wyrobów. Wyroby zawierające azbest klasyfikuje się pod względem spoistości albo odporności na uszkodzenia mechaniczne, wywołujące emisję pyłów azbestu do powietrza. Przekłada się to jednocześnie na zagrożenie pyłem azbestowym i możliwość bezpiecznego użytkowania tych wyrobów. Wyróżniamy więc wyroby twarde albo niekruche, odporne na próbę kruszenia w palcach np. wyroby azbestowo- cementowe (płyty płaskie prasowane, stosowane jako elewacyjne, lub okładzinowe w systemach dociepleń budynków wełną mineralną lub styropianem, pokrycia dachowe płytami falistymi - tzw. eternit, płytki KARO - stosowane jako elewacyjne lub pokrycie dachów, rury kanalizacyjne i wodociągowe azbestowo - cementowe). Wyroby te zawierają 13-20 % wag. azbestu i posiadają gęstość objętościową powyżej 1000 kg/m 3. Drugą grupę wyrobów stanowią wyroby miękkie albo kruche, dające się kruszyć w palcach, łatwo ulegające destrukcji mechanicznej, powodujące z zasady duże poziomy zanieczyszczeń powietrza przy pracach związanych z ich zabezpieczeniem lub demontażem. Posiadają one zawartość ok. 30-90 % wag azbestu i gęstość obj. poniżej 1000 kg/m 3. Przykładami takich wyrobów są izolacje azbestowe w postaci sznurów, mat, płótna, tektury azbestowe, stosowane najczęściej w technikach cieplnych, ciepłownictwie w przemyśle energetycznym itp. Z dość powszechnych wyrobów budowlanych, zawierających azbest najbardziej zagrażające użytkownikom i wykonawcom prac demontażowych wymienić należy wyroby miękkie : płyty sokalitowe (zawartość ok. 20-25% azbestu chryzotylowego) - płyty miękkie" o gęstości objętościowej <1000 kg/m 3 - wyrób dawnego NRD, stosowany do zabezpieczeń ogniochronnych konstrukcji stalowych oraz jako materiał okładzinowy w niektórych ściankach działowych i sufitach podwieszonych budynków Lipsk" i Berlin", oraz w innych konstrukcjach niesztywnych. Materiał ten stosowany też był w elementach przewodów wentylacyjnych, klap przeciwpożarowych w budynkach użyteczności publicznej w latach 70-tych i 60-tych oraz w budownictwie przemysłowym; sznury izolacyjne z azbestu chryzotylowego oraz sznury bawełniane z włókien szklanych zawierających domieszkę azbestu chryzotylowego (stosowane w instalacjach ciepłowniczych, izolacjach cieplnych rurociągów pary, odwodnieniach pary, izolacjach ogniochronnych rurociągów z paliwem płynnym) - stosowane też w budownictwie i instalacjach przemysłowych; zestarzałe lub ( i ) uszkodzone wyroby twarde : płyty faliste azbestowo-cementowe, stosowane do pokryć dachowych w niskiej zabudowie także i w obiektach przemysłowych zawierające ok. 13% azbestu chryzotylowego (lub we
wcześniejszych wyrobach 10% azbestu chryzotylowego i 3% azbestu krokidolitowego) - stanowią zagrożenie jeśli są uszkodzone powierzchniowo wskutek wypłukiwania cementu, uszkodzone, charakteryzujące się wypłukanym spoiwem cementowym z zewnętrznej powierzchni, także płytki KARO (skład j.w.) Mniejszą emisją pyłów charakteryzują się : płyty płaskie prasowane azbestowo-cementowe, stosowane jako elewacja lub w systemach dociepleń, także jako element osłonowy ścian warstwowych typu PŻW 3A, PW 3A itp., stosowano w latach 70 i 80 w lekkim budownictwie przemysłowym. 1. Wyroby zawierające azbest w aspekcie możliwości uwalniania pyłów respirabilnych azbestu Szkodliwość wyrobów zawierających azbest wynika z możliwości uwalniania z nich pyłów zawierających azbest. Uwalnianie pyłu dokonuje się zazwyczaj podczas uszkodzeń mechanicznych wyrobu. Z uszkodzonych, zestarzonych wyrobów, a także z niezabezpieczonych wyrobów miękkich pył azbestowy może uwalniać się do otoczenia samoistnie, tzn przy wykorzystaniu minimalnych ruchów powietrza wewnątrz obiektu, natomiast bez celowych działań użytkowników, które mogą prowadzić do uszkodzenia wyrobu. Obecnie większość wyrobów zawierających azbest, zarówno twardych jak i miękkich, jest już w pewnym stopniu uszkodzona, zestarzona ( o osłabionym spoiwie ) i może w pewnym stopniu samoistnie uwalniać do otoczenia pył azbestowy - z niezabezpieczonych powierzchni. Pył azbestu, w szczególności włókna respirabilne azbestowych minerałów o wymiarach dł.> 5 µm., średnicy mniejszej niż 3 µm. oraz o stosunku dł.: średnicy większej niż 3:1, mogą powodować trwałe szkody w aparacie oddechowym ludzi, w tym choroby nowotworowe. Pył taki towarzyszył w większym lub mniejszym stopniu wszystkim wyrobom zawierającym azbest podczas ich produkcji, podczas montażu wyrobów ( wskutek ich transportu, obróbki mechanicznej ) a także podczas użytkowania o ile wyroby poddawane są tarciu, odkształcaniu, zmianom termicznym. Użytkowanie wyrobów miękkich wiąże się z większym ryzykiem uwalniania pyłu zawierającego azbest, nawet wówczas, gdy wyroby te nie są poddawane czynnikom mechanicznym czy fizyko chemicznym naruszającym ich spoistość i strukturę. W przypadku wyrobów azbestowo cementowych, stosowanych na pokrycia dachowe i elewacje emisja pyłu na ogół jest znacząco mniejsza, o ile są one prawidłowo zamontowane i właściwie eksploatowane. Ponadto, warunki, w jakich dokonuje się uwalnianie pyłu z elewacji czy dachu budynku do powietrza zewnętrznego, umożliwiają łatwe rozproszenie się pyłu w powietrzu atmosferycznym a więc mniejszą jego szkodliwość w okresowym i przypadkowym oddziaływaniu na mieszkańców obiektu. Przeciwnie, pył uwolniony z wyrobów tzw miękkich, zazwyczaj wbudowanych w obiekt, znajduje się w powietrzu wewnętrznym, gdzie jego koncentracja w określonej kubaturze nie pozwala na szybkie rozproszenie i zmniejszenie stężenia włókien wokół osób narażonych. Pozostaje tam dłużej, dłużej oddziaływując na użytkowników obiektu a więc działanie tych wyrobów jest bardziej szkodliwie. Zabezpieczony powłokami malarskimi, wyrób nie emituje pyłu w ogóle, o ile ciągłość powłoki ochronnej nie jest naruszona. Ułatwione uwalnianie pyłów następuje przy silnych ruchach powietrza, przy oczyszczaniu powierzchni wyrobu przed malowaniem, przy demontażu, odspajaniu od podłoża, składowaniu zdemontowanego odpadu, przemieszczaniu go ( szczególnie w transporcie samochodowym oraz podczas składowania na składowisku, zanim nie zostanie przerwany jego kontakt z powietrzem przez przykrycie odpadu ziemią). Dla uniknięcia zagrożeń zdrowotnych, organizm nie powinien być eksponowany na powietrze zanieczyszczone tymi pyłami. Nie da się uniknąć niewielkich, zmiennych dawek tego pyłu całkowicie, gdyż w powietrzu atmosferycznym, zwłaszcza miast i obiektów przemysłowych występuje on w pewnym stężeniu, niejako w sposób naturalny nie stwarzając zagrożeń zdrowotnych. W latach 80 tych, chwilowe stężenie włókien respirabilnych azbestu na skrzyżowaniach ulic większych miast w okresie wzmożonego ruchu kołowego było znacząco duże i osiągało wartość ok. kilka tyś włókien /m 3. W latach 90 tych wartość ta zmniejszyła się do po niżej 2000 włókien/m 3, obecnie osiąga kilkaset włókien/m 3 Zagrożenia pyłem azbestowym w postaci chorób pojawiają się gdy kontakt z 2
pyłem jest permanentny, lub co najmniej nie incydentalny, a wielkość wdychanego zanieczyszczenia wyraźnie przewyższa wielkości spotykane w powietrzu atmosferycznym. Trzeba jednak pamiętać, że Światowa Organizacja Zdrowia nie podaje najmniejszej wartości dopuszczalnej dla zanieczyszczeń powietrza pyłem azbestowym, która nie jest szkodliwa dla zdrowia, gdyż odporność ludzi na czynniki szkodliwe dla zdrowia jest zróżnicowana. Należy więc przyjmować, że każdy kontakt z czynnikiem jakim jest azbest jest niekorzystny ( chociaż nie musi on wywołać objawów chorobowych ). Możliwość tego kontaktu ograniczyć należy do minimum. Przykład o ile mieszkanie w obiekcie pokrytym eternitem nie naraża mieszkańców na duże poziomy zanieczyszczenia powietrza pyłami azbestu, o tyle przebywanie w bliskim sąsiedztwie remontowanych dachów lub usuwanych dachów eternitowych, wykonywanie samodzielnie takich prac bez właściwego zabezpieczenia, uczestnictwo w transporcie odpadów itp. uznać można za okoliczności szkodliwe dla zdrowia. Podatność albo odporność na ekspozycję pyłu azbestowego zależy od wielu czynników, trudnych do weryfikacji, często nie powtarzających się lub nie uświadamianych sobie przez osoby zagrożone w tym m.in. czasu i poziomów zanieczyszczenia powietrza pyłem respirabilnym azbestu, współudziału innych kancerogenów w środowisku pracy i poza nią, a także od uwarunkowań osobniczych, takich jak odporności osobniczej, genetycznych obciążeń chorobami nowotworowymi itp. Efekty zdrowotne mogą być rozciągnięte w znacznym odstępie czasu, licząc od kontaktu z azbestem nawet do kilkudziesięciu lat. Jeśli porównuje się poziomy stężeń pyłu w ekspozycji zawodowej (dawne wytwórnie wyrobów zawierających azbest, obecne prace przy demontażu lub zabezpieczaniu wyrobów ) i ekspozycji użytkowników wyrobów azbestowych ( mieszkańcy domów z elewacjami i dachami azbestowo cementowymi ) - stwierdza się zasadniczą różnicę w skali zagrożeń. Ekspozycja zawodowa, to poziomy stężenia pyłu ok. kilkunastu tyś wł/ m 3 do do kilkuset tyś wł/m 3, podczas gdy użytkownicy wyrobów narażeni są przeciętnie na poziomy zanieczyszczeń ok 1000 x mniejsze mierzone w przedziale od kilkudziesięciu do kilkuset wł/ m 2. Jednym ze znanych efektów zdrowotnych, obserwowanych u osób permanentnie narażonych na znaczące, ale niższe niż zawodowe poziomy zanieczyszczeń" powietrza tzw. narażenie środowiskowe" albo narażenie na niezwiązane bezpośrednio z wykonywanym zawodowe ( parazawodowe") - jest wzrost zachorowalności narażonych na międzybłoniaki (nowotworowe zmiany opłucowe). Zanieczyszczenia powietrza azbestem, występujące na dawnych stanowiskach pracy, podczas produkcji wyrobów budowlanych z azbestem, kształtowały się na poziomie ok. 0,5-1 wł/cm 3. Mogły one skutkować po latach pracy, powstaniem u części narażonych pracowników, chorobami zawodowymi ( azbestoza, zgrubienie opłucnej, rak oskrzela, międzybłoniaki ). Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej [7] NDS obecnie obniżono do wielkości 0,2 wł/cm 3. Planowane jest jego dalsze obniżenie do wartości 2x niższej. W polskich przepisach nie określono dopuszczalnego poziomu zanieczyszczeń powietrza wewnętrznego budynków ani też pomieszczeń przeznaczonych do stałego pobytu. ( W latach 90 tych, nieobowiązujące już regulacje ministra zdrowia i ministra ochrony środowiska, dopuszczały jako maksymalną wartość zanieczyszczenia powietrza włóknami respirabilnymi azbestu 1000 wł/m 3. W Instytucie Techniki Budowlanej, na podstawie wieloletnich badań, wartość tą nadal uznaje się jako kryterium akceptowalnego stanu higienicznego powietrza wewnętrznego badanego pomieszczenia, pod kontem zanieczyszczenia pyłem azbestowym. Większe wartości zanieczyszczeń niż wspomniana wartość 1000 wł/m 3, towarzyszą z zasady uszkodzonym wyrobom, zawierającym azbest. Wyroby takie kwalifikuje się do usunięcia a wartość taką uznaje się za nie akceptowalną wymagającą czynności naprawczych w obiekcie ( oczyszczania ). Wartości niższe niż 1000 wł/m 3 towarzyszą wyrobom nieuszkodzonym i mogą być traktowane jako dające się akceptować. Tym nie mniej wyroby tzw miękkie jako mogące wytworzyć znacznie wyższą wartość zanieczyszczeń, bez względu na ich stan techniczny powinny być usunięte z wnętrza obiektów ). Oto kilka przykładów poziomów zanieczyszczeń powietrza azbestem, jakie powstają w różny obiektach, z różnych wyrobów, lub wskutek prowadzenia różnych rodzajach prac demontażowych a także w trakcie normalnej eksploatacji obiektów. Przeciętne zanieczyszczenie powietrza wewnętrznego w obiektach zawierających wyroby 3
azbestowo-cementowe (mało pylące) oraz na zewnątrz budynku, w trakcie jego eksploatacji waha się od 0 do 300 wł/m 3. Wewnętrzne płyty azbestowo-cementowe w budynkach o konstrukcji sztywnej, o ile są w dobrym stanie technicznym, powodują również zbliżony, a więc mało znaczący dla realnego zagrożenia zdrowotnego mieszkańców, poziom zanieczyszczenia azbestem. Pracom rozbiórkowym, zwłaszcza przy demontażu elewacji i pokryć dachowych z płyt azbestowo - cementowych sprzyjać może pogoda. Podczas rozbiórki dachów w okresach deszczowych lub opadów śniegu, mimo nie odczyszczenia demontowanej powierzchni płyt azbestowo cementowych, wielkość chwilowych zanieczyszczeń powietrza, zarejestrowana w ramach badania zagrożeń na stanowiskach pracy, nie przekraczała maksymalnie kilkuset wł/m 3 powietrza. Prace demontażu elewacyjnych płyt azbestowo - cementowych, prowadzone z zachowaniem zasad BHP oraz właściwej technologii - na mokro, jednak realizowane w okresach letnich, przy wysokiej temperaturze i nasłonecznieniu - podczas badań zapylenia na stanowiskach pracy, dawały wynik od ok. 1000 wł/m 3, przeciętnie 1500 wł/m 3, max 3-4 tys. wł/ m 3. Te same prace demontażowe, prowadzone z zachowaniem właściwej technologii minimalizacji pylenia, ale dokonywane wewnątrz małych pomieszczeń ( odspajanie płyt płaskich azbestowo - cementowych, zastosowanych w ściankach działowych ) dawały efekt 5000-20000 wł/m 3. Efekt zwiększonego poziomu zagrożeń pyłami azbestu w przestrzeni zamkniętej ilustruje następny przykład. Płyty faliste, dachowe (w złym stanie technicznym) i płyty okładzinowe, zamontowane we wnętrzu niewielkich budynków typu STOLBUD, CIECHANÓW, o konstrukcji drewnianej, podatne na drgania ścian i konstrukcji, podczas eksploatacji budynków, skutkować mogą zróżnicowanym zanieczyszczeniem powietrza wewnętrznego. W chwilowych pomiarach zapylenia, wykonanych w warunkach poboru agresywnego (uruchomienie pyłów osiadłych przez intensywne mieszanie powietrza) uzyskano wartości 200-4000 wł/m 3. Górną granicę tego zanieczyszczenia można by już traktować jako zanieczyszczenie zagrażające zdrowiu, zwłaszcza dla dzieci. Budynki lekkiej konstrukcji typu BERLIN, będące budynkami zaplecza budów, produkcji b. NRD, również podatne są na drgania przenoszące się na zastosowane w budynku wyroby azbestowe. Wyroby te o nazwie SOKALIT, to łatwo pylące płyty okładzinowe z dodatkiem azbestu, produkcji niemieckiej. Obecnie, po dość długim okresie eksploatacji, często są one uszkodzone mechanicznie lub biologicznie (wskutek zawilgocenia, przemarzanie ścian, rozwoju grzybów, itp.). Stwierdzono w tych budynkach możliwość występowania znacznego zanieczyszczenia powietrza - nawet bez prac demontażowych omawianych wyrobów. Maksymalne poziomy zanieczyszczenia powietrza, występujące w opisanych warunkach budynków BERLIN, podczas eksploatacji obiektów wynosiły ok. 10-20 tyś. wł/m 3. Budynki BRLIN I LIPSK w dobrym stanie technicznym wyrobów azbestowych, charakteryzują się eksploatacyjnie niskimi poziomami zanieczyszczeń powietrza od 200 1000 wł/m 3. Wniosek : rzeczywisty poziom zagrożeń pyłem azbestu wewnątrz obiektu powinien być określany w drodze badań powietrza. 2. Techniczne wymagania bezpiecznego wykorzystywania wyrobów zawierających azbest Techniczne wymagania eksploatacji wyrobów zawierających azbest określono Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23.10.2003 r [16] Właściciele i użytkownicy obiektów i urządzeń, powinni wykonać: 1) inwentaryzację wyrobów i instalacji zawierających azbest na terenie obiektu, wraz z sporządzeniem informacji dla wojewody ( osoby fizyczne nie będące przedsiębiorstwami, przygotowują informację dla wójta, burmistrza lub prezydenta miasta ) dotyczącą lokalizacji, wielkości, stanu technicznego wyrobów, planów dalszej eksploatacji lub terminu wstrzymania eksploatacji i dalszego postępowania z wyrobem zgodnie z załącznikami 2 i 3 do rozporządzenia [16 ] 2) oznakowanie wyrobów zawierających azbest i pomieszczeń gdzie one występują, [2,16 ] 3) zaznaczenie wyrobów na planach sytuacyjnych obiektu, 4) przegląd ( dokonywany okresowo ) dla potwierdzenia aktualnego stanu 4
technicznego wyrobów, 5) ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, zgodnie z rozporządzeniem [ 2] W ramach wymienionych powyżej wymagań, uznaje się, że bezpiecznie użytkowane mogą być wyroby nie uszkodzone. Wyrobami tymi przede wszystkim mogą być wyroby azbestowo cementowe, lub inne twarde wyroby, umieszczone na zewnątrz obiektów. Wyroby miękkie, z zasady powinny być usuwane i zastępowane wyrobami bezazbestowymi. O uszkodzeniu wyrobu, poza widocznymi rysami, ubytkami, (uszkodzona powierzchnia, spękania, uszkodzonej struktura wewnętrzna ) świadczyć może pył, zbierający się na podłożu pod wyrobami - dotyczy to zwłaszcza wyrobów miękkich. Wyroby uszkodzone powinny być usunięte, wymienione na bezazbestowe a pomieszczenie oczyszczone z pyłów azbestu. Wyroby zawierające azbest, w tym instalacje, przeznaczone do dalszej eksploatacji, powinny być : - oznakowane wg wzoru w zał. nr 1 do rozporządzenia [ 2]; - pomieszczenie w którym znajduje się instalacja, powinno być oznakowane wg wzoru w zał. nr 1 do rozporządzenia [16 ]; - właściciel, zarządca, użytkownik - powinien sporządzić co roku plan kontroli jakości powietrza wewnątrz pomieszczenia z instalacją zawierającą azbest; - instalacja, powinna mieć załączoną w widocznym miejscu instrukcję bezpiecznego użytkowania, uwzględniającą właściwe postępowanie z wyrobem zawierającym azbest ( odpowiednikiem takiej instrukcji w przypadku elewacji i dachów z wyrobów azbestowo cementowych, w obiektach mieszkalnych, powinna być informacja dla mieszkańców, określająca działania zabronione, mogące uszkodzić wyrób np. celowe niszczenie, elewacji, uderzanie piłką podczas zabaw dzieci, samowolne i samodzielne, usuwanie jej bądź malowanie, wymiana stolarki okiennej itp. ); - dla pomieszczeń, zawierających wyroby azbestowe, przeznaczone do dalszej eksploatacji lub wycofane z użycia, może istnieć potrzeba naprawy lub usunięcia wyrobów ( na podstawie oceny stanu wyrobów ) oraz oczyszczenia pomieszczenia z znajdującego się tam pyłu azbestowego. Wszystkie czynności naprawcze, demontażowe i oczyszczające, powinny być określone w projekcie technicznym oraz harmonogramie prac. W ramach tego harmonogramu, przewidzieć należy wykonanie badań czystości powietrza, przed rozpoczęciem robót, monitorujacych roboty, oraz przewidzianych na zakończenie robótdla określenia efektu końcowego prac. 4. Kiedy i jak decydować się należy na prace demontażowe i naprawcze wyrobów zawierających azbest Przyjmuje się, że wyroby zawierające azbest w budynku nie są automatycznie zagrożeniem dla jego mieszkańców, więc nie muszą być bezwzględnie usuwane z obiektu lub naprawiane. Usuwanie tych wyrobów a także podjęcie napraw, nieodłącznie związane jest z pewnym ich uszkadzaniem w trakcie demontażu, zmianą istniejacego poziomu zanieczyszczenia pyłem powietrza wewnętrznego, więc ryzykiem przejściowego wzrostu zanieczyszczenia powietrza pyłami azbestu w strefach pracy ( pośrednio wokół budynku lub w jego wnętrzu ). Ryzyko to powinno być minimalizowane. Z tego względu, decydujące znaczenie dla decyzji o pracach naprawczych lub usuwających wyroby ma odpowiednia kwalifikacja wyrobów pod względem bezpieczeństwa i prawidłowa ocena ich stanu i możliwości dalszego użytkowania. Celem kwalifikacji wyrobów zawierających azbest do dalszego użytkowania lub usunięcia oraz określenia,,stopnia pilności działań naprawczych, właściciele obiektów posiadających obiekty z wyrobami zawierającymi azbest wykonać powinni,,ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów według zał. nr 1 do Rozporządzenia Ministra Gospodarki z 2.04.2004 r Dz. U. nr. 71, poz. 649.[2] Podczas sporządzania oceny lub wobec planowanych remontów pył azbestowy w budynku, w którym znajdują się wbudowane wyroby zawierające azbest, należy mieć świadomość, jakie czynności albo wyroby i ich szczególna konfiguracja w obiekcie, stwarzają ryzyko 5
uwolnienia do powietrza pyłów azbestu. Są to np.: Nieumyślne, nieświadome uszkadzanie mechaniczne wspomnianych wyrobów podczas adaptacji, remontów i modernizacji (np. okablowanie, usuwanie ścianek działowych, naprawy szahtów, usuwanie ścianek działowych i sufitów podwieszonych itp) Usuwanie lub próby zabezpieczenia, wyrobów zawierających azbest zwłaszcza w sposób niewłaściwy; Niewłaściwa eksploatacja wyrobów, lub zmiana sposobu eksploatacji wyrobów, powodująca ich drgania, tarcie, (szczególnie zagrożone destrukcją są wyroby w obiektach o konstrukcji niesztywnej ), wibracje przenoszone na wyroby z azbestem, pochodzące od: pracy maszyn, wind, także niekorzystne dla budynku sąsiedztwo dróg obciążonych ciężkim transportem, transport szynowy, metro itp. Poddanie wyrobów z azbestem silnym ruchom powietrza, wywołanym pracą maszyn (np. wentylatory, odkurzacze). Uszkodzenia eksploatacyjne wyrobów zawierających azbest oraz starzenie się ich oraz zły stan techniczny, w tym uszkodzenia mechaniczne, spękania powierzchni, wyszczerbienie krawędzi, korozja chemiczna, biologiczna, termiczna, wilgotnościowa powodująca zmiany (osłabienie spoiwa wyrobów) co objawia się np. obecnością wykwitów, złuszczeń wyrobów, śladami drobnego pyłu na podłodze w miejscu zastosowania wyrobów (z widocznymi fragmentami uszkodzonych wyrobów a nawet włókien azbestu). Zazwyczaj - kompetentnie i rzetelnie wykonana ocena twardych, nie uszkodzonych wyrobów, zgodnie z załącznikiem nr.1 do rozporządzenia [2] r. nie przekracza 65 punktów; Wyroby nie uszkodzone, jak elewacje czy pokrycia dachowe, zgodnie z rozporządzeniem, dla dalszej bezpiecznej eksploatacji powinny być zabezpieczone tzw środkami wgłębnie penetrującymi ( wzmacniającymi wyrób ) o dobrej przyczepności do podłoża. (Wybór tych środków, które jednocześnie pokrywają wyrób powłoką barwną, podnosząc walor estetyczny wyrobu, zamieszczono na końcu referatu ) Ponadto wyroby azbestowo - cementowe powinny być prawidłowo eksploatowane ( zgodnie ze swoim przeznaczeniem i zgodnie z zaleceniami dotyczącymi użytkowania wyrobów azbestowych lub ich opisem technicznym ewentualnie gwarancją.). Administracja obiektów, powinna informować mieszkańców o zakazie niszczenia tych wyrobów przez mieszkańców a pojawiające się nowe uszkodzenia wyrobów należy uwzględnić w przygotowywanych ocenach stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania stanowiących robocze kryterium przydatności dla dalszej eksploatacji wyrobów. Jeśli wyrób jest uszkodzony, ( i ) lub w ocenie uzyskał powyżej 65 punktów - polecane jest: podjęcie prac naprawczych - rozumianych jako: wymiana wyrobu lub naprawa, tzn uzupełnienie ubytków, odpowiednimi środkami naprawczymi, zabezpieczenie wyrobów odpowiednimi preparatami impregnującymi i powierzchniowo kryjącymi ( wgłębnie penetrującymi). Alternatywnie możliwa jest też hermetyczna zabudowa wyrobów przy użyciu pyłoszczelnych przegród lub ostatecznie całkowite usunięcie wyrobu. Wśród sposobów eliminacji zagrożeń, które przewiduje się dla budynków z wyrobami azbestowymi, następujące główne kierunki działań: a) Całkowite usunięcie wyrobów. Jest to kosztowne, ale radykalnie rozwiązanie problemu, wymaga specjalistycznych narzędzi, stwarza nowe problemy - wytworzenie niebezpiecznych odpadów oraz powoduje okresowo wzrost pyłów azbestu w otoczeniu, których minimalizacja wymaga zaangażowania kosztownej techniki. Usunięcie wyrobów wymaga zastąpienia ich innymi wyrobami bezazbestowymi. Usuwanie wyrobów zawierających azbest, bez względu na ich stan techniczny nie może być zasadą, wyborem stosowanym jako jedyne rozwiązanie problemu. b) Pomalowanie czyli impregnowanie wyrobów z azbestem. Pomalowanie wyrobów zmniejsza liczbę punktów w ocenie, ale jeśli liczba ta znacznie przekracza 65 pkt wyroby i tak nie nadają się do dalszej bezpiecznej eksploatacji, nie zawsze jest to więc działanie opłacalne. Pomalowanie wyrobów odnosić się może wyłącznie do wyrobów we względnie dobrej kondycji technicznej. Polecane może być np. dla tych wyrobów, które mogą przenieść dodatkowe zwiększenie ciężaru, których powierzchnia jest czysta lub może być 6
odczyszczona i może przyjąć powłokę ochronną. Metodą tą powinny być objęte wyroby azbestowo - cementowe, będące w dobrym stanie technicznym w obiektach, które nie wymagają termo - modernizacji. Najbardziej efektywne jest obustronne pomalowanie wyrobu, co najczęściej nie jest wykonalne. Opisywane postępowanie jest rozwiązaniem tymczasowym, które na ogół nie wymaga kosztownych technik, jednocześnie przesuwa ono problem azbestu w czasie a nie rozwiązuje go całkowicie, gdyż wyrób azbestowy pozostaje w budynku, zobowiązując właściciela do okresowych przeglądów ( ocen ) tego wyrobu. Na Zachodzie powszechnie stosuje się to rozwiązanie dla przedłużenia żywotności zarówno wyrobów azbestowo - cementowych będących w dobrej kondycji technicznej, czekając na ich techniczne zużycie, lub gdy planowany jest w przyszłości większy remont. Stosuje się je też w obiektach przemysłowych dla konserwacji izolacji azbestowych, wyrobów azbestowych miękkich". W Polsce istnieje zakaz pozostawienia wyrobów miękkich" w wnętrzach obiektów budowlanych do dalszej eksploatacji jako rozwiązania docelowego. Formalnie, można tymczasowo zastosować impregnacje jako rozwiązanie doraźnie problemu izolacji azbestowych, używając preparatów wgłębnie penetrujących, a posiadających podobnie jak dla impregnacji wyrobów azbestowo - cementowych - aprobatę techniczną ITB, zakładając jednocześnie, że wyroby te, mimo impregnacji, w określonej perspektywie czasowej zostaną usunięte. Należy jednak pamiętać, że wyroby miękkie w myśl polskich przepisów, nie można zakwalifikować do dalszej bezpiecznej eksploatacji. c) Stosowanie barier pyłowych ( pyłoszczelnych przegród) ze ścianek działowych oddzielających hermetycznie wyroby z azbestem od otoczenia. Rozwiązanie to podobnie jak b" jest doraźnym zmniejszeniem zagrożeń, przesuwa ono problem w czasie, umożliwiając eksploatację obiektu bez kosztownych prac specjalistycznych polegających na usuwaniu wyrobu. Ma ono większe zastosowanie w obiektach przemysłowych W Polsce na ogół nie jest ono popularne. W odniesieniu do wyboru opisanych tu trzech metod rozwiązania problemu azbestowego, w szczególności zaś sposobów zabezpieczania wyrobów zawierających azbest, uznać należy, że żaden przepis prawny ich nie narzuca a ogólną przesłanką odnoszącą się do zakwalifikowania wyrobów do niezwłocznego usunięcia wyrobu lub dalszej jego eksploatacji jest wynik oceny wyrobu zgodnie z zał. nr 1 do rozporządzenia [2]. Decyzję co do szczegółowych metod wyboru postępowania należałoby podjąć po uwzględnieniu bardzo wielu czynników skłaniających się na: stan wyrobów, warunków jego eksploatacji, kalkulację kosztów prawidłowo wykonanych prac naprawczych lub ich demontażu. Zawsze ogólną zasadą, która obowiązuje przy podejmowaniu prac z udziałem wyrobów zawierających azbest jest odpowiednia kolejność działań, zarówno inwestorów jak wykonawców: 1. Wykonanie w obiekcie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest. 2. Dokonanie oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów" Z dużym przybliżeniem można przyjąć, że wyroby twarde" (azbestowo - cementowe) zastosowane na zewnątrz budynków, o ile spełniają swoją funkcję (np. pokrycie dachowe jest szczelne, elewacja nie jest spękana) mogą być pozostawione w obiekcie bez usuwania ale powinny być pokryte odpowiednimi powłokami ochronnymi (o ile wcześniej tego nie uczyniono). Wyroby tzw. miękkie" np. izolacje azbestowe, tektury, sznury itp. oraz wyroby znajdujące się wewnątrz obiektów (kontaktujące się z powietrzem wewnętrznym), zwłaszcza wyroby w obiektach stale użytkowanych, należy bezwzględnie usunąć,- zresztą i tak uzyskałyby one tak dużą liczbę punktów we wspomnianych ocenach", że należałoby je z obiektów usunąć. W szczególnych przypadkach, dotyczących wyrobów azbestowo - cementowych, zastosowanych we wnętrzach budynków o ile nie są to budynki przeznaczone na stały pobyt ludzi można poprzestać na powierzchniowym zabezpieczeniu tych wyrobów. Realizacja prac naprawczych : Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami do zabezpieczeń wyrobów budowlanych zawierających azbest powinny być stosowane środki impregnujące, które uzyskały aprobatę 7
techniczną ITB (Wymagania dla tych środków zostały uzupełnione i zebrane w formie opracowanych dokumentów: - ZUAT-15/VI.12/2002 Wyroby do zabezpieczania elewacyjnych i dachowych płyt azbestowo-cementowych w istniejących obiektach budowlanych - ZUAT-15/VI.13 Wyroby do zabezpieczania zawierających azbest elementów istniejących obiektów budowlanych (z wyjątkiem elewacyjnych i dachowych płyt azbestowocementowych)" Prace naprawcze, podobnie jak demontażowe mogą być realizowane wyłącznie przez specjalistyczne uprawnione do tych zadań ekipy wykonawcze. 5. Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest na przykładzie oceny elewacyjnych i azbestowo cementowych płyt pokrycia dachowego Ocena powinna być sporządzona w 2 egzemplarzach, z których 1 przekazuje się do Rejonowego Nadzoru Budowlanego. Drugi egzemplarz oceny powinien pozostać u właściciela obiektu. Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania powinna być wykonana w odniesieniu do każdego wyrobu wbudowanego, zawierającego azbest. Pozwala ona zakwalifikować oceniany wyrób, do jednej z trzech kategorii postępowania na podstawie punktów przydzielonych wyrobom: a) wyrób nie nadaje się do bezpiecznego użytkowania i wymaga niezwłocznego usunięcia (wyrób uzyskał 65 i więcej punktów), b) możliwe jest dalsze użytkowanie wyrobu, jednocześnie wymagane jest powtórzenie jego oceny w przeciągu 1 roku i nowa kwalifikacja wyrobu, jeśli będzie to podyktowane zmianami jakie nastąpią w okresie 1 roku w trakcie użytkowania (wyrób uzyskał powyżej 35 pkt do 60 pkt), c) możliwe jest dalsze użytkowanie wyrobu oraz powtórzenie omawianej oceny w przeciągu 5 lat (wyrób uzyskał do 35 punktów). Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania płyt azbestowo-cementowych polega na wizualnej kontroli i ocenie płyt azbestowo - cementowych pod względem: widocznych uszkodzeń ( powierzchni, spękań, ubytków wywołanych wadliwe mocowanie, lub niewłaściwa eksploatacja ), miejsca mocowania wyrobu, zabezpieczenia, warunków eksploatacji ( które mogą powodować wzrost emisji pyłu azbestowego) itp Ocenę realizuje się na podstawie wizualnej kwalifikacji i oszacowania stanu technicznego wyrobu zawierającego azbest - poprzez przydzielenie mu odpowiedniej liczby punktów (zaproponowanej w Załączniku Nr 1 do rozporządzenia [2]). Przedstawiono tu następujące grupy oceny i sposoby naliczania punktów: Grupa I Grupa II Grupa III Sposób zastosowania azbestu: elewacja, pokrycie dachowe budynku, kwalifikuje się do pozycji nr 4 pozostałe wyroby z azbestem przyjęta liczba punktów za wyrób 10. Rodzaj azbestu: zarówno w elewacyjnych płytach azbestowo-cementowych prasowanych płaskich jak i w płytach pokryć dachowych wystąpić mogą alternatywnie dwie pozycje o numerach): nr 5 płyty azbestowo-cementowe zawierające wyłącznie azbest chryzotylowy przyznaje się pkt. 5. lub nr 6 płyty azbestowo-cementowe zawierające obok azbestu chryzotylowego azbest inny (krokidolitowy), widoczny makroskopowo, szczególnie w świeżych przełamach, w postaci ciemnoniebieskich granatowych wiązek włókien długości 1-5 mm przyznaje się pkt. 15 (Dla potwierdzenia obecności krokidolitu wymagane jest badanie mikroskopowe próbki wyrobu). Struktura powierzchni wyrobu: występować tu mogą alternatywnie dwie pozycje o numerach: nr 7 - rozluźniona struktura włókien dotyczy bardzo starych pokryć dachowych, w których spoiwo cementowe zostało wypłukane przez opady, na 8
Grupa IV Grupa V Grupa VI *) powierzchni wyrobu, zwłaszcza w dołach fal gromadzą się włókna azbestu (często azbestu chryzotylowego białego i krokidolitowego niebieskiego), niezwiązane z podłożem. przyznaje się pkt. 30. nr 8 mocna struktura włókien, lecz bez lub z niewystarczającą gęstą powłoką farby zewnętrznej przyznaje się pkt. 10. nr 9 pomalowana i nieuszkodzona powłoka zewnętrzna przyznaje się pkt. 0. Stan zewnętrzny wyrobu: opisany być może przez jedną z trzech pozycji o numerach: nr 10 duże uszkodzenia występujące na powierzchni > 3% wyrobu. Dotyczy to elewacji, np. liczne pęknięcia i ubytki. Uszkodzenia takie mogą się pojawiać na skutek wad materiałowych, wadliwego montażu płyt lub uszkodzeń mechanicznych spowodowanych przez użytkownika. Stare pokrycia dachowe mogą nie mieć typowych uszkodzeń mechanicznych, widocznych na pierwszy rzut oka, takich jak ubytki czy pęknięcia. Mogą jednak mieć wypłukaną zewnętrzną warstwę spoiwa cementowego. Skutkuje to uwalnianiem słabo związanych z podłożem włókien azbestowych, widocznych okiem nieuzbrojonym. Identyfikacja tego rodzaju uszkodzeń powinna być potwierdzona przez osobę z dużym doświadczeniem zawodowym w ocenach wyrobów zawierających azbest lub badaniem laboratoryjnym przyznaje się pkt. 30. nr 11 małe uszkodzenia nie przekraczające 3% powierzchni dachu lub elewacji; w przypadku elewacji widoczne są one najczęściej w płytach zniszczonych przez użytkownika obiektu wyłącznie do wysokości 2 m przyznaje się pkt. 10. nr 12 brak uszkodzeń przyznaje się pkt. 0. Możliwość uszkodzeń powierzchni: w tej grupie istnieje możliwość przydzielenia jednej z wymienionych pozycji w grupie: nr 13 wyrób jest przedmiotem jakichś prac przydziela się pkt. 15, lub występuje w pozostałych pozycjach o numerach: 14, 15, 17. Każdej z nich przydziela się pkt. 10. Jeśli wyrób kwalifikuje się do kilku pozycji w grupie, do sumowania łącznej punktacji wybiera się tylko jedną, maksymalną liczbę punktów określonej pozycji. Wykorzystanie pomieszczenia - przewidziano tu, zależnie od rodzaju obiektu, jedną z pozycji o numerach: nr 20 obiekt jest wykorzystywany regularnie przez dzieci, młodzież, sportowców (np. bloki mieszkalne, szkoły, przedszkola, żłobki, obiekty rekreacyjne, sportowe) przyznaje się pkt. 35. nr 21 obiekt jest wykorzystywany w sposób trwały i częsty przez inne osoby (np. zakłady pracy, budynki publiczne, urzędy) przyznaje się pkt. 30. nr 22 obiekt jest wykorzystywany czasowo (np. magazyny) przyznaje się pkt. 20. nr 23 obiekt jest wykorzystywany rzadko (np. magazyny) przyznaje się pkt. 10. Grupa VII *) Usytuowanie wyrobu w obiekcie, - przyjmuje się następujące możliwości: ۰ nr 24 lokalizacja wyrobów znajduje się bezpośrednio w pomieszczeniu. Przypadek * ) W przypadku wykonywania oceny płyt azbestowo-cementowych zastosowanych na zewnątrz budynku * jako elewacja lub pokrycie dachowe, w ocenie pomija się grupę VI i VII. Uwzględnia się te grupy wyłącznie wówczas, gdy wyroby z płyt azbestowo-cementowych znajdują się wewnątrz obiektu, wewnątrz pomieszczenia i gdy mają kontakt z powietrzem wewnętrznym. 9
ten mamy, gdy w obiekcie jest ściana warstwowa obustronnie obłożona płytami azbestowo-cementowymi albo ściana lub pokrycie dachowe wykonane jest z płyt azbestowo-cementowych nie ocieplanych i nie wykończonych od wewnątrz dodatkową przegrodą (np. płytami kartonowo-gipsowymi, szczelnym sufitem podwieszonym). Wewnętrzna strona płyt azbestowo - cementowych stanowiących ścianę lub pokrycie dachowe widoczna jest od wnętrza obiektu, wówczas przyznaje się pkt. 30. ۰ nr 25 Wyrób znajduje się za zawieszonym, nieszczelnym sufitem lub innym pokryciem - przyznaje się pkt. 25. ۰ nr 26 Wyrób znajduje się w systemie wywietrzania pomieszczenia ( kanały wentylacyjne ) - przyznaje się pkt. 25. ۰ nr 27 Wyrób znajduje się za zawieszonym szczelnym sufitem lub innym pokryciem, ponad pyłoszczelną powierzchnią lub poza szczelnym kanałem wentylacyjnym - przyznaje się pkt. 10. W ocenie stanu wyrobów, w grupie I oraz we wstępnej informacji umieszcza się nazwę/ rodzaj wyrobu, według uproszczonej klasyfikacji przyjętej w sprawozdaniu rocznym, zamieszczonym w za łączniku nr 2 do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, z dnia 23 10. 2003 r w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był, lub jest wykorzystywany azbest [ 3 ]. Zasady bezpieczeństwa i organizacji w kontakcie z materiałami zawierającymi azbest. Przepisy krajowe BHP nie rozróżniają zasad bezpieczeństwa obowiązujących przy konserwacji oraz usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Obydwie te różne w skutkach metody działań, mogą skutkować niskimi poziomami zapylenia, gdy dotyczą wyrobów twardych w dobrej kondycji techniczne, mogą też powodować duże zapylenie, gdy dotyczą wyrobów w złej kondycji technicznej lub wyrobów miękkich. Przystępując do jakichkolwiek prac z azbestem, pracownicy zawsze narażeni będą na ponad przeciętną wielkość szkodliwych pyłów azbestu. Powinni oni zawsze być wyposażeni w maskę przeciw pyłową z filtrem klasy P - 3 dla ochrony układu oddechowego. Podczas prac usuwania azbestu z budynków czy podczas destrukcji wyrobów, które zawierają azbest, rejestruje się przecież poziomy zanieczyszczeń od kilku tysięcy wł/m 3 nawet do kilku dziesięciu tysięcy wł/m 3, jednak przy pracach o dużej skali lub podczas usuwania wyrobów o małej gęstości objętościowej (poniżej 1000 kg/m 3 ) zanieczyszczenie przekraczać może nawet 1 wł/cm 3. Są to więc prace niebezpieczne i wymagają spełnienia odpowiednich potrzeb z dziedziny BHP zgodnych regulacjami prawnymi. ( Wymagane są wówczas szczelne kombinezony wielokrotnego użycia, kabiny dekontaminacyjne do oczyszczania pracowników opuszczających uszczelnione i hermetycznie zamknięte stanowisko pracy, w którym obniża się i jednocześnie filtruje powietrze za pomocą specjalnych jednostek oczyszczających powietrze, obowiązują specjalne techniki prac ograniczające pylenie...) Niebezpieczną praktyką jest niewłaściwe wykonawstwo prac demontażowych, prowadzonych przez firmy niedoświadczone i nie przygotowane do ich realizacji. Stwarza to nadmierne i niekontrolowane zagrożenie emisją pyłu azbestowego dla otoczenia. Metody ograniczania zagrożeń poprzez minimalizację pylenia podczas prac z wyrobami zawierającymi azbest dzieli się na : - ORGANIZACYJNE -TECHNICZNE Metody organizacyjne to: 1. Opracowanie planu Prac i Planu BIOZ, które powinny poprzedzić bezwzględnie rozpoczęcie wykonawstwa robót. 2. Wyznaczenie i oznakowanie zgodnie z obowiązującymi zasadami stref pracy, stref magazynowania odpadów, dróg dojazdu i transportu wewnętrznego. 3. W przypadku hermetycznych stref pracy, zaplanowanie organizacji przepływu powietrza, wielkości i wydajności maszyn czyszczących powietrze, odkurzaczy itp. 10
4. Ograniczenie do minimum ilości personelu narażonego na pył azbestu 5. Zorganizowanie szkolenia stanowiskowego dla brygadzistów zgodnie z wytycznymi planu Pracy i planu BIOZ, oraz przeszkolenie pozostałych pracowników. 6. Zorganizowanie monitoringu czystości powietrza w strefach pracy i poza nimi (pracodawcę obowiązuje zasada przechowywania danych narażenia personalnego pracowników na pyły azbestu przez okres 40 lat ) 7. Zorganizowanie stref oczyszczania pracowników po wyjściu ze stref pracy ( prysznice lub kabiny dekontaminacyjne ), zaplecza sanitarnego i socjalnego. 8. Zorganizowanie odpowiedniego składowiska na odpady i transportu. Metody techniczne to: 1. Przyjęcie odpowiedniej techniki realizacji zabezpieczenia lub demontażu z użyciem określonych środków technicznych 2. Odpowiednie: sprzęt ochronny dla stref pracy, dla personelu ( ochrony osobiste ) 3. Sposób postępowania z demontowanym wyrobem, odpadami i techniczne środki realizacji zadań: demontażu wyrobów, pakowania odpadów, oczyszczania, hermetyzacji, transportu wewnętrznego, magazynowania i transportu na składowisko opakowanych odpadów. Prace demontażu wyrobów zawierających azbest, muszą być poprzedzone szczegółowym planem ich wykonania i rozpoznaniem zagrożeń oraz przebiegać w określonej kolejności, którą przewiduje się w Planie prac z zachowaniem reguł BHP zgodnie z planem BIOZ. Plan prac koncepcja bezpiecznego przeprowadzenia prac Obowiązek przygotowania Planu prac, zwanego też Planem robót dotyczy wszystkich rodzajów prac z udziałem wyrobów zawierających azbest [3], w tym demontażu płyt azbestowocementowych oraz ich magazynowania i transportu. Plan prac powinien być przygotowany przez wykonawców lub rzeczoznawców lub specjalistów z doświadczeniem przy wykonawstwie takich prac. Plany prac dla ważnych i dużych robót, należałoby konsultować ze specjalistami kompetentnymi w omawianej tematyce lub instytucjami zajmującymi się problematyką zastosowania i usuwania azbestu w budownictwie Plan prac decyduje w dużym stopniu o poprawności bezpiecznego dla otoczenia demontażu wyrobów zawierających azbest. Plan prac powinien być przygotowywany w odniesieniu do konkretnego obiektu budowlanego i określonych problemów technicznych związanych z usuwaniem elewacji lub pokrycia dachowego z płyt azbestowo - cementowych. Plan ten dotyczy określonej metodyki pracy oraz zasad bhp i polecanych ochron. Plan ten odpowiada za poprawny wybór: narzędzi pracy, technik pracy i metod ochronnych przed pyłem azbestowym obiektu i ludzi. Plan ten powinien zawierać następujące elementy tematyczne: identyfikację rodzaju azbestu w wyrobie i ocenę zagrożeń z tym związanych oraz wymagań BHP, lokalizację wyrobów azbestowych, które będą (mogą być) naruszane podczas planowanych robót, ich ocenę stanu technicznego (o ile danych tych inwestor nie przygotował uprzednio), opis prac wstępnych, metodykę prowadzenia robót tzn. szczegółowy sposób wykonania poszczególnych prac i postępowania z odpadami, w tym określenie szacunkowej ilości odpadów azbestowych (informacje potrzebne do planowania wielkości transportu, miejsc i kosztów składowania), rodzaj ich zabezpieczenia i transportu, miejsce tymczasowego gromadzenia (magazynowania potrzebna jest do tego zgoda władz terenu, lub posiadanie aktu własności terenu), miejsce ostatecznego składowania na składowisku, ocena planowanych zagrożeń, środki zapobiegawcze przeciw zagrożeniu dla pracowników oraz ochrona powietrza wewnętrznego obiektu i innych użytkowników obiektu, koordynacja i terminy realizacji prac przy uwzględnieniu ewentualnych robót nie związanych z usuwaniem azbestu; oznakowanie: terenu robót, tymczasowego magazynu na odpady, dróg transportowych. W przypadku prowadzenia w budynku innych robót niż omawiane, w planie prac należy uwzględnić następstwo prac, kolejność robót i etapów pracy, kooperację ekip - zwracając uwagę, na bezpieczeństwo nie tylko samych wykonawców, ale wszystkich korzystających z budynku. W 11
przypadku demontażu całego obiektu, ustalając kolejność prac należy przyjąć jako pierwsze - prace demontażu wyrobów zawierających azbest. Prace te powinny być zakończone przed wkroczeniem następnych ekip remontowych. W przypadku dużych obiektów usytuowanych w centrach miejskich, skala zagrożeń powodowanych demontażem płyt azbestowo cementowych może być znaczna. W tej sytuacji plan prac analogicznie do projektu budowlanego, podlegać powinien, weryfikacji i zatwierdzeniu. Może on być przedmiotem kontroli ze strony służb nadzoru budowlanego lub nadzoru inwestorskiego. Plan BIOZ - organizacja bezpieczeństwa na budowie przez kierownika budowy Dokument ten, zgodnie z rozporządzeniem ministra Infrastruktury [11] przygotowany być powinien przez kierownika budowy. Zawiera on szczegółowy zakres i formę bezpieczeństwa oraz zakres prowadzonych robót budowlanych, zgodnie z ustawowymi zapisami Prawa budowlanego. Plan ten składa się z części opisowej oraz w przypadku, gdy prace mają trwać dłużej niż 30 dni roboczych i zatrudniają co najmniej 30 pracowników - części rysunkowej. Strona tytułowa zawiera: i. nazwę i adres obiektu budowlanego, ii. imię, nazwisko ( nazwę ) inwestora i adres, iii. imię, nazwisko, adres projektanta. Część opisowa zawiera następujące informacje: zakres robót, kolejność realizacji prac na poszczególnych obiektach; wykaz obiektów podlegających adaptacji; wskazanie zagrożeń bezpieczeństwa i zdrowia ludzi; przewidywana skala zagrożeń, czas i miejsce ich wystąpienia; wydzielenie i oznakowanie miejsc prowadzenia robót gdzie występuje opisywane zagrożenie; sposób i zakres prowadzenia instruktażu BHP oraz instruktażu stanowiskowego; przechowywanie i przemieszczanie na terenie budowy odpadów azbestowych; techniczne i organizacyjne środki zapewniające bezpieczeństwo, w tym postępowanie w trakcie awarii; miejsce przechowywania dokumentacji budowy oraz innych dokumentów związanych z prowadzeniem robót i funkcjonowaniem urządzeń. Część rysunkowa powinna zawierać m. in.: oznaczenie czynników stwarzających zagrożenie; rozmieszczenie i oznaczenie granic obszarów wewnętrznych i zewnętrznych stref ochronnych magazynowania odpadów, stref pracy oraz innych, w których mogą wystąpić zagrożenia zdrowia i życia; rozmieszczenie układu komunikacji na terenie budowy; lokalizacja pomieszczeń higieniczno sanitarnych. W planie BIOZ nie zamieszcza się informacji na temat pomieszczeń i obiektów służących obronności i bezpieczeństwu. Dla realizacji bezpiecznych prac zabezpieczenia lub ( i ) demontażu wyrobów twardych wymagane są : oznaczenie stref pracy, uszczelnienie okien i wentylacji w obiekcie na okres wykonywania prac, przy których powstają pyły azbestowe. Przed wykonywaniem prac demontażowych, powierzchnie demontowanych wyrobów powinny być oczyszczone z pyłu przy użyciu specjalistycznych odkurzaczy, zaopatrzonych w filtry HEPA, dalej wykonywanie wszelkich prac demontażowych prowadzić należy na mokro. Zalecane jest unikanie destrukcji wyrobów ( odpadów ), odpowiednie hermetyzowanie odpadów w stanie wilgotnym, gromadzenie w zamkniętym magazynie odpadów i usuwanie na składowisko. Zalecane ale nie obowiązkowe jest oddzielenie stref bezpośredniego demontażu od otoczenia przy użyciu folii p. e. Prace napraw i ( lub ) demontażu wyrobów miękkich prowadzi się przy: minimalizacji obszarów, w których nastąpić może pylenie, minimalizacji liczebności załóg narażonych na pył, ograniczeniu miejsc, gdzie może gromadzić się pył, ograniczeniu do minimum lub całkowitej eliminacji wentylacji (przy pracy wewnątrz obiektu wprowadza się kontrolę przepływu i kierunku 12
ruchu powietrza, tzn.: transport powietrza czystego przez śluzy i prysznic do strefy pracy; powietrze zanieczyszczone powinno być transportowane od stref pracy, poprzez filtry HEPA specjalnych jednostek, przystosowanych do utrzymywania podciśnienia w miejscu pracy, do wyrzutu oczyszczonego już powietrze na zewnątrz obiektu). Dla ograniczenia zasięgu emisji pyłów stosuje się powszechnie wydzielenia miejsc pracy przy pomocy tzw. barier z folii polietylenowej o grubości ok. 0,2 mm. zapewniające hermetyzację procesów demontażu lub czyszczenia powierzchni wyrobów. Przy odspajaniu wyrobów od podłoża, stosowane są działania zapobiegające emisji pyłów jak odsysanie zapylonych powierzchni lub miejsc destrukcji wyrobów specjalnymi odkurzaczami z wysoko wydajnymi filtrami HEPA, wiązanie pyłów z podłożem przez zwilżanie wyrobów. Dla zwilżania stosuje się środki głęboko penetrujące, wiążące włókna azbestu lub środki obniżające napięcie powierzchniowe dla tymczasowego nawilżenia wgłębnego wyrobów, które następnie zamyka się w workach foliowych lub jak w przypadku płyt azbestowo-cementowych - owija się je folią i układa na palecie dla łatwiejszego załadunku. Mniejsze opakowania z odpadami, po oznakowaniu odpowiednim znakiem dla azbestu, umieszcza się w opakowaniu zbiorczym typu BIG BAG. Zasadnicze znaczenie dla uzyskania w praktyce niskich poziomów zanieczyszczenia powietrza włóknami azbestu, powstających podczas prac demontażowych, ma zasada obniżania emisji pylenia wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, np. przez ciągłe nawilżanie wyrobu przed oraz w trakcie demontażu, a także zaniechanie w miarę możności destrukcji mechanicznej demontowanego wyrobu. Podczas prac demontażowych należy usuwać wyroby w całości, unikając wszędzie tam gdzie to możliwe uszkadzania mechanicznego wyrobów, uszkadzania ich powierzchni, łamania itd. W sytuacjach niezbędnej destrukcji wyrobów, nie wolno używać urządzeń elektrycznych jak piły, szlifierki itp. Zastosować należy urządzenia wolno obrotowe, ręczne lub elektryczne, z odciągiem pyłów, lub przy obróbce wyrobu stosować specjalistyczne odkurzacze zaopatrzone w filtry HEPA ( o wydajności 99,97 dla włókien respirabilnych azbestu ) Strefy pracy z demontowanymi wyrobami, powinny być oznakowane, ogrodzone, wydzielone. Jeśli przy demontażach powstają znaczne ilości pyłu, praca wykonywana jest wewnątrz obiektu lub wyroby zawierają azbest krokidolitowy, strefy pracy powinny być hermetyzowane przy pomocy folii P.E. Wewnątrz strefy, powinno być obniżone ciśnienie do poziomu 20 Pa. Przez cały czas prowadzenia robót ( w przerwach pracy 10 Pa. ) Przy pomocy jednostek czyszczących i obniżających ciśnienie powietrza ( zaopatrzonych w filtry HEPA o skuteczności filtrowania 99,97% ) należy usunąć ze strefy prac powietrze zużyte i doprowadzać do strefy pracy czyste powietrze z poza strefy pracy. Przykład wgłębnie penetrujących środków do zabezpieczania wyrobów azbestowocementowych posiadających Aprobatę techniczną ITB 1. Zestaw wyrobów REPAC do zabezpieczania płyt azbestowo-cementowych. Warszawa : Instytut Techniki Budowlanej, 2004. - 12 s. (Aprobata techniczna ITB; 6204/2003-AT-15-ITB) Wniosk. FARBY KABE POLSKA Sp. z o.o. (2) 40-742 Katowice ul.śląska 88 Polska Produc. FARBY KABE POLSKA Sp. z o.o., Polska Ter.obow 2008.12.31 ISBN 83-7413-347-3 Sygn. b/21453 Sygn. b/21454 płyta azbestowo-cementowa; zabezpieczenie antykorozyjne; środek gruntujący; farba akrylowa; żywica epoksydowa; powłoka ochronna; zastosowanie zewnętrzne; 2. Lakiery poliuretanowe POLIUREKOL-32, POLIUREKOL-32M, POLIUREKOL-32E, 13