Przystąpienie Polski do Traktatu Północnoatlantyckiego - procedura prawna

Transkrypt

1 Page 1 of 7 Przystąpienie Polski do Traktatu Północnoatlantyckiego - procedura prawna Marcin Mróz Informacja nr 572 Procedura przystapienia do Traktatu Północnoatlantyckiego obejmuje zasadniczo cztery etapy: - podpisanie protokołu akcesyjnego przez strony Traktatu; - przyjęcie przez strony Traktatuprotokołu akcesyjnego zgodnie z ich wewnętrznymi procedurami ratyfikacyjnymi; - wystosowanie zaproszenia do przystąpienia przez przedstawiciela stron Traktatu do państawa aspirującego; - złożenie przez państwo aspirujące do przystąpienia instrumentu akcesyjnego; poprzedzone stosowną procedurą wewnętrzną. Spis treści Procedura akcesyjna przewidziana w Traktacie Północnoatlantyckim Polska wewnętrzna procedura akcesyjna Ratyfikacja protokołu akcesyjnego przez państwa-strony Traktatu Terminarz procedury akcesyjnej Procedura akcesyjna przewidziana w Traktacie Północnoatlantyckim Traktat Północnoatlantycki podpisany został w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949 roku przez dwanaście państw. Artykuł 11 Traktatu przewidywał, że zostanie on ratyfikowany przez jego sygnatariuszy zgodnie z ich odpowiednimi konstytucyjnymi procedurami, a depozytariuszem dokumentów ratyfikacyjnych (instruments of ratification) będzie rząd Stanów Zjednoczonych, któremu zostaną one złożone przez dokonujące ratyfikacji strony tak szybko, jak to będzie możliwe. Traktat miał wejść w życie, zgodnie z tym samym artykułem 11, bezzwłocznie po złożeniu dokumentów ratyfikacyjnych przez większość jego sygnatariuszy, w tym przez Belgię, Kanadę, Francję, Luksemburg, Holandię, Wlk. Brytanię i Stany Zjednoczone, czyli faktycznie po dokonaniu ratyfikacji przez przynajmniej wymienione siedem państw. Traktat wszedł w życie 24 sierpnia 1949 r., po złożeniu dokumentów ratyfikacyjnych przez wszystkie dwanaście państw, które go niespełna pięć miesięcy wcześniej podpisały. Dla państw nie będących sygnatariuszami Traktatu Północnoatlantyckiego przewidziany jest odrębny tryb ewentualnego związania się jego postanowieniami. Artykuł 10 Traktatu stanowi, iż jego strony "mogą, za jednomyślną zgodą, zaprosić do przystąpienia do niniejszego Traktatu każde inne państwo europejskie będące w stanie popierać 1) zasady niniejszego Traktatu i przyczyniać się do bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego". Państwo, które zostanie w ten sposób zaproszone, może stać się stroną Traktatu przez złożenie rządowi Stanów Zjednoczonych instrumentu przystąpienia (instrument of accession). Rząd Stanów Zjednoczonych powiadamia każdą ze stron o złożeniu każdego takiego dokumentu przystąpienia. Procedura wystosowania zaproszenia do przystąpienia do Traktatu Północnoatlantyckiego nie jest przezeń explicite regulowana. Ponieważ jednak przystąpienie do Traktatu nowego państwa oznacza podjęcie wzajemnych zobowiązań między tymże nowym państwem a każdą z dotychczasowych stron Traktatu, stosowane tu być muszą oczywiście przynajmniej te procedury, które przewiduje ustawodawstwo wewnętrzne każdego z państw związujących się Traktatem w odniesieniu do umów o tym samym co Traktat charakterze. Z drugiej strony, przystąpienie do Traktatu nowego państwa powoduje każdorazowo rozszerzenie Traktatu o dodatkowy protokół, określany jako protokół akcesyjny (protokół przystąpienia), stanowiący wyraz zgody dotychczasowych państw-stron na zaproszenie nowego państwa, wprowadzający do Traktatu związane z tym modyfikacje i określający

2 Page 2 of 7 dalszy tryb postępowania, w którego rezultacie zapraszane do przystąpienia państwo stać się ma państwem-stroną Traktatu. Protokół taki wchodzi w życie z chwilą notyfikowania depozytariuszowi Traktatu przez ostatnie państwo-stronę przyjęcia protokołu (acceptance). Niezbędne do tego jest oczywiście wcześniejsze przeprowadzenie odpowiedniej procedury w każdym z państw- stron, zgodnie z obowiązującym w nim porządkiem prawnym. Dopiero po wejściu w życie protokółu akcesyjnego upoważniony w nim przedstawiciel państw-stron Traktatu wystosowuje - zgodnie z tym co przewiduje art. 10 Traktatu - zaproszenie do przystąpienia do państwa lub państw wskazanych w protokole. Następnie, zaproszone do akcesji państwo przygotowuje, zgodnie ze swoim porządkiem prawnym, dokument akcesyjny (instrument of accession) i składa go u depozytariusza Traktatu. Od momentu zawarcia Traktatu Północnoatlantyckiego przez państwa- sygnatariuszy, wskazana wyżej procedura akcesyjna miała miejsce trzykrotnie, z czym związane są trzy protokoły akcesyjne do Traktatu: - Protokół do Traktatu Północnoatlantyckiego o przystąpieniu Grecji i Turcji, podpisany w dniach października 1951 roku w Londynie; wszedł w życie 15 lutego 1952 roku a instrumenty akcesyjne Grecja i Turcja złożyły 18 lutego 1952 roku. - Protokół do Traktatu Północnoatlantyckiego o przystąpieniu Federalnej Republiki Niemiec, podpisany 23 października 1954 roku w Paryżu; wszedł w życie 5 maja 1955 roku, a instrument akcesyjny został złożony przez Niemcy 6 maja 1995 roku. - Protokół do Traktatu Północnoatlantyckiego o przystąpieniu Hiszpanii, podpisany 10 grudnia 1981 roku w Brukseli; wszedł w życie 29 maja 1982 roku, a instrument akcesyjny został złożony 30 maja 1982 roku. 2) W przedstawionej powyżej procedurze akcesyjnej wyodrębnić można następujące zasadnicze etapy: - podpisanie przez państwa-strony Traktatu protokołu akcesyjnego; - przyjęcie przez państwa-strony Traktatu protokołu akcesyjnego (poprzedzone właściwymi dla każdego z tych państw procedurami wewnętrznymi); - wystosowanie do przystępującego do Traktatu państwa przez przedstawiciela państw-stron Traktatu zaproszenia do akcesji. - złożenie przez przystępujące do Traktatu państwo instrumentu akcesyjnego na ręce depozytariusza Traktatu (poprzedzone stosowną procedurą wewnętrzną). Polska wewnętrzna procedura akcesyjna Polską wewnętrzną procedurę akcesyjną określają przede wszystkim postanowienia Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 roku, która weszła w życie 17 października br. Zgodnie z art. 89 Konstytucji, ratyfikacja przez Polskę umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga w kilku przypadkach uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie w kilku przypadkach, m.in. wtedy gdy umowa dotyczy "pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych", "członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej", "znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym" oraz "spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy". Przystąpienie do Traktatu Północnoatlantyckiego oznacza przyjęcie przez Polskę zobowiązań, które dotyczą wymienionych wyżej sfer, w szczególności zaś i sposób najbardziej bezpośredni pierwszej z nich. Konstytucja mówi co prawda o ratyfikacji umowy, natomiast Polska związać się ma Traktatem Północnoatlantyckim w drodze przystąpienia do niego, jednak forma zawarcia umowy międzynarodowej nie ma wpływu na wynikające z niej zobowiązania, zatem artykuł 89 należy interpretować jako odnoszący się również do umów zawieranych w innym niż ratyfikacja trybie. W Polsce ponadto przyjęła się praktyka określania terminem ratyfikacji procedury wiązania się umowami wielostronnymi w trybie przystąpienia. 3) Zgodnie z Konstytucją, ratyfikacji umów międzynarodowych dokonuje prezydent (art. 133), przy czym akt ten wymaga, dla swej ważności, kontrasygnaty premiera (art. 144). Wszczęcie procedury ratyfikacyjnej leży w praktyce w gestii rządu, jako organu prowadzącego negocjacje w imieniu państwa. W przypadku składania instrumentu akcesyjnego do Traktatu Północnoatlantyckiego, przewidzianego w art. 10 tegoż Traktatu, rząd - stosownie do art. 89 Konstytucji - zwraca się do parlamentu o udzielenie prezydentowi odpowiedniego upoważnienia.

3 Page 3 of 7 Procedura uchwalania ustaw wyrażających zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej nie różni się zasadniczo od procedur dotyczących innych ustaw. Zgodnie z normalną procedurą, ustawa uchwalana jest w Sejmie w trybie trzech czytań, po czym kierowana jest do Senatu. Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jeśli Senat wprowadza do uchwalonej przez Sejm ustawy jakieś poprawki lub ją odrzuca, Sejm rozstrzyga ostatecznie los ustawy, odrzucając stanowisko Senatu bezwzględną większością głosów lub przyjmując je zwykłą większością głosów. Ustawa upoważniająca do ratyfikacji podpisywana jest przez prezydenta, który może jednak przed dokonaniem tego aktu złożyć do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o zbadanie zgodności ustawy i podlegającej ratyfikacji umowy z Konstytucją.. 4) Do procedury ratyfikacyjnej zastosować można również tryb pilny uchwalania ustawy. Jedynymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga szczególnego trybu ustawodawczego, są umowy, na podstawie których Polska przekazuje "organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach" (art. 90). Zgodę na ratyfikację takich umów Sejm wyraża większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, a następnie - taką samą większością - Senat. Zgoda na ratyfikację takich umów może być wyrażona również w referendum ogólnonarodowym, jeśli Sejm postanowi przyjąć taki tryb bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W Traktacie Północnoatlantyckim brak jest jednak postanowień, które uzasadniałyby przyjęcie takiego trybu legislacyjnego. Możliwe jest jednak poddanie przystąpienia do Traktatu Północnoatlantyckiego pod referendum na podstawie art. 125 Konstytucji, który stanowi, iż "w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe". Postanowienie to dotyczy również zawierania umów międzynarodowych, nawet jeżeli nie skutkują one przeniesieniem jakichś kompetencji władzy państwowej na organizację lub organ międzynarodowy. Referendum ogólnokrajowe w takim przypadku ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, lub prezydent za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Wynik referendum jest wiążący, jeśli weźmie w nim udział ponad połowa uprawnionych do głosowania. Ratyfikacja protokołu akcesyjnego przez państwa-strony Traktatu Podpisany przez państwa-strony Traktatu protokół akcesyjny podlega procedurze ratyfikacji zgodnie z wewnętrznymi procedurami zawierania umów międzynarodowych przez każde z tych państw. W dwóch spośród szesnastu państw członkowskich NATO - Wielkiej Brytanii i Kanadzie - ratyfikacji protokołu akcesyjnego dokonuje władza wykonawcza, bez potrzeby uzyskania ustawowego przyzwolenia i bez konieczności konsultacji z parlamentem. Niemniej jednak, w obu przypadkach ważne umowy międzynarodowe, nawet jeśli ich ratyfikacja nie wymaga zgody parlamentu, są przez rząd przedkładane parlamentowi pod debatę. 5) Dotyczy to również ratyfikacji protokołu akcesyjnego. W większości państw członkowskich NATO parlament ma jednak istotny udział w procedurze ratyfikacyjnej protokołu akcesyjnego, bowiem do ratyfikacji protokołu przez rząd konieczne jest upoważnienie lub zgoda parlamentu, zazwyczaj w formie ustawy (w niektórych państwach - jak Norwegia czy Hiszpania - uchwały). Uchwalenie przez parl ment odpowiedniego aktu wymaga z reguły zwykłej większości głosów.. 6) W przypadku Stanów Zjednoczonych, gdzie istnieje ścisły rozdział władzy ustawodawczej i wykonawczej, ratyfikacja protokołu akcesyjnego przez prezydenta dokonywana jest "za radą i zgodą" jednej tylko izby, Senatu, który podejmuje uchwałę ratyfikacyjną większością 2/3 głosów obecnych senatorów. Ponadto, co w systemach europejskich nie jest powszechnie przyjęte, Senat może uchwalić - większością głosów - własne zastrzeżenia i poprawki do umowy międzynarodowej i, podejmując uchwałę ratyfikacyjną w tej formie, faktycznie uniemożliwić ratyfikację umowy. Terminarz procedury akcesyjnej

4 Page 4 of 7 Decyzja o zaproszeniu Polski do podjęcia z NATO rozmów o członkostwie została podjęta przez szefów państw i rządów państw członkowskich Sojuszu na sesji Rady Północnoatlantyckiej w Madrycie w lipcu br.. 7) We wrześniu i październiku odbyła się w Brukseli seria rozmów przedstawicieli Polski i NATO, w których omówione zostały zobowiązania podejmowane przez Polskę, wynikające z Traktatu Północnoatlantyckiego oraz z zasad działania i dokumentów przyjętych przez NATO, gotowość Polski do podjęcia tych zobowiązań oraz jej zamierzenia odnośnie uczestnictwa w procesie planowania obronnego i w strukturach wojskowych Sojuszu. W efekcie tych rozmów w dniu 14 listopada br. strona polska złożyła na ręce zastępcy sekretarza generalnego NATO podpisany przez ministra spraw zagranicznych list, w którym formalnie potwierdza swoje zainteresowanie otrzymaniem zaproszenia do przystąpienia do Traktatu Północnoatlantyckiego.. 8) Sekretarz generalny NATO, ze swej strony, przygotować ma z przeprowadzonych rozmów raport, który przekazany zostanie rządom państw członkowskich Sojuszu. Na ko- niec, przygotowany ma być przez państwa Sojuszu protokół akcesyjny. Protokół ten odnosić się będzie albo jednocześnie do Polski i pozostałych dwóch państw - Czech i Węgier - które równolegle z Polską prowadzą rozmowy akcesyjne z Sojuszem (podobnie jak to było w przypadku Grecji i Turcji), albo sporządzone zostaną odrębne protokoły dla poszczególnych państw. Przewiduje się, że podpisanie protokołu o przystąpieniu Polski do Traktatu Północnoatlantyckiego nastąpi w połowie grudnia br., w trakcie spotkania Rady Północnoatlantyckiej na szczeblu ministrów spraw zagranicznych. W ciągu roku 1998 nastąpić powinna ratyfikacja protokołu przez poszczególne państwa Sojuszu i notyfikowanie przez nie przyjęcia protokołu rządowi Stanów Zjednoczonych, jako depozytariuszowi Traktatu. Po zakończeniu tego procesu protokół wejdzie w życie, a Polska otrzyma formalne zaproszenie do przystąpienia do Traktatu, wystosowane najprawdopodobniej przez sekretarza generalnego NATO. Po otrzymaniu zaproszenia, Polska złoży instrument akcesyjny u depozytariusza Traktatu i stanie się z tą chwilą stroną Traktatu. Jeśli spełnią się oczekiwania wyrażone w Deklaracji madryckiej z lipca br., iż obecny proces akcesyjny zakończy się przed pięćdziesiątą rocznicą podpisania Traktatu Północnoatlantyckiego, nastąpi to nie później niż w kwietniu 1999 roku. W związku z przedstawionym wyżej terminarzem procedury akcesyjnej, wynikającym z postanowień Traktatu Północnoatlantyckiego, dotychczasowej praktyki akcesyjnej oraz politycznej Deklaracji madryckiej szefów państw i rządów Sojuszu, zwrócić można uwagę, że we wcześniejszych przypadkach przystąpienia nowych państw do Traktatu okres między wejściem protokołu akcesyjnego w życie a złożeniem instrumentu akcesyjnego wynosił nie więcej niż trzy dni. W przypadku Hiszpanii, instrument akcesyjny podpisany został, jak się wydaje, w tym samym dniu, w którym protokół wszedł w życie.. 9) Jak można na tej podstawie sądzić, odpowiednie procedury wewnętrzne w tych krajach antycypowały otrzymanie oficjalnego zaproszenia. Jeśliby w związku z obecnie przewidywanym rozszerzeniem Sojuszu miało nastąpić opóźnienie w ratyfikacji protokołu przez państwa Sojuszu i w wystosowaniu oficjalnego zaproszenia dla Polski w terminie umożliwiającym przyjęcie ustawy wyrażającej zgodę na przystąpienie do Traktatu - zgodnie z trybem przewidzianym w art. 89 Konstytucji - przed sugerowaną w Deklaracji madryckiej rocznicą podpisania Traktatu Północnoatlantyckiego, zapewne należałoby rozważyć, czy możliwe i celowe jest przeprowadzenie odpowiedniej procedury przed wejściem protokołu w życie. W chwili obecnej jednak wydaje się, że okres, jakim państwa członkowskie Sojuszu dysponują na ratyfikację protokołu, jest wystarczająco długi, o ile nie wystąpią szczególne okoliczności polityczne powodujące w którymś z państw opóźnienie bądź blokadę ratyfikacji.. 10) Aneks 1 Traktat Północnoatlantycki. 11) Waszyngton, 4 kwietnia 1949 /.../

5 Page 5 of 7 Artykuł 10 Strony mogą, za jednomyślną zgodą, zaprosić do przystąpienia do niniejszego Traktatu każde inne państwo europejskie będące w stanie popierać zasady niniejszego Traktatu i przyczyniać się do bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. Każde państwo w ten sposób zaproszone może stać się Stroną Traktatu, składając Rządowi Stanów Zjednoczonych Ameryki dokument przystąpienia. Rząd Stanów Zjednoczonych Ameryki powiadomi każdą ze Stron o złożeniu każdego takiego dokumentu przystąpienia. /.../ Aneks 2 Protokół do Traktatu Północnoatlantyckiego o przystąpieniu Hiszpanii. 12) Bruksela, 10 grudnia 1981 roku Strony Traktatu Północnoatlantyckiego, podpisanego w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949, będąc zadowolone, iż bezpieczeństwo obszaru północnoatlantyckiego zostanie wzmocnione przez przystąpienie do Traktatu Królestwa Hiszpanii, uzgodniły co następuje: Artykuł 1 Z wejściem w życie niniejszego Protokołu, Sekretarz Generalny Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego przekaże w imieniu wszystkich Stron Rządowi Królestwa Hiszpanii zaproszenie do przystąpienia do Traktatu Północnoatlantyckiego. Zgodnie z artykułem 10 Traktatu, Królestwo Hiszpanii stanie się Stroną z chwilą, kiedy złoży instrument akcesyjny w Rządzie Stanów Zjednoczonych Ameryki. Artykuł 2 Niniejszy Protokół wejdzie w życie z chwilą, gdy każda ze Stron Traktatu Północnoatlantyckiego notyfikuje Rządowi Stanów Zjednoczonych Ameryki jego przyjęcie. Rząd Stanów Zjednoczonych Ameryki powiadomi wszystkie Strony Traktatu Północnoatlantyckiego o dacie otrzymania każdej takiej notyfikacji i o dacie wejścia w życie niniejszego Protokołu. Artykuł 3 Niniejszy Protokół, którego tekst angielski i francuski są równie autentyczne, zostanie złożony w Archiwach Rządu Stanów Zjednoczonych Ameryki. Właściwie poświadczone kopie Protokołu będą przekazane przez tenże Rząd Rządom wszystkich Stron Traktatu Północnoatlantyckiego. Aneks 3 Instrument akcesji Królestwa Hiszpanii do Traktatu Północnoatlantyckiego. 13) Juan Carlos I Król Hiszpanii Po udzieleniu przez Kortezy Generalne upoważnienia przewidzianego w artykule 94.1 Konstytucji i po spełnieniu tym samym wymogów przewidzianych przez ustawodawstwo hiszpańskie, wydaję niniejszy Instrument przystąpienia Królestwa Hiszpanii do Traktatu Północnoatlantyckiego, aby poprzez jego złożenie i zgodnie z postanowieniami artykułu 10 wymienionego Traktatu, Królestwo Hiszpanii stało się Stroną tegoż Traktatu. Na potwierdzenie tego podpisuję niniejszy Instrument, odpowiednio opieczętowany i kontrasygnowany przez niżej podpisanego Ministra Spraw Zagranicznych.

6 Page 6 of 7 Wydano w Madrycie dwudziestego dziewiątego maja tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego drugiego roku. - Juan Carlos R. - Minister Spraw Zagranicznych, Jose Pedro Pérez Llorca y Rodrigo Traktat Północnoatlantycki /tekst Traktatu/ Protokół /.../ o przystąpieniu Gracji i Turcji /tekst Protokołu/ Protokół /.../ o przystąpieniu Republiki Federalnej Niemiec /tekst Protokołu/ Niniejszy Traktat wszedł w życie w odniesieniu Hiszpanii w dniu 30 maja 1982 roku, to jest w dniu złożenia Instrumentu przystąpienia zgodnie z postanowieniami artykułu 10. Powyższe ogłasza się, aby stało się powszechnie wiadomym. Madryt, 30 maja 1982 /... Przypisy 1) Użyty w polskim tłumaczeniu czasownik popierać nie oddaje właściwie sensu oryginału. Odpowiedni fragment w językach angielskim i francuskim, które są językami autentycznymi Traktatu, brzmi: "any other European State in a position to further the principles of this Treaty" i "tout autre Etat européen susceptible de favoriser le développement des principes du présent Traité". Chodzi więc raczej o aktywne wspieranie, promowanie, wdrażanie lub urzeczywistnianie. Pełny polski tekst art. 10 został umieszczony w aneksie. 2) Protokół akcesyjny i instrument akcesyjny Hiszpanii przedstawione są w aneksie. Protokoły akcesyjne Grecji i Turcji oraz Niemiec zostały zarejestrowane w Sekretariacie NZ wkrótce po przystąpieniu ww. państw do Traktatu (odpowiednio 28 marca 1952 i 1 czerwca 1956) i opublikowane zostały w całości, wraz z informacją do datach podpisania i notyfikacji przyjęcia w United Nations Treaty Series (vol. 126 i 243). Protokół akcesyjny Hiszpanii został zarejestrowany - zgodnie z uzyskaną przeze mnie informacją - dopiero 26 czerwca 1995 i nie został w związku z tym jeszcze opublikowany w UNTS. Daty notyfikacji przyjęcia protokołu akcesyjnego Hiszpanii depozytariuszowi Traktatu przez poszczególne państwa odnotowane są w International Legal Materials: 8 stycznia - Kanada, 25 lutego - Norwegia, 26 lutego - Islandia, 1 marca - Wlk. Brytania, 18 marca - Belgia, 1 kwietnia - Stany Zjednoczone (zgoda Senatu na ratyfikację wydana 16 marca), 6 kwietnia - Luksemburg, 8 kwietnia - RFN, 20 kwietnia - Dania, 13 maja - Francja, Holandia i Turcja, 18 maja - Włochy, 28 maja - Portugalia, 29 maja - Grecja, 30 maja - złożenie instrumentu akcesyjnego przez Hiszpanię (ILM, Vol. XXI, no 3-5/1982). Data wejścia Protokołu w życie potwierdzona jest przez Departament Stanu (Treaties in Force, US Department of State, June 1996, s. 402). Jak stąd widać, hiszpański instrument akcesyjny podpisany został w tym samym dniu, w którym Protokół ratyfikowało ostatnie z państw Sojuszu, a złożony w dniu następnym. 3) Należy jednak zwrócić uwagę, że może to prowadzić do nieporozumień, ponieważ inne znaczenie w odniesieniu do tej samej umowy termin ten ma w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych. W rozumieniu Traktatu Północnoatlantyckiego jednoznacznie rozróżnia się ratyfikację Traktatu i protokołów akcesyjnych do Traktatu przez jego państwa-strony, od złożenia instrumentu przystąpienia do Traktatu przez państwo do tego zaproszane. W tym rozumieniu, Polska nie może ratyfikować Traktatu, ponieważ nie jest jego sygnatariuszem. Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1969 roku, do której Polska przystąpiła w 1990 roku, mówi o ratyfikacji i przystąpieniu jako o dwu różnych formach związania się traktatem międzynarodowym (art. 11, 14, 15). Obok zwyczajowego stosowania terminu ratyfikacja w odniesieniu do procedury przystąpienia (na praktykę tę zwraca uwagę m. in. Renata Szafarz, Wielostronne stosunki traktatowe Polski, Wyd. PAN, Wrocław 1990, s. 37), spotkać można ostatnio również oficjalne użycie terminu przystąpienie na określenie ratyfikacji w sensie klasycznym (zob. M. Mróz, Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE), Raport nr 74A, BSE, październik 1995, s. 9). 4) Artykuł 133 ust. 2 Konstytucji, stanowiący że prezydent "przed ratyfikowaniem umowy

7 Page 7 of 7 międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją" stosować się może raczej do sytuacji, w których do ratyfikacji nie jest potrzebna uprzednia zgoda parlamentu, natomiast w przypadkach, gdy zgoda taka jest wymagana zastosowanie ma raczej art. 122 ust. 3. Nie wyklucza to jednak prawa prezydenta do skierowania umowy do zbadania przez Trybunał Konstytucyjny w każdej fazie procesu ratyfikacyjnego. 5) Teoretycznie, parlament może podjąć działania zmierzające do wstrzymania ratyfikacji. W przypadku Wlk. Brytanii, gdzie aprobata parlamentu wymagana jest przede wszystkim w przypadku traktatów wymagających nałożenia nowych podatków, zaangażowania środków publicznych lub zmian w prawie wewnętrznym, większość innych traktatów przedkładana jest - między ich podpisaniem a ratyfikacją - parlamentowi na podstawie tak zwanej "zasady Ponsonby'ego" (Ponsonby Rule) w formie "białej księgi" na okres 21 dni. Rząd nie jest jednak zobowiązany do znalezienia czasu w parlamencie na rozpatrywanie wniosku potępiającego rządowy zamiar ratyfikacji, a jeśli czas na to zostanie znaleziony, jest mało prawdopodobne, aby rezultat głosowania w Izbie Gmin był niekorzystny dla rządu (taki rezultat prowadziłby do upadku rządu). Zob. Lord Templeman, Treaty-Making and the British Parliment, w: Stephan A. Riesenfeld, Frederick M. Abbott, Parliamentary Participation in the Making and Operation of Treaties. A Comparative Study, Martinus Nijhoff Publishers, Dortrecht ) Ponieważ formalny przebieg ratyfikacji traktatów zależy od uwarunkowań politycznych, a procedura w poszczególnych parlamentach może być wielostopniowa (kilka czytań na posiedzeniach plenarnych i w komisjach obu izb), trudno jest podać w zwartej formie ścisłe informacje uwzględniające wszelkie ewentualności. Próba przeglądu procedur ratyfikacji protokołu akcesyjnego w poszczególnych państwach członkowskich NATO podjęta została w: Paul E. Gallis, NATO Enlargement: The Process and Allied Views, CRS Paper, July 1, 1997, zob. North Atlantic Assembly Newsletter. NATO Enlargement Watch. A Reference Point for Parliamentary Views, Nos. 1/June 1997, 2/September 1997; Waldemar Paturej, Paweł Świeboda (opr.), Procedury ratyfikacyjne protokółu akcesyjnego w państwach Sojuszu, "Biuletyn Departamentu Integracji z NATO BBN", Nr 2/1997, 1 sierpnia ) "Zapraszamy dziś Czechy, Węgry i Polskę do rozpoczęcia z NATO rozmów o członkostwie. Naszym celem jest podpisanie protokołu o ich przystąpieniu podczas spotkań ministerialnych w grudniu 1997 roku i zakończenie na czas procesu ratyfikacyjnego, tak aby ich członkostwo stało się faktem w pięćdziesiątą rocznicę Traktatu Waszyngtońskiego w kwietniu 1999 r.", Deklaracja madrycka o euroatlantyckim bezpieczeństwie i współpracy wydana przez szefów państw i rządów, Madryt, 8 lipca 1997 r., w: "Bliżej NATO. Biuletyn informacyjny Biblioteki Sejmowej", Rok 1, zeszyt 4, Lipiec ) "Rzeczpospolita", , "Gazeta Wyborcza", ) Trzeba pamiętać, że między notyfikacją przyjęcia Protokołu przez ostatnie państwo Sojuszu - Grecję - a złożeniem instrumentu akcesyjnego przez Hiszpanię, zgodnie z odnośnym Protokołem Hiszpanii powinno było zostać oficjalnie przekazane zaproszenie do przystąpienia przez sekretarza generalnego NATO, a zaproszenie to sekretarz mógł wystosować dopiero po powiadomieniu go przez rząd Stanów Zjednoczonych, że Protokół akcesyjny wszedł w życie, czyli że wszyscy członkowie Sojuszu notyfikowali jego przyjęcie. Zob. przyp. 1). 10) Jak wynika w przedstawionych wcześniej danych, okres między podpisaniem a wejściem w życie protokołów akcesyjnych wynosił dotychczas około pół roku. W cytowanym wyżej opracowaniu przygotowanym przez Zgromadzenie Północnoatlantyckie ocenia się, że standardowa procedura ratyfikacyjna protokołu akcesyjnego w żadnym z państw nie przekracza jednego roku; North Atlantic Assembly Newsletter, op. cit. 11) NATO Vademecum, Wydawnictwo Bellona, Warszawa )Protocol to the North Atlantic Treaty on the Accession of Spain, w: The North Atlantic Treaty Organisation Facts and Figures, s. 383; przekład M.M. 13) Instrumento de adhesión del Reino de Espańa al Tratado del Atlántico Norte, data wydania: , data publikacji: , Boletín Oficial del Estado no. 129/1982, na podst. Iberlex, przekład M.M. Biuro Studiów i Ekspertyz, 1997 r.