Lula DENISE PARANÁ SYN BRAZYLII. Redakcja Natalia Klidzio, Magdalena Dziduch

Transkrypt

1 Lula SYN BRAZYLII

2

3 DENISE PARANÁ Lula SYN BRAZYLII Redakcja Natalia Klidzio, Magdalena Dziduch Przekład Anna CZURYŁOWSKA, Magdalena DZIDUCH, Kinga FURA, Marlena GRYKAŁOWSKA-DROZD, Marika JAŚKOWIAK, Natalia KLIDZIO, Edyta ŁOZA, Magdalena MAZUR, Iwona PATYJEWICZ, Magda SĘDZIMIR-DOBROWOLSKA, Anna SŁOWIKOWSKA, Barbara STYK, Olga SZPAKOWSKA, Joanna ŚLIWIŃSKA, Bartosz ŚMIETANKA, Joanna TRZEŚNIOWSKA Warszawa 2013

4 Tekst: Copyright 2009 Denise Paraná Wydanie: Copyright 2013 Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego Przekład: Copyright 2012 Anna CZURYŁOWSKA, Magdalena DZI- DUCH, Kinga FURA, Marlena GRYKA- ŁOWSKA-DROZD, Marika JAŚKOWIAK, Natalia KLIDZIO, Edyta ŁOZA, Magdalena MAZUR, Iwona PATYJEWICZ, Magda SĘDZIMIR-DOBROWOLSKA, Anna SŁO- WIKOWSKA, Barbara STYK, Olga SZPA- KOWSKA, Joanna ŚLIWIŃSKA, Bartosz ŚMIETANKA, Joanna TRZEŚNIOWSKA Publikacja wydana pod patronatem Konsula Honorowego Brazylii w Lublinie Prof. Barbary Hlibowickiej-Węglarz Korekta Anna Lejman Opracowanie graficzne, projekt okładki, skład i łamanie FOGAR - Bartosz Mielnikow (bartosz@fogar.eu) Druk i oprawa SOWA-Druk (sowadruk.pl) Wydawcy Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego Al. Wilanowska 204, Warszawa tel./fax (22) , (22) j.mazurek@mhprl.pl ISBN Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Pl. M. Curie-Skłodowskiej 5, Lublin tel. (81) fax (81) , (81) ISBN

5 Pomimo, że wydają się fi kcyjne, wszystkie przedstawione tutaj fakty są prawdziwe. Mówi się, że w życiu czeka nas siedem zwrotów. Życie wcale nie do nas należy. Tak, żyć to uczyć-się-życia. JOÃO GUIMARÃES ROSA Wielkie pustkowie Dla Lindu, niewyczerpanego źródła mleka pośród suszy naszych ziem, dla wszystkich kobiet i mężczyzn, mistrzów w umożliwianiu niemożliwego.

6

7 SPIS TREŚCI WSPOMNIENIA» 13 CZĘŚĆ I WIELKIE SERTÃO» 17 CELNE SPOJRZENIE» 20 WSZY» 21 ŚLUB» 22 MARZENIA I SEKRETY» 23 ZDRADA ZMIENIA PRZEZNACZENIE» 23 POŻEGNANIE» 26 NARODZINY LUIZA» 27 PRZETRWANIE» 28 STADKO DZIECI» 29 W PUŁAPCE» 31 CUDA» 31 ZEMSTA ZMARŁYCH» 32 OJCIEC» 33 KŁAMSTWA ZMIENIAJĄ LOS» 35 NARODZINY» 36 JAK BÓG POZWOLI» 37 UMRZEĆ WALCZĄC» 38 PRZEJŚCIE MIĘDZY DWOMA ŚWIATAMI» DNI I 13 NOCY» 41 PRZYJAZD» 42 CZĘŚĆ II NOWY ŚWIAT» 47 NOWE MIEJSCE, NOWE WYZWANIA» 48 BÓL I ALKOHOL» 49 SPADEK» 51 BEZ ROZGŁOSU» 52 OBIETNICA» 54 KRZYK WOLNOŚCI» 54 PUSTA PUSZKA» 55 SMAK» 56 PRZYPADEK ZMIENIA PRZEZNACZENIE» 56

8 NAUCZYCIELKA» 57 STOLICA, SÃO PAULO» 59 INNY» 60 ROZKOSZE PUCYBUTA» 62 NIEMY TELEFONISTA» 63 MUR» 64 DRZWI W MURZE» 66 ZASADY GRY» 68 MAMA LINDU» 69 SĄSIEDZTWO ZMIENIA PRZEZNACZENIE» 70 POSZUKIWANIA NIEDOPAŁKÓW PAPIEROSÓW» 73 JEDYNA GWIAZDA NA NIEBIE» 74 ROBOTNICZA BIEDA» 75 BUNT» 76 BURDEL» 77 ZWIĄZEK ZAWODOWY» 79 ŚLUB» 79 ODCIENIE NIEBIESKIEGO» 82 WYMARZONE DZIECKO» 83 SZYDEŁKOWE BUCIKI» 84 WIELKIE NIESZCZĘŚCIE» 85 BLIZNA» 85 BEZ GRUNTU POD NOGAMI» 86 DEPRESJA» 87 CZAS LECZY RANY» 87 CZĘŚĆ III NA OCEANIE ATLANTYCKIM» 91 SŁODYCZE I MĄŻ» 91 ZAWRÓT GŁOWY» 92 TRAGEDIE» 93 ZWIĄZKOWA RODZINA» 94 GARBUS» 94 MŁODZIUTKA WDOWA» 96 WYBÓR» 99 ULGA» 100 NIEMY PRZEWODNICZĄCY» %, DZIEWIĘĆ MIESIĘCY I DZIEWIĘĆ DNI» 102 PROŚBY» 104

9 KOBIETY I POLITYKA» 105 HORROR» 106 MARTWY?» 107 TORTURY» 108 ZMIANA» 110 ANI MARX, ANI LENIN: LINDU» 111 ZGODNIE Z PRAWEM» 112 BEZ STRACHU» 113 WALKA» 114 ŚMIERĆ STAREGO REŻIMU» 116 ŻAŁOBA» 117 PRASA» 117 MARZENIE» 118 TERROR PSYCHICZNY» 121 WIĘZIENIE» 122 NIEUNIKNIONE» 124 DZIEŃ MATKI» 125 NIESKOŃCZONA DOBROĆ» 126 KOLOROWE KWIATY» 126 WOLNOŚĆ» 128 JESZCZE KILKA SŁÓW» 128 OD AUTORKI» 131 OD TŁUMACZY» 133

10

11 WSPOMNIENIA

12 Pierwsze zdjęcie Luli, zrobione w 1949 roku, kiedy miał 3 lata. Lula nigdy wcześniej nie nosił butów. Te widoczne na zdjęciu zostały pożyczone od fotografa.

13 Lindu wciąż miała przed oczami stare zdjęcie Luli. Miał tylko trzy lata. Pamiętała każdy szczegół z tamtego dnia w sertão 1 Pernambuco. Przeszli wiele kilometrów pieszo, trzymając się za ręce, z Caetés do Garanhuns. Fotograf pożyczył mu ubranie i buty. Lula miał tylko krótkie spodenki i znoszoną koszulę. Nigdy wcześniej nie miał na sobie butów, a tamte choć były trochę za duże, wyglądały ładnie. Lindu straciła wiele swoich dzieci, dlatego lubiła zdjęcia były jej jedyną pamiątką. Lecz tego dziecka, na szczęście, los jej nie odebrał. Mogła oglądać go na zdjęciu z sertão i na zdjęciach w gazecie, którą trzymała w rękach. Teraz Lula był już dorosłym mężczyzną i otaczał go nieskończony tłum ludzi. Pielęgniarka weszła do pokoju: Pani Lindu, jak się pani czuje? Przyszłam zmienić pani kroplówkę. Ach, dziękuję. Czy widziała już pani tę gazetę? Pani syn ciągle pojawia się w prasie. Tak to już jest, gdy ktoś jest sławny Lindu uśmiechnęła się. Dla niej sława nie miała żadnego znaczenia. Kochała swoje dzieci, niezależnie od tego czy były sławne, czy nie. Obojętnie co robili, darzyła ich takim samym uczuciem. Po co komu sława? Przeżyła życie z dala od niej i była szczęśliwa. Leżąc w Szpitalu Beneficiência Portuguesa w São Caetano w stanie São Paulo, wiedziała, że jej koniec się zbliża. Lecz nie przejmowała się tym. Tamtego 1 Półpustynny, nieurodzajny obszar w północno-wschodniej Brazylii, zajmujący ponad km2 (wszystkie przypisy pochodzą od tłumaczy). 13

14 dnia, 11 maja 1980 roku, przeżyła wspaniałe chwile. Odwiedziły ją dzieci, świętowała więc Dzień Matki, cieszyła się życiem i nie myślała o tym, co wkrótce będzie musiało nadejść.

15 OD AUTORKI Niniejsza publikacja została opracowana w oparciu o badania biograficzne przeprowadzone w São Paulo i w sertão Pernambuco oraz o moją rozprawę doktorską zatytułowaną Od kultury biedy do kultury zmian historia Luiza Inácio Luli da Silvy i jego rodziny a obronioną na Uniwersytecie w São Paulo w 1995 roku. Moją ogromną wdzięczność i podziękowania kieruję do: Rodziny Silva: Lindu, Aristidesa, Luli, Frei Chico, Vavá, Marinete, Marii, Ruth, Jaime, Zé Cuia i ich narzeczonych, małżonków i dzieci. Lambariego, Lourdes, Dony Ermínii i ciotki Luzinete. Profesorów: Antônia Cândida, Emanuela Soaresa da Veiga Garcii, Osvalda Coggioli, Antônia Vitora Paraná i Thomasa Henrique Furii. Do Carlosa Augusta i Any Clary, gwiazd, które oświecają i wskazują mi drogę. 131

16

17 OD TŁUMACZY Książka ta opowiada historię zwykłej kobiety, która tak jak tysiące innych, zmuszona była stawiać czoła najtrudniejszym sytuacjom, a mimo to cieszyła się życiem i wychowywała swoje dzieci, które były dla niej prawdziwym darem niebios. Jednocześnie jest to historia kobiety wyjątkowej, która stała się bohaterką, chociaż miała wiele powodów, by załamać się albo poddać bez walki. Ale przede wszystkim jest to historia matki prezydenta Brazylii. Denise Paraná opowiada nam o życiu tej nieprzeciętnej kobiety, starając się jednocześnie oddać niepowtarzalny charakter ludzi, środowiska i języka tamtego okresu. Życie prostych ludzi staje się częścią historii Brazylii i staje się tematem niezwykłej opowieści. Jest ona tym bardziej niezwykła, że opowiedziana przez Denise Paraná z olbrzymią wrażliwością i zrozumieniem dla ciężkiego życia bohaterów tej historii. Książka Lula, Syn Brazylii trafiła w nasze ręce podczas zajęć z praktycznej nauki języka portugalskiego. Jednak nasza przygoda z historią Luli nie zakończyła się na zwyczajnej lekturze tekstu. Zrozumienie reguł życia w nordeste, uchwycenie, czym konkretnie jest agreste, sertão, kim jest nordestino i retirante, poznanie smaku potraw takich jak pamonha, canjica, mandioca czy rapadura, wyobrażenie sobie trudów podróży w pau de arara wszystko to nie pozwoliło nam szybko rozstać się z książką. Z opowieści o matczynej miłości dony Lindu wyłania się historia współczesnej 133

18 Brazylii. Z próby zrozumienia tego tekstu zrodziło się jego polskie tłumaczenie. Lektura książki Denise Paraná była dla nas spotkaniem z kulturą Brazylii, jej zwyczajami, jej historią, spotkaniem z tym, co piękne i trudne w sertão, spotkaniem ze zwykłymi ludźmi, którzy okazali się być bohaterami życia codziennego. Pełna bólu i cierpienia historia rodziny da Silva poruszyła nas wszystkich. Jednocześnie praca nad zrozumieniem tekstu i jego przekładem była dla nas wielką przygodą. Było dla nas wielkim wyzwaniem oddanie tej samej wrażliwości, z jaką dziennikarka Denise Paraná opowiada historię Luli. Zachowanie stylu autorki, która używa krótkich, prostych zdań było konieczne, abyśmy pokazać mogli bohaterów książki jako prostych, ale wyjątkowych ludzi o niezwykle skomplikowanych życiorysach. Dlatego mamy nadzieję, że historia z tak odległego sertão stanie się bliska polskim czytelnikom, że trudy życia Lindu i jej dzieci być może wzruszą, a obcobrzmiące słowa i kultura Brazylii wzbudzą zainteresowanie. Tłumacze składają podziękowania autorce książki Denise Paraná i brazylijskiemu wydawnictwu za cierpliwość i wyrozumiałość, okazaną podczas tłumaczenia, a w szczególności za przekazanie praw autorskich, umożliwiających publikację książki w Polsce. Dziękujemy także przedstawicielom i władzom UMCS w Lublinie za wsparcie w procesie tłumaczenia oraz za możliwość studiowania języka, którym posługuje się dziś około 240 milionów ludzi, a także za możliwość poznawania kultur krajów świata luzofońskiego. 134

19 Szczególnie zaś pragniemy podziękować pani profesor Barbarze Hlibowickiej-Węglarz, której inicjatywa, praca i zapał sprawiły, że język portugalski jest nauczany w Lublinie, a UMCS prowadzi ożywioną współpracę z uczelniami i ośrodkami naukowymi za granicą. Nie powinno zatem dziwić, że książka, która opowiada o historii Brazylii, spotkała się z tak wielkim zainteresowaniem właśnie w Lublinie. 135

20