Zapis zwykły i polecenie II. Zapis. Prof. dr hab. Fryderyk Zoll

Transkrypt

1 Zapis zwykły i polecenie II. Zapis windykacyjny Prof. dr hab. Fryderyk Zoll

2 Zapis zwykły Art.971.Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszego zapisu.

3 Zapis zwykły Testator w testamencie obciążył swoich spadkobierców A, B i C zapisem na rzecz D w wysokości 100 tys. Zł. Czy po ogłoszeniu testamentu D może żądać od C zapłaty 100 tys. zł?

4 Zapis zwykły Art.972.Przepisy o powołaniu spadkobiercy, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności stosuje się odpowiednio do zapisów. A w swoim testamencie zawarł dyspozycję o powołaniu fundacji. Fundacja ta nie została jednak powołana do dziedziczenia, tylko została uprawniona do zapisu 200 tys. zł.

5 Zapis zwykły Art.973.Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis, nie chce lub nie może być zapisobiercą, obciążony zapisem zostaje zwolniony od obowiązku jego wykonania, powinien jednak w braku odmiennej woli spadkodawcy wykonać dalsze zapisy.

6 Zapis zwykły UchwałaSądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 1988 r. III CZP 65/88 W sytuacji, gdy osoba na której rzecz uczyniony został zapis nieruchomości, przyjęła go przez objęcie w posiadanie przedmiotu zapisu, lecz odmawia zawarcia ze spadkobiercą obciążonym zapisem umowy w formie aktu notarialnego przenoszącej na nią własność tej nieruchomości, spadkobierca uprawniony jest do żądania w drodze powództwa, aby Sąd stwierdził obowiązek zapisobiorcy do złożenia oznaczonego oświadczenia woli. LEX nr 8902

7 Zapis zwykły Art.974.Zapisobierca obciążony obowiązkiem wykonania dalszego zapisu może zwolnić się od tego obowiązku także w ten sposób, że dokona bezpłatnie na rzecz dalszego zapisobiercy przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu albo przelewu roszczenia o jego wykonanie. Art.975.Zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

8 Zapis zwykły Art.976.W braku odmiennej woli spadkodawcy zapis rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest bezskuteczny, jeżeli rzecz zapisana nie należy do spadku w chwili jego otwarcia albo jeżeli spadkodawca był w chwili swej śmierci zobowiązany do zbycia tej rzeczy.

9 Zapis zwykły Art.977.Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, do roszczeń zapisobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również do roszczeń obciążonego zapisem o zwrot nakładów na rzecz stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy.

10 Zapis zwykły A od 10 lat włada nieruchomością, która jest własnością B. Dwa lata temu B zmarł pozostawiając testament, od początku znany A. W testamencie tym A został powołany do dziedziczenia jednak nieruchomość stała się przedmiotem zapisu na rzecz C. Rok temu doszło do ogłoszenia testamentu. Jakie roszczenia przysługują C do A? A od dziesięciu lat dokonywał nakładów. Czy może żądać ich zwrotu od C? Były to nakłady konieczne i inne.

11 Zapis zwykły Art.978.Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, obciążony zapisem ponosi względem zapisobiercy odpowiedzialność za wady rzeczy jak darczyńca. Art.892.Jeżeli rzecz darowana ma wady, darczyńca obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził obdarowanemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich w czasie właściwym. Przepisu tego nie stosuje się, gdy obdarowany mógł z łatwością wadę zauważyć.

12 Zapis zwykły Art.979.Jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, obciążony powinien świadczyć rzeczy średniej jakości, uwzględniając przy tym potrzeby zapisobiercy. Art.980.Jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone Art.980.Jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do odpowiedzialności obciążonego względem zapisobiercy za wady fizyczne i prawne rzeczy stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży. Jednakże zapisobierca może żądać od obciążonego zapisem tylko odszkodowania za nienależyte wykonanie zapisu albo dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych rzeczy takiego samego gatunku wolnych od wad oraz naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia.

13 Zapis windykacyjny Art W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny). 2. Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być: 1) rzecz oznaczona co do tożsamości, 2) zbywalne prawo majątkowe, 3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne, 4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.

14 Zapis windykacyjny A sporządził w formie aktu notarialnego testament, w którym ustanowił zapis windykacyjny na rzecz B, dotyczący jego samochodu. Następnie w testamencie własnoręcznym ustanowił zapis dotyczący tego przedmiotu na rzecz C. Czy B z chwilą otwarcia spadku nabędzie samochód?

15 Zapis windykacyjny A sporządził testament własnoręczny zawierając w nim zapis na rzecz B, który określił jako windykacyjny, czyniąc jego przedmiotem nieruchomość. Jak wygląda sytuacja prawna B z chwilą otwarcia spadku po A?

16 Zapis windykacyjny Art Zapis windykacyjny jest bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należy do spadkodawcy albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia. Jeżeli przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis jest bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością nie należy do spadku albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia.

17 Zapis windykacyjny A zawarł z B w formie pisemnej umowę przedwstępną sprzedaży nieruchomości, należącej do A. Następnie A sporządził w formie aktu notarialnego testament, w którym uczynił tę nieruchomość przedmiotem zapisu windykacyjnego na rzecz C. Czy z chwilą otwarcia spadku C uzyska własność nieruchomości?

18 Zapis windykacyjny Art Zastrzeżenie warunku lub terminu uczynione przy ustanawianiu zapisu windykacyjnego uważa się za nieistniejące. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia zapis nie zostałby uczyniony, zapis windykacyjny jest nieważny. Przepisów tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku. 2.Zapis windykacyjny nieważny ze względu na zastrzeżenie warunku lub terminu wywołuje skutki zapisu zwykłego uczynionego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, chyba że co innego wynika z treści testamentu lub z okoliczności.

19 Zapis windykacyjny Art Spadkodawca może obciążyć zapisem zwykłym osobę, na której rzecz uczynił zapis windykacyjny. Art Przepisy o powołaniu spadkobiercy, przyjęciu i odrzuceniu spadku, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności stosuje się odpowiednio do zapisów windykacyjnych.

20 Zapis windykacyjny Art W sprawach nieuregulowanych w niniejszym rozdziale oraz w przepisach szczególnych do zapisu windykacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie zwykłym.

21 Zapis windykacyjny A ustanowił w testamencie notarialnym na rzecz B zapis windykacyjny nieruchomości. Spadkobierca C nie wydał jednak nieruchomości B, tylko włada nią nadal. Po pięciu latach od ogłoszenia testamentu, gdy B domagał się wydania nieruchomości, C podniósł zarzut przedawnienia. Czy zasadnie?

22 Polecenie Art.982.Spadkodawca może w testamencie włożyć na spadkobiercę lub na zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie).

23 Polecenie WyrokSądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 lutego 2006 r. I ACa890/05 Zmarły Zbigniew M. sporządził w dniu r. notarialny testament a w dniu 28 lutego 2000 r. dodatkowo polecenie dla spadkobiercy testamentowego, zawierające wskazania w zakresie sposobu zorganizowania jego pochówku. (Dokument ten został sporządzony komputerowo i został opatrzony podpisem Zbigniewa M. wtrącenie FZ na podstawie faktów przytoczonych przez SA) Zbigniew M. zmarł 9 lipca 2003 r. W dniu 14 lipca 2003 r. pozwanym zostały przekazane kserokopie testamentu i polecenia. Zmarły polecił powódce Annie K. (jako spadkobierczyni testamentowej) dokonanie jego pochówku w grobie rodziców na Cmentarzu Północnym, po skremowaniu i przeprowadzeniu świeckiej ceremonii. Pozwane nie udzieliły odpowiedzi na przesłane pisma i dokonały pochówku zmarłego na Cmentarzu Komunalnym, bez przeprowadzenia kremacji. Pochówek zmarłego nastąpił w trybie art. 10 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych przez małżonka. Bezspornym jest, że zmarły zostawił wolę co do sposobu zorganizowania pogrzebu, a o jej treści obie pozwane zostały poinformowane.

24 Polecenie Zaskarżonym wyrokiem z dnia 25 kwietnia 2005 r. w sprawie z powództwa Anny K. przeciwko Barbarze M. i Elwirze M. o ochronę dóbr osobistych Sąd Okręgowy w W. nakazał pozwanym złożenie oświadczenia woli o następującej treści: "Wyrażam zgodę na przeprowadzenie ekshumacji zwłok zmarłego Zbigniewa Ignacego M. oraz zlecam dokonanie pochówku powódce Annie K., zgodnie z jego wolą zawartą w poleceniu dla spadkobiercy testamentowego z dnia 28 lutego 2000 r., na koszt pozwanej Barbary M.".

25 Polecenie W okolicznościach niniejszej sprawy Sąd uznał za celowe przyznanie powódce ochrony z art. 23 k.c. i art. 24 k.c. Anna K. była osobą bliską dla zmarłego, skoro jej powierzył wykonanie swojej ostatniej woli co do pochówku. Przesłanką odpowiedzialności z art. 24 k.c. jest bezprawność działania. W ocenie Sądu pozwana Barbara M. bezprawnie (sprzecznie z zasadami współżycia społecznego) dokonała pochówku męża. Skoro doszło do naruszenia dobra osobistego to zasadne było żądanie Anny K. usunięcia jego skutków. Sąd zobowiązał obie pozwane do złożenia oświadczenia woli o wyrażeniu zgody na ekshumację a kosztami jej przeprowadzenia obciążył pozwaną Barbarę M.

26 Polecenie Sąd Apelacyjny ( ) Trafny jest natomiast zarzut naruszenia art. 23 k.c. i art. 24 k.c. na skutek nie znajdującego uzasadnienia (w kontekście poczynionych przez Sąd I instancji ustaleń faktycznych) uznania, że zorganizowanie przez apelującą pogrzebu męża miało charakter bezprawny. Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, że zmarły Zbigniew M. pozostawił dyspozycje w sprawie zorganizowania jego pogrzebu. Okoliczność ta nie była przez strony kwestionowana. Nietrafne jest jednak stanowisko Sądu, iż dyspozycje w sprawie pogrzebu powinny być oceniane w aspekcie polecenia spadkodawcy w rozumieniu art. 982 k.c.

27 Polecenie Prawo przypisuje (wyrażonej za życia przez osobę fizyczną woli dotyczącej rozporządzeń na wypadek śmierci w sprawach nie mających charakteru majątkowego) skuteczność tylko w wyjątkowych sytuacjach. Jedną z nich jest polecenie z art. 982 k.c. Przepis ten pozwala spadkodawcy w testamencie nałożyć na spadkobiercę lub zapisobiorcę polecenia np. w sprawie zorganizowania odpowiedniego pogrzebu lub pochowania w określonym miejscu (por. J. Policzkiewicz- Kodeks Cywilny Komentarz t. III W- wa1972 s. 1902).

28 Polecenie Polecenie może być również jedynym przedmiotem testamentu (por. Kodeks Cywilny Tom II Praktyczny Komentarz z orzecznictwem Wydawnictwo ZPP W-wa 2005 s. 878). Z uwagi na powyższe, aby dyspozycja spadkodawcy w sprawie jego pogrzebu mogła zostać uznana za polecenie (którego wykonanie zapewnia art. 985 k.c.) testament zawierający to polecenie musi być ważny. Zgodnie z art. 958 k.c. testament sporządzony z naruszeniem przepisów prawa spadkowego jest nieważny, chyba że przepisy te stanowią inaczej.

29 Polecenie Dyspozycje Zbigniewa M. w sprawie jego pochówku nie zostały zamieszczone w testamencie notarialnym z 11 lutego 2000 r., lecz w osobnym dokumencie sporządzonym w dniu 28 lutego 2000r. Dokument ten jest dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245 k.p.c. Zatytułowany jest jako polecenie dla spadkobiercy testamentowego -dyspozycja co do pochówku. Sporządzony został w całości na komputerze; tylko podpis został skreślony własnoręcznie przez spadkodawcę. Taka forma dokumentu uniemożliwia uznanie go za testament własnoręczny w rozumieniu art k.c., ponieważ nie został napisany w całości pismem ręcznym. Oznacza to, że testament jest nieważny, a w konsekwencji nieważne jest również polecenie spadkodawcy. Dyspozycja w sprawie pochówku nie mogła więc być uznana przez Sąd Okręgowy za polecenie w rozumieniu art. 982 k.c. W tej sytuacji zachodzi konieczność określenia prawnego znaczenia woli zmarłego w tym przedmiocie, wyrażonej w formie pisemnej.

30 Polecenie W przeciwieństwie do polecenia w testamencie (art. 982 k.c.) jednostronne dyspozycje (oświadczenia woli) osoby żyjącej wydane na wypadek śmierci w przedmiocie pochowania jej zwłok nie są ubezpieczone przez prawo, które nie przewiduje możliwości ich przymusowego wykonania. Jeżeli nawet dyspozycja taka zostanie przyjęta przez wskazaną osobę, to ani nie staje się przez to zobowiązaniem, ani nie przysparza prawa innej osobie (numerus clausus czynności prawnych jednostronnych). Wola zmarłego ma charakter jego życzenia, którego poszanowanie jest kwestią lojalności najbliższej rodziny i obowiązkiem moralnym (por. Stanisław Rudnicki Prawo do grobu. Zagadnienia cywilistyczne. Zakamycze 1999 s ).

31 Polecenie PostanowienieSądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 2002 r. III CZP 19/02 W obszernym uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego Sąd Okręgowy wskazał, że w rozpoznawanej przez niego sprawie Piotr i Franciszka Honorata małżonkowie W. obdarowali swojego syna Jana W. określoną nieruchomością rolną. Jednocześnie w umowie darowizny zawartej w formie aktu notarialnego zobowiązali obdarowanego do "spłaty" na rzecz ich córki (siostry obdarowanego) w wysokości zł. Jan W. nie wypłacił siostrze kwoty określonej w umowie. Maria C. wystąpiła zatem przeciwko niemu z powództwem o zasądzenie zł. W międzyczasie zmarł jeden z darczyńców, a mianowicie Franciszka Honorata W. Spadek po niej nabyli z mocy ustawy mąż Piotr W. oraz dzieci: Maria C., Szczepan W. oraz Jan W.

32 Polecenie W rozpoznawanej sprawie wydany został nakaz zapłaty przeciwko Janowi W. Jednak w wyniku sprzeciwu pozwanego Sąd Rejonowy w G. wyrokiem z dnia 21 września 2001 r. oddalił powództwo. Sąd ten wskazał, że obowiązek nałożony na Jana W. w umowie darowizny ma charakter polecenia, którego wykonania może żądać jedynie pozostały przy życiu darczyńca. Piotr W. nie poparł żądania powódki, zatem powództwo podlegało oddaleniu. Rozpoznając apelację powódki Sąd Okręgowy powziął poważne wątpliwości co do kręgu podmiotów uprawnionych w stanie faktycznym sprawy do wystąpienia przeciwko obdarowanemu z żądaniem wypełnienia polecenia.

33 Polecenie W takim stanie sprawy należy przede wszystkim przypomnieć, że darczyńca może nałożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania nie czyniąc nikogo wierzycielem, co - zgodnie z art. 893 k.c. -stanowi polecenie. Polecenie to, według powszechnie przyjętego poglądu, jest co do swej istoty tożsame z poleceniem testamentowym (por. art. 982 k.c.). Różnica wyraża się jedynie w tym, że wykonania polecenia dołączonego do darowizny może domagać się darczyńca, spadkobiercy darczyńcy, a także -w określonych sytuacjach -właściwy organ państwowy (art. 894 k.c.), natomiast wykonania polecenia zawartego w testamencie może domagać się każdy ze spadkobierców, wykonawca testamentu oraz - w określonych sytuacjach -organ państwowy (art. 985 k.c.). W obu przypadkach nie jest możliwe domaganie się wykonania polecenia, które ma wyłącznie na celu interes obciążonego.

34 Polecenie Powszechnie przyjmuje się przy tym, że nałożenie na obdarowanego lub spadkobiercę polecenia, także majątkowego, nie prowadzi do powstania stosunku zobowiązaniowego analogicznego jak wynikający z innych zdarzeń prawnych, z którymi ustawa łączy taki skutek (zawarcie umowy, wyrządzenie szkody, zapis testamentowy). Osoba, która odnosi z polecenia korzyść, nie jest wierzycielem, lecz beneficjariuszem. Taki wniosek wywodzi się z charakteru prawnego polecenia, którego nałożenie na określoną osobę (obdarowanego, spadkobiercę) prowadzi do powstania zobowiązania naturalnego (niezupełnego). Takie stosunki zobowiązaniowe charakteryzują się niemożliwością dochodzenia od dłużnika należnego świadczenia na drodze sądowej. "Niezupełność" zobowiązania wyraża się w odjęciu uprawnionemu możliwości skorzystania z przymusu państwowego w celu uzyskania należnego świadczenia, jednak spełnienie świadczenia przez zobowiązanego nie jest świadczeniem nienależnym. Oznacza to, że zarówno gdy chodzi o polecenie przy darowiźnie, jak i przy poleceniu testamentowym, określony krąg podmiotów może domagać się od obciążonego powinnego zachowania się wynikającego z treści polecenia, jednak podmioty te nie mogą skorzystać z przymusu państwowego w celu zmuszenia obciążonego do takiego zachowania się.

35 Polecenie Art.985.Wykonania polecenia może żądać każdy ze spadkobierców, jak również wykonawca testamentu, chyba że polecenie ma wyłącznie na celu korzyść obciążonego poleceniem. Jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny, wykonania polecenia może żądać także właściwy organ państwowy.