WYTYCZNE DLA ZAKŁADÓW UBEZPIECZEŃ DOTYCZĄCE DYSTRYBUCJI UBEZPIECZEŃ.

Transkrypt

1 WYTYCZNE DLA ZAKŁADÓW UBEZPIECZEŃ DOTYCZĄCE DYSTRYBUCJI UBEZPIECZEŃ

2 CZUBLUN TRĘBICKI Kancelaria Radców Prawnych Kancelaria powstała na początku 2010 roku w wyniku połączenia indywidualnych praktyk radców prawnych Piotra Czubluna i Piotra Trębickiego. W 2013 roku do grona partnerów dołączył wieloletni członek zespołu Kancelarii, radca prawny Ewa Rakowska. Troska o najwyższą jakość usług przy jednoczesnym bardzo konkurencyjnym podejściu do rozliczeń finansowych spowodowały, że mimo stosunkowo krótkiej historii możemy poszczycić się blisko stu Klientami korporacyjnymi. Jesteśmy dumni, ponieważ znaczną ich część stanowią uznane i renomowane firmy funkcjonujące zarówno na rynku polskim, jak i na rynkach zagranicznych. Główne zakresy specjalizacji Kancelarii to: prawo ubezpieczeniowe prawo sektora usług finansowych ze szczególnym uwzględnieniem prawa bankowego prawo IT/nowych technologii prawo zamówień publicznych prawo pracy prawo procesowe prawo spółek Nasz sukces opiera się na: biznesowym podejściu do problemów prawnych, popartym wieloletnią praktyką, najwyższej jakości usług, wypracowanej przez wiele lat pracy we wiodących firmach prawniczych, konkurencyjnym i elastycznym podejściu do rozliczeń finansowych. O autorach Piotr Czublun, partner/radca prawny Specjalizuje się w prawie sektora usług finansowych, a w szczególności w prawie ubezpieczeniowym i w prawie IT/nowych technologii. Już od przeszło 15 lat współpracuje z branżą ubezpieczeniową. Pierwszą umowę bancassurance opracował już w 1998 roku. Od marca 2013 roku jest członkiem zespołu ekspertów ds. prawa ubezpieczeniowego przy Komisji Europejskiej jako jedyny przedstawiciel z Polski i Europy Środkowo- Wschodniej). Ewa Rakowska, partner/radca prawny Doradzała renomowanym polskim bankom w przygotowywaniu standardowej dokumentacji dotyczącej zarówno bankowości korporacyjnej, jak i detalicznej. Posiada również duże doświadczenie w zagadnieniach outsourcingu bankowego oraz w postępowaniach dotyczących wydawania przez Komisję Nadzoru Finansowego licencji i zezwoleń. Specjalizuje się też w przepisach prawa z zakresu obrotu instrumentami finansowymi, w tym regulacjach obowiązujących firmy inwestycyjne. Cezary Chułek, adwokat Specjalizuje się w doradztwie prawnym dla klientów z sektora ubezpieczeń. W trakcie dotychczasowej kariery zawodowej przez kilka lat pełnił funkcję dyrektora działu prawnego zakładu ubezpieczeń, gdzie sprawował nadzór m.in. nad tworzeniem produktów ubezpieczeniowych oraz wdrażaniem modeli ich dystrybucji. Reprezentował również klientów jako pełnomocnik w sprawach dotyczących postępowań związanych z zarzutami stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Posiada doświadczenie w reprezentowaniu zakładów ubezpieczeń w postępowaniach grupowych. W przygotowaniu tego opracowania brali również udział: apl. adw. Agnieszka Wesołowska apl. radc. Monika Kozłowska Edycja: Paulina Adamkiewicz, Agnieszka Przychodnia. NOTA PRAWNA Treść tej publikacji podlega prawno-autorskiej ochronie kancelarii CZUBLUN TRĘBICKI Kancelaria Radców Prawnych Sp. p. z siedzibą w Warszawie ( Kancelaria ) i bez zgody Kancelarii nie może być kopiowana, w całości lub w części, odtwarzana publicznie lub w jakikolwiek sposób publikowana, w tym z wykorzystaniem sieci Internet. Treści przedstawione w tej publikacji nie stanowią opinii prawnej i Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek decyzje podejmowane przez czytelnika w oparciu o przedstawione dalej komentarze.

3 Wstęp W związku z istnieniem różnych kanałów dystrybucji ubezpieczeń, a także w celu ujednolicenia standardów w zakresie prowadzenia działalności ubezpieczeniowej bez względu na sposób dystrybucji ubezpieczeń, Komisja Nadzoru Finansowego KNF w dniu 24 czerwca 2014 r. wydała dwa akty: Rekomendację U oraz Wytyczne dla zakładów ubezpieczeń dotyczące dystrybucji ubezpieczeń ( Wytyczne ). Jak wynika ze wstępu do Wytycznych, zdaniem KNF Wytyczne nie naruszają postanowień Rekomendacji U dotyczącej dobrych praktyk w zakresie bancassurance, lecz stanowią uzupełnienie ww. Rekomendacji, odnosząc się do poszczególnych obowiązków z perspektywy zakładów ubezpieczeń. Oba dokumenty zawierają zatem wiele podobnych uregulowań, oczywiście z uwzględnieniem koniecznych rozbieżności wynikających m.in. ze specyfiki podmiotów, do których są kierowane. Rekomendacja U była już przedmiotem naszej analizy, dlatego też w tym opracowaniu skupimy się na omówieniu Wytycznych i skutków ich wdrożenia dla rynku ubezpieczeniowego w Polsce. Wytyczne zostały podzielone na cztery obszary: I. Zarząd i rada nadzorcza II. Modele dystrybucji ubezpieczeń III. Relacje z Klientami IV. System kontroli wewnętrznej i funkcja zgodności

4 Słowniczek stosowanych pojęć Wytyczne, definiują dwa, kluczowe pojęcia związane z obszarem, jaki regulują. Pierwsze, to dystrybucja ubezpieczeń, zaś drugie, to pojęcie klienta. 1. Dystrybucja ubezpieczeń oferowanie zawarcia i zawieranie umowy ubezpieczenia przez zakład ubezpieczeń, jak również oferowanie przystąpienia i przystępowanie do zawartej umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek. Zgodnie z pierwszą definicją, dystrybucja ubezpieczeń oznacza oferowanie zawarcia i zawieranie umowy ubezpieczenia przez zakład ubezpieczeń, jak również oferowanie przystąpienia i przystępowanie do zawartej umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek. Bazując na dosłownym rozumieniu tej definicji i kierując się zasadami logiki, można by sądzić, że KNF zamierza uregulować jedynie oferowanie i zawieranie umów bezpośrednio przez zakład ubezpieczeń, na co wskazuje łącznik i użyty pomiędzy oferowaniem zawarcia i zawieraniem umowy ubezpieczenia przez zakład ubezpieczeń. To mogłoby sugerować, że Wytyczne nie dotyczą oferowania zawarcia i zawierania umów przez pośredników. Jednak treść poszczególnych wytycznych wskazuje, że odnoszą się one do szerokorozumianej dystrybucji i nie zmieni tego niestety fakt niepoprawnie zdefiniowanego pojęcia dystrybucji ubezpieczeń. Wątpliwości może też budzić użyte w definicji pojęcie przystąpienia do ubezpieczenia. Mimo, że jest to sformułowanie dość powszechnie używane w świecie ubezpieczeniowym, to jednocześnie jest to pojęcie nigdzie nie zdefiniowane w kontekście umowy ubezpieczenia. Możemy mówić o przystąpieniu do długu, ale opierając się na takim rozumieniu przystąpienia, przystąpienie do umowy ubezpieczenia zawartej na cudzy rachunek należałoby raczej interpretować jako przystąpienie na prawach strony (umowa z wieloma ubezpieczającymi), nie zaś jako objęcie ochroną ubezpieczeniową w ramach umowy zawartej przez podmiot trzeci. Z całą pewnością w tego typu dokumentach warto byłoby unikać tego rodzaju kolokwializmów, dbając o właściwy język prawny dokumentu. Bazując też na takim, a nie innym rozumieniu dystrybucji ubezpieczeń, należy przyjąć, że Wytyczne nie dotyczą usług oferowanych przez brokerów ubezpieczeniowych, ponieważ działalność brokerska obejmuje czynności podejmowane w imieniu lub na rzecz podmiotu poszukującego ochrony ubezpieczeniowej, czyli nie w imieniu zakładu ubezpieczeń. 2. Klient podmiot poszukujący ochrony ubezpieczeniowej oraz ubezpieczający lub ubezpieczony, ponoszący ciężar ekonomiczny składki. Za klientów dla celów niniejszych Wytycznych nie uważa się jednak instytucji finansowych w rozumieniu przepisów ustawy Kodeks spółek handlowych. Podobne, dość poważne wątpliwości, może budzić definicja klienta. Zgodnie z tą definicją klientem jest podmiot poszukujący ochrony ubezpieczeniowej oraz ubezpieczający lub ubezpieczony, ponoszący ciężar ekonomiczny składki. To sformułowanie wskazuje, że klientem, w rozumieniu Wytycznych, będzie jedynie taki podmiot lub osoba, niezależnie czy jest poszukującym ochrony ubezpieczeniowej, ubezpieczającym lub ubezpieczonym, który ponosi ciężar ekonomiczny składki. W efekcie, zawieranie umów ubezpieczenia na cudzy rachunek, nie powiązane z obciążaniem ubezpieczonego kosztami składki, może odbywać się z pominięciem zasad wynikających z Wytycznych. Fakt, że ubezpieczający pokrywa koszt składki z innych opłat, jakie na jego rzecz może ponosić ubezpieczony, powinien być w tym wypadku bez znaczenia. Tutaj kluczowy będzie tytuł prawny, w oparciu o który opłaty ponoszone są przez ubezpieczonego na rzecz ubezpieczającego. W świetle tej definicji warto też dodać, że klientem będzie zarówno osoba fizyczna, jak też każda osoba prawna, o ile nie jest instytucją finansową w rozumieniu przepisów ustawy Kodeks spółek handlowych (bank, fundusz inwestycyjny, towarzystwo funduszy inwestycyjnych lub powierniczych, zakład ubezpieczeń, zakład reasekuracji, fundusz powierniczy, towarzystwo emerytalne, fundusz emerytalny lub dom maklerski, mające siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej albo w państwie należącym do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju - OECD. Takie rozumienie klienta, to z całą pewnością znaczące rozszerzenie katalogu osób, które są w świetle prawa objęte szczególną ochroną. Osoby takie, to co do zasady jedynie konsumenci i należy przyjąć, że właśnie z myślą o konsumentach przygotowywane były zarówno Wytyczne, jak również Rekomendacja U. Zgodnie z art. 221 Kodeksu cywilnego, za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. 3

5 Słowniczek stosowanych pojęć W przypadku umowy ubezpieczenia, w związku z przepisami o niedozwolonych postanowieniach umownych, ochrona, jaką objęci są konsumenci, została rozszerzona jedynie na osoby fizyczne zawierające umowy ubezpieczenia związane bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą lub zawodową (art kodeksu cywilnego). Z kolei w przypadku umów na rachunek osób trzecich, jeżeli umowa ubezpieczenia nie wiąże się bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową ubezpieczonej osoby fizycznej, to przepisy o niedozwolonych postanowieniach umownych stosuje się odpowiednio w zakresie, w jakim umowa dotyczy praw i obowiązków ubezpieczonego (art kodeksu cywilnego). Warto dodać, że w dniu 10 sierpnia 2007 roku uchylono przepis, zgodnie z którym przepisy o niedozwolonych postanowieniach umownych w przypadku umowy ubezpieczenia stosuje się do stron umowy, także gdy ubezpieczający nie jest konsumentem. W konsekwencji mamy do czynienia z sytuacją, w której prawo nakazuje traktować w sposób szczególny znacznie węższe grono podmiotów korzystających z usług zakładów ubezpieczeń i nie ulega wątpliwości, że w tym zakresie KNF znacząco wykracza poza swoje ustawowe kompetencje. 4

6 I. Zarząd i Rada Nadzorcza Pierwsza część Wytycznych zawiera szereg obowiązków, jakie KNF nakłada na zarząd i radę nadzorczą zakładów ubezpieczeń w zakresie dystrybucji produktów ubezpieczeniowych. Wytyczne z numerami od 1. do 4. stanowią odzwierciedlenie pierwszych czterech Rekomendacji, zawartych w Rekomendacji U. Wytyczne te, podobnie jak odpowiadające im rekomendacje, zostały opracowane w celu zwiększenia transparentności działań organów zakładów ubezpieczeń, a co za tym idzie - dbania o interesy osób korzystających z usług ubezpieczeniowych oraz polepszenia relacji pomiędzy oferującymi ubezpieczenia i ich klientami. Jednakże wytyczne te powielają niedopatrzenia rekomendacji, tj. są m.in. nadmiarowe i mogą rodzić liczne wątpliwości interpretacyjne. Czy założony cel zostanie osiągnięty? A to już zupełnie inna kwestia. Wytyczna nr 1. Zarząd zakładu ubezpieczeń jest odpowiedzialny za opracowanie (zatwierdzenie) w formie pisemnej i wprowadzenie w życie zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń. Zasady te powinny wynikać z zatwierdzonej przez radę nadzorczą strategii prowadzenia działalności. Wytyczna nr 1. obliguje zakład ubezpieczeń do opracowania, zatwierdzenia i wprowadzenia w życie zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń. Wytyczna ta odpowiada Rekomendacji nr 1 zawartej w wydanej przez KNF Rekomendacji U, która nakłada na bank obowiązek opracowania, zatwierdzenia i wprowadzenia w życie polityki w zakresie bancassurance. Pierwszym krokiem do wprowadzenia w życie Wytycznej nr 1. powinno być podjęcie przez radę nadzorczą zakładu ubezpieczeń prac nad przyjęciem i zatwierdzeniem strategii prowadzenia działalności, o ile w danym zakładzie ubezpieczeń rada nadzorcza nie zatwierdziła uprzednio takiej strategii. W związku z tym, że obowiązkiem rady nadzorczej w zakładzie ubezpieczeń jest sprawowanie stałego nadzoru nad działalnością towarzystwa we wszystkich dziedzinach jego działalności, przyjąć można, że w większości, a nawet we wszystkich działających na rynku polskim zakładach ubezpieczeń obowiązująca w danym zakładzie ubezpieczeń strategia prowadzenia działalności została zatwierdzona przez radę nadzorczą. Dokumentem zawierającym strategię prowadzenia działalności są na przykład tzw. plany rozwoju zakładów ubezpieczeń. Zgodnie z założeniem Wytycznej nr 1. z takiej zatwierdzonej przez radę nadzorczą strategii prowadzenia działalności wynikać powinny przyjęte przez zarząd zasady dotyczące dystrybucji ubezpieczeń. Wytyczna nr 1. angażuje zatem dwa organy zakładu ubezpieczeń. Po pierwsze radę nadzorczą, która powinna zatwierdzić przyjętą w zakładzie ubezpieczeń strategię prowadzenia działalności oraz po drugie, zarząd, który zobowiązany jest do opracowania i wprowadzenia w życie zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń. Omawiana Wytyczna, poza wskazaniem, że zasady powinny być opracowane w formie pisemnej, nie określa jakichkolwiek innych wymogów dotyczących trybu przyjęcia zasad. Uzasadnione jest jednak założenie, że zasady te powinny zostać przyjęte na posiedzeniu zarządu, o którym wszyscy członkowie powinni zostać prawidłowo zawiadomieni, w formie uchwały przyjętej bezwzględną większością głosów. Wytyczne o numerach od 1.1 do 1.7 opisują dalsze obowiązki związane z zasadami dystrybucji ubezpieczeń oraz precyzują czego powinny dotyczyć zasady przyjęte przez zakład ubezpieczeń w ramach realizacji Wytycznej nr 1. Wytyczna nr 1.1. Zarząd zakładu ubezpieczeń powinien zdefiniować kluczowe obszary zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń, które będą podlegać jego bezpośredniej kontroli. Zarząd opracowując zasady dystrybucji ubezpieczeń powinien wskazać i zdefiniować kluczowe obszary zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń, które będą podlegać bezpośredniej kontroli tego organu. Już na początku pojawia się pytanie, czy oby na pewno o taki zapis autorom tej wytycznej chodziło? Raczej powinniśmy w tym wypadku mówić o kluczowych obszarach dystrybucji ubezpieczeń, a nie o kluczowych obszarach zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń. Zarząd raczej powinien skupić się na zarządzaniu określonym obszarem działalności zakładu ubezpieczeń, a nie na zarządzaniu zasadami. 5

7 I. Zarząd i Rada Nadzorcza Przyjmując, że w tym wypadku chodzi jednak o zdefiniowanie kluczowych obszarów dystrybucji ubezpieczeń, to można założyć, że takimi obszarami będą współpraca z siecią własną i zewnętrzną, współpraca z bankami/multiagencjami, direct, szkolenie pośredników, itp. Wytyczne nie określają również konsekwencji uznania przez zarząd za kluczowe obszary, takich obszarów, które w ocenie KNF kluczowymi nie są. Innymi słowy Wytyczne nie precyzują, czy zakład ubezpieczeń mogą spotkać negatywne konsekwencje w związku z dokonaniem podziału zasad dystrybucji ubezpieczeń na kluczowe i mniej istotne obszary. Jednakże opierając się na literalnym brzmieniu tej Wytycznej, można uznać, że zarządy zakładów ubezpieczeń mogą swobodnie, tj. zgodnie z własnymi przekonaniami dokonać podziału obszarów zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń. Konsekwencją powyższego może być przyjęcie przez zarządy różnych zakładów ubezpieczeń odmiennego podziału na kluczowe i mniej istotne obszary dystrybucji ubezpieczeń. Zarząd zakładu ubezpieczeń po dokonaniu podziału zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń, powinien określić, które z obszarów uznaje za kluczowe, a następnie obszary te zdefiniować. Obszary, które zarząd uzna za istotne będą zgodnie z Wytyczną nr 1.1. podlegać bezpośredniej kontroli tego organu. Powyższe może budzić ryzyko, że jedynie nieliczne obszary zasad dystrybucji ubezpieczeń zostaną uznane za kluczowe, skoro po pierwsze istotne obszary mają podlegać kontroli zarządu, a po drugie - Wytyczne pozostawiają zarządom swobodę w zakresie dokonania podziału i nie określają negatywnych konsekwencji dla zarządu w związku z przyjętym podziałem zasad dystrybucji ubezpieczeń. Można też założyć, że KNF z czasem wypracuje jednolite stanowisko odnośnie wydzielenia takich kluczowych obszarów. Wytyczna nr 1.2. Zarząd zakładu ubezpieczeń zatwierdza standardy postępowania w ramach kluczowych obszarów zasad zarządzania ryzykiem w zakresie dystrybucji ubezpieczeń. Kolejna Wytyczna nakłada na organ wykonawczy zakładu ubezpieczeń obowiązek zatwierdzenia standardów postępowania w ramach kluczowych obszarów zarządzania ryzykiem dystrybucji ubezpieczeń. Z Wytycznej 1.2. wynika, że zasady zarządzania ryzykiem w zakresie dystrybucji ubezpieczeń należy uznać jako kluczowy obszar dystrybucji ubezpieczeń w rozumieniu Wytycznej nr 1.1. W naszej ocenie standardy postępowania, o których mowa w Wytycznej nr 1.2. powinny być odrębnym dokumentem przyjętym i zatwierdzonym przez zarząd, najlepiej w formie pisemnej (choć Wytyczna nr 1.2. nie nakłada wprost takiego wymogu), w uchwale podjętej na posiedzeniu Zarządu, bezwzględną większością głosów, na które to posiedzenie wszyscy członkowie zarządu powinni być prawidłowo zwołani. Wytyczna nr 1.3. Podział obowiązków i kompetencji pomiędzy poszczególnych członków zarządu zakładu ubezpieczeń oraz delegowanie funkcji związanych z realizacją innych niż kluczowe obszary w zakresie dystrybucji ubezpieczeń nie powinien powodować konfliktu interesów. Wytyczna nr 1.3 stanowi odzwierciedlenie Rekomendacji 1.4. i, podobnie jak Rekomendacja, nakłada na zarząd obowiązek wskazania wśród swoich członków osób odpowiedzialnych za realizację poszczególnych kluczowych obszarów w zakresie dystrybucji ubezpieczeń. Wytyczna wymaga, aby w wyniku podziału obowiązków i kompetencji pomiędzy poszczególnych członków zarządu nie doszło do powstania konfliktu interesów. Wytyczna 1.3. nie mówi przy tym, jak rozumieć w tym wypadku konflikt interesów. Pytanie, czy mówimy tutaj o konflikcie interesów wewnątrz organizacji, a jeżeli tak, to jak go właściwie zdefiniować? Przykładowo rozbieżne interesy są bardzo często niejako z definicji wpisane np. w zadania dyrektora finansowego i szefa sprzedaży lub szefa IT. Jest to przy tym normalna sytuacja wynikająca z różnych ról poszczególnych osób w organizacji. 6

8 I. Zarząd i Rada Nadzorcza Zakład ubezpieczeń powinien zatem zbadać jakie możliwe konflikty interesów mogą powstać przy podziale obowiązków i kompetencji pomiędzy poszczególnych członków zarządu oraz przy delegowaniu funkcji związanych z realizacją innych niż kluczowe obszary w zakresie dystrybucji ubezpieczeń. Zakład ubezpieczeń powinien również wdrożyć stosowne procedury w celu wykrywania, uniknięcia powstania i wyeliminowania istniejących już przypadków konfliktów interesów, o ile oczywiście w zakładzie ubezpieczeń nie funkcjonują już odpowiednie procedury. Jeżeli zakład ubezpieczeń posiada odpowiednią dokumentację w zakresie unikania konfliktu interesów w ramach dystrybucji ubezpieczeń powinien dokonać jej rewizji pod kątem Wytycznej nr 1.3. Wytyczna nr 1.4. Zarząd zakładu ubezpieczeń może delegować funkcje związane z realizacją pozostałych (poza kluczowymi) obszarów zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń na wyznaczone przez siebie osoby. Wytyczna 1.4. reguluje kwestię możliwości delegowania przez zarząd zakładu ubezpieczeń funkcji związanych z realizacją zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń, a zatem jest konsekwencją Wytycznej nr 1.3., która jako pierwsza przewiduje taką możliwość. Delegowane mogą zostać jedynie te obszary zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń, które nie zostaną uznane przez zarząd, w trybie przewidzianym w Wytycznej nr 1.1., za kluczowe. KNF przyznał zarządowi zakładu ubezpieczeń kompetencje do samodzielnego dokonania podziału obszarów zasad dystrybucji ubezpieczeń, a następnie zezwolił na delegowanie tych obszarów, które nie zostaną przez zarząd zdefiniowane i oznaczone jako kluczowe. Zarząd może delegować mniej istotne obszary zasad dystrybucji ubezpieczeń na wyznaczone przez siebie osoby. Wytyczna 1.4. nie określa w jakim trybie zarząd może delegować funkcje związane z realizacją ww. zasad, ani nie podaje wymogów dotyczących osób, którym zostaną powierzone te zadania, w szczególności nie określa czy kompetencje w omawianym zakresie mogą zostać powierzone jedynie pracownikom danego zakładu ubezpieczeń, czy też mogą zostać zlecone podmiotom zewnętrznym. Przyjąć można, że skoro Wytyczna nie reguluje tej kwestii i nie zabrania delegowania funkcji związanych z realizacją mniej istotnych obszarów zasad dystrybucji ubezpieczeń na podmioty zewnętrzne, to należy takie działanie uznać za w pełni dozwolone. Jedynym wymogiem stawianym w tym zakresie przez Wytyczną jest okoliczność, aby osoby, którym mają zostać powierzone funkcje, zostały wyznaczone przez zarząd, a nie przez np. dyrektorów departamentów lub innych pracowników zatrudnionych w zakładzie ubezpieczeń. Wytyczna nr 1.5. Zasady dotyczące dystrybucji ubezpieczeń powinny obejmować w szczególności opis akceptowanych przez zakład ubezpieczeń modeli biznesowych w zakresie dystrybucji ubezpieczeń. Wytyczna 1.5. jest pierwszą z Wytycznych (kolejne to wytyczna 1.6. i 1.7.), które określają zakres informacji, jakie powinny obejmować zasady dotyczące dystrybucji ubezpieczeń. Żadna z tych Wytycznych nie reguluje kompleksowo i nie przedstawia enumeratywnego katalogu informacji, które powinny znaleźć się w opracowanych przez zarząd zasadach, pozostawiając kwestię tą w gestii zarządu. Wytyczne wskazują jedynie na minimalny zakres danych, który zasady powinny obejmować, umożliwiając zarządom zakładów ubezpieczeń na swobodne uzupełnienie katalogu informacji zawartych w zasadach. KNF, poprzez brak podania bardziej szczegółowych danych w zakresie uznania, które z obszarów dystrybucji ubezpieczeń należy uznać za kluczowe oraz brak wskazania zamkniętego katalogu informacji, które powinny znajdować się w zasadach, pozostawia dużą swobodę zarządom zakładów ubezpieczeń. Wytyczna 1.5. wymaga od zakładów ubezpieczeń, aby w ramach informacji umieszczonych w zasadach dotyczących dystrybucji ubezpieczeń znajdował się w szczególności opis akceptowanych przez zakład ubezpieczeń modeli biznesowych w zakresie dystrybucji ubezpieczeń. Należy też przyjąć, że pod pojęciem modeli biznesowych KNF rozumie dystrybucję ubezpieczeń w modelu indywidualnym lub grupowym, poprzez call center lub Internet, przy wykorzystaniu własnej sieci sprzedaży lub też sieci zewnętrznych, przy udziale brokerów lub też z wykorzystaniem banków w modelu bancassurance. 7

9 I. Zarząd i Rada Nadzorcza Wytyczna nr 1.6. Zasady dotyczące dystrybucji ubezpieczeń zawieranych przez agentów ubezpieczeniowych powinny obejmować w szczególności: 1) określenie kryteriów podziału obowiązków i kompetencji pomiędzy zakładem ubezpieczeń a agentem ubezpieczeniowym w zakresie zawarcia i obsługi umowy, 2) określenie zasad współpracy z agentami ubezpieczeniowymi, 3) dokonywanie okresowej oceny i ewentualnej renegocjacji warunków współpracy, określenie polityki w zakresie ponoszenia przez zakład ubezpieczeń wydatków z tytułu zawarcia umowy ubezpieczenia, z uwzględnieniem zasady, że wydatki te (w szczególności z tytułu prowizji agencyjnej) powinny być równomiernie rozłożone w czasie, w okresie ubezpieczenia określonym w umowie ubezpieczenia, dla umów ubezpieczenia zawartych na czas określony nie dłuższy niż 5 lat. W przypadku umów zawartych na okres dłuższy niż 5 lat lub czas nieokreślony, okres na jaki powinny zostać rozłożone te wydatki nie powinien być krótszy niż 5 lat. Wytyczna 1.6 zawiera szereg informacji, które powinny znajdować się w zasadach dotyczących dystrybucji ubezpieczeń zawieranych przez agentów ubezpieczeniowych. Podobnie jak w poprzedniej Wytycznej, wyliczenie to stanowi jedynie niezbędne minimum, które musi zostać uwzględnione w zasadach określających dystrybucję ubezpieczeń przez agentów ubezpieczeniowych. Zarząd nie może zatem w zasadach pominąć kwestii wskazania kryteriów podziału obowiązków i kompetencji pomiędzy zakładem ubezpieczeń a agentem ubezpieczeniowym zarówno w zakresie zawarcia, jak i obsługi umowy. Jasny i przejrzysty podział obowiązków pomiędzy zakładem ubezpieczeń, a agentami ubezpieczeniowymi z pewnością jest zapewniony w większości zakładów ubezpieczeń i określony chociażby w umowach zawieranych pomiędzy tymi podmiotami. Wymóg określenia kryteriów podziału obowiązków i kompetencji można uznać zatem za zbyt daleko idący i ingerujący w stosunki pomiędzy zakładem ubezpieczeń i agentami ubezpieczeniowymi, a przede wszystkim jako niepotrzebny. Podobnie należy ocenić drugi zakres informacji, który powinny obejmować zasady, tj. określenie zasad współpracy z agentami ubezpieczeniowymi. Można domniemywać, że wszystkie istniejące na rynku polskim zakłady ubezpieczeń mają opracowane już własne reguły współpracy z agentami, a wymóg określony w Wytycznej 1.6. będzie w praktyce polegał jedynie na spisaniu tych reguł i wpisaniu ich do zasad dystrybucji ubezpieczeń. Trzecim zakresem informacji koniecznym do umieszczenia w zasadach są warunki dokonywania okresowej oceny i ewentualnej renegocjacji warunków współpracy pomiędzy zakładem ubezpieczeń a agentami ubezpieczeniowymi. O ile zasada dokonywania okresowej oceny współpracy z agentem ubezpieczeniowym ma jakieś uzasadnienie, mimo że ponownie jest to wymóg nadmiarowy, ponieważ taka ocena i tak jest już dzisiaj dokonywana i jakiekolwiek dalsze wytyczne w tym zakresie należy uznać za zbędne, o tyle wpisanie zasady renegocjowania warunków współpracy jest już zupełnie niezrozumiałe. Ten obszar jest przecież poddany normalnym zasadom rynkowym i to strony w ramach zawartych umów mogą dokonywać koniecznych zmian w ich treści. Proponowanie takiego zapisu w Wytycznych to chyba jedynie sztuka dla sztuki, chyba że KNF zamierza wyciągać jakieś daleko idące konsekwencje względem towarzystw, które zdaniem KNF powinny były wprowadzić jakieś szczególne regulacje w treści umów agencyjnych, a to jest już właściwie ręczne sterowanie rynkiem. Czwartym i ostatnim wprost wskazanym w Wytycznej 1.6., wymaganym zakresem informacji jest określenie polityki w obszarze ponoszenia przez zakład ubezpieczeń wydatków z tytułu zawarcia umowy ubezpieczenia, z uwzględnieniem zasady, że wydatki te (w szczególności z tytułu prowizji agencyjnej) powinny być równomiernie rozłożone w czasie, w okresie ubezpieczenia określonym w umowie ubezpieczenia, dla umów ubezpieczenia zawartych na czas określony nie dłuższy niż 5 lat. W przypadku umów zawartych na okres dłuższy niż 5 lat lub czas nieokreślony, okres na jaki powinny zostać rozłożone te wydatki nie powinien być krótszy niż 5 lat. W tym miejscu warto podkreślić, że nakładanie na zakłady ubezpieczeń jakichkolwiek zasad dotyczących ponoszenia przez zakład ubezpieczeń wydatków z tytułu zawarcia umowy ubezpieczenia 8

10 I. Zarząd i Rada Nadzorcza jest samo w sobie bardzo kontrowersyjne. Jakikolwiek przepis prawa nie zezwala KNF na tak daleko idącą ingerencję w swobodę prowadzenia działalności gospodarczej przez ubezpieczycieli. Rynek regulowany nie oznacza przecież rynku ręcznie sterowanego, a tak chyba należy ocenić tę Wytyczną. KNF chociaż posiada duży zakres kompetencji w stosunku do nadzorowanych podmiotów, nie jest jednakże ustawodawcą i nie powinien wymagać od zakładów ubezpieczeń, aby dokonywały rozliczenia wydatków w narzuconym przez Komisję okresie, nie zaś w okresie dowolnie i biznesowo opłacalnym zarówno dla zakładu ubezpieczeń, jak i jego klientów, o ile będzie to zgodne z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa (np. w zakresie rachunkowości ubezpieczycieli). Z tego też względu zasadne wydaje się być po prostu zignorowanie tej Wytycznej, skoro nie istnieje jakakolwiek ścieżka prawna pozwalająca na skuteczną kontrolę instancyjną tego typu dokumentów przygotowywanych przez KNF. Abstrahując jednak od wątpliwości natury kompetencyjnej, trudno też jednoznacznie wskazać, w jaki właściwie sposób punkt 4. Wytycznej 1.6. powinien być w praktyce wdrożony. Po pierwsze, nie do końca wiadomo o jakich właściwie wydatkach w tym przypadku mowa. Ubezpieczyciel ponosi przecież cały szereg kosztów/wydatków z tytułu zawarcia umowy ubezpieczenia, począwszy od kosztów związanych z przygotowaniem produktu, jego promocją, utrzymaniem całego biura i sieci sprzedaży, a skończywszy chociażby na kosztach ponoszonych na rzecz KNF, UFG czy też PIU. Każdy przecież taki wydatek ma jakiś związek z zawieranymi umowami, przynajmniej poprzez odniesienie poziomu takiego wydatku do składek opłaconych z tytułu zawartych umów ubezpieczenia. W efekcie, bez bardziej precyzyjnych wskazówek Komisji co do sposobu implementacji tej Wytycznej trudno będzie ją w praktyce zastosować. Wytyczna nr 1.7. Zasady dotyczące dystrybucji polegającej na oferowaniu przystąpienia do zawartej umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek powinny obejmować w szczególności określenie kryteriów podziału obowiązków i kompetencji pomiędzy zakładem ubezpieczeń a ubezpieczającym w zakresie obsługi umowy oraz dokonywanie okresowej oceny i ewentualnej renegocjacji warunków umowy. Wytyczna 1.7. określa minimalny zakres informacji, które powinny znajdować się w zasadach dotyczących dystrybucji ubezpieczeń polegającej na oferowaniu przystąpienia do zawartej umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek. Zasady te powinny w szczególności określać według jakich kryteriów następuje w zakładzie ubezpieczeń podział obowiązków i kompetencji pomiędzy zakładem ubezpieczeń a ubezpieczającym w zakresie obsługi umowy. Ponadto zasady te powinny omawiać dokonywanie okresowej oceny i ewentualnej renegocjacji warunków umowy. Wytyczna nr 2. Zarząd zakładu ubezpieczeń zatwierdza standardy postępowania w ramach kluczowych obszarów zasad zarządzania ryzykiem w zakresie dystrybucji ubezpieczeń. Wytyczna nr 2. nakłada na zarząd obowiązek wyznaczenia osób, które będą odpowiedzialne za wprowadzenie w życie oraz realizację zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń. Kwestia ponoszenia odpowiedzialności za wprowadzenie w życie zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń została uregulowana również w Wytycznej nr 1. Wytyczna ta odpowiedzialnością za wprowadzenie w życie tych zasad obciąża zarząd zakładu ubezpieczeń. Z powyższego wynika, że podmiotem, który może odpowiadać przed KNF za brak wprowadzenia w życie zasad będzie zarząd jako organ, nie zaś poszczególne wybrane przez niego osoby. Zarząd nie może scedować swojej odpowiedzialności na osoby, którym powierzył wykonanie obowiązków, gdyż z zasady uregulowanej w Wytycznej nr 1. wynika, że to on jest organem zobowiązanym do wprowadzenia w życie zasad. Osoby, o których mowa w Wytycznej nr 2. będą natomiast odpowiadały przed zarządem za brak wprowadzenia w życie i brak realizacji zasad. 9

11 I. Zarząd i Rada Nadzorcza Wytyczna nr 2.1. Osoby wyznaczone przez zarząd zakładu ubezpieczeń powinny być odpowiedzialne za przygotowanie, wprowadzenie i prawidłowe stosowanie procedur wewnętrznych związanych z zarządzaniem ryzykiem w zakresie dystrybucji ubezpieczeń. Jak wskazano powyżej Wytyczna nr 2. nakłada na zarząd zakładu ubezpieczeń obowiązek wyznaczenia osób odpowiedzialnych za wprowadzenie w życie i realizację zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń. Wytyczna nr 2.1. konkretyzuje natomiast obowiązki tych osób. Zdaniem KNF osoby wyznaczone przez zarząd powinny przygotować wewnętrzne procedury związane z zarządzaniem ryzykiem w zakresie dystrybucji ubezpieczeń. W dalszej kolejności osoby te powinny odpowiadać za wprowadzenie tych procedur oraz ich prawidłowe stosowanie w zakładzie ubezpieczeń. Wytyczne nr 2. i 2.1. nie precyzują czy osobami, o których mowa mogą być członkowie zarządu, czy też osoby spoza ich grona. W tym miejscu należy mieć na uwadze treść Wytycznej nr 1.4., która wyraźnie stanowi, że zarząd może delegować pewne funkcje na wyznaczone przez siebie osoby jedynie w zakresie tych obszarów dystrybucji ubezpieczeń, które nie są kluczowe. W przypadku uznania, że kwestie zarządzania ryzykiem w zakresie dystrybucji ubezpieczeń można uznać jako jeden z kluczowych obszarów zasad regulujących dystrybucję ubezpieczeń w rozumieniu Wytycznej nr 1.1., to zasadnym jest wniosek, że osobami o których mowa w Wytycznej nr 2.1. powinni być członkowie zarządu. Przypomnieć jednak należy, że póki co, to do zarządu należy ocena, które obszary dystrybucji ubezpieczeń można uznać za kluczowe, a w konsekwencji uznanie czy przygotowanie, wprowadzenie i prawidłowe stosowanie procedur wewnętrznych związanych z zarządzaniem ryzykiem w zakresie dystrybucji ubezpieczeń można powierzyć osobie niewchodzącej do składu zarządu, czy też jedynie członkom tego organu. Wytyczna nr 2.2. Do podstawowych zadań osób wymienionych w punkcie 2.1 powinno należeć: a) zapewnienie zgodności procedur wewnętrznych z przyjętymi przez zarząd zasadami zarządzania ryzykiem w zakresie dystrybucji ubezpieczeń, b) określenie zakresu zadań, obowiązków i odpowiedzialności oraz kontroli poszczególnych pracowników, c) zapewnienie okresowej, niezależnej kontroli przyjętych procedur wewnętrznych oraz sposobu ich realizacji, d) zapewnienie okresowej weryfikacji procedur wewnętrznych oraz kryteriów wprowadzania zmian i przeprowadzania weryfikacji bądź odstąpienia od jej przeprowadzenia. Wytyczna nr 2.2. określa katalog podstawowych zadań osób, które będą odpowiedzialne za przygotowanie, wprowadzenie i prawidłowe stosowanie procedur wewnętrznych związanych z zarządzaniem ryzykiem w zakresie dystrybucji ubezpieczeń. Zauważyć należy, że katalog ten nie jest katalogiem zamkniętym i może zostać rozbudowany przez zakład ubezpieczeń stosownie do potrzeb danego podmiotu. Wytyczna nr 2.2. zawiera jedynie wykaz podstawowych i jednocześnie obowiązkowych zadań ww. osób. Wytyczna nr 2.3. Przyjęte procedury dotyczące zarządzania ryzykiem w zakresie dystrybucji ubezpieczeń powinny być w określonym przez zakład ubezpieczeń trybie i terminie przedstawione właściwym pracownikom zakładu ubezpieczeń. Wyznaczone przez zarząd osoby powinny zapewnić zapoznanie się i zrozumienie przez pracowników stosowanych procedur oraz zapewnić kontrolę prawidłowości ich realizacji. Wytyczna nr 2.3. nakłada na zakład ubezpieczeń obowiązek zapoznania właściwych pracowników z przyjętymi procedurami zarządzania ryzykiem w zakresie dystrybucji ubezpieczeń. Omawiana Wytyczna pozostawia zakładowi ubezpieczeń duży zakres swobody w wykonaniu obowiązku, o którym mowa powyżej. Zakład ubezpieczeń nie jest bowiem zobligowany do przedstawienia pracownikom procedur w odgórnie narzuconym terminie, np. w ciągu dwóch tygodni od dnia wydania przyjęcia procedur. KNF pozostawia również zakładom ubezpieczeń swobodę w zakresie trybu zapoznania 10

12 I. Zarząd i Rada Nadzorcza pracowników z procedurami, a nawet w zakresie doboru pracowników, którym zasady te powinny zostać przedstawione, stwierdzając jedynie, że z procedurami powinni zapoznać się właściwi pracownicy. Dalsza część Wytycznej nr 2.3. nakłada na osoby wyznaczone przez zarząd wymóg umożliwienia pracownikom zapoznania się z procedurami oraz zapewnienia kontroli prawidłowości ich realizacji, czyli poniekąd powiela założenia Wytycznej nr 2.1. Co ciekawe, osoby wyznaczone przez zarząd mają również obowiązek upewnienia się, że pracownicy, którym zostały przedstawione procedury rozumieją je i będą je należycie realizować. W tym kontekście warto też zadbać o odpowiednie udokumentowanie faktu przeprowadzenia takich szkoleń. Wytyczna nr 3. Zarząd zakładu ubezpieczeń powinien dokonywać okresowej oceny realizacji zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń. Zarząd zakładu ubezpieczeń powinien informować radę nadzorczą o wynikach przeprowadzonej oceny. Wytyczne o numerach od 3. do 3.3. regulują kwestię dokonywania okresowej oceny realizacji zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń. Ocenę taką powinien przeprowadzać zarząd zakładu ubezpieczeń, a następnie o wynikach przeprowadzonej oceny poinformować organ nadzorczy zakładu ubezpieczeń. Wytyczna nie wskazuje z jaką częstotliwością zarząd powinien dokonywać okresowej oceny realizacji zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń. Wydaje się, że ocena taka powinna odbywać się co najmniej raz na kwartał. Wniosek taki wyprowadzamy z treści dalszych Wytycznych ( ), m.in. z obowiązku dokonywania oceny zasad z uwzględnieniem badania rzetelności, terminowości i jakości składanych sprawozdań i informacji. Wniosek o konieczności dokonywania kwartalnej oceny jest uzasadniony również z uwagi na duże znaczenie jakie KNF przypisuje prawidłowej realizacji zasad. KNF wielokrotnie w Wytycznych zwraca bowiem uwagę na dokonywanie realizacji zasad w sposób prawidłowy, np. w Wytycznej nr: 2., 2.1., 2.3. W związku z brakiem jednoznacznego określenia częstotliwości dokonywania ocen realizacji zasad, przyjąć można, że zakłady ubezpieczeń mogą w dowolnej częstotliwości, jednakże nie rzadziej niż raz na rok dokonywać takiej oceny, a KNF nie powinna kierować względem zakładu ubezpieczeń żadnych zarzutów z tego tytułu. Wytyczna nr 3.1. Ocena przyjętych zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń powinna w szczególności obejmować sprawdzanie prawidłowości realizacji polityki zarządzania ryzykiem prowadzonej działalności oraz badanie rzetelności, terminowości i jakości składanych sprawozdań i informacji. Wytyczna nr 3.1. zawiera minimalny zakres kryteriów, według których zarząd powinien dokonywać okresowej oceny przyjętych zasad dystrybucji ubezpieczeń. Do wymogów tych należy: sprawdzanie prawidłowości realizacji polityki zarządzania ryzykiem prowadzonej działalności; badanie rzetelności, terminowości i jakości składanych sprawozdań i informacji. Zarząd przy dokonywaniu okresowej oceny może brać pod uwagę również inne kryteria i wymagania, które uzna za stosowne. Wytyczna nr 3.2. Ocena przyjętych zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń powinna zawierać wnioski i ewentualne propozycje wprowadzenia zmian w obowiązującej polityce. Z uregulowanego w Wytycznej nr 3.2. obowiązku przygotowania wniosków z oceny dokonanej przez zarząd można stwierdzić, że zarząd powinien utrwalić na piśmie wyniki przeprowadzonej kontroli, wnioski i ewentualne propozycje wprowadzenia zmian w obowiązującej polityce. W naszej ocenie ustne przedstawienie wyników kontroli i wniosków, na przykład na posiedzeniu zarządu, czy też rady nadzorczej, należy uznać za niewystarczające. Zarząd z okresowej oceny powinien przygotować odrębny dokument. Jednakże zaznaczamy również, że wobec braku wyraźnego uregulowania 11

13 I. Zarząd i Rada Nadzorcza w Wytycznych obowiązku przygotowania w formie pisemnej raportu z wyników kontroli, zakład ubezpieczeń nie powinny spotkać żadne negatywne konsekwencje za nieprzygotowanie takiego dokumentu. Wytyczna nr 3.3. Zarząd zakładu ubezpieczeń jest odpowiedzialny za podjęcie działań zapewniających realizację przyjętych zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń w sposób zgodny z przepisami prawa. Wytyczna nr 3.3. stanowi powielenie powyżej omówionych już Wytycznych obciążających zarząd odpowiedzialnością za podjęcie działań mających na celu realizację przyjętych w zakładzie ubezpieczeń zasad dystrybucji, np. Wytycznej nr 1. Jedynym novum w omawianej Wytycznej jest dodanie informacji, że działania zapewniające realizację zasad dystrybucji ubezpieczeń muszą być zgodne z prawem. Tworzenie wytycznych tego typu należy uznać za zbędne, gdyż nawet bez wyraźnego i bezpośrednio sformułowanego wymogu realizacji zadań w zgodzie z przepisami prawa, zakłady ubezpieczeń, podobnie z resztą jak wszelkie inne podmioty gospodarcze, mają obowiązek prowadzić działalność zgodnie z obowiązującym prawem. Wytyczna nr 4. Rada nadzorcza, w ramach wypełniania swoich funkcji i odpowiedzialności za system zarządzania ryzykiem w zakładzie ubezpieczeń powinna monitorować realizację zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń. Monitorowanie ryzyka w zakładzie ubezpieczeń odbywa się z częstotliwością umożliwiającą dostarczenie radzie nadzorczej informacji o zmianach profilu ryzyka zakładu ubezpieczeń. Wytyczna nr 4. nakłada na radę nadzorczą obowiązek monitorowania realizacji zasad dystrybucji ubezpieczeń opracowanych, przyjętych i wprowadzonych w życie przez zarząd. KNF nakłada na radę nadzorczą powyższy obowiązek z uwagi na funkcje pełnione przez organ nadzorczy i ponoszeniem odpowiedzialności za system zarządzania ryzykiem w zakładzie ubezpieczeń. Wytyczna nr 4. reguluje również kwestię częstotliwości monitorowania ryzyka uzależniając ją od możliwości dostarczenia radzie nadzorczej informacji o wystąpieniu zmian profilu ryzyka zakładu ubezpieczeń. Taką zależność należy ocenić z aprobatą. Nie można bowiem wymagać od rady nadzorczej monitorowania ryzyka w zakładzie ubezpieczeń z częstotliwością nieuwzględniającą zmian profilu ryzyka i niepozwalającą na dostarczenie radzie nadzorczej informacji o tych zmianach. Wytyczna nr 4.1. Rada nadzorcza powinna otrzymywać, co najmniej raz w roku, informacje dotyczące obowiązujących zasad, o których mowa w Wytycznej 1. oraz monitorowania ich przestrzegania. Informacja powinna obejmować wnioski i wskazanie planowanych lub wprowadzonych zmian, wraz z ich uzasadnieniem. Wytyczna nr 4.1. wskazując na uprawnienie rady nadzorczej do otrzymywania, co najmniej raz w roku, informacji odnoszących się do obowiązujących zasad dystrybucji ubezpieczeń oraz monitorowania przestrzegania tych zasad w istocie wprowadza obowiązek zarządu do przekazywania organowi nadzorczemu, nie rzadziej niż raz w roku, określonych w Wytycznej informacji. Dalej idąc można wskazać, że skoro zarząd ma przekazywać informacje dotyczące obowiązujących reguł monitorowania poziomu przestrzegania zasad dystrybucji ubezpieczeń, to funkcje nadzorcze w tym zakresie pełnią de facto dwa organy, tj. zarówno rada nadzorcza, jak i zarząd. Powyższy wniosek uzasadniają również inne Wytyczne, omówione powyżej. Informacja zarządu przekazywana do rady nadzorczej powinna obejmować wnioski, a także wskazanie planowanych bądź wprowadzonych zmian wraz z ich uzasadnieniem. Konkludując, należy wskazać, że zarząd powinien monitorować realizację zasad dystrybucji ubezpieczeń w ramach okresowej oceny, o której mowa w Wytycznej nr 3., natomiast rada nadzorcza powinna zarówno monitorować 12

14 I. Zarząd i Rada Nadzorcza przestrzeganie tych zasad w zakładzie ubezpieczeń, jak i monitorować działania zarządu w tym zakresie. Wytyczna nr 4.2. Rada nadzorcza powinna otrzymywać informacje pozwalające na weryfikację zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń o charakterze inwestycyjnym, przy czym częstotliwość raportowania do rady nadzorczej powinna być uzależniona od skali i charakteru działalności zakładu ubezpieczeń w tym obszarze. Wytyczna nr 4.1 wskazując na uprawnienie rady nadzorczej do otrzymywania, co najmniej raz w roku, informacji odnoszących się do obowiązujących zasad dystrybucji ubezpieczeń oraz monitorowania przestrzegania tych zasad w istocie wprowadza obowiązek zarządu do przekazywania organowi nadzorczemu, nie rzadziej niż raz w roku, określonych w Wytycznej informacji. Dalej idąc można wskazać, że skoro zarząd ma przekazywać informacje dotyczące obowiązujących reguł monitorowania poziomu przestrzegania zasad dystrybucji ubezpieczeń, to funkcje nadzorcze w tym zakresie pełnią de facto dwa organy, tj. zarówno rada nadzorcza, jak i zarząd. Powyższy wniosek uzasadniają również inne wytyczne, omówione powyżej. Informacja zarządu przekazywana do rady nadzorczej powinna obejmować wnioski, a także wskazanie planowanych bądź wprowadzonych zmian wraz z ich uzasadnieniem. Wytyczna nr 4.2. reguluje kolejne uprawnienie rady nadzorczej, a tym samym obowiązek zarządu do przekazania radzie nadzorczej informacji umożliwiających dokonanie weryfikacji zasad dystrybucji ubezpieczeń o charakterze inwestycyjnym. W przypadku, gdy zakład ubezpieczeń nie zawiera w swojej ofercie produktów o charakterze inwestycyjnym, nie musi wypełniać wymogów nałożonych Wytyczną nr 4. Wytyczna ta uzależnia bowiem częstotliwość raportowania do rady nadzorczej od skali i charakteru działalności zakładu ubezpieczeń w tym obszarze. Trudno jednak jednoznacznie przyjąć w jaki sposób powiązać częstotliwość raportowania do rady nadzorczej ze skalą i charakterem działalności zakładu ubezpieczeń w tym obszarze. W efekcie, przy tak nieprecyzyjnym zapisie, właściwie każdą częstotliwość takiego raportowania powinno uznać się za prawidłową. 13

15 II. Modele dystrybucji ubezpieczeń Wytyczna nr 5. Zakład ubezpieczeń powinien prowadzić działalność w sposób nie powodujący wystąpienia konfliktu interesów po stronie podmiotów odpowiedzialnych za dystrybucję ubezpieczeń w szczególności konfliktu interesów polegającego na jednoczesnym, w tym faktycznym występowaniu jako ubezpieczający i pośrednik ubezpieczeniowy. Wytyczna 5. nakazuje zakładom ubezpieczeń prowadzić działalność w taki sposób, by, co do zasady, wszelkie podmioty dystrybuujące jego produkty ubezpieczeniowe nie występowały jednocześnie, także faktycznie, w danej umowie ubezpieczenia w roli ubezpieczającego i pośrednika ubezpieczeniowego. Jest to odzwierciedlenie wymogów Rekomendacji nr 7. Rekomendacji U, która ma zastosowanie do banków, jako podmiotów odpowiedzialnych za dystrybucję ubezpieczeń w kanale bancassurance. Zakaz prowadzenia działalności w sposób powodujący konflikt interesów po stronie ogólnie określonych podmiotów dystrybuujących produkty ubezpieczeniowe wynika, w ocenie KNF, z potrzeby wprowadzenia przejrzystości w dystrybucji ubezpieczeń w odniesieniu do wszystkich, nie tylko bankowych, kanałów. Warto wskazać, że zakaz łączenia tych dwóch funkcji ubezpieczającego i pośrednika ubezpieczeniowego nie wynika z powszechnie obowiązujących przepisów prawa, a jest jedynie próbą w naszej ocenie nieuprawnioną wyinterpretowania z tychże przepisów takiej a nie innej normy prawnej. Warto pamiętać, że tak długo, jak długo wszystkie strony (ubezpieczający i ubezpieczyciel) oraz ubezpieczeni godzą się na działania ubezpieczającego w podwójnej roli, to o jakimkolwiek konflikcie interesów nie może być mowy (patrz chociażby art. 108 Kodeksu cywilnego w kontekście treści pełnomocnictwa). Wytyczna nr 5.1. Zasady współpracy pomiędzy zakładem ubezpieczeń a podmiotem uczestniczącym w procesie dystrybucji ubezpieczeń powinny być sformułowane w sposób przejrzysty i jednoznaczny oraz nie mogą wprowadzać klienta w błąd co do roli, w jakiej występuje podmiot oferujący zawarcie lub przystąpienie do umowy ubezpieczenia. W celu spełnienia wymagań określonych w Wytycznej 5.1. zakład ubezpieczeń powinien ustalić zasady określające współpracę z podmiotami dystrybuującymi jego produkty ubezpieczeniowe w taki sposób, żeby klient miał pewność w jakiej roli występuje podmiot oferujący zawarcie bądź przystąpienie do umowy ubezpieczenia. Wprawdzie Wytyczna nie wskazuje formy, w jakiej te zasady współpracy mają być przyjęte, jednakże mając na uwadze praktykę rynkową można przyjąć, iż w zależności od stanu faktycznego, chodzi o umowę agencyjną wraz z odpowiednim pełnomocnictwem bądź generalną umowę ubezpieczenia grupowego, które muszą być sformułowane w sposób przejrzysty i jednoznaczny, tak by klient na ich podstawie miał pełną świadomość czy dany podmiot działa jako agent ubezpieczeniowy zakładu ubezpieczeń, czy jako ubezpieczający w umowie ubezpieczenia na cudzy rachunek. W takich przypadkach zakład ubezpieczeń może mieć wpływ na formułowanie zasad współpracy i tym samym zastosowanie wymogów tej Wytycznej. Jednakże, w przypadku, gdy produkty ubezpieczeniowe zakładu ubezpieczeń są nabywane przez klienta za pośrednictwem brokerów ubezpieczeniowych, trudno jest mówić o możliwości ustalania zasad współpracy zakładu ubezpieczeń z brokerem ubezpieczeniowym, zważywszy na ustawową niezależność tej profesji. Biorąc jednak pod uwagę definicję dystrybucji ubezpieczeń zawartą w Wytycznych należy raczej założyć, że te Wytyczne nie będą miały zastosowania do brokerów. Wytyczna nr 5.2. Zakład ubezpieczeń powinien stosować dostępne mu mechanizmy zapewniające, że ubezpieczający w danej umowie ubezpieczenia nie będzie jednocześnie przy tej samej umowie występować jako pośrednik ubezpieczeniowy (ujęcie przedmiotowe). Jednoczesne, nawet faktyczne występowanie tego samego podmiotu jako ubezpieczającego i pośrednika ubezpieczeniowego, w ujęciu przedmiotowym należy uznać za niedopuszczalne. 14

16 II. Modele dystrybucji ubezpieczeń Wytyczna 5.2. wyraża, znany z rekomendacji nr 7.1. Rekomendacji U, nakaz, by podmiot dystrybuujący ubezpieczenia nie występował w tej samej umowie jednocześnie (nawet faktycznie) jako pośrednik ubezpieczeniowy i jako ubezpieczający. Oznacza to, że nie może nie tylko pośredniczyć w zawieraniu tej umowy ubezpieczenia, ale również wykonywać innych czynności pośrednictwa, niezwiązanych w ogóle z zawarciem umowy ubezpieczenia. Z tego względu należałoby uznać ten zakaz za zbyt szeroki. Jak bowiem wynika z definicji czynności agencyjnych, zawartej w art. 4 pkt 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, przez czynności agencyjne rozumie się nie tylko czynności zmierzające do zawarcia umowy czy zawarcie samej umowy ubezpieczenia, ale również uczestnictwo agenta w administrowaniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia, także w sprawach o odszkodowanie. Można zgodzić się co do tego, że podmiot dystrybuujący ubezpieczenia nie powinien pośredniczyć w zawarciu umowy ubezpieczenia, której jest stroną jako ubezpieczający, co jednak nie jest tak oczywiste, ponieważ prawo wprost nie zabrania tego rodzaju działania. Brak jest natomiast podstaw prawnych do rozszerzenia tego zakazu na inne czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego, niezwiązane z doprowadzeniem do zawarcia czy samym zawarciem umowy ubezpieczenia, a związane z wykonywaniem przez dany podmiot zawartej przez niego umowy ubezpieczenia, np. czynności polegających na przyjmowaniu oświadczeń czy dokumentów od klientów i przekazywanie ich zakładowi ubezpieczeń, w szczególności zgłoszeń wypadków ubezpieczeniowych czy wniosków o wypłatę świadczenia. Nie powinno budzić wątpliwości, że wykonywanie przez podmiot odpowiedzialny za dystrybucję ubezpieczeń takich czynności, związanych wyłącznie z wykonywaniem umowy ubezpieczenia, nie pociąga za sobą konfliktu interesów, a wręcz przeciwnie - stanowi korzystne rozwiązanie dla klientów (jeśli dany podmiot jest pośrednikiem zakładu ubezpieczeń, wszelkie działania klienta podjęte wobec niego odniosą bezpośredni skutek wobec samego zakładu ubezpieczeń). Stąd objęcie wytyczną również tych czynności uznać należy za nieuzasadnione. Poza tym, wytyczna nakazuje zakładom ubezpieczeń stosowanie dostępnych mu mechanizmów, które zapewniają, że ubezpieczający nie będzie w danej umowie ubezpieczenia jednocześnie pośrednikiem ubezpieczeniowym. Nie jest jednak jasne o jakich mechanizmach jest mowa. Należy chyba przyjąć, że chodzi po prostu o umowy agencyjne i generalne umowy ubezpieczenia grupowego i o to, by zakład ubezpieczeń formułował ich treść bacząc na to, by uniknąć działania kontrahenta w podwójnej roli. Jednocześnie warto zastanowić się nad tym, czy sytuacja, w której ubezpieczający zachęcając jedynie swoich klientów/pracowników do przystąpienia do umowy ubezpieczenia grupowego, nie będzie potraktowany przez KNF jako pośrednik. Przy takim podejściu jakiekolwiek promowanie ubezpieczeń oferowanych w modelu grupowym należy uznać za niedopuszczalne. Wytyczna nr 5.3. Jednoczesne występowanie tego samego podmiotu jako ubezpieczającego i pośrednika ubezpieczeniowego można uznać za dopuszczalne jedynie, gdy dotyczy to różnych umów ubezpieczenia (ujęcie podmiotowe). Wytyczna 5.3. to w istocie wyrażenie zasady, która wynika z treści wytycznej 5.2., zakazującej podmiotowi odpowiedzialnemu za dystrybucję produktów ubezpieczeniowych występowania w jednej umowie ubezpieczenia w podwójnej roli pośrednika i ubezpieczającego. Ten sam podmiot może jednocześnie występować zarówno jako ubezpieczający, jak i pośrednik ubezpieczeniowy jedynie w przypadku różnych umów ubezpieczenia. Wytyczna ta jest także odzwierciedleniem rekomendacji 7.2. Rekomendacji U tyle, że w odniesieniu do innych niż banki kanałów dystrybucji. Wytyczna nr 6. Zakład ubezpieczeń nie powinien wypłacać ubezpieczającemu wynagrodzenia. 15

17 II. Modele dystrybucji ubezpieczeń Wytyczna nr 6.1. Zakład ubezpieczeń nie powinien wypłacać wynagrodzenia podmiotom odpowiedzialnym za dystrybucję ubezpieczeń innym niż pośrednicy ubezpieczeniowi oraz inaczej niż na zasadach określonych w przepisach prawa regulujących wykonywanie działalności w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Z Wytycznej 6.1. wynika, że podmiot dystrybuujący ubezpieczenia może otrzymać wynagrodzenie od zakładu ubezpieczeń tylko w sytuacji, gdy działa jako pośrednik ubezpieczeniowy. Oznacza to, że podmiot występujący w danej umowie ubezpieczenia w roli ubezpieczającego nie może pobierać od zakładu ubezpieczeń wynagrodzenia nie tylko za sam fakt zawarcia umowy czy za wykonywanie obowiązków ubezpieczającego wynikających z umowy, np. obowiązku zapłaty składki, czy informowanie zakładu ubezpieczeń o osobach przystępujących do ubezpieczenia (czyli czynności, których wykonywanie należy do istoty grupowej umowy ubezpieczenia), ale również nie może otrzymywać wynagrodzenia za inne czynności wykonywane na rzecz zakładu ubezpieczeń. Podkreślenia wymaga, że zawarcie umowy grupowego ubezpieczenia bez wątpienia wiąże się z koniecznością określonego zaangażowania ze strony ubezpieczającego. Trudno więc oczekiwać od niego, że nie będzie czerpał z tego tytułu jakichkolwiek korzyści finansowych. Za uzasadniony można uznać zakaz pobierania przez ubezpieczającego wynagrodzenia za czynności, które mieszczą się w zakresie jego normalnych czynności związanych z wykonywaniem umowy ubezpieczenia, czy też czynności, które wchodzą w zakres pośrednictwa ubezpieczeniowego (jeśli nie jest agentem ubezpieczeniowym), ale już nie znajduje uzasadnienia rozszerzenie tego zakazu na inne czynności wykonywane przez taki podmiot na rzecz zakładu ubezpieczeń lub na rzecz ubezpieczonych. Otrzymywanie przez dany podmiot występujący w roli ubezpieczającego wynagrodzenia za te inne czynności, jeśli klient jest należycie poinformowany o produkcie ubezpieczeniowym, w żaden sposób nie zagraża interesom klientów, stąd za nieuzasadniony uznać należy generalnie sformułowany zakaz pobierania przez podmiot dystrybuujący produkty ubezpieczeniowe jako ubezpieczający jakiegokolwiek wynagrodzenia od zakładu ubezpieczeń. KNF zakłada tym samym, podobnie jak w Rekomendacji U, że oferowanie ubezpieczeń grupowych będzie dokonywane przez podmioty współpracujące z zakładami ubezpieczeń w ramach umów ubezpieczenia grupowego jedynie przy założeniu braku zysku, czy nawet braku pokrycia poniesionych kosztów, po ich stronie jako ubezpieczającego. Z całą pewnością jest to nieuprawniona ingerencja w swobodę prowadzenia działalności gospodarczej. Wytyczna nr 6.2. Zakład ubezpieczeń nie powinien wypłacać ubezpieczającemu ekwiwalentu, w szczególności pieniężnego, za czynności związane z obsługą umowy ubezpieczenia. Jak można wywnioskować z Wytycznej 6.2. w związku z treścią Wytycznej 6., podmiot odpowiedzialny za dystrybucję ubezpieczeń działający jako ubezpieczający nie może otrzymywać od zakładu ubezpieczeń nie tylko wynagrodzenia ale nawet ekwiwalentu pieniężnego za czynności związane z obsługą umowy ubezpieczenia. Jest to konsekwencja Wytycznej 6.1., która pozwala na pobieranie wynagrodzenia jedynie przez pośrednika ubezpieczeniowego, jednocześnie nie dając możliwości np. zrekompensowania przez zakład ubezpieczeń kosztów poniesionych przez ubezpieczającego w związku z obsługą programu ubezpieczeniowego, a warto raz jeszcze przypomnieć, że koszty te nie muszą wiązać się jedynie z wykonywaniem normalnych czynności, jakie wykonuje ubezpieczający zawierając i realizując umowę ubezpieczenia. Z całą pewnością tak daleko idąca ingerencja w zasady wolnego rynku, będące podstawą gospodarki w naszym kraju, wymagają chociaż kilku słów racjonalnego uzasadnienia ze strony KNF, którego póki co brak. 16

18 III. Relacje z klientami Wytyczna nr 7. Zakład ubezpieczeń powinien prowadzić rzetelną politykę informacyjną. Wytyczne, analogicznie do Rekomendacji U, zawierają ogólną dyspozycję, w myśl której zakład ubezpieczeń powinien prowadzić rzetelną politykę informacyjną wobec swoich klientów. Z perspektywy KNF przejawem prowadzenia rzetelnej polityki informacyjnej będzie zastosowanie się przez zakład ubezpieczeń do Wytycznych z sekcji 7 ( ), a więc: (i) wprowadzenie procedur regulujących proces realizacji obowiązków informacyjnych wobec klientów oraz procedur zapobiegających zjawisku missellingu; (ii) przekazywanie klientowi wymaganego zakresu informacji oraz odpowiedni sposób formułowania wszelkich informacji przekazywanych klientowi; (iii) zapewnienie klientowi dostępu do materiałów informacyjnych na tradycyjnych i elektronicznych nośnikach, w tym opracowanie karty produktu (w przypadku ubezpieczeń o charakterze inwestycyjnym); (iv) dbałość o to, aby osoby uczestniczących w dystrybucji i obsłudze zawartych umów posiadały wiedzę z zakresu problematyki rynku finansowego i specyfiki danego ubezpieczenia. Obowiązki informacyjne stanowiące pochodną realizacji rzetelnej polityki informacyjnej znacznie wykraczają poza ramy obowiązków informacyjnych spoczywających na zakładach ubezpieczeń w świetle obowiązujących przepisów prawa. Podstawowe obowiązki informacyjne zakładu ubezpieczeń dotyczą konieczności przekazania ubezpieczającemu treści ogólnych warunków ubezpieczenia. I tak, zgodnie z art Kodeksu cywilnego, ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy. Dodatkowo, zgodnie z 4 tego artykułu, jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności. W myśl art Kodeksu cywilnego, który dotyczy ubezpieczeń zawieranych na cudzy rachunek, ubezpieczony może żądać, by ubezpieczyciel udzielił mu informacji o postanowieniach zawartej umowy oraz ogólnych warunków ubezpieczenia w zakresie, w jakim dotyczą praw i obowiązków ubezpieczonego. Ponadto, w świetle art Kodeksu cywilnego, ubezpieczyciel zobowiązany jest potwierdzić zawarcie umowy dokumentem ubezpieczenia. Należy podkreślić, że te dwa artykuły Kodeksu cywilnego (art. 808 i art. 809) należą do grupy tzw. bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa, co oznacza, że ani wolą stron, ani jakiegokolwiek innego organu czy podmiotu, nie można zmienić ich treści i jedynie ustawodawca, tworząc nowe lub szczególne przepisy, może takie regulacje zmieniać. Kolejna grupa obowiązków informacyjnych związanych z zawieraniem i wykonywaniem umowy ubezpieczenia została uregulowana w art. 13 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Ostatnia, ważna grupa obowiązków informacyjnych wynika z ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Obowiązki te związane są z kanałem dystrybucji direct i wynikają ze specyfiki sprzedaży ubezpieczeń na odległość. Wytyczna nr 7.1. Zakład ubezpieczeń powinien posiadać precyzyjnie określone procedury postępowania w zakresie informowania klientów o wszystkich czynnikach, które mają wpływ na podjęcie decyzji dotyczącej zawarcia lub przystąpienia do umowy ubezpieczenia. Oświadczenie klienta o zapoznaniu się z warunkami umowy, powinno być odnotowane w dokumentacji dotyczącej zawarcia umowy ubezpieczenia. Wdrożenie odpowiednich procedur informacyjnych przez zakłady ubezpieczeń jest dość oczywistym i zrozumiałym zaleceniem KNF. W praktyce wątpliwości interpretacyjne może budzić nakaz aby uregulowania wewnętrzne poświęcone procesom informowania klientów uwzględniały obszar wszystkich czynników mających wpływ na podjęcie decyzji dotyczącej zawarcia lub przystąpienia do umowy ubezpieczenia. Użyte tu pojęcie czynników, oznacza zakres informacji, które należy przekazać klientowi przed przystąpieniem lub zawarciem umowy ubezpieczenia i do których powinna odpowiednio odnosić się procedura opracowana przez organizację. Oczywistym jest, że proces decyzyjny każdego potencjalnego klienta zakładu ubezpieczeń determinowany jest różnymi czynnikami. Niektóre z nich mogą być uznane za typowe i zarazem obiektywne, a inne mogą wynikać z indywidualnych zapatrywań klienta. Odpowiedź na pytanie jak 17

19 III. Relacje z klientami należy zdefiniować te czynniki, w zasadzie nasuwa się po analizie treści całego zbioru Wytycznych dla zakładów ubezpieczeń. Przede wszystkim, zakres informacji przekazywanych klientowi zależeć będzie od rodzaju ubezpieczeń oferowanych klientowi. Wynika to z faktu, że KNF stawia szczególne wymagania w zakresie realizacji obowiązków informacyjnym dla ubezpieczeń zawieranych na cudzy rachunek (w tym modelu oferowane są ubezpieczenia grupowe) oraz przy dystrybucji ubezpieczeń o charakterze inwestycyjnym. W przypadku tych ostatnich ubezpieczeń, obowiązki informacyjne mają najszerszy zakres. Ubezpieczyciel ma bowiem obowiązek informowania klientów o: celu jaki ma pełnić ubezpieczenie, jego charakterystyce, mechanizmie produktu ubezpieczeniowego; możliwym zysku; ryzyku inwestycyjnym i możliwości poniesienia straty; opłatach, do ponoszenia których ubezpieczony może być obowiązany; zakresie ochrony ubezpieczeniowej; świadczeniach przysługujących klientowi lub innym osobom z umowy ubezpieczenia; wysokości, terminach uiszczania i sposobie naliczania wszystkich kosztów ponoszonych; przez klienta, w szczególności składkach ubezpieczeniowych, w tym określenie, czy koszty te będą ponoszone jednorazowo, czy okresowo, jak również zasadach zmniejszania i zwiększania tych kosztów; zasadach ustalania wysokości świadczenia należnego z tytułu umowy ubezpieczenia, w tym czynnikach, które mogą mieć wpływ na zmianę wysokości świadczenia; wysokości sumy ubezpieczenia oraz zasadach i przesłankach jej ewentualnej zmiany; okresie ochrony ubezpieczeniowej oraz zasadach kontynuacji lub wznowienia tej ochrony; warunkach wyłączenia i ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczyciela; prawie i sposobie rezygnacji z ochrony ubezpieczeniowej i jej skutkach oraz wysokości kosztów z tym związanych, ponoszonych przez klienta; zasadach i trybie zgłaszania zdarzenia ubezpieczeniowego i reklamacji; sposobie i trybie rozpatrywania skarg; zasadach obejmowania ochroną osób innych niż klient i zakresu tej ochrony; podmiocie uprawnionym do otrzymania świadczenia z umowy ubezpieczenia; prawie do odstąpienia od umowy ubezpieczenia w przypadku, gdy takie uprawnienie przysługuje klientowi; przepisach regulujących ewentualne opodatkowanie świadczeń ubezpieczyciela. Na tej podstawie możemy przyjąć, że opracowana przez zakład ubezpieczeń procedura powinna regulować sposób postępowania w zakresie informowania o wszystkich wymienionych powyżej elementach umowy ubezpieczenia, z wyłączeniem tych informacji, które nie dotyczą danego ubezpieczyciela z uwagi na brak produktów inwestycyjnych w jego ofercie. Komentowana wytyczna przewiduje również wymóg odnotowania w dokumentacji zawarcia umowy ubezpieczenia oświadczenia klienta o zapoznaniu się z warunkami umowy. Co do sposobu odnotowania oświadczenia klienta, można przyjąć, iż wystarczające będzie zarejestrowanie faktu złożenia oświadczenia przez klienta w dokumentacji umowy ubezpieczenia. Treść Wytycznej nie uzasadnia odebrania od klienta dodatkowego oświadczenia woli w zakresie potwierdzenia zapoznania się z warunkami ubezpieczenia. Wymóg ten może być zrealizowany np. w ramach wniosku o ubezpieczenie lub w deklaracji przystąpienia do ubezpieczenia. W przypadku gdy wniosek lub deklaracja nie jest składana w formie pisemnej (np. za pośrednictwem call center lub Internetu), należy również uznać za dopuszczalne odnotowanie takiego oświadczenia klienta w formie elektronicznej (odznaczenie odpowiedniego pola w systemie informatycznym) lub poprzez jego nagranie. Procedura powinna być częścią zasad dotyczących dystrybucji ubezpieczeń, opracowanych w formie pisemnej 18

20 III. Relacje z klientami i zatwierdzonych przez zarząd. Zasady te powinny ponadto wynikać z zatwierdzonej przez radę nadzorczą strategii prowadzenia działalności zakładu ubezpieczeń (Wytyczna 1.). Wytyczna nr 7.2. Przekazywane klientowi materiały informacyjne powinny być sformułowane w sposób jednoznaczny, rzetelny i nie budzący wątpliwości interpretacyjnych oraz nie mogą zawierać informacji wprowadzających w błąd. Zakres przekazywanych informacji powinien w szczególności uwzględniać istnienie możliwych wyłączeń i ograniczeń umownych dotyczących wysokości świadczenia i sposobu jego ustalania, karencji itd. W przypadku ubezpieczeń o charakterze inwestycyjnym, niezależnie od wskazania na możliwe zyski, przekazywane informacje powinny w sposób wyczerpujący obejmować kwestie ryzyka związanego z inwestowaniem oraz opłat, do ponoszenia których może być obowiązany ubezpieczony. Wytyczna ta jest w pewnym sensie powtórzeniem przepisów ustawy o działalności ubezpieczeniowej, tj. art. 12 ust. 3, regulującego zasady formułowania postanowień wzorców umownych przez ubezpieczycieli, przy czym, rozszerza wymóg jednoznaczności i rzetelności na wszystkie informacje przekazywane klientowi, a nie tylko postanowienia Ogólne Warunki Ubezpieczeń ( OWU ) czy Warunki Ubezpieczeń ( WU"). Należy przyjąć, że wymóg jednoznacznego, rzetelnego formułowania informacji nie dotyczy jedynie materiałów informacyjnych, ale obejmuje również informacje przekazywane w komunikacji bezpośredniej pomiędzy uczestnikiem dystrybucji ubezpieczeń a klientem. Ma to na celu uniknięcie rozbieżności pomiędzy tym co jest w OWU lub WU, a tym co zostanie przedstawione klientowi przez sprzedawcę/doradcę/pośrednika. Co prawda KNF wyraźnie mówi o tym jedynie w kontekście umów ubezpieczenia zawieranych na cudzy rachunek w wytycznej 9.3., niemniej wzorem Rekomendacji U należy przyjąć, że rzetelna polityka informacyjna dotyczy również komunikacji bezpośredniej. W tym kontekście, objęcie procedurą postępowania w zakresie informowania klientów kwestii udzielania ustnych informacji o produktach ubezpieczeniowych, może prowadzić do przyjęcia korzystnych dla zakładu ubezpieczeń domniemań w ewentualnych procesach wytoczonych przez konsumentów twierdzących, że pośrednik udzielał im nierzetelnych lub wprowadzających w błąd informacji. Wytyczna nr 7.3. Zakład ubezpieczeń powinien zapewnić klientowi dostęp do materiałów informacyjnych w formie papierowej, elektronicznej lub w inny uzgodniony z nim sposób, w tym do postanowień zawartej umowy ubezpieczenia w zakresie praw i obowiązków klienta. Zobowiązanie do zapewnienia klientowi dostępu do materiałów informacyjnych ma służyć poprawie dostępu do informacji o warunkach zawartej umowy ubezpieczenia. Zakład ubezpieczeń powinien dysponować materiałami informacyjnymi zarówno w formie papierowej jak i elektronicznej. Oczywiście wymóg ten odnosi się do tych materiałów informacyjnych, których obowiązek sporządzenia wynika z wytycznych Komisji lub bezwzględnie obowiązujących przepisów. Nasuwa się zatem pytanie, jakie materiały informacyjne w ogóle powinien opracować zakład ubezpieczeń? Katalog materiałów informacyjnych otwiera dokument ogólnych warunków danego ubezpieczenia, warunki szczególne, a także klauzule, regulaminy i tabele stanowiące załączniki do OWU. Zgodnie z treścią Wytycznych, wszystkie te dokumenty powinny być dostępne w wersji papierowej jak i elektronicznej. Również dostęp do karty produktu dla ubezpieczeń inwestycyjnych powinien być możliwy w obu tych formach. Opublikowanie materiałów w Internecie powinno zadowolić KNF, o ile klientowi dodatkowo zapewniony zostanie dostęp do materiałów w formie papierowej np. w placówkach zakładu ubezpieczeń lub u pośredników. Podobnie należy ocenić udostepnienie klientowi materiałów poprzez przekazanie mu informacji zapisanych w formacie PDF na takich nośnikach danych jak płyta CD, pendrive, czy też udostępnienia klientowi informacji poprzez przesłanie mu pocztą elektroniczną pliku PDF zawierającego tekst OWU, o ile klient na taki sposób komunikacji wyrazi zgodę. 19