C TREŚCI BIOLOGICZNE J)

Transkrypt

1 C TREŚCI BIOLOGICZNE J) Helena Jędrasik * Alicja Kwiecień WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY SUBSTANCJE W NASZYM OTOCZENIU - wykonuje obserwacje - określa cel doświadczenia i obserwacji, przeprowadzonych materii, - formułuje wnioski z - dowodzi nieciągłości i doświadczenia samodzielnie, na podstawie - klasyfikuje mieszaniny doświadczeń i obserwacji, - interpretuje schemat instrukcji, do odpowiedniej grupy. w doświadczeniu musi - uzasadnia, dlaczego organizacji materii. - zapisuje wyniki obserwacji, - dowodzi, że woda być punkt odniesienia w - wyróżnia w otoczeniu jest rozpuszczalnikiem, postaci zestawu kontrolnego, mieszaniny jednorodne i wykorzystania roztworów - rozdziela mieszaniny niejednorodne, - otrzymuje roztwory wodnych. na składniki, wodne, - porównuje przemiany - hoduje kryształy soli chemiczne i fizyczne. kuchennej. CECHY ŻYWEGO OGRGANIZMU - określa cechy istot żywych, - przestrzega reguł mikroskopowania, - wykazuje, że wszystkie organizmy zbudowane są z komórek, - rozróżnia komórki roślinne, zwierzęce i - wymienia warunki fotosyntezy, organizmów samożywnych i cudzożywnych, między fotosyntezą a życiem na Ziemi, - ocenia swój wpływ na roślinność. - uzasadnia, że kot jest organizmem, - samodzielnie posługuje się mikroskopem i wykonuje preparat, - dowodzi, że komórka to podstawowa jednostka budująca i czynnościowa organizmu, - wykonuje schematyczne rysunki komórek roślinnej, zwierzęcej, grzyba i opisuje je, - analizuje związek między skażeniem roślin ołowiem a ilością sprzedawanej benzyny bezołowiowej, - wskazuje, czym i skąd rośliny pobierają potrzebne im substancje, - wymienia potrzeby - wykonuje rysunek spod mikroskopu i poprawnie go opisuje, - przyporządkowuje funkcje poszczególnym elementom komórki, - wykonuje schemat odżywiania się roślin, - dokonuje podziału poznanych substancji na organiczne i nieorganiczne, porównuje potrzeby pokarmowe organizmów samożywnych i cudzożywnych, - ocenia wpływ roślinności w swoim miejscu zamieszkania na ilość tlenu i dwutlenku węgla w powietrzu. - wskazuje wspólne i różniące cechy komórek roślinnych, zwierzęcych i - dokonuje podziału świata żywego, - bada doświadczalnie warunki fotosyntezy, - wykazuje znaczenie warunków środowiskowych dla przebiegu fotosyntezy, między ilością dwutlenku węgla w atmosferze (efektem cieplarnianym) a niszczeniem szaty roślinnej na Ziemi. pokarmowe organizmów samożywnych i cudzożywnych, - przedstawia graficznie stan roślinności w swoim miejscu zamieszkania. RÓŻNORODNOŚĆ ORGANIZMÓW 1 ŚRODOWISK ICH ŻYCIA - wyróżnia - wykazuje warunki - porównuje sposób - wykazuje różnicę środowisko życia najkorzystniejsze dla odżywiania saprofita, między wymianą gazową bakterii, życia bakterii, pasożyta i symbionta, a oddychaniem, - dokonuje podziału - wykazuje potrzeby - nazywa prawidłowo - wykazuje rolę bakterii ze względu na pokarmowe saprofitów, procesy dotyczące wymiany bakterii w procesie sposób odżywiania, pasożytów i symbiontówchania, gazowej i oddy- samooczyszczania się - wykonuje prosty wód, schemat krążenia ma- - wyjaśnia na przykła- - wykonuje schemat - dowodzi celowości 1

2 terii w przyrodzie z zaznaczeniem roli bakterii, chorób zakaźnych, korzystnego i ujemnego działania bakterii w przyrodzie i gospodarce człowieka, - podaje sposoby przechowywania żywności bez użycia konserwantów, - nastawia doświadczenie według instrukcji, - przeprowadza wywiad. - wyróżnia środowiska życia - zakłada hodowlę pleśniaka białego, - wykazuje rolę glonów i grzybów w życiu porostów, - określa za pomocą skali porostowej stopień zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki powietrza, którym oddycha, - wyróżnia działalność korzystną i niekorzystną dzie zjawisko symbiozy, - dokonuje podziału bakterii na tlenowe i beztlenowe, - ocenia przydatność spożywania jogurtów, kefirów, zsiadłego mleka po przyjęciu antybiotyków, - ocenia stan zbiorników wodnych w pobliżu miejsca zamieszkania. podziału komórki bakteryjnej i oblicza liczbę potomnych komórek, - ocenia rolę bakterii w przyrodzie i w gospodarce człowieka. GRZYBY ORGANIZMY PRAWIE WSZYSTKICH ŚRODOWISK - używa prawidłowo - wykazuje wpływ warunków środowisko- pojęć: komórka, grzybnia, owocnik, kapelusz, wych na rozwój trzon, blaszki, rurki, zarodnik, plecha, - wykonuje schematyczny rysunek budowy - wykazuje warunki sprzyjające rozwojowi wewnętrznej porostu, - wykazuje rolę porostów w sieci zależności - wnioskuje, że pleśniak, drożdże, pieczarka sąsaprofitami, a hu- - wskazuje na zmniej- pokarmowych tundry, ba pasożytem, szenie plonów w - określa mikoryzę wyniku działalności jako symbiozę między grzybów pasożytów. grzybem a drzewem, budowy oczyszczalni ścieków. - dowodzi, dlaczego ciasto bez dodatku drożdży nie urośnie, - prognozuje stan lasu w swojej okolicy w najbliższej przyszłości, - wykazuje rolę grzybów w krążeniu materii. - uzasadnia, dlaczego - uzasadnia konieczność nie można jeść spleśniałych produktów, ochrony wszystkich - wskazuje sposoby - uzasadnia, że porosty unikania zarażenia się grzybicami, są organizmami symbiotycznymi, - rozpoznaje najczęściej - uzasadnia, że zachowanie zbierane grzyby i ich trujące odpowiedniki. środowiska zależy m.in. od przestrzegania zasad grzybobrania. WODNI PRODUCENCI - rozpoznaje glony w ich środowiskach życia, - wnioskuje o samoźywności glonów, - wykazuje rolę glonów dla przyrody i człowieka, - rozpoznaje organizmy, których ciało stanowi plecha. - porównuje warunki życia w środowisku wo- - wykonuje schematyczne rysunki glonów i je opisuje, - wskazuje na przystosowania glonów do samożywności, - uzasadnia wpływ glonów na natlenianie wody, - odróżnia glon kolonijny od wielokomórkowego. - wymienia zalety" życia w środowisku wod- - wykazuje rozmieszczenie pionowe glonów w morzu, - określa przyczyny i skutki zakwitu" wody. MIĘDZY WODĄ A LĄDEM - wykazuje, że zielenice są przodkami roślin między przejrzystością wody a granicą bujnego życia, - wykazuje rolę glonów jako biowskaźników i ich rolę w samooczyszczaniu się wód. - uzasadnia, że opanowanie lądu przez rośliny 2

3 dnym i lądowym, - rozróżnia plechowce i organowce, - wskazuje miejsca występowania mchów, - wykazuje zdolność mchu do chłonięcia wody, - wymienia zastosowanie torfu, województwa miejsca występowania obszarów bagiennych, - wyróżnia środowisko życia paproci, widłaków i skrzypów, - wskazuje elementy budowy paproci, widłaka, skrzypu, nym, - wskazuje przystosowania w budowie roślin do środowiska lądowego, - wyróżnia tkankę okrywającą, mechaniczną i przewodzącą, - rozpoznaje pospolite mchy, - wykonuje rysunek schematyczny budowy zewnętrznej mchu i opisuje go, parki narodowe, gdzie chronione są najpiękniejsze torfowiska, lądowych, - uzasadnia wytworzenie aparatów szparkowych, korzenia, oraz tkanek: mechanicznej, okrywającej, przewodzącej, - wykazuje cechy umożliwiające mchom życie na lądzie, - wskazuje przyczyny wysychania torfowisk, - wskazuje na przystosowania paproci do środowiska lądowego, - stwierdza niewielkie znaczenie współczesnych paprotników. jest możliwe dzięki przystosowaniu do tego środowiska, - wykazuje konsekwencje powstania szaty roślinnej, - porównuje torfowisko niskie i wysokie, - interpretuje wpływ torfowisk na klimat, - uzasadnia, dlaczego wszystkie gatunki widłaków podlegają ochronie. - uzasadnia potrzebę racjonalnej gospodarki zasobami nieodnawialnymi. - wyróżnia elementy budowy zewnętrznej rośliny nasiennej, - udowadnia, że rośliny nasienne to organowce, - wyróżnia środowisko życia roślin nagonasiennych, - rozpoznaje krajowe rośliny iglaste po igłach, szyszkach i pokroju, - rozpoznaje kwiatostan męski i żeński sosny, - wykazuje zależność między lasami iglastymi a występującymi na północy zwierzętami i człowiekiem, - określa za pomocą liczby roczników igieł świerka lub sosny pospolitej oddziaływanie zanieczyszczeń na środowisko w swoim najbliższym otoczeniu, - działa na korzyść lasu. - rozpoznaje pospolite i chronione gatunki paproci, widłaków i skrzypów, między warunkami życia a bujnym rozwojem paprotników karbońskich. ROŚLINY NASIENNE TYPOWE ROŚLINY LĄDOWE - wiąże wytworzenie nasion z powstaniem kwiatu, - wymienia i określa funkcję, jaką pełnią przystosowania liści i łodygi do środowiska, - wymienia zbiorowiska roślinne, w których rosną drzewa iglaste, - używa pojęć zapylenie i zapłodnienie, opisując powstanie nasienia i szyszki, - wskazuje główne źródła emisji dwutlenku siarki i tlenków azotu, - uzasadnia, że sosna należy do roślin nagozalążkowych, nagonasiennych, wiatropylnych i wiatrosiewnych, - wykazuje rolę kosodrzewiny. - ocenia, że nasienne najlepiej przystosowały się do życia na lądzie, - wymienia i rozpoznaje chronione drzewa iglaste, - wyjaśnia, czym jest nasienie, - wykazuje uniezależnienie procesu zapłodnienia od wody, - podaje sposoby, jakie należałoby zastosować, by Polska nie została bezleśną pustynią". - używa właściwych pojęć, opisując budowę kwiatostanu żeńskiego i męskiego, - wykonuje schematyczny rysunek nasienia sosny i opisuje go, - wskazuje objawy i ocenia skutki oddziaływania zanieczyszczeń na drzewa iglaste. RÓŻNORODNOŚĆ ROŚLIN KWIATOWYCH - wykonuje rysunek - rozpoznaje system - wykonuje rysunek - dowodzi dominacji 3

4 schematyczny drzewa, krzewu, rośliny zielnej, - wyróżnia część podziemną i nadziemną rośliny, palowy i wiązkowy korzenia, - wyróżnia i wyjaśnia funkcję poszczególnych stref korzenia, - określa funkcje korzenia na przykładach, schematyczny korzenia, zaznaczając elementy budowy zewnętrznej, roślin kwiatowych na lądzie, - prognozuje wygląd drzew w wyniku posypywania tras komunikacyjnych solą, - wyjaśnia, w jaki sposób formujemy żywodzaje łodyg oraz podaje ilość nawozu podawana względu na osadzenie i - rozpoznaje typy i ro- - uzasadnia, dlaczego - wyróżnia liście ze płoty, przykłady roślin, roślinom musi być ściśle określona, - uzasadnia, dlaczego ułożenie ich na łodydze, - stwierdza przepływ - określa funkcje łodygi, podaje przykłady, - uzasadnia, że po ob- kreda, która jest nietru- wody przez łodygę, - wykonuje schematyczny rysunek dolnej tu szparkowego, pędu łodyga przestaje woduje śmierć rośliny, - wykazuje rolę aparacięciu wierzchołka jącym związkiem, po- skórki liścia, - wymienia szkodliwe rosnąć na długość, - określa swój sposób substancje najczęściej - wykonuje i opisuje kwiatu pojedynczego i postępowania, przyczyniający się do zmniejtrze, liścia, emitowane w powie- schematyczny rysunek kwiatostanu, szenia ilości pyłów w - dowodzi celowości - wykazuje funkcje liścia, obupłcio-wych i roślin o kwiatach powietrzu, mycia kwiatów doniczkowych, - uzasadnia wpływ rozdzielnopłcio-wych, - wykazuje przystosowania kwiatów do zapylania przez wiatr i zwie- swojej miejscowości gleby, lanie traw jest niebez- - lokalizuje na mapie rolnictwa na erozję - uzasadnia, że wyparzęta, małe, średnie i duże zapylenieczny rysunek kwiatu i - wykonuje schematypieczne. - uzasadnia znaczenie zapylenia krzyżowego, - uzasadnia rolę opisuje go, - podaje przystosowania roślin do rozsiewa- płciowym, rozmnażania wegetaty- kwiatu w rozmnażaniu - uzasadnia znaczenie nia nasion i owoców, - określa funkcje poszczególnych elemen- - wykazuje wnego, - stosuje sposoby rozmnażania tów kwiatu, wymagania roślin i wegetatywnego, - wyjaśnia proces powstawania nasion i gatunków. podaje przykłady zbiorowisk. owocu, - wymienia czynniki kształtujące zbiorowiska. ZBIOROWISKA ROŚLINNE zbiorowisk, - wykazuje funkcje zieleni w mieście. - rozpoznaje niektóre zbiorowiska po gatunkach występujących tam roślin, - określa zbiorowiska synantropijne. - uzasadnia, że nasze istnienie na planecie Ziemia jest nierozerwalnie związane z kondycją i różnorodnością szaty roślinnej. - wskazuje w zbiorowiskach gatunki obce. 4

5 (TREŚCI GEOGRAFICZNEJ) Joanna Ryszawa WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY ORIENTACJA NA ZIEMI - określa kształt - określa rozmiary Ziemi; - wyjaśnia, na czym - wie, że Ziemia jest Ziemi; - wie, kim byli Krzyszof - polegały odkrycia K. informuje, kim był Kolumba, F. Magellana; spłaszczona na biegunach; Kolumb, Eratostenes i wyjaśnia, - opisuje wzajemne są- - prawidłowo wskazuje Ferdynand Magellan, czego dokonał; siedztwo poszczególnych na mapie położenie lą- Jurij Gagarin; - lądów i oceanów; wskazuje na mapie dów i oceanów, uwzglę- - wyjaśnia, co to jest rozmieszczenie lądów i - określa przyczyny dniając wartość w min llobus; oceanów od największego urozmaicenia linii brze- km 2 ; - prawidłowo wskazu- do najmniejszego; gowej; - wyjaśnia pojęcia: pół- 3 na mapie rozmieszzenie - wyjaśnia pojęcia: - wyznacza kierunki wysep, morze, zatoka, lądów i ocea- siatka geograficzna i pośrednie na globusie; cieśnina, morze przy- ów; siatka kartograficzna, - wyjaśnia pojęcia: szerokość brzeżne, morze śród- wyznacza kierunki geograficzna, linia brzegowa, miejscowy ziemne; iłówne na kuli ziemsiej, południk geo- długość geograficzna; - wskazuje ważniejsze globusie i graficzny; - wyznacza południk półwyspy, zatoki, cieśniny mapach; - opisuje południki i równoleżniki, miejscowy za pomocą na mapie; na niewielkim fraglencie określając kompasu; - wyznacza południk siatki kartogracznej ich wartość w stopniach i - określa położenie lą- miejscowy różnymi określa wartości długość w kilometrach; dów i oceanów z uwzglę- sposobami; ługości i szerokości - określa półkule na dnieniem półkul; - określa współrzędne eograficznej; globusie; - określa współrzędne geograficzne z dokładnością wyjaśnia pojęcia: - do 10' kątowych; poprawnie określa geograficzne na globusie ozciągtość wartość długości i szerokości i mapie; - odszukuje obiekty południkowa, geograficznej na - z pomocą odszukuje geograficzne za pomocą rozciągłość równoiżnikowa. mapie. obiekty, posługując się współrzędnych; współrzędnymi geogra- - wykonuje proste ob- ficznymi; liczenia rozciągłości - opisuje sposób obliczania południkowej i równolełudnikowej rozciągłości pożnikowej. i równoleżnikowej. wyjaśnia pojęcia: niny, wyżyny, góry, de-~esja, poziomica; prawidłowo czyta bar-/ na mapie hipsome-rcznej; wymienia formy ształtowania dna oceów; WYSOKOŚCI 1 GŁĘBOKOŚCI W TERENIE 1 NA MAPACH - opisuje położenie największą nizinę, najniżej najniżej położoną de- własnej miejscowości położoną depresję, presję, odczytując wy- względem wielkich najwyższą wyżynę i sokość bezwzględną; form ^ góry; powierzchni; najwyższą wyżynę - wykonuje obliczenia świata, odczytując wysokość wysokości względnych bezwzględną; wybranych punktów; - wyjaśnia pojęcie prąd morski. - opisuje sposoby przedstawiania powierzchni na starych mapach; - poprawnie posługuje się mapą topograficzną; - prawidłowo odczytuje ogólne cechy terenu za pomocą mapy hipsometrycznej Polski; - wyjaśnia pojęcia: szelf, wyspa, archipelag, rów oceaniczny, mapa batymetryczna;

6 - wymienia rodzaje prądów morskich. - wskazuje na mapie najwyższe góry na świecie i w Polsce wraz z ich najwyższymi szczytami; - z pomocą fizycznej świata Europę; - wskazuje Polskę na mapie fizycznej Europy; - wymienia wody oblewające Europę i wskazuje je na mapie; fizycznej Europy główne formy powierzchni Europy i Polski; - wymienia i wskazuje na mapie największe rzeki w Europie i w Polsce; - potrafi pokazać na mapie Europy: Alpy, Karpaty, Sycylię, Wyżynę Krakowsko- Częstochowską Wyżynę Bawarską Nizinę Mazowiecką Pojezierze Fińskie, Holandię, Nizinę odczytuje wartości poziomic z mapy poziomicowej; - prawidłowo posługuje się mapą hipsometryczną świata; położenie największych grzbietów i rowów oceanicznych; - wymienia nazwy ciepłych i zimnych prądów morskich. - poprawnie odczytuje i interpretuje mapę poziomicową; - korzysta z legendy mapy hipsometrycznej odczytując różne formy lądów i oceanów; KRAJOBRAZY W EUROPIE Nadkaspijską - opisuje położenie Europy względem równika, zwrotnika Raka, północnego koła podbiegunowego; - opisuje położenie Polski w Europie; - wyjaśnia pojęcia: zlewisko, obszar bezodpływowy; - wymienia i opisuje położenie największych jezior Europy; największe pasma górskie Europy i najwyższe szczyty, podając ich wysokość; - wyjaśnia pojęcie przełom rzeki, - wymienia piętra roślinne w Karpatach i Alpach; - wyjaśnia pojęcie linia wiecznego śniegu; - wymienia i wskazuje na mapie wulkany Europy; najbardziej wysuniętą część Europy ha północ i na południe, wschód i zachód; największe wyspy, półwyspy, morza, zatoki i cieśniny Europy; - posługuje się mapą krajobrazową - opisuje budowę Karpat i Alp; - opisuje poszczególne piętra roślinne w Karpatach i Alpach; - wyjaśnia pojęcia: firn, lód firnowy, jęzor lodowcowy, Sycylię i określa jej położenie; - opisuje klimat śródziemnomorski i naturalną roślinność śródziemnomorską - wyjaśnia, co to jest wulkan; położenie nagłębszych rowów oceanicznych, określając ich głębo kość; - opisuje rodzaje wysp; występowanie prądów morskich i opisuje ich wpływ na temperaturę powietrza i opady. - opisuje cechy siarki; - określa współrzędne geograficzne (szerokość) najbardziej wysuniętych części Europy na północ i na południe; - oblicza rozciągłość południkową Europy; - opisuje umowną granicę między Europą a Azją - porównuje treść map krajobrazowych; - wyjaśnia wpływ powierzchni i klimatu na wody lądowe Europy; - opisuje proces przemiany śniegu w lód lodowcowy; - porównuje Alpy i Karpaty pod względem klimatu i roślinności; - opisuje budowę stożka wulkanicznego; - opisuje wykorzystanie siarki; - wyjaśnia, co to są zjawiska krasowe; - wyjaśnia pojęcia: nurt, koryto, mielizna, zakola, starorzecza; i opisuje położenie Holandii; - wyjaśnia, co to są poldery, delta, półpus-tynie. - opisuje formy gospodarki człowieka na wyżynach (Bawarskiej i Krakowsko- Częstochowskiej); - opisuje dolinę rzeki, wymieniając elementy doliny; - opisuje sposób zagospodarowania pol-derów; - opisuje roślinność i zwierzęta Niziny Nad-kaspijskiej. - porównuje krajobraz i wykorzystanie gospodarcze Wyżyny Bawar skiej i Krakowsko-Częs tochowskiej; - wyjaśnia, dlaczego utworzono Kampinoski Park Narodowy; - porównuje klimat i roślinność w różnych szerokościach

7 geograficznych Europy; - wyjaśnia różnice w klimacie KRAJOBRAZY AZJI wybrzeża Holandii, Niziny Mazowieckiej i Niziny Nadkaspijskiej. świata Azję; - wymienia wody oblewające Azję i wskazuje je na mapie; najwyższe góry w Azji - Himalaje; wskazuje na mapie największe rzeki Azji; najgłębsze jezioro w Azji i na świecie (Bajkał); : Nizinę Gangesu, Nizinę Chińską Nizinę Zachodniosyberyjską Wyżynę Tybetańską Himalaje; - wie, kim byli Edmund Hillary, N.B. Tenzing, Wanda Rutkiewicz, Jerzy Kukuczka; - wyjaśnia pojęcia: tundra, tajga, step, biosfera. - opisuje położenie Azji względem równika i północnego koła podbiegunowego; najgłębszą depresję świata; najwyższy szczyt w Himalajach i odczytuje jego wysokość; pasma górskie w Azji; wyżyny i niziny Azji; - wyjaśnia pojęcie monsun; największą deltę świata; Wyżynę Lessową w Chinach; - określa położenie Niziny Zachodniosyberyjskiej; - wymienia charakterystyczne rośliny i zwierzęta dla strefy tundry, tajgi i stepu; - wyjaśnia, co to jest wieczna marzłoć; - opisuje, jak Europejczycy poznawali Azję; najbardziej wysuniętą część Azji na północ i na południe, wschód i zachód; największe wyspy, półwyspy, morza, zatoki i cieśniny Azji; - wyjaśnia, jak powstaje monsun letni, a jak zimowy i jakie powietrze przynosi; - opisuje warunki klimatyczne Niziny Gangesu; - wymienia rośliny uprawiane na Nizinie Gangesu; - wymienia rośliny uprawiane na Nizinie Chińskiej; - opisuje formy gospodarki człowieka na stepie, w tundrze i tajdze; - wymienia główne rośliny uprawiane na stepach; - określa współrzędne geograficzne najbar dziej wysuniętych części Azji; - oblicza rozciągłość południkową Azji; - wyjaśnia wpływ powierzchni i klimatu na wody lądowe Azji; - porównuje deltę Gangesu i Brahmaput-ry z deltami Wisły i Wołgi; - porównuje warunki klimatyczne w Chinach i w Polsce; - opisuje warunki sprzyjające rozwojowi rolnictwa na Nizinie Chińskiej; - porównuje strefy klimatyczne Niziny Zachodniosyberyjskiej; - wyjaśnia warunki klimatyczne Wyżyny Tybetańskiej; - porównuje piętra roślinne w Himalajach i w Tatrach; / / - wymienia piętra roślinne w Himalajach. - opisuje warunki życia i pracy Tybetańczy-ków; - opisuje piętra roślinne w Himalajach; - posługuje się mapą krajobrazową opisując rozmieszczenie krajobrazów na Ziemi; - opisuje i wskazuje na mapie krajobrazowej strefy roślinne w Europie i Azji. - wyjaśnia wpływ szerokości geograficznej i wysokości nad poziomem morza na rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych na Ziemi; - określa inne czynniki różnicujące zbiorowiska roślinne: ilość wody oraz rozprzestrzenienie się człowieka i jego działalność gospodarcza.