SŁOWO BISKUPA SANDOMIERSKIEGO

Transkrypt

1

2

3 REFLEKSJA SŁOWO BISKUPA SANDOMIERSKIEGO z racji 20. rocznicy nowych granic diecezji sandomierskiej Umiłowani w Chrystusie Panu 25 marca 1992 roku Błogosławiony Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae Populus dokonał reorganizacji struktur kościelnych w Polsce. Dotyczyła ona także naszej diecezji. Z jej północnej części powstała Diecezja Radomska, natomiast do pozostałych 8 dekanatów dołączono 7 dekanatów Diecezji Przemyskiej, 2 z Diecezji Lubelskiej i 1 z Diecezji Tarnowskiej. W związku z mianowaniem Księdza Biskupa Edwarda Materskiego pierwszym Biskupem Radomskim, nowym pasterzem Kościoła Sandomierskiego został Ksiądz Biskup Wacław Świerzawski. Od tamtej chwili wspólnota naszej Diecezji pogłębiła własną tożsamość i zespoliła się w jedno, między innymi dzięki drugiemu synodowi diecezjalnemu. Powstały nowe parafie, dekanaty oraz instytucje przewidziane prawem kanonicznym. Na terenie Diecezji wypełniają swoją misję liczne instytuty życia konsekrowanego, ruchy i stowarzyszenia katolickie. Wzrosła także liczba kapłanów, a po odejściu Księdza Biskupa Wacława Świerzawskiego na emeryturę, rządy w Diecezji sprawował Ksiądz Biskup Andrzej Dzięga, którego jestem następcą. Z wdzięcznością wspominamy także posługę Księdza Biskupa Edwarda Frankowskiego i śp. Księdza Biskupa Mariana Zimałka. Dziękując Miłosiernemu Bogu za dar dwudziestu lat istnienia Diecezji Sandomierskiej w nowych granicach, w sobotę 24 marca br. o godz w Bazylice Katedralnej w Sandomierzu, została odprawiona Msza święta w intencji całej wspólnoty diecezjalnej, a także o błogosławieństwo dla Księdza Biskupa Wacława Świerzawskiego obchodzącego rocznicę swoich święceń biskupich. Ponadto w czasie Mszy świętej osobom zaangażowanym w ochronę życia i zdrowia ludzkiego było przyznane odznaczenie Protector Vitae. Następnie w Sali Papieskiej Instytutu Teologicznego, odbyła się uroczysta sesja księży dziekanów. Serdecznie zapraszając do wspólnej modlitwy kapłanów, osoby konsekrowane i wiernych świeckich, wierzę głęboko, że umocni ona naszą jedność na chwałę Bożą. + Krzysztof Nitkiewicz Biskup Sandomierski 5

4 20 LAT PO PODZIALE Diecezja Sandomierska tekst Ks. prof. dr. hab. Bogdan Stanaszek D iecezję Sandomierską utworzył 30 czerwca 1818 roku papież Pius VII bullą Ex imposita nobis. Jej granice wytyczyły rzeki Wisła, Pilica, Czarna oraz Góry Świętokrzyskie. W prawie niezmienionym kształcie diecezja przetrwała 174 lata. Od 1981 roku jej nazwa została zmieniona na sandomiersko-radomską. Zupełnie nowy okres w jej dziejach rozpoczął się 25 marca 1992 roku. Ojciec Święty Jan Paweł II wydał wówczas bullę Totus Tuus Poloniae Populus, mocą której wprowadzono nowy podział administracyjny Kościoła w Polsce. Z dawnego terytorium diecezji sandomiersko-radomskiej wyodrębniono diecezję radomską ze stolicą w Radomiu. Sandomierz natomiast pozostał siedzibą biskupstwa, któremu przydzielono nowe terytorium. Zostało ono wytyczone przez połączenie czterech odrębnych części należących wcześniej do diecezji sandomierskiej (8 dekanatów), przemyskiej (7), lubelskiej (2) i tarnowskiej (1). Nowe granice diecezji połączyły tereny o odmiennych tradycjach kościelno-duszpasterskich i własnej historii. Trudno w tym miejscu nawet skrótowo przedstawiać dzieje poszczególnych diecezji, do których tradycji nawiązuje dziś Kościół Sandomierski. Odnotujmy jednak, że najstarszy rodowód posiadała diecezja przemyska, utworzona w 1375 roku. Diecezja tarnowska została utworzona w 1786 roku, zaś lubelska w Diecezja w latach Diecezja w chwili powstania w 1818 roku liczyła około 368 tysięcy mieszkańców. W 1987 roku liczba ta wzrosła do 1 miliona 378 tysięcy. Wśród mieszkańców zdecydowanie dominowała ludność polska wyznająca katolicyzm. Przed II wojną światową pewien odsetek stanowili Żydzi. Wśród mniejszości wyznaniowych wspomnieć można także o kościele polskokatolickim i świadkach Jehowy. Większość mieszkańców utrzymywała się z rolnictwa. Pod koniec XIX i w XX wieku w niektórych miastach rozwinął się przemysł. W omawianym okresie diecezją kierowało 9 biskupów ordynariuszów, 4 administratorów apostolskich i 11 wikariuszów kapitulnych. Wspomagało ich także 8 biskupów pomocniczych. Ważną rolę w administrowaniu diecezją odgrywał Konsystorz Generalny, od 1919 roku nazwany Kurią Diecezjalną. Funkcje doradcze spełniała Kapituła Katedralna, a następnie od 1971 roku Rada Kapłańska i Kolegium Konsulatorów (utworzone w 1985 roku). Od 1820 roku diecezja posiadała własne seminarium duchowne, w którym przygotowywano przyszłych księży. W 1937 roku 6

5 20 LAT PO PODZIALE seminarium uzyskało niektóre uprawnienia szkół wyższych. Bardzo silny wpływ na losy diecezji wywarły warunki panujące tu w czasie rozbiorów. Sandomierz znalazł się bowiem w zaborze rosyjskim, w którym władze odnosiły się niechętnie do katolicyzmu kojarzonego nierozdzielnie z polskością. Odbiło się to niekorzystnie na sytuacji Kościoła. Państwo starało się ingerować we wszystkie sprawy, ograniczając władzę biskupów i uniemożliwiając mianowanie nowych. Bez zgody urzędników państwowych nie można było tworzyć nowych parafii, budować kościołów, a księża nie mogli obejmować stanowisk duszpasterskich. Kontroli poddano także studia w seminarium duchownym. Represje nasiliły się zwłaszcza po powstaniu styczniowym, w którym brali udział niektórzy duchowni. Władze skasowały wówczas klasztory i faktycznie uniemożliwiły rozwój jawnego życia zakonnego. W konsekwencji doprowadziło to do powstania zgromadzeń bezhabitowych, które cieszyły się znaczną popularnością w diecezji. Zbyt mała liczba księży miała niekorzystny wpływ na duszpasterstwo parafialne. Z wielkim trudem rozwijały się inicjatywy społeczne. Dopiero w okresie międzywojennym zaistniały warunki do rozwijania przez Kościół swobodnej działalności. Zabezpieczyły to Konstytucja i Konkordat zawarty między rządem polskim, a Stolicą Apostolską w 1925 roku. W celu sprecyzowania partykularnego prawa kościelnego w 1923 roku odbył się pierwszy synod diecezjalny. W latach dwudziestych utworzono Niższe Seminarium Duchowne oraz wybudowano Dom Księży Emerytów będący własnością Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Kapłanów Diecezji Sandomierskiej. W wielu parafiach powstawały stowarzyszenia religijne Przedwojenne pismo diecezjalne i Akcja Katolicka. Sprzyjające warunki umożliwiły licznej grupie księży na odbycie studiów specjalistycznych w uniwersytetach krajowych i zagranicznych. W konsekwencji wzrosła aktywność kapłanów na polu publicystycznym i naukowym, czego owoce ujawniły się po II wojnie światowej. W okresie międzywojennym ukazywało się kilka czasopism kościelnych: Kronika Diecezji Sandomierskiej utworzona jeszcze w czasie zaborów, Siewca Prawdy, Prawda Katolicka, Przewodnik Żywego Różańca i prasa parafialna. Księża starali się popierać działalność społeczną, okazując także zaangażowanie polityczne, będące przejawem głębokiego patriotyzmu. Ujawnił się on w czasie II wojny światowej, gdy duchowieństwo zostało dotknięte represjami ze strony okupacyjnych władz hitlerowskich. Wielu księży uwięziono w obozach zagłady, a przeszło 20 zostało zabitych lub zamęczonych. Niektórzy z nich są kandydatami na ołtarze. 7

6 20 LAT PO PODZIALE Okres powojenny obfitował w liczne problemy, wśród których na czoło wysuwała się sprawa relacji z władzami komunistycznymi. Starały się one uzyskać wpływ na Kościół. Władze administracyjne zatwierdzały księży na stanowiska duszpasterskie, usunęły religię ze szkół, zajęły część budynków kościelnych. Zakazano także działalności stowarzyszeń religijnych. W tej sytuacji życie religijne skupiło się wokół kościołów. Sprawowano tu sakramenty, realizowano posługę nauczania. Katechizacja dzieci i młodzieży odbywała się w salkach parafialnych. Stopniowo upowszechniała się katechizacja przedmałżeńska. W celu przygotowania świeckich do działalności apostolskiej utworzono w Sandomierzu Diecezjalne Studium Katechetyczne (1974), Diecezjalne Studium Organistowskie (1972) i Diecezjalne Studium Duszpasterstwa Rodzin (1986). Duże znaczenie w formowaniu pobożności wiernych miał ruch pielgrzymkowy do Częstochowy i sanktuariów diecezjalnych. Okazją do manifestowania uczuć religijnych były obchody tysiąclecia chrztu Polski w 1966 roku, peregrynacja kopii obrazu Matki Bożej Częstochowskiej w latach i peregrynacja relikwii Krzyża Świętego ( ). W latach siedemdziesiątych rozwinęły się grupy służby liturgicznej, Ruch Światło-Życie, a w niektórych parafiach powstały wspólnoty neokatechumenalne. Stopniowo centrum diecezji przenosiło się do Radomia, który rozwinął się w liczącą 200 tysięcy mieszkańców aglomerację miejską. Dodatkowym atutem przemawiającym na jego korzyść było położenie w centrum diecezji (Sandomierz leżał na jej krańcu). Biskup Edward Materski zamieszkał w Radomiu i podjął decyzję o zbudowaniu tam nowego gmachu seminarium duchownego. Miasto to było także miejscem spotkania Ojca Świętego Jana Pawła II z wiernymi diecezji sandomiersko-radomskiej 4 czerwca 1991 roku. Przedruk z Drugiego Synodu Diecezjalnego 1999 Biskupi Sandomierscy Szczepan Hołowczyc (1819) Adam Prosper Burzyński ( ) Józef Joachim Goldtmann ( ) Józef Michał Juszyński ( ) Antoni Ksawery Sotkiewicz ( ) Stefan Aleksander Zwierowicz ( ) Marian Józef Ryx ( ) Włodzimierz Jasiński ( ) Jan Kanty Lorek ( ) Edward Materski ( ) Wacław Świerzawski ( ) Andrzej Dzięga ( ) Krzysztof Nitkiewicz (od 2009) 8

7 20 LAT PO PODZIALE ADAM PROSPER BURZYŃSKI ( ) tekst Ks. dr Władysław Gwóźdź Zakonnik, Misjonarz, Biskup Sandomierski (...) Nieznany prawie jako człowiek, zakonnik reformowanych franciszkanów i wielki misjonarz przez lat ponad dwadzieścia obracający się wśród ludów niechrześcijańskich (a nie mógł być fanatycznym i nietolerancyjnym człowiekiem, bo wśród muzułmanów był traktowany z szacunkiem). Jako biskup oskarżany był o nietolerancję i antysemityzm, do czego przyczyniały się jego listy pasterskie, albo ich fragmenty, w których ostrzegał przed służbą chrześcijańskich niewiast w żydowskich domach. I w tym może kryć się, choć nie musi, atmosfera, zmowa prawie, niewspominania jego życia i działalności, choć jego życie misjonarskie obfitowało w zdarzenia i przygody jakby z kart przygodowo-podróżniczych powieści. (...) Zakonnik Adam Burzyński, syn Feliksa i Anny, urodził się w r (niektóre źródła mówią o 1755) i ochrzczony został w dniu 11 lipca w Wojakowej, miejscowości należącej wówczas do diecezji krakowskiej, a obecnie tarnowskiej. Jak sam wyznaje w jednym z pierwszych listów pasterskich nie pochodził ze znaczącej, czy bogatej rodziny. Mając lat 17 wstąpił do zakonu ojców reformatów w Wieliczce. Wraz z zakonnym habitem otrzymał, i wielce je sobie przez całe życie cenił, zakonne imię Prosper ku czci św. Prospera, którego relikwie przechowywali reformaci w konwencie pińczowskim. O tej wielkiej czci i miłości dla franciszkańskiego stylu życia świadczy i to, że nosił zawsze za zgodą Stolicy Świętej szkaplerz franciszkański i inne zakonne znaki pod biskupimi fioletami. 5 stycznia 1773 r. złożył profesję przed gwardianem wielickiego konwentu ojcem Korneliuszem Katarzyńskim. Jak jednak kształtowała się jego osobowość i dojrzewanie do decyzji nie tylko o kapłaństwie, lecz i poświęcenia się na wzór św. Franciszka z Asyżu pracy misyjnej wśród muzułmanów nie wiemy. Nie wiemy też jakie było jego prywatne życie w okresie kleryckim i w pierwszych latach kapłaństwa. Ilustracją jak wyglądać mogło niech będzie opis życia reformatów w tamtych czasach nakreślony piórem nieznanego imiennie autora, którą przytaczam za ks. Janem Wiśniewskim. (...) Misjonarz (...)Ze wspomnień innych osób dowiadujemy się, że pewien czas po udaniu się na Wschód, przebywał ojciec Burzyński 9

8 20 LAT PO PODZIALE w konwencie reformatów niedaleko Grobu Pana Jezusa w Jerozolimie pogłębiając tam (oprócz ducha głębokiej pobożności wyrażającej się we czci dla miejsc świętych) znajomość języka tureckiego i arabskiego oraz zapoznając się ze zwyczajami ludów wschodnich, wśród których miał pracować. Wtedy też zapuścił brodę, zaczął nosić na głowie muzułmański zawój (ten jeszcze nosił nawet po powrocie do kraju, brodę zaś i w biskupstwie). Owa bujna i wspaniała broda budziła dla niego cześć ogólną wśród Arabów, tym bardziej, że uważali go także za znakomitego lekarza. Nie wiemy nic jednak o rezultatach jego misjonarskich zabiegów nawróceniach, chrztach, umocnieniu zachwianych w wierze. Te sprawy powierzał samemu Bogu. Jest znaczące, że głosił kazania w języku arabskim (zachowały się rękopisy). Owoce jego pracy musiały jednak być znaczne, gdyż w wielu miejscach jak Apostoł Paweł był prześladowany i jak on odbywał liczne i niebezpieczne podróże. (...) Biskup Sandomierski (...) Konsekracja biskupia ojca Prospera odbyła się 19 marca 1820 r. w Warszawie. Sakrę przyjmował z rąk arcybiskupa Stefana Hołowczyca i asystujących mu bpa płockiego Adama Prażmowskiego i biskupa podlaskiego Feliksa Łukasza Lewińskiego. Nominacja na biskupstwo sandomierskie równocześnie oznaczała senatorstwo Królestwa Polskiego. Kiedy wieść o tym wyniesieniu współbrata dotarła do jednego z reformackich klasztorów, jakiś braciszek skomentował ją: I po co mu to było, przecież niedługo mógłby u nas zostać definitorem. (...) Z diecezją sandomierską był związany posługą biskupią przez lat 11, a z samym Sandomierzem jeszcze więcej, bo przebywał także w konwencie reformatów, który mieścił się przy obecnym kościele parafialnym pw. św. Józefa. Niestety, właśnie tu jest chyba znany najmniej, a jak się już o nim mówi to zdawkowo i w kontekście trochę anegdotycznym, np. o wymierzaniu kar cielesnych niezdyscyplinowanym duchownym. Znany był w Sandomierzu w swoich czasach z niezwykłego zamiłowania do prostoty i ubogiego stylu życia nie przyjął na swą biskupią siedzibę ofiarowywanego zamku sandomierskiego (a szkoda, bo potem przez lata całe pełnił on funkcję więzienia), wspierania ubogich i potrzebujących, którzy wprost do niego się odnosząc byli albo hojnie obdarowywani na te cele przeznaczał swoją senatorską pensję (biskupi byli wtedy senatorami Królestwa Polskiego), albo też Biskup służył radą, pośrednictwem czy mediacją w załatwianiu sporów. Miano też mu za złe a winna tu była trochę jego prostolinijność otynkowanie i pomalowanie z zewnątrz sandomierskiej katedry i wiele później musiano się natrudzić przy przywracaniu jej dawnego, kazimierzowskiego stylu, co także spowodowało uszczerbki w cegłach z kazimierzowskiej epoki. Kiedy umierał 9 września 1830 roku zostawiał diecezję uporządkowaną i religijnie odnowioną. Pracował dla niej jako biskup zaledwie 11 lat. Odchodził dobry pasterz, który całym swym życiem w zakonie reformatów, na misyjnej glebie i w biskupiej posłudze dla Kościoła sandomierskiego wzorował się na Jedynym Dobrym Pasterzu chcąc jak najwięcej dusz ludzkich ku Niemu przyprowadzić.. Przedruk z Kroniki Diecezji Sandomierskiej,

9 20 LAT PO PODZIALE Sandomierska Kapituła Katedralna tekst Ks. dr Adam Kończak Niektórzy historycy twierdzą, że misyjna działalność Apostołów Słowian świętych Cyryla i Metodego dotarła do Małopolski, a w tym miejscu w jakimś stopniu promieniowała na Ziemię Sandomierską. P o roku 966, gdy Mieszko I przyjął chrzest, ewangelizacja bardzo szybko umocniła wiarę chrześcijańską w Sandomierzu. Gall Anonim pod datą 1097 wymienia Sandomierz jako jedną z głównych stolic Polski obok Krakowa i Wrocławia. Za pierwszych Piastów na obecnym wzgórzu katedralnym stanął kościół św. Mikołaja. Około 1120 roku rozebrano tę świątynię i obok wybudowano nową, która według rękopisu skryby wschodniego wyglądała imponująco ze względu na swą wielkość. Wzniesiona została z ciosanego kamienia i posiadała dwie wieże. Rok 1191 stał się przełomową datą w dziejach Sandomierza. W tym roku dokonano konsekracji nowej świątyni. Konsekratorem był arcybiskup gnieźnieński Piotr ( ). J. Szymański profesor UMCS, nazwał to wydarzenie nie tylko ważnym dla Sandomierza, ale w życiu całego Kościoła w Polsce. O wadze tego zdarzenia świadczą trzy elementy: 1) Konsekracja kościoła w Sandomierzu zgromadziła prawie cały ówczesny episkopat Polski: arcybiskup gnieźnieński Piotr, biskup Pełka (Fulco) z Krakowa, biskup Witus z Płocka, biskup Stefan z Włocławka, biskup Arnold Lubuski. 2) Konsekratorem nie był biskup krakowski, do jurysdykcji którego należał Sandomierz, lecz arcybiskup z Gniezna. Z racji konsekracji świątyni dedykowanej Najświętszej Maryi Pannie, utworzono Kapitułę Kolegiacką. 3) Przy kolegiacie zaistniała szkoła o bardzo wysokim poziomie, gdyż w XIII wieku sprowadzono do niej jako wykładowcę kanonistę z Włoch. Kapituła Kolegiacka miała doniosłe znaczenie na kształtowanie całokształtu życia, gdyż obok posług religijnych i duszpasterskich rozwijała działalność kulturalną, była punktem administracji w swoim okręgu dla biskupa krakowskiego, przyczyniła się do podniesienia poziomu moralnego i umysłowego. Kapituła sandomierska cieszyła się poważaniem ze względu naukowego, bo jest rzeczą znamienną, że wśród 19 kapituł kolegiackich w diecezji krakowskiej, kapituła sandomierska zajmowała pierwsze miejsce po Kapitule Katedralnej w Krakowie. Od jej początków i poprzez wieki należało do niej wielu wybitnych ludzi: przede wszystkim należy wspomnieć 11

10 20 LAT PO PODZIALE Sandomierska bazylika katedralna tych, którzy zdobyli stopień doskonałości chrześcijańskiej i zostali przez Kościół zaliczeni w poczet błogosławionych. Na czele stoi pierwszy prepozyt Sandomierskiej Kapituły Kolegiackiej błogosławiony Wincenty Kadłubek, autor Kroniki Polskiej. Kapituła krakowska wybrała go na biskupa swojej diecezji, a po 10 latach pasterzowania, biskup Wincenty zrzekł się rządów w diecezji i został cystersem w Jędrzejowie. Kult błogosławionego Wincentego zatwierdził papież Klemens XIII w 1765 roku. Do kapituły sandomierskiej należał błogosławiony Czesław Odrowąż. Wstąpił on do zakonu dominikanów, zmarł w 1240 roku we Wrocławiu. W poczet błogosławionych zaliczył go papież Klemens XII w 1735 roku. W szeregu członków kapituły znaleźli się: wybitny historyk Jan Długosz, Mikołaj Trąba pierwszy prymas Polski, uczestnik soboru w Konstancji i Marcin Kromer biskup warmiński następca Stanisława Hozjusza, kardynał Zbigniew Oleśnicki biskup krakowski. Na miejscu dawnej kolegiaty król Kazimierz Wielki wzniósł w 1360 r. nową świątynię dedykowaną Najświętszej Maryi Pannie, w Jej tajemnicy Narodzenia. Z biegiem czasu wzrosło znaczenie Kapituły Kolegiackiej. W 1319 roku ustanowiono godność archidiakona w kapitule. Gdy powstał archidiakonat sandomierski, poszerzono obowiązki archidiakona, którego trosce zlecono opiekę nad 37 parafiami, aby życie religijne rozwijało się w tej części diecezji krakowskiej według właściwego porządku. Kapituła wiele troski wkładała w piękno świątyni kolegiackiej. Biskup krakowski Jerzy Radziwiłł w 1595 roku, podczas wizytacji zachwycony był pięknem kolegiaty, czego świadectwo zostawił w protokole wizytacyjnym. W szczycie swego rozwoju Kapituła Kolegiacka liczyła 12

11 20 LAT PO PODZIALE 7 prałatów, 14 kanoników, 10 wikariuszy, 8 mansjonarzy i 6 psałterzystów. Dalszym wyróżnieniem Sandomierza było ustanowienie sufraganii sandomierskiej. Prymas Michał Poniatowski administrator diecezji krakowskiej ustanowił w 1787 roku sufraganię sandomierską dla tej części diecezji, co wskazywało na potrzebę wyodrębnienia nowej diecezji w przyszłości. Biskupem sufraganem został Wojciech Józef Radoszewski. Do kapituły sandomierskiej należał od 1755 roku. Nowy rozdział w dziejach Kapituły rozpoczął się 30 czerwca 1818 roku, gdy papież Pius VII bullą Ex imposita nobis, utworzył diecezję sandomierską. Dotychczasowa kolegiata stała się kościołem katedralnym, a kapituła z kolegiackiej otrzymała nazwę katedralnej. Ustalono liczbę gremium kapituły, które odtąd liczy 4 prałatów i 8 kanoników. Kanonicy troszczyli się o sprawy kultu w katedrze i zgodnie z dawnym Kodeksem Prawa Kanonicznego, służyli biskupowi w przewidzianych wypadkach radą. Najważniejszym przywilejem był wybór wikariusza kapitalnego w okresie wakansu diecezji. Często wakansy trwały dość długo i dlatego rządy diecezją spoczywały na przedstawicielu kapituły jako wikariuszu kapitulnym. Od czasu powstania diecezji do wydania nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego w 1983 roku kapituła sandomierska może poszczycić się nowymi błogosławionymi, do których należą: Antoni Rewera, Franciszek Rosłoniec profesor Uniwersytetu Warszawskiego zamordowani w Dachau w 1942 roku. Do grona sług Bożych, których procesy beatyfikacyjne są w toku należą: biskup Piotr Gołębiowski, ks. Wincenty Granat rektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Kapituła sandomierska wydała szereg biskupów: Józef Juszyński, Antoni Sotkiewicz, Stanisław Prezbiterium katedry Zdzitowiecki, Marian Ryx, Paweł Kubicki, Franciszek Jop, Walenty Wójcik, Stanisław Sygnet, Marian Zimałek, Adam Odzimek, Stefan Siczek, arcybiskup Wacław Depo. Znaczna grupa kapłanów wchodzących w skład kapituły legitymuje się znacznymi osiągnięciami naukowymi i swą pracą zasilała szeregi wykładowców na Uniwersytecie Warszawskim, Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, Wyższym Seminarium Duchownym. Kodeks Prawa Kanonicznego ogłoszony przez bł. Jana Pawła II określa rolę Kapituły Katedralnej (kan ), ponadto Sandomierska Kapituła Katedralna otrzymała Statut dnia 11 kwietnia 1994 roku. Wspomniane dokumenty stanowią podstawę prawną działania aktualnej Kapituły Katedralnej. 13

12 20 LAT PO PODZIALE tekst Ks. dr Tomasz Moskal BULLA JANA PAWŁA II TOTUS TUUS POLONIAE POPULUS Z 1992 ROKU Dwudziestolecie diecezji sandomierskiej w nowym kształcie, skłania do refleksji nad wydarzeniami, które doprowadziły do reformy organizacji terytorialnej Kościoła w 1992 roku. Dokonała się ona na gruncie przemian, które miały miejsce w Polsce w latach 80-tych i 90-tych. Wytworzyły one dobrą atmosferę do kolejnej, trzeciej już w XX wieku (po 1925 i 1972 roku), reorganizacji Kościoła w Polsce. D o 1991 roku cyrkumskrypcja kościelna w Polsce obejmowała 5 archidiecezji i 22 diecezje. Były to jednostki organizacji terytorialnej Kościoła zróżnicowane pod wieloma względami. Pod względem terytorialnym największy obszar posiadała diecezja warmińska obejmująca ok. 24,5 tys. km 2, najmniejsza zaś była diecezja gdańska licząca 1936 km 2. Średnia wielkość ówczesnych diecezji wynosiła 11,5 tys. km 2. Wspomnieć należy również o tzw. diecezjach karłowatych ulokowanych we wschodnich regionach kraju. Zarządzane były one przez administratorów apostolskich, którzy mieli swoje siedziby w Białymstoku, Drohiczynie i Lubaczowie. Były to pozostałości przedwojennych archidiecezji lwowskiej i wileńskiej oraz diecezji pińskiej. Ich niewielkie obszary znalazły się po II Wojnie Światowej na terenach polskich. Już pod koniec 1990 roku rozpoczęły się intensywne przygotowania do nowego rozgraniczenia Kościoła w Polsce. W dniu 10 października tegoż roku, nuncjusz apostolski abp Józef Kowalczyk powołał komisję pod przewodnictwem metropolity krakowskiego kard. Franciszka Macharskiego, której zadaniem było przygotowanie i rozesłanie do hierarchów kościelnych w Polsce ankiety, mającej dać materiał do dyskusji nad zmianą granic terytorialnej organizacji Kościoła. Informacje te z kolei zostały przekazane do Watykanu. Na tym etapie realizacji nowej cyrkumskrypcji, oprócz wspomnianych osób, bardzo dużą rolę odegrał wybitny znawca granic Kościoła w Polsce, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego ks. Bolesław Kumor oraz osobiście papież Jan Paweł II. Wstępem do nowych regulacji terytorialnych Kościoła w III Rzeczypospolitej, było reerygowanie działalności Ordynariatu Wojska Polskiego. Stało się to 21 stycznia 1991 roku. Pierwszym zwierzchnikiem diecezji polowej został ks. prałat Leszek Sławoj Głódź, w owym czasie pracownik watykańskiej Kongregacji Kościołów Wschodnich. Kolejnym wydarzeniem poprzedzającym całościową reorganizację Kościoła w Polsce, było podniesienie przez 14

13 20 LAT PO PODZIALE Dekanaty Diecezji Sandomierskiej papieża Jana Pawła II podczas pielgrzymki do Polski w dniu 5 czerwca 1991 roku dotychczasowych administratur apostolskich w Białymstoku i Drohiczynie do rangi biskupstw. Nowy podział terytorialny Kościoła w Polsce został ogłoszony w Uroczystość Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny 25 marca 1992 roku bullą papieża Jana Pawła II Totus Tuus Poloniae Populus. We wstępie do bulli papież pisał: Cały Twój lud w Polsce, o Maryjo Panno, Matko Boga i Matko Kościoła, z ufnością wzywający Ciebie jako gwiazdę przewodnią pośród trudów pielgrzymowania, właśnie dzisiaj, w dniu kiedy wyznałaś, że jesteś Służebnicą Pańską, w tym samym duchu posłuszeństwa chętnie przyjmuje zmiany wprowadzone do wspólnot kościelnych. Jako przyczynę reorganizacji Kościoła w Polsce Jan Paweł II podawał: Oto bowiem niedawno czcigodni Bracia Konferencji Episkopatu Polski pragnąc w zgodnej jednomyślności zastosować się do życzeń Soboru Powszechnego Watykańskiego II dotyczących właściwszego łączenia okręgów kościelnych, przedłożyli Stolicy Apostolskiej projekt utworzenia w swoim narodzie nowych prowincji kościelnych i diecezji, a także stosowniejszego rozgraniczenia tychże diecezji. Z kolei wskazał osoby odpowiedzialne za przygotowanie nowego projektu oraz racje, jakimi się kierowano przy podziale: Dlatego Czcigodny Brat Józef Kowalczyk, arcybiskup haraklejski, w Polsce nuncjusz apostolski, postępując roztropnie wespół z Czcigodnymi Braćmi owej Konferencji Biskupów i odnosząc pożytek z czynnej z nią współpracy, stopniowo i po rozważnym namyśle, podjął się zadania podziału prowincji kościelnych i diecezji polskich według nowego porządku. Przy wykonywaniu tego zadania miano zawsze na względzie to, aby w każdej diecezji istota Kościoła stała się bardzo przejrzysta, a także by biskup mógł stosownie i skutecznie wypełniać wszystkie swoje obowiązki, jak tego coraz bardziej wymagają potrzeby religijne, duchowe i moralne oraz zmiany społeczne i kulturalne, dokonujące się w dzisiejszych czasach. Do bulli dołączony został List Ojca Świętego Jana Pawła II do Kościoła w Polce w związku z ustanowieniem nowej organizacji kościelnej. Czytamy w nim m.in.: Polonia cepit habere episcopum 15

14 20 LAT PO PODZIALE takie słowa znajdujemy w najstarszych zapisach, pod rokiem 968. W dwa lata po Chrzcie przyjętym przez Mieszka z rodu Piastów, pierwszego historycznego władcę, Polska otrzymała raz pierwszy biskupa. Był to zapewne biskup misyjny imieniem Jordan, siedzibą jego był prawdopodobnie Poznań, a zasięg biskupiej posługi szedł w parze z postępem ewangelizacji piastowskiej dziedziny. Dla tego postępu przełomowym stał się rok 1000, po śmierci świętego Wojciecha nad Bałtykiem. Przy relikwiach Męczennika spotkał się syn Mieszka Bolesław Chrobry z cesarzem Ottonem III i wysłannikami papieża Sylwestra II. Ustanowiono wówczas arcybiskupstwo w Gnieźnie oraz biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Państwo Piastów zostało związane z nową kościelną prowincją metropolią gnieźnieńską, niezależną od sąsiadującej od zachodu metropolii magdeburskiej, związaną natomiast bezpośrednio ze Stolicą Apostolską w Rzymie. Okoliczność, że owa podstawowa organizacja hierarchiczna Kościoła w Polsce nastąpiła stosunkowo rychło po Chrzcie Mieszka świadczy o tym, że państwo Piastów rozwijało się i konsolidowało, wchodząc w organizm ówczesnej Europy. Dlatego tak doniosłe było dla Polski Tysiąclecie Chrztu, doniosłe będzie również tysiąclecie męczeństwa Świętego Wojciecha oraz ustanowienia metropolii i pierwszej organizacji hierarchicznej Kościoła na naszych ziemiach. Ów dziejowy początek musimy mieć przed oczyma również i teraz, gdy na fundamentach tamtej podstawowej struktury dokonują się nowe przeobrażenia związane z Rokiem Pańskim Uzupełniające dokumenty wydał Nuncjusz Apostolski w Polsce: Dekret szczegółowy o ustanowieniu i określeniu granic nowych diecezji i prowincji kościelnych w Polsce oraz przynależności metropolitalnej poszczególnych diecezji, Dekret wykonawczy w związku z decyzjami Ojca Świętego Jana Pawła II zawartymi w bulli Totus Tuus Poloniae Populus oraz Komunikat Nuncjatury Apo1stolskiej w Polsce ogłaszający nową cyrkumskrypcję. Głównymi wytycznymi bulli papieskiej odnośnie do Kościoła w Polsce były: 1. Rozwiązanie unii aeque principaliter Archidiecezji Gnieźnieńskiej i Archidiecezji Poznańskiej oraz unię ad personam Archidiecezji Gnieźnieńskiej i Archidiecezji Warszawskiej. Ponadto potwierdzono, że arcybiskupem metropolitą warszawskim pozostanie nadal Józef kard. Glemp, tytuł Prymasa Polski związany z historycznym dziedzictwem i relikwiami św. Wojciech pozostanie w Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Józef kard. Glemp, jako kustosz relikwii św. Wojciecha, miał nadal nosić tytuł Prymasa Polski. 2. Utworzenie 13 nowych diecezji: Bielsko-Żywieckej z wydzielonego terytorium Archidiecezji Krakowskiej i Diecezji Katowickiej; Elbląskiej z wydzielonego terytorium Diecezji Warmińskiej, Gdańskiej i Chełmińskiej; Ełckiej z wydzielonego terytorium Diecezji Warmińskiej i Łomżyńskiej; Gliwickiej z wydzielonego terytorium Diecezji Opolskiej, Katowickiej i Częstochowskiej; Kaliskiej z wydzielonego terytorium Archidiecezji Poznańskiej, Gnieźnieńskiej i Wrocławskiej oraz Diecezji Włocławskiej, Częstochowskiej i Opolskiej; Legnickiej z wydzielonego terytorium Archidiecezji Wrocławskiej; Łowickiej z wydzielonego terytorium Archidiecezji Warszawskiej, Diecezji Płockiej i Łódzkiej; Radomskiej z wydzielonego terytorium Diecezji Sandomiersko-Radomskiej; Rzeszowskiej z wydzielonego terytorium Diecezji Przemyskiej obrządku łacińskiego i Tarnowskiej; Sosnowieckiej z wydzielonego terytorium Archidiecezji 16

15 20 LAT PO PODZIALE Krakowskiej, Diecezji Częstochowskiej i Kieleckiej; Toruńskiej z wydzielonego terytorium Archidiecezji Gnieźnieńskiej i Diecezji Chełmińskiej; Warszawsko-Praskiej z wydzielonego terytorium Archidiecezji Warszawskiej i Diecezji Płockiej; Zamojsko-Lubaczowskiej z wydzielonego terytorium Diecezji Lubelskiej i Administratury Apostolskiej w Lubaczowie. 3. Dokonanie zmian nazwy diecezji: Sandomiersko-Radomskiej na Sandomierską, przyłączając do niej wydzielone terytorium Diecezji Lubelskiej, Przemyskiej obrządku łacińskiego oraz Tarnowskiej; Chełmińskiej na Pelplińską przyłączając do niej wydzielone terytorium Archidiecezji Gnieźnieńskiej i Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej; Gorzowskiej na Zielonogórską, przenosząc stolicę z Gorzowa Wielkopolskiego do Zielonej Góry. Po tych zmianach w granicach diecezji sandomierskiej znalazło się około wiernych. Nowym pasterzem sandomierskim Jan Paweł II mianował ks. prof. dr hab. Wacława Świerzawskiego, dotychczasowego rektora Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. W pasterskim posługiwaniu pomocą służyli biskupi: Edward Frankowski i Marian Zimałek. 4. Wyraźnie określono granice terytorium Diecezji i jurysdykcję poszczególnych biskupów obrządku łacińskiego i biskupa obrządku bizantyńsko-ukraińskiego w aktualnych granicach III Rzeczypospolitej Polskiej. 5. Nadano nową strukturę pięciu Prowincjom Kościelnym istniejącym w Polsce (Gnieźnieńskiej, Krakowskiej, Poznańskiej, Warszawskiej, Wrocławskiej) i ustanowienie ośmiu nowych: Przemyską obrządku łacińskiego, Szczecińsko-Kamieńską, Gdańską, Warmińską, Białostocką, Częstochowską, Katowicką, Lubelską. 6. Diecezję Łódzką ustanowiono Archidiecezją bezpośrednio podległą Stolicy Świętej. 7. W kwestii tzw. diecezji karłowatych podniesiono diecezję białostocką do rangi archidiecezji-metropolii, powiększono obszar diecezji drohiczyńskiej oraz wcielono teren administratury apostolskiej w Lubaczowie do nowoutworzonej diecezji zamojsko-lubaczowskiej. 8. Zatwierdzenie Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego. 9. Powołanie Ordynariatu dla wiernych obrządku wschodniego bez własnego ordynariusza rezydującego w Polsce, pod jurysdykcją metropolity warszawskiego. Ta największa w dziejach Polski reorganizacja Kościoła katolickiego ustaliła co następuje: 13 metropolii, 25 diecezji rzymskokatolickich, 1 diecezję grekokatolicką oraz archidiecezję łódzką, zależną bezpośrednio od Stolicy Apostolskiej. Papież zamianował 9 nowych metropolitów, 16 nowych biskupów diecezjalnych, 3 nowych biskupów pomocniczych, 14 innych przeniósł i przydzielił do nowych stolic biskupich. Przytaczając ponownie słowa Jana Pawła II, który jako przyczyny reformy organizacji terytorialnej Kościoła w Polsce w 1992 roku wskazał potrzeby religijne, duchowe i moralne oraz zmiany społeczne i kulturalne, dokonujące się w dzisiejszych czasach, można z 20-letniej perspektywy potwierdzić słuszność papieskich pobudek i zrealizowanych działań w tym zakresie. (Powyższy tekst stanowi skróconą i przepracowaną wersję opracowania Organizacja Kościoła w Polsce po 1992 roku oddanej do druku w Suplemencie do III wydania Wprowadzenia do studiów w archiwach kościelnych Hieronima Eugeniusza Wyczawskiego OFM). 17

16 wokó³ LITURgii tekst Krystian Musiał - rok IV Kościół dzieło Boga czy człowieka? Czym jest kościół? Pojęcie to pisane z małej litery oznacza budowlę-świątynię przeznaczoną do oddawania kultu Bogu. Terminem tym określa się świątynie wyznań chrześcijańskich, ale nie wszystkich, ponieważ np. prawosławni chodzą do cerkwi. Drugie znaczenie tego pojęcia pisane z dużej litery, oznacza Kościół jako wspólnotę wiernych, a także organizację, na czele której stoi Stolica Piotrowa, czyli Watykan. Kościół to zbiór wszystkich osób, które wyznają tę samą wiarę i uznają to samo zwierzchnictwo. W przypadku Kościoła katolickiego chodzi oczywiście o zwierzchnictwo papieża. Świątynia miejscem spotkania z Bogiem P oczątki budowania świątyń sięgają IV wieku. Wcześniej na modlitwę wspólnoty chrześcijańskie spotykały się w domach lub w katakumbach. Każda świątynia przez akt biskupa otrzymuje patrona (dedykacja kościoła). Kościoły dedykowane Jezusowi Chrystusowi, Matce Bożej lub świętym. Ponadto kościoły pod względem rangi czy pełnionej funkcji można podzielić na: bazyliki, katedry, kolegiaty, kościoły parafialne czy klasztorne. Każda z tych świątyń spełnia określoną funkcję. Należy jednak zaznaczyć, że to co różni nasze świątynie, to nie tylko ranga ale także plan budowy. Świątynie na przestrzeni wieków budowano różnie jedne były budowane na planie centralnym np. rotunda, czy krzyż grecki lub na planie podłużnym halowym, który posiada nawy równej wysokości. Budowano także na planie bazylikowym, gdzie nawy boczne są niższe niż nawa główna. Ponadto świątynie budowano na planie krzyża łacińskiego lub greckiego. Kościoły podobnie jak budowle świeckie posiadają części, które spełniają określone funkcje. W przestrzeni kościoła możemy wyróżnić: prezbiterium, transept, korpus nawowy, kruchtę oraz zakrystię. Prezbiterium jest głównym miejscem w świątyni. W centralnym miejscu prezbiterium znajduje się ołtarz na którym sprawowana jest liturgia eucharystyczna. Ponadto w prezbiterium usytuowane jest tabernakulum (może być umieszczone w kaplicy poza prezbiterium), w którym przechowuje się Najświętszy Sakrament, miejsca dla duchowieństwa i służby liturgicznej (stalle), oraz ambona miejsce głoszenia słowa Bożego. Przed Soborem II Watykańskim prezbiterium było skierowane na wschód i otoczone obejściem. W większości kościołów prezbiterium jest na podwyższeniu i bywa otoczone balustradą. Można powiedzieć, że prezbiterium to serce świątyni, 18

17 wokó³ LITURgii W kościele człowiek spotyka się z Bogiem ponieważ w nim są sprawowane nabożeństwa. Bezpośrednio z prezbiterium połączona jest zakrystia, w której przechowuje się naczynia i szaty liturgiczne. Zakrystia pojawiła się w średniowieczu i zastąpiła pastoforię (diakonikon). Początkowo była miejscem dla diakonów, z czasem jednak pełniła podobne funkcje, co dzisiejsza zakrystia. Transept, czyli nawa poprzeczna, która znajduje się pomiędzy prezbiterium, a korpusem nawowym. Korpus nawowy jest podłużną częścią kościoła w zależności od wielkości kościoła korpus może być jedno lub wielonawowy. W nawach usytuowane są miejsca dla wiernych, ołtarze boczne oraz konfesjonały. Kruchta-przedsionek, zwana także babińcem, usytuowana jest przed głównym wejściem. W dawniejszych czasach nieochrzczeni lub osoby odbywające pokutę mogły wejść tylko do tej części świątyni. Piękno architektury sakralnej: Podeszli do Niego uczniowie, aby Mu pokazać budowle świątyni (Mt 24,1). W naszej diecezji jest wiele świątyń, o których można powiedzieć, że są piękne i mają wspaniałe historie powstania. Niewielu z nas zdaje sobie sprawę z tego, jak wielkie bogactwo architektury kryje nasza sandomierska diecezja, dlatego w tej części artykułu chciałbym pokazać kilka niezwykle pięknych miejsc naszej diecezji, w które na pewno warto zabrać rodzinę. Pierwszym i najważniejszym miejscem od którego zacznę jest bazylika katedralna pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, Matka Kościołów, bo tak zwykło się mówić o katedrze diecezji. Obecny kościół, który stoi na miejscu starszego drewnianego kościoła z X w., został wybudowany w stylu romańskim w II połowie XII w. staraniem księcia Kazimierza Sprawiedliwego. Kościół-kolegiata został zniszczony w 1259 roku w czasie najazdu tatarskiego. Świątynia, którą dziś możemy podziwiać została wybudowana w stylu gotyckim ok r. za czasów króla Kazimierza Wielkiego. W XV w. została dobudowana kaplica mansjonarska, w której obecnie przechowuje się Najświętszy Sakrament. Kiedy w 1818 r. powstała Diecezja Sandomierska kolegiata została podniesiona do godności katedry. W 1960 r. papież Jan XXIII nadał tytuł bazyliki mniejszej. W katedrze można zobaczyć słynący łaskami Krzyż Jezusa Chrystusa czy bizantyjskie freski w prezbiterium. Kolejnym miejscem wartym zobaczenia jest kościół św. Jakuba Apostoła w Sandomierzu, nad którym opiekę sprawują ojcowie dominikanie. Kościół zbudowany w XIII w., należy do najcenniejszych zabytków romańskich w Polsce. Oddawana jest tam cześć Matce Bożej Różańcowej i bł. Sadokowi i jego towarzyszom, którzy ponieśli śmierć męczeńską z rąk Tatarów w 1260 r. Pięknym miejscem i bogatym jest kompleks poklasztorny sióstr benedyktynek, w którym obecnie mieści się 19

18 wokó³ LITURgii Seminarium Duchowne (od 1903 roku). Do budynku seminarium przylega kościół pw. św. Michała Archanioła, wybudowany w latach Na uwagę zasługuje barokowa ambona: przedstawia św. Benedykta w pozycji leżącej, z którego piersi wyrasta drzewo zawierające figury Ojców Kościoła i świętych zakonu benedyktynów, a uwieńczeniem jest pelikan symbol miłości. Pięknym zabytkiem architektury jest kolegiata św. Marcina w Opatowie. Kościół zbudowany w XII w. z kamienia ciosanego na planie krzyża łacińskiego w stylu romańskim. W 1502 r. w wyniku najazdów tatarskich kościół uległ zniszczeniu, został odbudowany w XVI w. z dodatkiem elementów późnogotyckich. Spośród kościołów drewnianych można wyliczyć m.in. Najświętszego Serca Jezusowego w Ostrowcu Świętokrzyskim. Kościół wybudowano w 1932 r. w stylu zakopiańskim. Wart uwagi jest kościół pw. św. Wojciecha w Gawłuszowicach wybudowany w 1677 r. z drzewa modrzewiowego. W kościele znajdują się trzy ołtarze w stylu rokokowym z II poł. XVIII w. Ostatnim kościołem, na który chcę zwrócić uwagę jest kościół św. Jana Chrzciciela i św. Barbary w Ulanowie z 1643 r. Wewnętrzna bogata polichromia zasługuje na nasze uznanie. Sanktuaria diecezjalne Diecezja Sandomierska, podobnie jak i inne diecezje posiada sanktuaria, czyli miejsca w których oddawana jest szczególna cześć Matce Bożej lub któremuś świętemu. Nieraz zastanawiałem się, czy każdy diecezjanin wie, jakie sanktuaria są w naszej diecezji. Jest ich 15, z czego dziewięć ku czci Matki Bożej są to: Matki Bożej Pocieszenia w Bogorii, Łaskawej Różańcowej w Janowie Lubelskim, Saletyńskiej w Ostrowcu Świętokrzyskim, Różańcowej Królowej Rodzin w Ożarowie, Bolesnej oraz Pocieszenia w Radomyślu n. Sanem, do którego przybywają małżeństwa mające problem z poczęciem dziecka, Cudownej Przemiany w Rakowie, Różańcowej w Sandomierzu, Bolesnej w Sulisławicach oraz Dzikowskiej w Tarnobrzegu. Cztery sanktuaria są ku czci świętych: sanktuarium św. Wojciecha w Bielinach, (jest swoistego rodzaju panteonem świętych, Staraniem księdza proboszcza znajdują się tam relikwie wszystkich polskich świętych), św. Józefa w Nisku, św. Antoniego w Padwi Narodowej, bł. Jana Pawła II w Staszowie. W naszej diecezji znajduje się również sanktuarium Miłosierdzia Bożego w Ostrowcu Świętokrzyskim, sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego najstarsze sanktuarium w Polsce na Świętym Krzyżu. Resume Hasłem roku duszpasterskiego są słowa: Kościół naszym domem. Niech dla każdego z nas świątynia będzie domem, do którego można przyjść każdego dnia, pomodlić się, odpocząć od codziennych spraw i przedstawić Jezusowi swoje radości i cierpienia. Jako katolicy winniśmy dbać o swoje świątynie, dlatego Drodzy Czytelnicy zachęcam abyśmy czynnie w budowali kościoł-świątynię. Jak każdy z nas dba o swój dom rodzinny, tak samo powinniśmy troszczyć się o Dom Boga. W kościele każdego dnia czeka Jezus. W naszej diecezji jest wiele pięknych świątyń. Przedstawione w artykule to tylko niewielka część z wielkiego bogactwa architektury sakralnej. Starajmy się odwiedzać te miejsca. By polskie przysłowie Cudze chwalicie, swego nie znacie, nie stało się naszym jedynym przewodnikiem. Poznawajmy piękno naszej Diecezji! 20

19 wokó³ LITURgii Postawy liturgiczne tekst Damian Maciąg - rok II C złowiek wyraża sam siebie nie tylko przez słowa, ale także przez mimikę, gesty i postawy ciała. Nasza postawa pokazuje, co w danej chwili odczuwamy. Nasz wygląd i zachowanie zewnętrzne ukazują, co myślimy i jak się czujemy. W naszym codziennym życiu dochodzi do takich momentów kiedy płaczemy, gdyż jesteśmy smutni, czerwienimy się, ponieważ jesteśmy rozgniewani bądź zawstydzeni. Tak samo podczas każdej celebrowanej Mszy Świętej nasz wygląd zewnętrzny, zachowanie, postawa ukazuje nasze wewnętrzne nastawienie. W liturgię angażuje się także,,cały człowiek, a nie tylko jego umysł. Dlatego do znaków liturgicznych należą również postawy i gesty wykonywane przez kapłana i wiernych podczas celebracji. Postawa stojąca Zasadniczą postawą liturgiczną jest postawa stojąca. Była ona uznawana za podstawową tak u Żydów, jak wśród pierwszych chrześcijan. W pierwotnym Kościele wierni modlili się na stojąco, nie tylko w czasie wspólnej, ale także indywidualnej modlitwy, mając rozłożone ręce. Świadczą o tym choćby freski w katakumbach, ukazujące postacie modlące się tzw. orantes. Postawa stojąca, wyprostowana charakteryzuje człowieka wolnego i gotowego do działania. W liturgii wyraża kapłańską funkcję ochrzczonych i z tego powodu przyjmuje się ją podczas prawie wszystkich modlitw, także tych, które wypowiada sam kapłan jako przewodniczący zgromadzenia. Postawę tę zachowujemy: od początku Mszy Świętej aż do Liturgii Słowa, podczas Ewangelii, podczas wyznania wiary i modlitwy powszechnej, od wezwania kapłana: Módlcie się, aby moją i waszą ofiarę do Przeistoczenia, począwszy od Oto wielka tajemnica wiary aż do Baranku Boży podczas modlitwy po Komunii Świętej oraz obrzędów zakończenia. Postawa stojąca jest wyrazem wielkiego szacunku, godności i radości dzieci Bożych oraz oznacza gotowość do służby i ofiary: Jestem gotowy iść za Tobą, Panie, gdy Ty mnie wezwiesz. Ilekroć stajesz przed Bogiem, pomyśl, co Mu chcesz powiedzieć przyjmując tę postawę i jakimi uczuciami pragniesz napełnić swoje serce. 21

20 wokó³ LITURgii Postawa siedząca Oprócz postawy stojącej w Kościele sporo czasu spędzamy na siedząco. Postawa siedząca to z jednej strony postawa nauczającego, a z drugiej ucznia. Już w starożytności biskup nauczał siedząc na swoim krześle (katedrze). Siedzieli także słuchacze. Siedzenie sprzyja skupieniu i rozważaniu słuchanego słowa, dlatego siedzi się w czasie Liturgii Słowa (oprócz Ewangelii). Ważne jest, aby siedząc nie poddawać się bezczynności, czy rozproszeniu. Siedząc, uważnie słuchaj Słowa Bożego i rozważaj je, by móc wyciągnąć dla siebie wnioski potrzebne do zmiany swojego życia. Pamiętaj: w rozważanym słowie Bożym człowiek musi znaleźć odpowiedź na swoje życie. Postawa klęcząca Postawa klęcząca już u pogan była uważana za postawę pokutną. Była także wyrazem głębokiej adoracji, o czym świadczy klękanie przed statuami bożków i cezarów. W liturgii, przez wiele wieków postawę tę stosowano wyjątkowo: w okresach i dniach pokutnych. Od XIII wieku, pod wpływem zwyczajów dworskich (rycerz klękał przed swoim władcą w czasie składania przysięgi), postawa klęcząca przyjmuje się jako postawa adoracyjna, zwłaszcza przed Najświętszym Sakramentem. W dzisiejszej liturgii mszalnej klęczymy podczas: Przeistoczenia w czasie obrzędu Komunii Świętej (zarówno, gdy kapłan ukazuje Hostię i zaprasza do Stołu Pańskiego, słowami: Oto Baranek Boży, jak i w czasie przyjmowania Komunii Świętej). Często rozmowa z Panem Bogiem odbywa się na klęczkach Klęcząc w czasie Przeistoczenia, należy pamiętać o adoracji Najświętszego Sakramentu i o swej małości wobec Boga, który przyszedł na ołtarz pod postacią chleba i wina. Trzeba wtedy rozpocząć ofiarowanie Ciała i Krwi Chrystusa oraz siebie samego Bogu Ojcu. Nam wystarcza uświadomić sobie fakt zaproszenia na niezwykłą Ucztę, na której pokarmem będzie Najświętsze Ciało Jezusa. Omówione postawy są naturalne dla ciała ludzkiego, a stają się postawami liturgicznymi dopiero, gdy przyjmuje się je ze względu na Boga i nadaje się im odpowiednią treść. Dlatego zwracaj na nie szczególną uwagę zawsze, gdy mówisz do Boga, obecnego wszędzie gdziekolwiek jesteś i cokolwiek robisz. 22

21 wokó³ Teologii Co znaczy, że Chrystus zstąpił do piekieł? tekst dk. Mateusz Kozieł- rok V W Apostolskim Wyznaniu Wiary czyli w Symbolu Apostolskim mówimy: umęczon pod Ponckim Piłatem, ukrzyżowan, umarł i pogrzebion, zstąpił do piekieł.... Niniejszym wyrażamy wiarę, że Jezus Chrystus, Syn Boży został zabity przez śmierć na krzyżu i pogrzebany, a następnie jeszcze zanim zmartwychwstał, zstąpił do piekieł. Zatrzymajmy się na tym ostatnim. O jakie zatem piekło chodzi? Czy Chrystus był w królestwie szatana? Może mowa tu jest o mitycznych zaświatach? W jakim celu Chrystus tam zstąpił? Takich pytań można mnożyć wiele. Pragnę w tym artykule nieco przyjrzeć się całej sprawie ze zstąpieniem do piekieł. Z aczynając analizę tematu, trzeba poruszyć kwestie lingwistyczne. W Symbolu Apostolskim mówimy: do piekieł. Aby zrozumieć, o jakie piekła tu chodzi, wystarczy przyjrzeć się temu terminowi w łacińskim tekście. Chodzi o słowo «inferos». Jego greckim odpowiednikiem jest termin «hades», oznaczający dokładnie podziemne państwo zmarłych, świat pozagrobowy. Pamiętać także trzeba o jednej jeszcze sprawie. W języku polskim mówimy nie przez przypadek w liczbie mnogiej: do piekieł. Tak język polski oddaje sens świata podziemnego, odróżniając go od piekła, gdzie przebywa szatan, inni upadli aniołowie i dusze potępione. Szeol w Piśmie Świętym Świat umarłych w starożytnym Izraelu nazwany był Szeolem. W Piśmie Świętym o Szeolu możemy przeczytać takie fragmenty: Każdego dzieła, które twa ręka napotka, podejmij się według twych sił! Bo nie ma żadnej czynności ni rozumienia, ani poznania, ani mądrości w Szeolu, do którego ty zdążasz (Koh 9,10). Taki obraz świata, do którego udają się ludzie po śmierci nie jest napełniający nadzieją i radością. Żydzi wyobrażali sobie, że zmarli zaraz po śmierci schodzą do krainy śmierci oraz królestwa szatana i jego demonów. Obraz Szeolu wywodził się ze starosumeryjskiej Czeluści Krainy Cieni, gdzie istoty błąkają się jak cienie, bez aktywności, w ciemnościach, pełne smutku, na granicy istnienia, raczej jak niebyt, w każdym razie w największym oddaleniu od Nieba, Boga i radości życia (Ps 6,6; 16,10; 88,11-13). Prawda o zstąpieniu Jezusa Chrystusa do Otchłani jest w Nowym Testamencie szeroko obecna: 1 P 3,19; 4,6; Ef 4,8-9; Rz 10,7; Mt 12,39-40; 27,51; Dz 2,24-31; Hbr 13,20; Ap 1,18. 23

22 wokó³ Teologii Prawdziwie zmartwychwstał! Zstąpienie do piekieł zostało w Biblii przedstawione w pewnej analogii do obrazu posłania Syna Bożego na ziemię: Chrystus zabity na ciele [...] w Duchu poszedł ogłosić [zbawienie, Ewangelię] nawet duchom zamkniętym w więzieniu; niegdyś za dni Noego nieposłusznym (1P 3,18-20). Jest to faza posłania Słowa Wcielonego do przeszłości świata i do umarłych. W związku z tym widać tu wyraźniej motyw eschatologiczny. Chrystus wystąpił w perspektywie skróconej i jednorazowej: jako Ewangelizator i od razu jako Sędzia żywych i umarłych. Odmęty wód zostały pokonane przez wodę chrztu; a śmierć ludzi przez śmierć Jezusa (1P 3,21-22; Rz 6,3-4). Stąd też pojawił się w tradycji m.in. wątek, że i mieszkańcy Podziemia otrzymali jakiś chrzest duchowy. W Nowym Testamencie «piekło» oznaczało cały (bez podziału) świat śmierci, a więc zarówno miejsce, zarówno szatana i dusz potępionych, jak i wszystkich w ogóle zmarłych (także sprawiedliwych). Dopiero z czasem dokonano swoistego podziału na piekło, czyli krainę szatana i ludzi potępionych oraz na Otchłań, czyli krainę zmarłych sprawiedliwych niepotępionych. Ową pierwszą kondygnację górną, nazwano «działką ojców» (limbus patrum), a drugą, dolną, objęto nazwą «Gehenna», jako miejsce kary i męki, złych duchów i potępionych. Chrystus pokonał szatana, jego moce piekielne, pokonał śmierć, cierpienie i przepaść między żywymi a umarłymi (Rz 14,9). Zatem Jezus Chrystus pokonawszy całe zło, utworzył jedno, uniwersalne królestwo odkupionych. Znakiem tego królestwa jest powstanie z grobu wielu zmarłych, rozpoczynające epokę odkupienia dokonanego i gwarantującego ostateczne zmartwychwstanie ciał (Mt 27,51-53). Trochę jaśniej W ogólnym nauczaniu Kościoła katolickiego zstąpienie do piekieł to odkupienie przez Chrystusa całej ludzkości, a więc ze zmarłymi przed Męką Pańską. Obecność Jezusa Chrystusa w «Otchłani» oznacza, że On wchodzi do świata śmier- 24

23 wokó³ Teologii ci oraz grzechu, a tam zwycięża szatana pana ciemności. Co więcej, Chrystus Jezus swoim okupieniem obejmuje wszystkich zmarłych. Chodzi tu o zmarłych z całych dziejów ludzkości, także tych z przeszłości, sprzed Wcielenia. Bowiem kraina ta jest od stworzenia świata i uwidacznia ona historię niezbawienia (którego jeszcze nie było i nie mogło być), a która oczekiwała Zbawiciela. Tak więc Szeol to pokolenia, które doczekały się zmartwychwstania, ale także zmarli, którzy zostali potępieni z własnej winy. Takie spojrzenie na tajemnicę zstąpienia Jezusa do piekieł wydaje się jak najbardziej dobre i właściwe. Widzimy tu opis pełen triumfu Syna Bożego nad całym złem. Bóg wypełnił swą zapowiedź z raju: ono zmiażdży ci głowę (Rdz 3,15). Kenoza von Balthasara Pojawia się też spojrzenie na to wydarzenie z innej jeszcze perspektywy. Hans Urs von Balthasar proponuje coś odmiennego. Ukazuje on «zstąpienie», jako radykalny akt solidarności Chrystusa z grzesznikami. Jezus po śmierci zstępuje do tamtego świata i przechodzi tam przez wszelkie ciemności piekła, dzieląc los z tymi, którzy są potępieni. Doświadcza On tam okrutnego oddzielenia od Boga. Jest to odważna teza ale połączona z wcześniejszym punktem widzenia może dowieść, że na jedną rzeczywistość, choć tajemniczą, jaką jest zstąpienie do «Otchłani», można mówić na kilka sposobów nie wymijając się z prawdą. O co więc chodzi? Co oznacza zstąpienie do piekieł, do otchłani? Spróbujmy podsumować. Otóż zstąpienie do piekieł oznacza po pierwsze pełny realizm śmierci Jezusa; który tak jak każdy człowiek umarł i doświadczył śmierci, a Jego dusza dołączyła do nich w krainie zmarłych (KKK 632). To nie odbyło się w ciele na sposób materialny i historyczny. A zatem Jezus Chrystus był w «Otchłani» na sposób już nowego, innego świata po śmierci. Tam obowiązują już inne prawa czasu i przestrzeni. Trzeba też podkreślić, że Jezusowe zstąpienie do piekieł jest wypełnieniem zbawienia i to w sposób całkowity. Jest to idealne, pełne, boskie dzieło odkupienia wszystkich ludzi: Jest ostateczną fazą mesjańskiego posłania Jezusa, fazą skondensowaną w czasie, ale ogromnie szeroką w swym rzeczywistym znaczeniu rozciągnięcia odkupieńczego dzieła na wszystkich ludzi wszystkich czasów i wszystkich miejsc, aby wszyscy ci, którzy są zbawieni, stali się uczestnikami Odkupienia (KKK 634). Jezus przez swoją śmierć pokonał szatana (który na świat przez kuszenie ludzi z raju sprowadził śmierć, który dzierżył władzę nad śmiercią i wyzwolił tych wszystkich, którzy całe życie przez bojaźń śmierci podlegli byli niewoli (Hbr 2,14-15). Zmartwychwstanie będzie już wyprowadzeniem Jezusa z krainy śmierci: Bóg pokoju, który na mocy krwi przymierza wiecznego wywiódł spomiędzy zmarłych Wielkiego Pasterza owiec, Pana naszego Jezusa (Hbr 13,20). Jezus wyprowadza swoim wyjściem z piekieł jeńców tam przebywających i wprowadza ich do Królestwa Bożego, na wyżyny niebieskie: Wstąpiwszy do góry wziął z niewoli jeńców, rozdał ludziom dary. Słowo zaś «wstąpił» cóż oznacza, jeśli nie to, że również zstąpił do niższych części ziemi? Ten, który zstąpił, jest i Tym, który wstąpił ponad wszystkie niebiosa, aby wszystko napełnić (Ef 4,8-10). I tak już Jezus Chrystus wypełni wszystkie trzy obszary: ziemię, podziemie i niebo (Flp 2,10; KKK 635). 25