EWIDENCJA ZABYTKÓW GMINY DĘBICA

Transkrypt

1 EWIDENCJA ZABYTKÓW GMINY DĘBICA

2 OPRACOWANIE, REDAKCJA Opracowanie materiałów: Zdjęcia: Korekta: Wydawca: ISBN Skład, druk i oprawa: Mała Poligrafia Redemptorystów w Tuchowie

3 Witam i serdecznie zapraszam do wędrówki po Gminie Dębica. Jest to doskonałe miejsce dla osób zmęczonych miastem, nie ma tu tłumu turystów, hałasu i spalin. Znajdziecie noclegi do własnych upodobań urocze hoteliki, gospodarstwa agroturystyczne. Mam nadzieję, że zadziwi ona wszystkich przyrodą, zabytkami, są one do Państwa dyspozycji. Gmina Dębica położona jest w południowo-wschodniej części Polski w woj. Podkarpackim na pograniczu dwóch krain geograficznych Pogórza Karpackiego i Kotliny Sandomierskiej. Zajmuje obszar 137 km 2, liczba ludności gminy w 2005 r. przekroczyła 24 tys. Przez gminę przebiegają ważne szlaki komunikacyjne: trasa E-40, magistrala kolejowa Zgorzelec-Medyka, które dzielą gminę na dwie części okalające miasto Dębicę od strony południowej i północnej. Na tym terenie urzekającym pięknem przyrody i krajobrazu znajduje się 19 sołectw, każde z nich ma ciekawą historię, folklor, zabytki oraz miejsca, które warto zobaczyć. Niezapomnianych wrażeń dostarczają piesze i rowerowe wędrówki z oznakowanymi szlakami turystycznymi, wiodącymi malowniczą doliną Wisłoki oraz pośród poprzecinanych wąwozami pagórków do leśnych uroczysk i owianych legendą istniejących tu niegdyś słowiańskich grodów. Bliskość przyrody i walory krajobrazowe czynią gminę idealną bazą wypadową nie tylko dla mieszkańców miasta Dębica, a także dla odległego o 45 km Rzeszowa czy Tarnowa warto więc wybrać się nawet na 2 lub 3 dni. Miłośnicy letniego wypoczynku mogą wziąć udział w organizowanym, co roku Ogólnopolskim Spływie Kajakowym rzeką Wisłoką jak też imprezach kulturalno rozrywkowych np. Szukanie Złota na rzece Ostra w Gumniskach i Braciejowej i patriotycznych jak np: Gwiaździsty Rajd Pieszy Śladami walk żołnierzy AK Kałużówka oraz w Festynie Ekologicznym czy Grzybobraniu. Zapraszamy również na basen kąpielowy do Pustkowa Osiedla. Amatorów sportów zimowych zapraszamy do miejscowości Stobierna, gdzie znajduje się orczykowy wyciąg narciarski oraz do Głobikowej, Braciejowej i Stasiówki gdzie łagodne stoki i długo zalegająca pokrywa śnieżna stwarza doskonałe warunki do biegów i zjazdów na nartach czy sankach. Kontakt z naturą, bliskość wsi i kultury ludowej, kuchnia regionalna, możliwości wypoczynku w ciszy i spokoju to wszystko oferuje gmina Debica, do której odwiedzin zapraszają wszyscy jej mieszkańcy i gospodarze. Wśród zabytków na szczególną uwagę zasługuje zabytkowy zespół dworsko- parkowy w miejscowości Zawada. Jest to dawna siedziba Raczyńskich. Naprzeciwko znajduje się do dzisiaj czynna osiemnastowieczna karczma. Jednak Zawada przede wszystkim znana jest z zabytkowego kościoła Sanktuarium Matki Bożej Zawadzkiej wraz z cudami słynącym obrazem. Spacerując po gminie warto również zobaczyć: zabytkowy kościół z XVII w. przeniesiony na cmentarz w Pustyni, kaplice cmentarną w Brzeźnicy oraz liczne przydrożne kapliczki.

4 Miłośnicy letniego wypoczynku mogą wziąć udział w organizowanym co roku spływie kajakowym po Wisłoce /lipiec/, skorzystać z oferty gospodarstw agroturystycznych. Szczególnymi miejscami pamięci narodowej są Góra Śmierci miejsce obozu zagłady w Pustkowie Osiedlu i polana Kałużówka gdzie znajduje się pomnik żołnierzy AK. W budowie jest Stanica Turystyczna znajdująca się przy Zespole Szkół w Głobikowej na trasie rowerowej Latoszyn-Zawada pt. Śladami Słońca i Śniegu. Planuje się również budowę Grodu Wczesnosłowiańskiego i rozbudowę stoku narciarskiego w Stobiernej. Więcej informacji dostępnych na stronie internetowej gminy: Wójt Gminy Dębica mgr inż. Stanisław Rokosz URZĄD GMINY DĘBICA Dębica ul. Batorego 13 tel. (0-14) fax (0-14) e: mail urzad@debica.regiony.pl

5 BRACIEJOWA 1. Kapliczka murowana (domkowa) z figurą N.M.P Niepokalanie Poczętej zlokalizowana po lewej stronie drogi z Braciejowej do Gumnisk na koronie skarpy. Czas powstania 1843 r. Pokryta jest dachówką ceramiczną. Remonty i przebudowy: I 1932r. zmieniono dach na prosty, kryty blachą, otynkowano i pobielono ściany. II 1975r. zostały zrobione drobne naprawy. III kapitalny remont kapliczki (zabezpieczenie ścian klamrami, wymiana tynków, stolarki okiennej i drzwiowej, wykonanie fundamentów, konserwacją objęto drewniany ołtarz i figurę N.M.P.). Kapliczka została poświęcona w dniu r. na pamiątkę 24 rocznicy pontyfikatu Papieża Jana Pawła II. 2. Gródek stożkowaty Zamczysko to stanowisko archeologiczne powstałe w XIII w. wpisane do rejestru zabytków pod numerem A Grodzisko wpisane do rejestru zabytków pod numerem A-686. Znajduje się w odległości 1 kilometra od centrum wsi w kierunku północno wschodnim na szczycie mitycznej góry Okop

6 BRZEŹNICA 1. Kościół parafialny p. w. Św. Jana Chrzciciela w Brzeźnicy wzniesiony w stylu neogotyckim w latach r. wg projektu znanego architekta krakowskiego Sławomira Odrzywolskiego. Poświęcony w 1907 r. przez bp L. Wałęgę. Neogotycki charakter budowli podkreśla wyposażenie wnętrza wzbogacone pojedynczymi obiektami z okresu renesansu i baroku. Kościół murowany z cegły oraz piaskowca, na rzucie zbliżonym do krzyża łacińskiego, z dachem dwuspadowym, przykryty blachą miedzianą. Polichromia wnętrza z 1936 r., a cenniejsze zabytki to: ołtarz boczny rokokowy z połowy XVIII wieku w nim figura ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa, obrazy barokowe z XVIII w: św. Stanisława Bpa. i św. Jana Chrzciciela oraz chrzcielnica drewniana z XVIII. Kościół wpisany w rejestrze zabytków pod poz. A-107 w dniu r. Zlokalizowany przy drodze wojewódzkiej Dębica-Mielec po stronie lewej w kierunku Mielca. 2. Kaplica cmentarna w Brzeźnicy murowana wybudowana w połowie XIX wieku, właścicielem jest Parafia Rzymsko-Katolicka. W 1982 roku wykonany był jej remont. Zaskakuje pięknem, wdziękiem i powagą, zachowaną pomimo lekkości architektury. Wybudowana na planie prostokąta, z węższą częścią ołtarzową zamkniętą prostą ścianą ma okna i drzwi zakończone trójkątnie. Wejście poprzedza płytki portyk wsparty na dwóch parach kolumn, osłonięty daszkiem okapowym. Fasadę wieńczy dwustrefowy szczyt o falistej linii zdobiony spływami i dwoma płytkimi niszami zamkniętymi odcinkami łuku. Budowlę obiega plastyczny profilowany gzyms, nad dwuspadowym dachem góruje wysmukła, obita blachą wieżyczka na sygnaturkę. Zniszczone sklepione wnętrze zachowało ślady polichromii, z czytelnym jeszcze przedstawieniami św. Heleny i św. Antoniego z Dzieciątkiem. Ściany wzbogacono wnękami zamkniętymi półkoliście.

7 3. Dom w Brzeźnicy nr 95 drewniany wybudowany w latach 30-tych XX wieku właścicielami są Anna i Robert Filuta. Dom oszalowany, pokrycie dachowe z eternitu. 4. Cmentarzysko kurhanowe Las Borek w Brzeźnicy z XI-XII wieku wpisane do rejestru zabytków pod poz. A-19.

8 GŁOBIKOWA 1. Kapliczka słupowa w Głobikowej przysiółek Kamieniec z drewnianą figurką Św. Jana Nepomucena murowana zlokalizowana po prawej stronie drogi do Braciejowej obok ogrodzenia przekaźnika TV, wybudowana w 1930 roku. Odremontowana w 1975 r. i otynkowana przez pracowników budujących stację przekaźnikową. Budowla dwustopniowa, na rzucie kwadratu. Figurka uszkodzona podczas działań wojennych (odstrzelona głowa). Po 1945r., ludowy rzeźbiarz pan Józef Rzeczycki uzupełnił rzeźbę o brakujący element. 2. Kapliczka murowana (domkowa) z obrazem Matki Bożej Nieustającej Pomocy zlokalizowana przy drodze gruntowej do Głobikówki wybudowana w II połowie XIX wieku znajdująca się na działce ewidencyjnej nr 67/4. Kapliczka murowana z cegły, tynkowana, na rzucie prostokąta, przykryta dwuspadowym daszkiem. Na tynku umieszczona data 1930 upamiętniająca budowę ka-

9 3. Kapliczka murowana domkowa z oleodrukami Serca Jezusa i Serca N. M. P. zlokalizowana przy drodze lokalnej do Głobikówki, pod grabem, naprzeciwko sklepu spożywczego. Powstała w I połowie XIX wieku. Kapliczka murowana, tynkowana, na rzucie prostokąta, przykryta dwuspadowym daszkiem. 4. Park podworski Słotwinówka z aleją dojazdową powstały w I połowie XIX w. wpisany do rejestru zabytków r. pod numerem A-265. Park jest własnością Agencji Nieruchomości Rolnych w Rzeszowie. Znajduje się tam szpaler starych drzew, wśród nich grupa pięknych lip.

10 GUMNISKA 1. Kapliczka Podworska murowana słupowa wewnątrz z drewnianą figurą Św. Jana Nepomucena znajdująca się na parceli pani Wandy Cabaj nr 155. Powstała w połowie XIX w. Przebudowana w 1980 r. 2. Kaplica mszalna murowana z figurą N.M. P. Niepokalanie Poczętej w Gumniskach przysiółek Kopaliny z ołtarzykiem z drewnianymi rzeźbami. Powstała w 1939 r. na działce ewidencyjnej nr 274/1. Zlokalizowana przy drodze gruntowej w pobliżu granicy z miastem Dębica. Wybudowana z intencji za szczęśliwy powrót z USA w 1931 r. Kaplica służyła jako kaplica mszalna, obecnie zamknięta i nie używana do tych celów. Zbudowana z cegły na rzucie prostokąta, tynkowana pod dwuspadowym dachem krytym blachą ocynkowaną. 3. Kapliczka słupkowa murowana z figurką Matki Bożej Różańcowej znajdująca się na posesji nr 81A. Powstała na początku XX w. W 1945 r. żołnierz radziecki schronił się w kapliczce, co stało się powodem ostrzelania obiektu przez Niemców. Zlokalizowana po prawej stronie drogi do Dębicy na posesji nr Dom drewniany nr 92 należący do Anny Cygan. Powstały w latach 40-tych XX w. 10

11 LATOSZYN 1. Kapliczka murowana (domkowa) powstała w 1910 r. Zlokalizowana na granicy Dębicy, Latoszyna i Gumnisk przy drodze gruntowej Wystawili ją Jan i Marianna Pankowie z intencji dziękczynnej za urodzenie córki Jadwigi. W środku kapliczki znajdowała się figura Matki Bożej z Dzieciątkiem. która na prośbę wnuków została przekazana do kościoła p.w. Matki Bożej Anielskiej w Dębicy pod warunkiem wykonania replikacji. Kopie przeniesiono do kapliczki 15 sierpnia 1982 r. Matka Boska trzyma na lewej ręce Dzieciątko Jezus stoi na globie ziemskim i depcze głowę smoka trzymającego w paszczy jabłko, a pod stopami widoczny sierp księżyca. Kapliczka murowana z cegły, na rzucie prostokąta, pod dwuspadowym dachem krytym blachą. Kapliczka remontowana w 1944 r. zbijano stare tynki, przemalowano wnętrze, zmieniono pokrycie dachu, wykonano nowe drzwi metalowe w miejsce drewnianych. ŚWIATŁOŚĆ WIECZNA NIECHAJ IM ŚWIECI ZBURZONA KAPLICA W 1944 ROKU ZOSTAŁA ODBUDOWANA W 1982 ROKU STARANIEM KOZIOŁA BRONISŁAWA. 2. Kapliczka murowana (domkowa) z cegły. Zlokalizowana na byłym cmentarzu cholerycznym, w pobliżu lasu. Powstała w połowie XIX w. Zburzona w 1944 r. Odbudowana w 1982 r. Nad wejściem Kapliczki umieszczona jest czarna tabliczka z tekstem: TU SPOCZYWAJĄ MIESZ- KAŃCY LATOSZYNA I PODGRODZIA OFIARY EPI- DEMII CHOLERY Z POŁOWY XIX w. 11

12 3. Kapliczka słupowa murowana z drewnianą figurką Św. Jana Nepomucena. Zlokalizowana po płn. stronie drogi krajowej E-4, na lewym brzegu Ostrej, nr działki ewidencyjnej 218. Powstała w połowie XIX w. przebudowana w 1978 r. Murowana z cegły, pustaków, z betonowym cokołem, tynkowana. Dach wklęsło - wypukły, kryty blachą ocynkowaną. Wewnątrz umieszczona jest drewniana rzeźba w tradycji barokowej. 12

13 NAGAWCZYNA Zespół dworsko-parkowy: 1. Dwór murowany powstały przed 1849 r. W czasie gdy mieszkał w nim dzierżawca I. Pieniążek, gościł u niego w II połowie XIX wieku znany poeta Adam Asnyk. Przed przejęciem budynku dworu na potrzeby szkoły elementarnej, zamieszkiwał tam zarządca dóbr Raczyńskich, Włodzimierz Borowski. Murowany, piętrowy dwór na planie prostokąta, otoczony niewielkim parkiem obecnie nie spełnia już funkcji szkoły, ponieważ w pobliskim sąsiedztwie wybudowano nowoczesną, dużą Szkołę. Przy zachodniej ścianie znajduje się weranda z balkonikiem, otoczonym betonową balustradą. Opodal stoi dworski czworak z drugiej połowy XIX wieku. Rozbudowany w II połowie XIX w oraz w 1938 r. Obecnie w trakcie remontu. Właścicielem jest Stanisław Jedliński Firma OLIMP - LABOLATORIES. 2. Oficyna mieszkalno-gospodarcza. Własność Stanisława Jedlińskiego Firma OLIMP - LABOLATORIES. 13

14 14 3. Park powstał w 1 połowie XIX w. Wpisany do rejestru zabytków r. pod numerem A-276. Znajdują się tu okazy starych drzew o imponujących rozmiarach, głównie lipy, dęby, topole i jesiony.

15 PASZCZYNA 1. Kapliczka murowana domkowa z 1890 r. zlokalizowana przed posesją obok drewnianego budynku mieszkalnego nr 81, pod lipą na działce ewidencyjnej nr 332. Ufundowana przez Marynine Trytko 1 maja 1890 r. Remont kapliczki przeprowadzony w latach 70-tych. Niegdyś pełniła funkcję filialnej kaplicy mszalnej do czasu wybudowania kościoła w Paszczynie. Murowana z cegły, na rzucie prostokąta, tynkowana, pod dwuspadowym dachem krytym czerwoną dachówką ceramiczną. Ołtarzyk drewniany barokowo ludowy. W centralnej części obraz przedstawiający siedzącą Matkę Bożą z Dzieciątkiem Jezus na kolanach i klęczącym Św. Dominikiem. 2. Dom drewniany nr 81 wybudowany w 1947 r. Własność spadkobiercy W. Trytko. 3. Dom leśniczówka nr 244. Dom jest drewniany powstały koło XIX w. Rozbudowany w 1923 r. a następnie remontowany w 1990 r. 15

16 PODGRODZIE 1. Kaplica drewniana - powstała w 1870 r. użytkowana do 1979 r. jako mszalna. Zlokalizowana przy drodze E-4 po stronie płd., w centrum wsi. Kapliczka remontowana w latach , a w 2002 r. przesunięta z pasa drogowego na działkę ofiarowaną na rzecz Parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Podgrodziu przez panią Lucynę Sikorę i Marię Pyzińską. Fundatorem kapliczki jest pan Wojciech Sudyka. Kaplica na rzucie prostokąta, szalowana, przykryta dachem dwuspadowym, krytym blachą. 2. Spichlerz murowany wybudowany początkiem XX w. Własność pana Zbigniewa Pazdyka. 3. Relikty parku powstałego koło XIX w. Zapisany do rejestru zabytków r. pod numerem A

17 4. Dom drewniany nr 48. Wybudowany w połowie XX w. Własność pana Józefa Czuby. 5. Dom drewniany nr 70 międzywojenny. Własność pani Zofii Gawlik. 6. Dom drewniany nr 82. Wybudowany w 1947 r. Własność Stanisława Kuczek. 17

18 7. Dom drewniany nr 102. Wybudowany w 1954 r. Własność Emilii Węglarz. 8. Zagroda nr 103. Własność Marii Płaza: a) Dom nr 103 drewniany z dekoracyjna stolarką ganku. Wybudowany w połowie XX w. Rozbudowany w 1923 r. a następnie remontowany w 1990 r. b) Stodoła z chlewikiem drewniana. Wybudowana w połowie XX w. c) Kurnik drewniany wybudowany w połowie XX w. 9. Dom drewniany nr 137. Wybudowany w 1911 r. w czasie wojny część budynku uległa zniszczeniu. Własność Józefy Dubisz. 18

19 PUSTKÓW 1. Kapliczka murowana z figurką Św. Jana Nepomucena. Powstała początkiem XIX w. Zlokalizowana na skrzyżowaniu dróg z Dębicy do Mielca i z Pustkowa do Krownic na działce ewidencyjnej nr Kapliczka po kilku remontach (1975 r., 1994 r.). Fundacja właściciela dworu dziękczynna za ocalone życie w wypadku na zakręcie drogi, z 4 kolumnami, wewnątrz drewniana rzeźba polichromowana. Dach kapliczki wsparty na pięciu kolumnach w ustawieniu nawiązujących do kształtu cokołu, piąta kolumna usytuowana na osi kapliczki i wysunięta pod daszek tworząca tło dla figury. Drewniana figura Św. Jana Nepomucena w stylu barokowym datowana na okres powstania kapliczki. Figura podtrzymuje w rękach krucyfiks symbol wierności Chrystusowi. Ostatnie przemalowanie rzeźby było w 1975 r. 2. Obelisk murowany zlokalizowany przy drodze z Dębicy do Mielca na działce ewidencyjnej nr Powstał w 1933 r. Ufundowany przez J. Kielura dla uczczenia Roku Jubileuszowego. 3. Dom drewniany nr 37 z okresu międzywojennego. Własność Janiny Kozak. 19

20 4. Dom drewniany nr 59 rok powstania 1959, własność Teresy Wojtaszek. Utrzymany w tradycji budownictwa drewnianego z początku XX wieku. 5. Dom drewniany nr 118 z 1948 roku, własność Anny i Alfreda Szewc. 6. Dom drewniany nr 154 z 1926 roku, własność Marii Zięby. 20

21 PUSTKÓW OSIEDLE 1. Kościół p.w. Świętego Stanisława Biskupa Męczennika stanowiący własność Parafii Rzymskokatolickiej w Pustkowie Osiedlu wpisany do rejestru zabytków pod pozycją A-71 dnia r. Usytuowany na działce ewidencyjnej nr Wzniesiony został w latach równocześnie z budową fabryki chemicznej i budynków mieszkalnych dla pracowników w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego. Do użytku, bez wyposażenia oddany był w lutym 1939 r. Wybuch wojny przerwał prace przy obiekcie. Obecne wyposażenie wykonane wg projektu rzeźbiarza krakowskiego Mieczysława Stobierskiego w latach Kościół murowany, otynkowany na rzucie krzyża, kryty stropodachem. Fasada zwieńczona kwadratową sygnaturką, flankowana dwoma kwadratowymi wieżami, pomiędzy nimi wejście do wnętrza. Wzdłuż ścian bocznych biegnie podcień, wsparty na słupach. Kościół wraz z osiedlem mieszkaniowym usytuowany w lesie, należy do nielicznych zachowań i w pełni zrealizowanych (fabryka, osiedle, kościół) przedsięwzięć w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego na terenie województwa podkarpackiego. Obiekt ten dokumentuje ważny etap historii II Rzeczpospolitej. W związku z wybudowaniem nowego kościoła, istniejący przestał być użytkowany. Po remoncie w/w obiekt pełni funkcję kaplicy pogrzebowej. 21

22 22 2. Zespół willi o nr 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24 Murowane powstały w latach , zostały wniesione dla pracowników Fabryki Chemicznej w ramach COPU.

23 PUSTYNIA 1. Kościół p.w. Świętego Stanisława własność Parafii Rzymskokatolickiej w Pustyni, przeniesiony na cmentarz parafialny w Pustyni został wpisany do rejestru zabytków decyzją nr A 201 z dnia r. i podlega ochronie konserwatorskiej. Zbudowany został w 1661 r., drewniany, jednonawowy, konstrukcji zrębowej, dach kryty blachą. Wieżyczka ma sygnaturkę słupową o charakterze barokowym. Wyposażenie wnętrza: ołtarz główny późnorenesansowy początek XVII wieku, ambona wczesnobarokowa XVII wieku, rzeźby: MB z Dzieciątkiem z końca XV wieku, Św. Andrzeja z XVII wieku, ornaty z XVIII wieku. Stanowi przykład drewnianego budownictwa ludowego. 2. Murowany dwór pochodzi z XVII wieku, rozbudowany został w wieku XVIII. Barokowy, piętrowy, na planie prostokąta z sześcioboczną basztą alkierzową przy pn. zach. narożniku, nakryty czterospadowym dachem, z gładkimi, dzielonym rzędami okien elewacjami. Do naroża przylega baszta z dachem namiotowym, której wnętrza oświetlają okna umieszczone w górnej kondygnacji. Piwnice nakryte są sklepieniami kolebkowymi, pomieszczenia parteru stropami drewnianymi. Dwór jest pięknie położony, otoczony zespołem stawów. Obecnie właścicielem dworu jest Zbigniew Sitek. 23

24 STASIÓWKA 1. Kapliczka domkowa murowana zlokalizowana przy drodze Dębica Wielopole po stronie lewej, powstała w 1883 r. Dach kapliczki kryty czerwoną dachówką ceramiczną. Na ścianach kapliczki 3 obrazy: obraz Matki Boskiej Częstochowskiej w drewnianych ramach, reprodukcja obrazu Serce Maryi, obraz Matki Boskiej Częstochowskiej w złoconych ramach z podpisem Pod Twoją Obronę Uciekamy Się. 2. Kapliczka murowana z pustaków z drewnianą figurą Matki Bożej z Dzieciątkiem powstała na początku XX wieku, zlokalizowana przy drodze do Łupin na skrzyżowaniu z drogą lokalną. Przebudowana i przesunięta w związku z budową drogi w 1958 r. Ściany z pustaków, tynkowane. Dach dwuspadowy, kryty czerwoną dachówką ceramiczną. Figura Matki Bożej z Dzieciątkiem umieszczona centralnie rzeźba ludowa drewniana z XIX wieku. 24

25 3. Kapliczka domkowa z drewnianymi figurkami N.M.P. Niepokalanie Poczętej i Chrystusa Zmartwychwstałego, zlokalizowana po str. płd. drogi do Stobiernej i Nagawczyna, na płd. stoku przy polnej miedzy na granicy wsi Stasiówka i Stobierna powstała w połowie XIX wieku. Pierwsza kapliczka murowana z kamienia, kryta blachą została w znacznym stopniu uszkodzona w czasie II wojny światowej. W 1963 r. została rozebrana i zastąpiona nową murowaną z pustaków. Ze starej kapliczki przeniesiono dwie zabytkowe drewniane rzeźby: Chrystusa Zmartwychwstałego i N.M.P. Niepokalanie Poczętej. 4. Dawna szkoła (obecnie mieszkania dla pracowników oświaty) murowana, powstała 1929 r. Do 1960 r. użytkowana przez szkołę, w 1997 r. wymieniono pokrycie dachowe i stolarkę. 25

26 STOBIERNA 1. Dom nr 61 drewniany, powstały w latach 30-tych XX wieku, właściciel Pan Józef Bystrek. 2. Kapliczka drewniana domkowa z drewnianą figurą Św. Stanisława Biskupa Męczennika powstała na początku XX wieku (okres I wojny światowej), zlokalizowana przy drodze gruntowej lokalnej przez las do Lubziny i Zawady, w pobliżu lasu pod dwoma lipami. Intencja dziękczynna za przeżycie ludności Podlaska w czasie bitwy rosyjsko-austriackiej. Kapliczka o konstrukcji słupowej, pod dwuspadowym dachem krytym dachówką cementową. Figurka drewniana prawdopodobnie z XIX w. Na ścianie bocznej reprodukcja obrazu Matki Boskiej Zawadzkiej w drewnianych ramach z podpisem: Matka Boska Zawadzka Obraz Koronowany w 1920 r. 26

27 3. Kapliczka murowana domkowa z obrazem Jezusa Miłosiernego powstała na przełomie XIX / XX w., zlokalizowana na posesji nr 138 bezpośrednio przy ogrodzeniu, naprzeciwko byłego leśnictwa. Powstała z intencji za uzdrowienie dziecka gajowego. Kapliczka murowana z cegły tynkowana, pod dwuspadowym dachem krytym dachówką cementową. Pierwotnie wyposażenie kapliczki stanowiły drewniane rzeźby ludowe Matki Bożej Kościół dwóch aniołków, później obraz Matki Boskiej Zawadzkiej. 4. Kapliczka murowana (domkowa) z drewnianą figurą Matki Bożej z Dzieciątkiem powstała pod koniec XIX wieku. Zlokalizowana na rozstaju dróg do Bud Łopuchowskich Stobierna-Laskowa, przy drodze na obrzeżach sadu. Dach kapliczki dwuspadowy kryty dachówką ceramiczną. Wewnątrz drewniany ołtarzyk ludowy w tradycji barokowej. Centralne miejsce zajmuje ludowa rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem stojąca przed ołtarzykiem. 27

28 ZAWADA 1. Kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Zawadzie, Dawny drewniany kościół zbudowany został w 1956 r. przez ówczesnego właściciela okolicznych dóbr Stanisława Ligęzę. Przy kościele bp. M. Szyszkowski w 1629 r. erygował kolegium misjonarzy, którym zalecił opiekę nad łaskami słynącymi z obrazu Najświętszej Marii Panny. Po cudownym uzdrowieniu za wstawiennictwem Matki Bożej zawadzkiej syna Achacego z rogu Ligęzów, postanowił on ufundować jako wotum nowy kościół w Zawadzie. Wybudowany on został w latach W ciągu wieków wielokrotnie był odnawiany i przebudowywany aż po nasze czasy. Pierwotnie kościół wczesnobarokowy, z kamienia z użyciem cegły (obecnie otynkowany) kryty blachą, jednonawowy z półkoliście zamkniętym prezbiterium. W korpusie głównym kościoła w grubych murach umieszczone są okna zamknięte półkoliście w dwóch sferach. W ostatnich latach przeprowadzono gruntowny remont świątyni, do której dobudowano od strony głównego wejścia przedsionek z ołtarzem do odprawiania mszy polowych oraz wysoką wieżę. Wyposażenie wnętrza z XVII-XIX w. Na uwagę zasługuje ołtarz główny z XVIII w. a w nim słynący łaskami obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z końca XVI w., malowany na desce, koronowany dwukrotnie przez bpa L. Wałęgę w 1920 i 1924 r. Dzwony odlano: jeden w 1617 r. drugi w 1921 r. w dowód dziękczynienia za ocalenie Polski po wojnie z bolszewicką Rosją. Podczas działań militarnych I wojny światowej, wystrzelony w kierunku kościoła w Zawadzie pocisk artyleryjski utkwił w pobliskiej akacji, gdzie znajduje się do dzisiaj. 28

29 2. Zespół pałacowo parkowy, murowany, obecny tzw. zamek z basztą, został wybudowany na początku XIX w. przez Atanazego Raczyńskiego według projektu Karola F. Schinkla, wcześniej znajdował się tam renesansowy dwór wzniesiony w XVI w. jeszcze przez Ligęzów na murach XVI wiecznego dworu Ligęzów. Całość ogrodzona była murem wykonanym z polnych kamieni, poza którym rozpościerał się wielohektarowy park. Zespół pałacowo-parkowy obejmuje: kaplicę z basztą, oficynę, pralnię, budynek mieszkalny, rządówkę, budynek bramny, chmielarnię, gorzelnię, stajnię, studnię z dwiema kamiennymi obeliskami oraz ogrodzenie które to wpisane zostały do rejestru zabytków pod pozycją A-253 dnia r. Z okazałego pałacu (zniszczonego w 1915 r.) pozostała do dziś tylko jedna baszta z przyległym budynkiem oraz neogotycką bramą wjazdową i murem od strony południowej. We wschodniej części umiejscowiony jest neobarokowy, piętrowy pałacyk wybudowany około 1918 r. Po jego południowej stronie znajduje się zabytkowa studnia z końca XVIII w. 29

30 3. Karczma przydrożna z przełomu XVIII/XIX wieku, murowana, z drewnianym podcieniem na planie prostokąta nakryta czterospadowym dachem polskim (dach łamany, uskokowy, o jednakowym spadku obu części). Mimo, iż posiada późniejsze dobudówki i nowy wystrój wnętrza, zaliczana jest, podobnie jak zachowana baszta i przylegająca do niej część północnej oficyny, do jednego z najpiękniejszych zabytków architektury i budownictwa ziemi dębickiej. Przebudowana również była, w stylu barokowym na potrzeby kręconych tu filmów w 1970 r. (m.in. Ojciec Królowej,Przypadki starościna Wolskiego ). Wpisana jest w rejestr zabytków pod pozycją A- 254 dnia r. 4. Stary park dworski z majątku Raczyńskich w Zawadzie pozostał z XVII-XIX wieku z kilkusetletnimi drzewami (dęby, lipy, jesiony). Pośrodku parku położone jest niewielkie wzniesienie porośnięte starymi dębami, a pod nim sklepiona piwnica-lodownia, pełniąca dawniej rolę spiżarni. Wpisany w rejestr zabytków pod pozycją A-420 dnia r. 30

31 Opracowaniem niniejszego informatora objęto zabytkowe kapliczki, kościoły, domy, zespoły pałacowo-parkowe, grodziska na terenie 19 sołectw gminy Dębica. W granicach administracyjnych gminy istnieje duża różnorodność form kapliczek, a częstość występowania uzależniona jest od lokalizacji na terenie Gminy część płn. lub płd. (umowna granica podziału to droga krajowa E-4). W części płd. gminy zachowała się większa ilość obiektów zabytkowych z okresu przed II wojną światową. W opracowaniu opisano 20 kapliczek, 4 kościoły, 18 zabytkowych domów, zespół willi, 2 zespoły pałacowo-parkowe w Nagawczynie i Zawadzie i dwór w Pustyni. Część tych obiektów przetrwała z nieznacznymi zmianami formy i wyposażenia do czasów obecnych, część ze względu na zniszczenia lub uszkodzenia w okresie dwóch kolejnych wojen, została odbudowana lub odremontowana. Zabytkowe kapliczki stanowią ozdobę gminnego krajobrazu i odbicie twórczego ducha oraz artystycznych upodobań naszego ludu, a przede wszystkim są wyrazem wiary minionych pokoleń. Są to jak ktoś pięknie powiedział modlitwy ludu wiernego rzezane w drzewie, kute w kamieniu lub przelane na płótno. Te obiekty kultu przy naszych polach, które w ciągu wieków stworzyła armia ludowych artystów, rzemieślników i majsterków to świadectwo żarliwej wiary ludu naszej gminy z dalekiej i bliskiej przeszłości. Twórcy kapliczek traktowali swoją pracę jako drogę do zbawienia. Zaś motywy i intencje fundatorów wypływały zawsze z podłoża religijnego. Tworzyli oni na cześć Pana Boga, Matki Najświętszej i Świętych. Budowano kapliczki z których jedne były wyrazem indywidualnego, inne zbiorowego aktu wdzięczności- na podziękowanie za wysłuchanie próśb, za wyleczenie z choroby, za powrót z wojny, za uchronienie od zarazy, głodu czy innej klęski, za wybawienie z niebezpieczeństwa. Kapliczki stanowiły też w przeszłości pewnego rodzaju katechizm, swoistą formę nauczania Kościoła, miały wpływ na kształtowanie się oblicza wspólnot mieszkających w danym przysiółku czy osadzie. Były czynnikiem kształtującym dzień powszedni tych, którzy gromadzili się przy nich tak w chwilach smutnych jak i radosnych. Odkrywanie i pochylanie głowy oraz żegnanie się i klękanie- te codzienne powtarzane wyrazy wiary i pobożności nie mogły nie wpływać na życie tych, którzy te czynności wykonywali i w ich atmosferze wzrastali. Dekorowanie tych ośrodków kultu zielenią i kwiatami, wicie wieńców i upinanie ich na facjatach kapliczek miało zawsze charakter radosnej czynności. A cóż dopiero mówić o śpiewaniu litanii i pieśni przy figurach Matki Bożej w miesiącu maju. Z niektórymi kapliczkami ludzie są tak zżyci jak ze swoimi domami, ze swoim polem i swoim dobytkiem. Wrosły one w organizm wioski, są związane z dziejami ludzi tam mieszkających, są dla nich oazami modlitwy i religijnego kultu, otaczane są miłością. Wiele z tych przydrożnych znaków chrześcijańskiej pobożności znika z naszego krajobrazu na skutek naturalnego zużycia. Dzieje się z nimi to samo co z człowiekiem, który pod brzmieniem lat pochyla się, więdnie i kurczy. 31

32 Chcemy, by dzięki temu opracowaniu pozostał jakiś ślad tego co przez wiele pokoleń radowało oczy i serca ludu wiernego na naszych terenach, a co obecnie znika bezpowrotnie. Chcemy też zwrócić uwagę na obowiązek zachowania dla przyszłych pokoleń obiektów, którymi się szczycimy, które odzwierciedlają charakter naszego ludu, nadają swoisty urok naszemu krajobrazowi, a którym grożą całe zastępy wrogów; nie tylko deszcze, śniegi, mrozy, burze i czas, ale również największy niszczyciel król spustoszenia cywilizowany człowiek. Ochrona tych cennych reliktów ludowej kultury materialnej jest naszą powinnością nie tylko ze względu na ich wartości artystyczne, historyczne, estetyczne, ale przede wszystkim dydaktyczne i wychowawcze. Naszą powinnością jest nie dopuścić do ogołocenia naszego gminnego krajobrazu z tych pięknych dzieł sztuki, stanowiących również o turystycznej atrakcyjności naszego regionu. 32