ZARZĄDZANIE ORGANIZACJĄ POZARZĄDOWĄ NA PPZYKŁADZIE RUDY ŚLĄSKIEJ

Transkrypt

1 Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu Wydział zamiejscowy w Chorzowie Katarzyna Bartoszek ZARZĄDZANIE ORGANIZACJĄ POZARZĄDOWĄ NA PPZYKŁADZIE RUDY ŚLĄSKIEJ Praca licencjacka Kierownik naukowy: prof. nadzw. dr hab. Leszek Korzeniowski Kierunek: Ekonomia Specjalność: Ekonomia menedżerska Nr albumu: Chorzów 2012

2 SPIS TREŚCI WSTĘP ROZDZIAŁ 1 ZARZĄDZANIE I ORGANIZACJE POZARZĄDOWE- PODSTAWOWE POJĘCIA Podstawowe pojęcia zarządzania Organizacje społeczne pojęcia i rodzaje Organizacje pozarządowe informacje ogólne Zasada subsydiarności a organizacje pozarządowe Źródła finansowania ROZDZIAŁ 2 DZIAŁALNOŚĆ ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH NA TERENIE MIASTA RUDA ŚLĄSKA Miasto Ruda Śląska. Uwarunkowania społeczno - gospodarcze Organizacje pozarządowe w Rudzie Śląskiej Nadzór nad działalnością organizacji pozarządowych Zakres i podstawy współdziałania samorządu miasta Ruda Śląska z organizacjami pozarządowymi ROZDZIAŁ 3 ZARZĄDZANIE ORGANIZACJĄ POZARZĄDOWĄ NA PRZYKŁADZIE WYBRANYCH STOWARZYSZEŃ Rudzkie Stowarzyszenie Pomocy Ofiarom Przestępstw Rudzkie Towarzystwo Przyjaciół Drzew ZAKOŃCZENIE SPIS WYKRESÓW SPIS TABEL SPIS RYSUNKÓW BIBLIOGRAFIA

3 WSTĘP Organizacje pozarządowe nazywane trzecim sektorem działają w takich obszarach, w których niewystarczająca jest rola państwa oraz sektora prywatnego. Dzięki inicjatywie społeczeństwa powstają organizacje, które wychodzą naprzeciw potrzebom i problemom współczesnego świata. Działają zgodnie z założonymi celami kierując się dobrem wspólnym z zachowaniem odpowiednich zasad etycznych i moralnych. Tematem niniejszej pracy jest Zarządzanie organizacją pozarządową na przykładzie Rudy Śląskiej. Temat został wybrany ze względu na chęć poznania zasad funkcjonowania organizacji pozarządowych, w jaki sposób się nimi zarządza oraz jaka jest ich rola w życiu społecznym. Zagadnienie zrealizowano po rozpoznaniu organizacji pozarządowych działających w mieście Ruda Śląska. Celem pracy jest zbadanie problemu zarządzania organizacją pozarządową na podstawie szczegółowej analizy wybranych stowarzyszeń funkcjonujących w Rudzie Śląskiej. W toku pracy autorka pragnie udowodnić, że istota zarządzania w stowarzyszeniu związana jest z wykorzystaniem funkcji planowania, organizowania, motywowania oraz kontrolowania. Praca składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym rozdziale przedstawiono ogólne informacje dotyczące zarządzania oraz charakterystykę organizacji pozarządowych: ich rodzaje, zasady działania oraz źródła pozyskiwania środków pieniężnych. Drugi rozdział zawiera charakterystykę miasta Ruda Śląska, jego uwarunkowania społeczno gospodarcze na przestrzeni wybranego okresu czasu. Ponadto przedstawiono działalność organizacji pozarządowych na terenie tego Miasta oraz zasady ich współpracy z Urzędem Miasta w Rudzie Śląskiej. Trzeci rozdział poświęcony został zbadaniu problemu badawczego jakim jest zarządzanie organizacją pozarządową, w oparciu o stowarzyszenia, które reprezentują dwa profile działalności. Są to: Rudzkie Stowarzyszenie Pomocy Ofiarom Przestępstw Organizacji Pożytku Publicznego oraz Rudzkie Towarzystwo Przyjaciół Drzew Organizacji Pożytku Publicznego. 3

4 W zakończeniu zawarto podsumowanie podjętej tematyki oraz wnioski z badanego problemu badawczego. Metody badawcze, którymi posłużono się w pracy to przede wszystkim analiza literatury, aktów prawnych oraz dokumentów wewnętrznych. Ponadto zastosowano metodę analityczną oraz porównawczą, wraz z wykorzystaniem prezentacji danych w formie tabel i wykresów. 4

5 ROZDZIAŁ 1 ZARZĄDZANIE I ORGANIZACJE POZARZĄDOWE- PODSTAWOWE POJĘCIA 1.1 Podstawowe pojęcia zarządzania Pojęcie zarządzanie definiuje się jako działanie dla osiągnięcia celów organizacji poprzez planowanie, organizowanie, motywowanie i kontrolowanie ludzi i powierzonych im zasobów rzeczowych, finansowych i informacyjnych. 1 Działania te są przeprowadzane z zamiarem realizowania celów organizacji w sposób sprawny i skuteczny. 2 Termin zarządzanie potocznie używany jest zamiennie z określeniem kierowanie, jednak w literaturze pojęciom tym przyznawane jest różne znaczenie. Wśród zwolenników takiego podziału można wyróżnić Jolantę Szaban, wg której kierowanie jest pojęciem odnoszącym się jedynie do ludzi. Zarządzanie z kolei dotyczy, poza kierowaniem, pozostałych elementów prowadzenia firmy. Z kolei Witold Kieżun kierowanie w organizacji określa jako bezpośrednie kontakty kierownika z kierowanym zespołem. Chodzi tutaj o działania wpływające na zachowania zgodne z celami organizacji. Jan Zieleniewski natomiast wyróżnia znaczenie ogólne oraz węższe kierowania. Ogólne dotyczy działań zmierzających do spowodowania funkcjonowania innych rzeczy, zgodnie z celem kierującego. Węższe znaczenie z kolei odnosi się do zachowań innych ludzi, które mają być zgodne z celem kierującego. Jóżef Penc rozróżnia pojęcia uznając, że kieruje się ludźmi natomiast zarządza firmą, majątkiem czy finansami. 3 W zarządzaniu organizacją główną rolę odgrywa kierownik. Stanowisko kierownika zarówno wysokiego szczebla jak i szczebli niższych wiąże się z niezmierną 1 KORZENIOWSKI L.: Menedżment. Podstawy zarządzania. Kraków: EAS op. cit. s GRIFFIN R. W.: Podstawy zarządzania organizacjami. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN s KORZENIOWSKI L.: Menedżment. Podstawy zarządzania. Kraków: EAS s

6 odpowiedzialnością i zaangażowaniem. Przydziela on ludzi i zasoby do wykonywania pracy w organizacji i w jej działach, odpowiedzialny jest za zapewnienie efektywnych wyników pracy wielu ludzi. Każdy kierownik napotyka na różnorodne problemy, z którymi musi sobie poradzić poprzez wyznaczenie warunków, od których zależeć będzie udział pracowników w wynikach organizacji. Skuteczność kierownika przejawia się w takim wykorzystaniu zasobów organizacyjnych, którego efektem jest osiąganie dobrych wyników członków zespołu, którzy jednocześnie czerpią z tego ogromne zadowolenie. Słowa Henry Mintzberga, teoretyka zarządzania okazują się być bardzo trafne: Żadna praca w naszym społeczeństwie nie ma bardziej istotnego znaczenia niż praca kierownika. To od kierownika zależy, czy nasze instytucje społeczne będą nam dobrze służyć, czy też zmarnują nasze talenty i zasoby. 4 W procesie zarządzania dla osiągnięcia celów organizacji wykorzystywane są cztery funkcje zarządzania. Pierwszą z funkcji zarządzania jest planowanie. Jest to proces ustalania określonych celów działania organizacji, wyboru najskuteczniejszych metod ich osiągnięcia oraz rozdysponowania zasobów w określonej perspektywie czasowej 5. W procesie planowania najważniejsza sprawą są cele, czyli ogół wzajemnie powiązanych dążeń, aspiracji i zamierzonych efektów o różnym stopniu konkretności. 6 Planowanie generuje określone korzyści, z punktu widzenia efektywności organizacji, jak i sukcesów osób pracujących na jej rzecz. Do korzyści będących rezultatem skutecznego planowania można zaliczyć 7 : a) zwiększenie koncentracji i elastyczności organizacji Skoncentrowana firma ma świadomość tego w czym jest dobra, na jakich działaniach się skupiać, wie czego oczekują klienci i skutecznie potrafi odpowiadać na ich potrzeby. Z kolei osoby skoncentrowane wiedzą co chcą osiągnąć, zarówno w swojej karierze jak i w konkretnych sytuacjach. Elastyczność w organizacji wiąże się z chęcią i gotowością do różnorodnych zmian. Firma elastyczna nie ma trudności z dostosowaniem się do 4 SCHERMERHORN J.: Zarządzanie. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne s KORZENIOWSKI L.: Menedżment. Podstawy zarządzania. Kraków: EAS op. cit. s KOŹMIŃSKI A.: Zarządzanie. Teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN s SCHERMERHORN J.: Zarządzanie. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne s

7 nowych okoliczności. W swoich działaniach ukierunkowuje się przede wszystkim na przyszłość. b) nastawienie na działanie Ludzie i organizacje nastawieni na działanie skupiają się przede wszystkim na rzeczach najważniejszych. Działają tak aby osiągnąć przewagę, co korzystnie wpływa na jak najlepsze eksploatowanie wszystkich dostępnych zasobów. c) lepsza koordynacja W organizacji różne grupy, jak i poszczególne osoby zmierzają do wykonywania wielorakich zadań i osiągania różnych celów. Ich realizacje muszą łącznie zaspokoić potrzeby firmy jako całości. W tym celu w procesie planowania ustanawia się hierarchię celów, w której cele na każdym szczeblu organizacji są ze sobą powiązane w postaci środków i wyników. d) lepsze gospodarowanie czasem Dostosowanie czasu do wykonywania różnorodnych zadań, spełniania wymagań, w warunkach częstych nieoczekiwanych zdarzeń jest ogromnym wyzwaniem i trudnością dla każdego menadżera. Planowanie wspomaga optymalizację wykorzystania swojego czasu, poprzez ustalenie, które zadania są najważniejsze. Ze względu na okres planowanie dzieli się na długookresowe, średniookresowe oraz długookresowe. 8 Planowaniem długookresowym jest planowanie strategiczne, które jest realizowane na okres 5 lat. Wiąże się z głównymi zmianami w celach i zasobach przedsiębiorstwa. Najwyższy szczebel zarządzania wskazuje misję, strategię i strukturę organizacji. Planowanie średniookresowe bądź planowanie taktyczne obejmuje okres 1 roku. W tym wypadku średni szczebel zarządzania rozporządza zasobami ludzkimi, finansowymi, materiałowymi oraz informacyjnymi. Określa również sposoby osiągnięcia celów taktycznych oraz elementów planów strategicznych. 8 KORZENIOWSKI L.: Menedżment. Podstawy zarządzania. Kraków: EAS s

8 Planowanie krótkookresowe, operacyjne - dotyczy konkretnej operacji trwającej kilka godzin, tydzień czy miesiąc. Obejmuje działania menedżerów niskiego stopnia zarządzania, dla osiągnięcia celów operacyjnych jak i elementów planu taktycznego. Kolejną funkcją zarządzania jest organizowanie, co z kolei definiuje się jako kształtowanie struktury organizacji: tworzenie jednostek i więzi organizacyjnych 9. Organizowanie przedsiębiorstwa przebiega wieloetapowo. W procesie tym wyróżnić można następujące etapy 10 : Ustalenie niezbędnego zakresu pracy, którego wykonanie jest warunkiem realizacji wytyczonych celów; Podział zadań całościowych na zadania i na czynności szczegółowe; Ustalenie mechanizmów koordynacji pracy części składowych przedsiębiorstwa; Kontrola rozwiązań organizacyjnych i ich korygowanie w celu utrzymania lub zwiększenia poziomu jej sprawności. Struktura organizacji jest ogółem powiązań łączących poszczególne jednostki organizacyjne. Popularnym sposobem przedstawienia specyfiki struktury organizacyjnej jest propozycja Szkoły Astońskiej, która ukazuje istnienie pięciu kryteriów określania tej specyfiki 11 : 1. Specjalizacja Określa sposób podziału pracy, czego efektem jest zróżnicowanie stanowisk i komórek organizacyjnych. Specjalizacja dokonywana jest wg następujących kryteriów: lokalizacja geograficzna (podział czynności wg regionów geograficznych, na których działa organizacja ), odrębność produktów, funkcje przedsiębiorstwa (wg rodzajów wykonywanych funkcji ), organizacja projektów, grupy klientów, cykl życia produktu, charakter rynku. 2. Konfiguracja struktury organizacyjnej Określa zróżnicowanie i wzajemne powiązania stanowisk i komórek organizacyjnych. Odzwierciedla układ relacji nadrzędności i podrzędności między podmiotami, liczbę szczebli zarządzania. 9 KORZENIOWSKI L.: Menedżment. Podstawy zarządzania. Kraków: EAS op. cit. s RUTKA R.: Organizacja przedsiębiorstw. Sopot: UG s KOŻUCH B.: Nauka o organizacji. Warszawa: CeDeWu.pl s

9 3. Centralizacja Informuje o stopniu centralizacji lub decentralizacji zarządzania organizacją, czyli o rozmieszczeniu uprawnień decyzyjnych w układzie stanowisk i komórek organizacyjnych. W organizacji scentralizowanej zdecydowana większość uprawnień do podejmowania decyzji znajduje się w rękach naczelnego kierownictwa. Niższe szczeble zarządzania odgrywają jedynie rolę przekaźnika i nadzoru odpowiedzialnego za wykonywanie zadań i procedur zatwierdzonych przez dyrektora. Z kolei w organizacji zdecentralizowanej wiele istotnych uprawnień decyzyjnych mają kierownicy niższych szczebli zarządzania. 4. Standaryzacja Objaśnia, w jakim zakresie występuje ujednolicenie rozwiązań strukturalnych statycznych, np. typów stanowisk i komórek organizacyjnych, a także reguł postępowania, wymagających utrzymania tych samych powtarzających się procedur. 5. Formalizacja Dotyczy utrwalenia na piśmie celów, zasad, reguł i wzorców wykonywania prac na poszczególnych stanowiskach, tworząc wewnętrzne przepisy. Motywowanie jest funkcją zarządzania polegającą na sprawowaniu władzy w organizacji i kształtowaniu pożądanych zachowań podwładnych w celu świadomego i celowego realizowania przez nich zadań 12. Motywacja jest wewnętrznym stanem zarówno umysłu jak i ciała. Ponadto jest zespołem czynników, które doprowadzają do tego, że ludzie podejmują się wykonywać określone czynności. 13 Motywacja powinna przejawiać się w stwarzaniu warunków, w których ludzie nie są poddawani działaniom zniechęcającym i niszczącym ich dobre chęci. Zadaniem kierownika jest stosowanie takich technik motywacyjnych, które spowodują, że pracownik będzie odczuwał zadowolenie z pracy a jego praca będzie wydajna. Aby pracownik działał w ten sposób, muszą być urzeczywistnione pewne warunki. Po pierwsze, wyniki działań pracownika muszą być korzystne dla niego samego. 12 KORZENIOWSKI L.: Menedżment. Podstawy zarządzania. Kraków: EAS op. cit. s BITTEL LESTER R.: Krótki kurs zarządzania. Warszawa-Londyn: Wydawnictwo Naukowe PWN. McGraw- Hill Book Company Europe s

10 Po drugie, pracownik powinien mieć pewność, że będzie w stanie otrzymać spodziewane wyniki jego działań. 14 Wśród technik motywacyjnych najpopularniejszą jest technika zarządzania oparta na nagradzaniu i karaniu. Kierownicy aby uzyskać pożądane efekty wykorzystują systemy kar, oparte na bodźcach negatywnych, które ostrzegają bądź stwarzają sytuację przymusową. System nagród, poprzez bodźce pozytywne stwarza warunki do zaspokojenia potrzeb pracowników. Do nagród zalicza się płacę, inne bodźce pieniężne (np. premie, dodatki ) oraz bodźce niematerialne (uznanie, pochwały, odznaczenia ). W każdej organizacji powinny przeważać bodźce pozytywne, które stymulują właściwe i efektywne działania produkcyjne. Kolejną techniką jest zarządzanie przez partycypację. Technika ta polega na redukowaniu różnic przy podziale władzy w organizacji. Przejawia się to w umożliwianiu pracownikom niższych szczebli zarządzania, uczestnictwa w procesie podejmowania ważnych decyzji strategicznych. Rola kierownika w tym wypadku opiera się tylko na pobudzaniu wzajemnej współpracy pracowników w zarządzaniu. Do technik motywacyjnych zalicza się również zarządzanie poprzez komunikację. Technika ta jest niezbędna w funkcjonowaniu organizacji. Komunikacja, polegająca na przekazywaniu informacji, decyduje o sukcesie oraz niepowodzeniach organizacji, jej rozwoju oraz konkurencji. Właściwa komunikacja prowadzi do wzajemnego zrozumienia, umiejętności pracy w zespole, efektywności organizacji czy też identyfikowania się z daną organizacją. 15 Do czynników motywujących, pobudzających do działania można zaliczyć poczucie współwłasności celu, konkretnie przedstawione obowiązki oraz oczekiwania. Ważnym czynnikiem jest również uznanie, przejawiające się w poważaniu osobistych dokonań pracownika. 16 W nauce o zarządzaniu znaczącą rolę odgrywa teoria hierarchii potrzeb skonstruowana przez Abrahama Maslowa. Wynika z niej, że ludzie dążą do zaspokojenia potrzeb na pięciu poziomach. 14 PIOTRKOWSKI K: Organizacja i zarządzanie. Warszawa: Wyższa Szkoła Ekonomiczna s ZIMNIEWICZ K.: Techniki zarządzania. Warszawa: PWE s PIOTRKOWSKI K: Organizacja i zarządzanie. Warszawa: Wyższa Szkoła Ekonomiczna s

11 Poniższy rysunek przedstawia możliwości motywowania do pracy w hierarchii potrzeb Maslowa, z podziałem na potrzeby wyższego oraz niższego rzędu. Co zaspakaja potrzeby wyższego rzędu? Potrzeby samorealizacji Praca twórcza jako wyzwanie Uczestnictwo w podejmowaniu decyzji Elastyczność i samodzielność pracy Potrzeby szacunku Odpowiedzialność za ważną pracę Awans na ważniejsze stanowisko Pochwała i uznanie ze strony kierownika Co zaspokaja potrzeby niższego rzędu? Potrzeby społeczne Potrzeby bezpieczeństwa Potrzeby fizjologiczne Przyjaźni współpracownicy Kontakty z klientami Życzliwy kierownik Bezpieczne warunki pracy Pewność zatrudnienia Wynagrodzenie podstawowe i świadczenia Przerwa na odpoczynek i posiłki Fizyczna wygoda w pracy Rozsądne godziny pracy Rys. 1 Możliwości motywowania do pracy w hierarchii potrzeb Maslowa. Źródło: SCHERMERHORN J.: Zarządzanie. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne s. 261 Ostatnią z funkcji zarządzania jest kontrolowanie. Polega ono na systematycznym i metodycznym działaniu dla sprawdzenia, czy cele organizacji są osiągane skutecznie i efektywnie. 17 W procesie kontroli wyróżnia się cztery kroki 18 : Krok 1: Ustanowienie celów i standardów efektywności Cele są wyznacznikiem zakładanych efektów pracy, standardy natomiast pozwalają ocenić rzeczywiste wyniki. Krok 2: Pomiar uzyskanych wyników Pomiar powinien być dokładny w stopniu pozwalającym na wykazanie fundamentalnych różnic między tym, co rzeczywiście się zdarzyło, a tym, co początkowo zaplanowano. 17 KORZENIOWSKI L. :Menedżment. Podstawy zarządzania, op. cit. s SCHERMERHORN J.: Zarządzanie. op. cit. s

12 Krok 3: Porównanie wyników z celami i ze standardami Porównanie wyników przeprowadzonej kontroli z celami i ze standardami ma na celu określić czy jest konieczne zastosowanie działań korygujących. Krok 4: Podejmowanie działań korygujących W ostatnim kroku procesu kontroli realizowane są wszelkie działania konieczne dla wyeliminowania nieprawidłowości oraz poprawienia wyników w przyszłości. 1.2 Organizacje społeczne pojęcia i rodzaje Zagadnienia związane z zarządzaniem i organizacją charakteryzowane są w różnoraki sposób. Wśród wielu różnorodnych definicji organizacji można odnaleźć interpretacje typowe oraz będące połączeniem odmiennych koncepcji. Samo słowo organizacja wywodzi się z języka greckiego orgaznizo i oznacza tworzenie uporządkowanych, harmonijnych całości. 19 W polskiej literaturze przedmiotu za najogólniejszą koncepcję przyjmuje się prakseologiczne sformułowanie definicji organizacji. Tadeusz Kotarbiński organizację pojmował jako pewien rodzaj całości ze względu na stosunek do niej jej własnych elementów, mianowicie taką całość, której wszystkie składniki współprzyczyniają się do powodzenia całości 20. Jan Zieleniewski kontynuując sposób myślenia Kotarbińskiego określa organizację w ten sam sposób. Prakseologiczna interpretacja ukazuje pojęcie organizacji w trzech aspektach: atrybutowe, rzeczowe i czynnościowe. W ujęciu atrybutowym ukazywane są właściwości rozpatrywanej organizacji jako stopień zorganizowania bądź niezorganizowania. W sensie rzeczowym jest instytucją lub grupą funkcjonalną, w skład której wchodzą celowo zorganizowane zespoły ludzi i rzeczy. Natomiast w sensie czynnościowym jest procesem polegającym na celowym zgrupowaniu ludzi i rzeczy w taki sposób, by sprawnie osiągały założone cele KOŹMIŃSKI A., PIOTROWSKI W.: Zarządzanie. Teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN s KOTARBIŃSKI T.: Traktat o dobrej robocie. op. cit. s KACZMAREK B.: Organizacje. Polityka. Władza. Struktury. Warszawa: Międzynarodowa Szkoła Menedżerów s

13 Ze wszystkich koncepcji dotyczących organizacji jako pojęcie, uznać można, że organizacja jest to wyodrębniona z otoczenia grupa współdziałających ludzi dążących do satysfakcjonującego efektu i osiągnięcia zamierzonego celu. Do istotnych właściwości charakteryzujących każdą organizację, zalicza się 22 : CEL WSPÓLNY dla całej organizacji i poszczególnych jej członków, GRANICA określająca relatywne wyodrębnienie organizacji z otoczenia, KIEROWNICTWO regulujące zachowanie elementów struktury i poszczególnych członków organizacji, KULTURA ORGANIZACYJNA - wartości, normy, zasady a także regulaminy regulujące zachowania członków organizacji w procesach wstępowania, uczestnictwa i wychodzenia z organizacji, STRUKTURA ORGANIZACYJNA wewnętrzny układ, rozmieszczenie i współzależność składników organizacji, WSPÓŁDZIAŁANIE elementów struktury i poszczególnych członków organizacji dla osiągnięcia celu. Organizacje dzielone są również, ze względu na stopień formalnego ustalenia struktury i więzi organizacyjnych 23 : FORMALNA - przez organizację formalną rozumie się określony system znaków, w których ujęto cele organizacji i stosunki organizacyjne. Forma działalności organizacji została natomiast szczegółowo opisana w dokumentach, często wymaganych przepisami prawa(rejestr, regulaminy czy też statut). NIEFORMALNA obejmuje cele, strukturę i funkcjonowanie organizacji, które faktycznie występują i bądź to w ogóle nie zostały ujęte w żadnych dokumentach, bądź też w rzeczywistości różnią się od urzędowych wymagań. W dzisiejszych czasach organizacje odgrywają ogromną rolę. Istnieje wiele różnych kryteriów podziału organizacji. Najważniejszymi jednak są organizacje w zależności od roli jaką spełniają w zaspakajaniu określonych potrzeb społecznych. Taką typologię przedstawił Marcin Bielski. Są to następujące typy organizacji 24 : 22 KORZENIOWSKI L.: Menedżment op. cit. s Ibidem. op. cit. s BIELSKI M.: Organizacja. Istota, struktury, procesy. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego s

14 Organizacje gospodarcze- ich celem jest osiąganie zysku finansowego, dzięki odpłatnemu zaspakajaniu potrzeb społeczeństwa, Organizacje użyteczności publicznej, służące zaspakajaniu niematerialnych potrzeb społeczeństwa, np. szkoły, szpitale, instytucje kulturalne, Organizacje administracyjne ogólnopaństwowe i lokalne, militarne, policyjne, Organizacje społeczne, są to m.in. partie polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia, Organizacje religijne kościoły, związki wyznaniowe. Każdy z tych typów grup zdecydowanie różnią się od siebie pod względem zaspokajania potrzeb. Podział nie spełnia jednak jednego z wymagań klasyfikacji, a konkretnie- rozłączności. M. Bielski pisze: [ ] wewnątrz poszczególnych grup mogą wystąpić dość znaczne różnice, np. w zależności od zastosowania takiej czy innej typologii. Na odwrót, między niektórymi organizacjami zaliczonymi do różnych grup mogą zachodzić dość znaczne podobieństwa. Podział według funkcji genotypowej, a także według zasady naczelnej organizującej system, który byłby zbliżony, mogą być więc użyteczne do ogólnego opisu świata organizacji, ale mają małą przydatność do głębszej analizy 25. Ze względu na cel pracy w dalszej części zostaną scharakteryzowane organizacje społeczne, w tym organizacje non-profit, pozarządowe itp. nazywane także trzecim sektorem. Barbara Iwankiewicz- Rak definiuje trzeci sektor jako suplement sektora prywatnego i państwowego w odpowiedzi na niedostateczną realizację zadań społecznych przez państwo. 26 Określenie pozarządowy wskazuje na suwerenność organizacji trzeciego sektora w stosunku do dwóch pozostałych. Nie oznacza to jednak, że nie korzysta z pomocy administracji publicznej. Niedochodowy natomiast, zwraca uwagę na to, że wszelkie działania organizacji nie są zorientowane na osiąganie zysków lecz na realizowanie celów określonych w statucie. Organizacja non-profit nie prowadzi 25 Ibidem. op. cit. s IWANKIEWICZ- RAK B.: Marketing organizacji niedochodowych op. cit. s

15 działalności gospodarczej i utrzymuje się wyłącznie z majątku czy innych środków wewnętrznych. 27 Trzeci sektor, sektor non profit, określane również jako społeczeństwo obywatelskie, opisuje te aspekty społeczeństwa, które nie są związane ze sferą publiczną oraz sektorem prywatnym. W porównaniu z członkostwem w organizacjach państwowych, zrzeszanie się w organizacjach trzeciego sektora jest przede wszystkim dobrowolne i charakteryzuje się działaniem pewnych grup ludzi, których łączą wspólne idee lub potrzeby a ich intencją jest osiąganie wspólnych korzyści Organizacje pozarządowe - informacje ogólne Początki działalności organizacji pozarządowych, których celem jest niesienie pomocy, sięga wieków. Organizacje te wyrosły z poczucia wspólnoty łączącego pewną grupę ludzi tworzących lokalną społeczność. 29 Przełomowym momentem w historii polskich organizacji pozarządowych był rok Została wtedy przywrócona swoboda zrzeszania się i zakładania stowarzyszeń. Od tej chwili zaczęło tworzyć się wiele nowych organizacji odpowiadających na potrzeby i problemy nowoczesnego społeczeństwa. 30 Zgodnie z definicją zawartą w tekście ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie organizacjami pozarządowymi są jednostki nienależące do sektora finansów publicznych oraz niedziałające w celu osiągnięcia zysku - osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia. 31 W ustawie zwraca się uwagę na takie organizacje jak: związki zawodowe, partie polityczne, organizacje pracodawców, samorządy zawodowe oraz fundacje utworzone 27 GLIŃSKI P, LEWENSTEIN B, SICIŃSKI A.: Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: trzeci sektor. Warszawa: IFiS PAN s Yaziji M. Doh J.: Organizacje pozarządowe a korporacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN s HALSZKA- KURLETO M.: Organizacje pozarządowe... op. cit. s BABIAK J. SŁUGOCKI W. Rola organizacji pozarządowych w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego. Warszawa: Instytut Konsultantów Europejskich s Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U nr 96, poz. 873 ze zm.), art. 3. ust

16 przez partie polityczne. Są to podmioty, które zalicza się do organizacji pozarządowych, jednak ze względu na szczególny charakter ich działalności, zostały wyłączone z przepisów działu II ustawy. Wynikiem tego jest brak możliwości uzyskiwania statusu organizacji pożytku publicznego, co z kolei oznacza, że organy administracji publicznej nie mogą im zlecać realizacji zadań publicznych wyróżnionych w ustawie. 32 Ustawa reguluje zasady prowadzenia działalności pożytku publicznego przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych oraz współpracy organów administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi. Ponadto opisuje warunki uzyskiwania przez organizacje pozarządowe statusu organizacji pożytku publicznego, ich funkcjonowanie oraz sprawowanie nadzoru. 33 Działalnością pożytku publicznego jest działalność społecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych określonych w ustawie, do których należy m.in. pomoc społeczna, działalność charytatywna, ochrona i promocja zdrowia, działalność na rzecz osób niepełnosprawnych, promocja zatrudnienia, kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, bezpieczeństwo publiczne, ekologia, promocja i organizacja wolontariatu, przeciwdziałanie uzależnieniom i patologiom społecznym. 34 Działalnością nieodpłatną pożytku publicznego jest działalność prowadzona przez organizacje pozarządowe, w sferze zadań publicznych, za które nie pobierają one wynagrodzenia. 35 Działalnością odpłatną pożytku publicznego jest 36 : działalność prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych, za które pobierają one wynagrodzenie, sprzedaż towarów lub usług wytworzonych lub świadczonych przez osoby bezpośrednio korzystające z działalności pożytku publicznego, w szczególności w zakresie rehabilitacji oraz przystosowania do pracy zawodowej osób niepełnosprawnych oraz reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. 32 Ibidem. art. 3. ust Ibidem. art Ibidem. art. 1, Ibidem. art Ibidem. art

17 Przychód z działalności odpłatnej pożytku publicznego służy wyłącznie prowadzeniu działalności pożytku publicznego. Zlecanie realizacji zadań publicznych organizacjom pozarządowym może przybierać dwie formy. Jedną z nich jest powierzanie wykonywania zadań publicznych, wraz z udzieleniem dotacji na finansowanie ich realizacji. Druga forma polega na wspieraniu wykonywania zadań publicznych, wraz z udzieleniem dotacji na dofinansowanie ich realizacji. 37 W myśl Ustawy organizacją pozarządową mogą być mające osobowość prawną stowarzyszenia, fundacje, partie polityczne, związki zawodowe, jak i niemające osobowości prawnej stowarzyszenia zwykłe, uczelniane organizacje studenckie, koła gospodyń wiejskich. Do najpopularniejszych, podstawowych organizacji pozarządowych należą fundacje i stowarzyszenia. 38 STOWARZYSZENIA Podstawowym aktem prawnym regulującym działalność stowarzyszeń, ich tworzenie i funkcjonowanie jest ustawa Prawo o stowarzyszeniach. Ustawa charakteryzuje stowarzyszenie jako dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenie o celach niezarobkowych, które samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności. Swoją działalność opiera na pracy społecznej członków; do prowadzenia swych spraw może zatrudniać pracowników. 39 Dobrowolność stowarzyszenia przejawia się w swobodzie inicjatywy zrzeszania się, w decydowaniu o tym, czy dane stowarzyszenie powstanie i kiedy zostanie ono rozwiązane. Trwałość stowarzyszenia związana jest natomiast z trwałością jego celów. Bez względu na to czy skład osobowy stowarzyszenia się zmienia, cel stowarzyszenia będzie zawsze ten sam. 40 Prawo do utworzenia stowarzyszeń przysługuje obywatelom polskim z pełną zdolnością do czynności prawnych i niepozbawionych praw 37 Ustawa dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U nr 157, poz ze zm. ). art SMYCZEK P.: Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Twórcze wykorzystanie w organizacjach pozarządowych. Katowice: Śląskie centrum równych szans s Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U nr 20, poz. 104 ). art SUSKI P.: Stowarzyszenia i fundacje. Warszawa: Lexis Nexis s

18 publicznych. 41 Organami nadzorującymi działalność stowarzyszeń są: wojewoda właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia oraz starosta. 42 Ustawa wyodrębnia dwie podstawowe formy organizacyjno- prawne stowarzyszeń. Są to stowarzyszenia zarejestrowane oraz stowarzyszenia zwykłe. 43 Stowarzyszenia zarejestrowane posiadają osobowość prawną. Mogą zakładać terenowe jednostki organizacyjne, łączyć się w związki stowarzyszeń, przyjmować w poczet swych członków osoby prawne oraz korzystać z ofiarności publicznej i przyjmować dotacje od organów władzy państwowej i innych instytucji. Warunkiem założenia stowarzyszenia jest przyjęcie ustawowo określonej formy prawnoorganizacyjnej, poprzez: zgromadzenie się w liczbie nie mniejszej niż 15 osób, uchwalenie statutu, wybranie komitetu założycielskiego, wybranie jego władz, czyli walnego zebrania członków, zarządu i organu kontroli wewnętrznej. Obowiązkowi podlega również zarejestrowanie utworzonego stowarzyszenia w Krajowym Rejestrze Sądowym. Wniosek o rejestrację stowarzyszenia, wraz ze statutem, składa do sądu rejonowego komitet założycielski. Statut stowarzyszenia jest najważniejszym aktem prawnym regulującym jego działanie. Treść statutu określa charakter stowarzyszenia, jego cele, zakres działania oraz zasady funkcjonowania. 44 Statut określa również m.in. nazwę stowarzyszenia, teren działania i siedzibę, sposób nabywania członkostwa. Ponad to zawiera informacje o sposobie uzyskiwania środków finansowych, ustanawiania składek członkowskich oraz zasadach dokonywania zmian statutu. 45 Majątek stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, pracy społecznej członków, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz ofiarności publicznej. 46 Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, pod warunkiem, że dochód z działalności gospodarczej będzie służył wyłącznie realizacji celów statutowych. Nie może być przeznaczony do podziału między jego członków Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U nr 20, poz. 104 ). art. 2,3. 42 Ibidem. art OGONOWSKI A., GIBALSKA A.: Fundacje i stowarzyszenia. Zasady funkcjonowania i opodatkowania. Kraków: Wszechnica Podatkowa s Ibidem. s Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U nr 20, poz. 104 ). art OGONOWSKI A., GIBALSKA A.: Fundacje i stowarzyszenia. Zasady funkcjonowania i opodatkowania. Kraków: Wszechnica Podatkowa s GÓRA E., KOTULA M.: Fundacje i stowarzyszenia. Zakładanie. Działalność. Likwidacja. Gdańsk: Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o. o s

19 Stowarzyszenie zwykłe, w odróżnieniu od stowarzyszenia rejestrowanego, nie posiada osobowości prawnej. Nie podlega obowiązkowemu wpisowi do KRS. Zamiast tego, wpisywane jest do ewidencji prowadzonej przez starostów powiatów, właściwych ze względu na siedzibę organizacji. 48 Jest uproszczoną formą stowarzyszenia, które mogą założyć co najmniej trzy osoby. Uchwalają one regulamin działalności, określając nazwę, cel, teren, środki działania, siedzibę oraz przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie. Stowarzyszenie zwykłe różni się od stowarzyszenia rejestrowanego również tym, że nie może powoływać terenowych jednostek organizacyjnych, łączyć się w związki stowarzyszeń. Nie może także zrzeszać osób prawnych, prowadzić działalności gospodarczej, przyjmować darowizn, spadków oraz otrzymywać dotacji jak i korzystać z ofiarności publicznej. Stowarzyszenie zwykłe środki na swoją działalność uzyskuje wyłącznie ze składek członkowskich. 49 FUNDACJE Fundacja jest jedną z podstawowych form prawnych organizacji społecznej, której istotnym elementem jest fundusz przeznaczony na określony cel oraz reguły dysponowania tym funduszem zawarte w statucie organizacji 50. W Polsce działalność fundacji, ich zakładanie oraz funkcjonowanie reguluje ustawa o fundacjach. Zgodnie z przepisami ustawy fundacja jest organizacją ustanowioną dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska i zabytków. 51 Osobą zakładającą fundację jest fundator. Może on być zarówno osobą prawną, jak i fizyczną, niezależnie od jej miejsca zamieszkania i obywatelstwa. Z kolei siedziba fundacji musi znajdować się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ustanawiając fundację fundator składa oświadczenie woli w formie aktu notarialnego. W oświadczeniu tym wskazuje cel fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację. Środkami majątkowymi mogą być pieniądze, papiery wartościowe, 48 KRAWCZYK A.: Krajowy rejestr sądowy a fundacje i stowarzyszenia. Warszawa: Stowarzyszenie Klon/ Jawor s GÓRA E., KOTULA M.: Fundacje i stowarzyszenia. Zakładanie. Działalność. Likwidacja. Gdańsk: Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o. o s KOŻUCH B.: Nauka o organizacji. Warszawa: CeDeWu.pl s Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984r. o fundacjach ( Dz. U r. nr 46, poz.203 ze zm.). art

20 a także przekazane fundacji na własność rzeczy ruchome i nieruchomości. 52 Zadaniem fundatora jest ustalenie statutu fundacji. W przypadku odstąpienia od osobistego ustalenia statutu, fundator może do tego celu wskazać inną osobę fizyczną bądź prawną. Statut fundacji powinien zawierać: nazwę, siedzibę i majątek, cele, zasady, formy i zakres działalności fundacji, skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków. Statut może zawierać również inne postanowienia, dotyczące prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków jej połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu fundacji. 53 Nazwa fundacja z jednej strony nawiązuje do powszechnego użycia tego terminu w znaczeniu ofiarowania czegoś lub zbudowania czegoś na własny koszt do użytku społecznego, ufundowanie czegoś, a z drugiej określenie instytucji, której podstawą jest majątek przeznaczony przez jej założyciela na określony cel. 54 Fundacja nabywa osobowość prawną z chwilą obowiązkowego wpisania jej do Krajowego Rejestru Sądowego. Z takim wnioskiem występuje zarząd fundacji lub fundator. Warunkiem uzyskania wpisu jest zgodność celu i statutu fundacji z przepisami prawa oraz stwierdzenie dokonania wszystkich czynności prawnych. 55 Działalnością fundacji oraz reprezentowaniem jej na zewnątrz kieruje zarząd. Jeżeli fundacja dąży do uzyskania statusu organizacji pożytku publicznego, musi mieć również powołany organ kontroli wewnętrznej, którego członkowie spełniają określone wymogi. 56 Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji jej celów. Charakter tej działalności powinien być pomocniczy w stosunku do działalności statutowej. 57 Jeżeli fundacja ma prowadzić działalność gospodarczą, wartość środków majątkowych fundacji przeznaczonych na działalność gospodarczą nie może być mniejsza niż 1000 złotych GÓRA E., KOTULA M.: Fundacje i stowarzyszenia. Zakładanie. Działalność. Likwidacja. Gdańsk: Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o. o s OGONOWSKI A., GIBALSKA A.: Fundacje i stowarzyszenia. Zasady funkcjonowania i opodatkowania. Kraków: Wszechnica Podatkowa s KOŻUCH B.: Nauka o organizacji. Warszawa: CeDeWu.pl s GÓRA E., KOTULA M.: Fundacje i stowarzyszenia. Zakładanie. Działalność. Likwidacja. Gdańsk: Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o. o s Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U nr 96, poz. 873 ze zm.). art SUSKI P.: Stowarzyszenia i fundacje. Warszawa: Lexis Nexis s GÓRA E., KOTULA M.: Fundacje i stowarzyszenia. Zakładanie. Działalność. Likwidacja. Gdańsk: Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o. o s