Marzena Suchocka, Maciej Kolendowicz STREFY OCHRONNE DRZEW NA TERENACH PRAC BUDOWLANYCH

Transkrypt

1 Strefy ochronne drzew na terenach prac budowlanych Człowiek i Środowisko 32 (3-4) 2008, s Marzena Suchocka, Maciej Kolendowicz STREFY OCHRONNE DRZEW NA TERENACH PRAC BUDOWLANYCH ABSTRAKT Drzewa są źródłem wielorakich korzyści w miejscu zamieszkania, pracy i odpoczynku. Miejska presja inwestycyjna powoduje jednak konflikty zarówno w przypadku nowych inwestycji, jak również modernizacji infrastruktury istniejącej. Niekorzystny wpływ na kondycję drzew mają nie tylko prace montażowe związane z procesem budowlanym, ale również czynniki takie jak ubicie gleby, długotrwale zastoiska wody lub zatrucie gleby substancjami szkodliwymi, które uszkadzają system korzeniowy i powodują obumieranie drzew. Niekorzystny wpływ na warunki siedliskowe drzew mają wykopy pod fundamenty budynków, układanie chodników, instalacji naziemnych i podziemnych, a także działania podejmowane po zakończeniu procesu budowlanego, takie jak nowe nasadzenia, układanie trawnika z rolki. Mogą one powodować dalszą dewastację istniejącego drzewostanu. Zabiegi ochronne stosowane przed rozpoczęciem i w trakcie prac budowlanych, polegające przede wszystkim na ustaleniu nienaruszalnych stref ochronnych dla korzeni, pni i koron drzew, maja zasadnicze znaczenie dla minimalizowania strat w drzewostanie, powstałych na skutek robót budowlanych. Ogrodzenia ochronne oddziałują zarówno bezpośrednio, jak również psychologicznie na osoby znajdujące się na placu budowy. W związku z tym, że stosowane na świecie metody wyznaczania stref ochronnych na terenie budowy różnią się w zasadniczy sposób pod względem proponowanych odległości, konieczna jest ich analiza, która pozwoli na opracowanie spójnego systemu ochrony drzew na terenie inwestycji. Analiza metod wyznaczania stref ochronnych korzeni drzewa i ogrodzenia ochronne na terenie budowy Przed rozpoczęciem jakichkolwiek robót budowlanych należy sprawdzić, czy drzewa są narażone na ich negatywny wpływ. Ochroną 109

2 Marzena Suchocka, Maciej Kolendowicz należy objąć tak dużą część gleby pod koroną drzewa, jak jest to tylko możliwe. Drzewa wymagają fizycznej powierzchni i objętości gleby do rozwoju korzeni. Niezbędne cechy gleby obejmują przede wszystkim fizyczną przestrzeń i porowatą strukturę, otwartą powierzchnię dla wymiany powietrza i ruchów wody oraz adekwatną i dobrze wyważoną zawartość esencjonalnych składników gleby. Im przestrzeń dostępna dla wzrostu drzewa będzie większa, tym ma ono większe szanse pozostać zdrowym, długowiecznym, a co za tym idzie mniej problematycznym w przyszłości. Strefy ochronne wyznaczane są w różny sposób w analizowanych metodach. Jednym ze sposobów jest podanie minimalnej odległości posadowienia konstrukcji od drzewa, inne metody określają wielkość strefy ochronnej na podstawie średnicy drzewa na wysokości 1,3 m nad ziemią lub uwzględniane są inne czynniki, takie jak żywotność drzewa lub jego faza rozwojowa. Należy pamiętać, że każde drzewo ma inny kształt systemu korzeniowego i wymaga indywidualnej analizy i postępowania (Szczepanowska 2001, City of Vancouver 2008). Według Codera (1995) drzewa rosnące w odległości mniejszej niż 9 metrów od konstrukcji powinny być usunięte. Są one zazwyczaj konsekwentnie uszkadzane w trakcie robót. Odległość 0-18 m od konstrukcji jest strefą ochronną, z której powinny być usunięte drzewa o słabej kondycji. Drzewa w dobrej kondycji powinny być chronione możliwie dużymi ogrodzeniami ochronnymi. Drzewa małe o słabej kondycji znajdujące się w obrębie takiej strefy powinny zostać usunięte (przesadzone) przed rozpoczęciem robót. Szczepanowska (2001) podaje, ze planując zabezpieczenie drzew w trakcie robót ziemnych powinno się wyznaczyć strefę ochronną, w odległości nawet 1,5 m od obrysu korony, poza zasięgiem której powinny być wyznaczane przejścia dla pracowników, przejazdy dla pojazdów i miejsca składowania materiałów budowlanych. Innym sposobem jest wyznaczanie strefy ochronnej na podstawie zasięgu korony drzewa. Odległość od pnia do rzutu obrysu korony mnoży się przez 1,5. Wynik stanowi adekwatną do rozmiarów (korony) drzewa wielkość strefy ochronnej (Coder 1995). Aby zminimalizować uszkodzenia drzew pozostałych w strefie ochronnej, należy zastosować ogrodzenia ochronne (British Standard 1991; Coder 1995; Szczepanowska 2001). Ogrodzenia te powinny zostać wzniesione zanim rozpocznie się jakiekolwiek działania związane z budową, natomiast w trakcie robót budowlanych powinny być bezwzględnie uszanowane i niemodyfikowane (British Standard 1991). Zarząd parków i rekreacji w Nowym Jorku przyjmuje 1 m jako minimalną 110

3 Strefy ochronne drzew na terenach prac budowlanych odległość od pnia do linii ochronnej ogrodzenia (Szczepanowska 2001). Według Harrisa (1983) ogrodzenia takie powinny być umiejscowione w odległości co najmniej 1,5 m od pnia drzewa. Pozostała część strefy korzeniowej powinna być zabezpieczona centymetrową warstwą drewnianych wiórów/skrawków. W celu stworzenia odpowiednich warunków do transportu pojazdów na tym obszarze należy użyć metalowych płyt jako podkładów ułożonych na warstwie drewnianych zrąbków. Po skończonych robotach drewniane skrawki, których nie da się oddzielić od wierzchniej warstwy podłoża, przyczynią się do utrzymania (a nawet polepszenia) odpowiedniej struktury wierzchniej warstwy gleby (co nie byłoby możliwe w przypadku zastosowania zamiast skrawków np. drobnego żwiru). Jeżeli nisko położone gałęzie zamierza się zachować, ogrodzenie powinno być umiejscowione poza linią obrysu korony drzewa, aby mogło zabezpieczać gałęzie przed uszkodzeniami powodowanymi przez sprzęt budowlany. Kolejną metodą jest wyznaczanie strefy w zależności od średnicy pnia drzewa. Według Dicke (2004) idealne ogrodzenie powinno wyznaczać teren, na którym nie mają prawa odbywać się żadne roboty budowlane, a ogrodzenie takie powinno być wzniesione w odległości będącej iloczynem 38,10 cm i każdego 2,5 cm średnicy pnia (pierśnicy). Taka odległość nazwana jest krytycznym promieniem korzeni, natomiast obszar przez niego wyznaczany krytyczną powierzchnią korzeni. Strata korzeni na zewnątrz tej powierzchni nie powinna spowodować poważnych problemów. Więcej ochrony i troski wymagać będą drzewa stare, w złym stanie zdrowotnym oraz podatne na uszkodzenia mechaniczne. Dla takich drzew strefę ochronną należy wyznaczyć na podstawie wzoru 45,72 cm na każde 2,5 cm średnicy pnia. Podobnie Bracewell (2006) określa strefę ochronną jako 30 do 45 cm na każde 2,5 cm średnicy pnia. W przypadku drzew rosnących w grupie obszar ochronny (krytyczną powierzchnię korzeni) należy wyznaczyć dla każdego drzewa z grupy, a następnie umieścić ogrodzenie poza wszystkimi obszarami ochronnymi (krytycznymi powierzchniami) (Dicke 2004). Szanse na przeżycie drzewa są bliskie 100%, kiedy chroniona jest cała krytyczna powierzchnia korzeni dookoła danego drzewa. Szanse się zmniejszają wraz ze zmniejszaniem się powierzchni chronionej. Coder (1995) proponuje, aby dla każdego 3,2 cm średnicy pnia przeznaczyć 40-55cm odległości od pnia drzewa. Niezależnie od średnicy pnia minimalna wielkość promienia strefy ochronnej powinna wynosić 2,3 m. Hayes (2005) proponuje wyznaczanie promienia strefy ochrony korzeni 111

4 Marzena Suchocka, Maciej Kolendowicz (Root Protection Zone) 1 poprzez przyjęcie dla każdego 2,5 cm średnicy pnia 30,5 cm promienia. Prawidłowe wyznaczenie strefy ochronnej może jednak stanowić problem w przypadku, kiedy drzewa rosną w grupie (wynik ulega wtedy zaniżeniu). Najbardziej efektywną metodą jest zestawienie i porównanie wyników obydwu metod (uwzględniającej średnicę pnia i wielkość korony) (Coder 1995). Innym sposobem określenia strefy ochronnej jest użycie miary zajmowanego miejsca dla drzew rosnących w grupie lub w szpalerze. Należy wtedy przeznaczyć ok cm 3 (1 dm 3 ) na 1 cm 2 przekroju poprzecznego drzewa. Metoda ta nie pozwala na ustalenie odległości minimalnej, lecz określa odległość efektywnego zajmowania powierzchni przez korzenie. Niektóre z analizowanych metod proponują uwzględnienie innych czynników, niż tylko średnica pnia, przy wyznaczaniu stref ochronnych. Norma angielska określa (tabela 1) odległość ustawienia ogrodzenia drewnianego od pnia dla pojedynczych drzew i uzależnia wielkość chronionej strefy od żywotności drzewa (Szczepanowska 2001). Tabela 1. Metoda wyznaczania strefy ochronnej z uwzględnieniem witalności drzew (Szczepanowska 2001) Wielkość drzewa Normalnie rosnące Słabo rosnące Drzewa młode (średnica pnia cm) 2-4 m 3-6 m Drzewa w średnim wieku (średnica pnia cm) 3-6 m 5-10 m Drzewa dojrzałe i starsze (średnica pnia cm) 4-8 m 6-12 m Coder (1996) podaje zestawienie obrazujące zależność między pierśnicą drzewa a minimalnym (krytycznym) zasięgiem ukorzenienia drzew, który nie powinien być przekraczany. Autor wskazuje również na związek 1 Pozycja Glossary of Arboricultural Terms (2007) podaje dwa znaczenia strefy ochrony korzeni : root protection area (RPA) wg Brytyjskiej Normy, strefa korzeni drzewa chroniona przed uszkodzeniami na placu budowy wartość, której podstawą jest wielkość drzewa lub drzew chronionych; root protection zone -powierzchniowa warstwa systemu korzeniowego drzewa chroniona przed uszkodzeniami na placu budowy (zwykle przed ubiciem gleby). Optymalną ochroną jest otoczenie całej tej strefy ogrodzeniem ochronnym. Inne źródła (zazwyczaj wytyczne miast, np. Richmond, San Francisco) podają Tree Protection Zone (TPZ), gdzie ogrodzenie ustawiane jest na granicy okapu korony. 112

5 Strefy ochronne drzew na terenach prac budowlanych pomiędzy pierśnicą a zasięgiem (promieniem) systemu korzeniowego. W związku z tym w tabeli 2 podane są odległości od pnia, których przekroczenie (mechaniczne uszkodzenie korzeni zlokalizowanych w strefie wyznaczonej przez ten promień) skutkować może zwiększeniem ryzyka przewrócenia się drzewa (tabela 2). Tabela 2. Przykładowe wartości krytycznego zasięgu ukorzenienia (Coder 1996) Średnica drzewa [cm] Krytyczny zasięg (promień) ukorzenienia [m] Promień strefy, której przekroczenie zwiększy ryzyko przewrócenia się drzewa [m] 10,16 1,52 0,91 20,32 3,05 1,52 30,48 4,57 2,13 40,64 6,10 2,44 50,80 7,62 2,74 101,60 15,24 3,35 152,40 22,86 3,96 254,00 38,10 4,88 Podobnie brytyjska norma ochrony drzew na placu budowy określa odległości, jakie powinny dzielić ogrodzenie od drzewa (tabela 3). Zestawienie to jednak, poza średnicą pnia, uzależnia dodatkowo bezpieczną odległość od fazy rozwojowej oraz żywotności (wigoru) drzewa (British Standard 1991). Tabela 3. Minimalne odległości ogrodzeń ochronnych dookoła drzew uzależnione od fazy rozwojowej drzewa i jego żywotności (BS 1991) Wiek Młode drzewa (wiek niższy niż 1/3 spodziewanego wieku drzewa) Młode drzewa Żywotność normalna żywotność niska żywotność Średnica pnia [mm] Minimalna odległość [m] < >400 4 < ,5 >

6 Marzena Suchocka, Maciej Kolendowicz Drzewa w wieku średnim (1/3-2/3 spodziewanego wieku drzewa) Drzewa w wieku średnim Dorosłe drzewa Drzewa starzejące się normalna żywotność niska żywotność normalna żywotność niska żywotność < ,5 >500 6 < ,5 > < < > W przewodnikach do ochrony drzew na terenie budowy (Matheny, Clark 1998; Elmendorf, Gerhold, Kush 2005) odległości stref ochronnych bazują na tolerancji drzew na ciecie korzeni i zniszczenie gleby oraz fazie rozwojowej drzewa (tabela 4). Autorzy podkreślają, że poza uszkodzeniami trawnik ogrodzenie ochronne chodnik chodnik trawnik okap korony ogrodzenie ochronne krawężnik Rys. 1. Sposób ustawienia ogrodzenia w przypadku występowania chodnika lub drogi w systemie korzeniowym drzewa (City of Richmond 2008) 114

7 Strefy ochronne drzew na terenach prac budowlanych korzeni należy zwrócić uwagę na uszkodzenia gałęzi młodych drzew lub innych drzew o nisko ugałęzionej koronie. Poważne cięcia mogą zniszczyć pokrój tych drzew, dlatego ogrodzenie powinno być ustawione na linii okapu korony, czyli powierzchni rzutu korony na ziemię, lub poza nim. Ważnym aspektem w trakcie ustalania kształtu strefy ochronnej jest również analiza kształtu systemu korzeniowego, który tylko w warunkach naturalnych i przy braku ograniczeń rozwoju jest symetryczny. W przypadku nieprzepuszczalnych nawierzchni, budynków, barier różnego rodzaju (barierą może być np. ubicie gleby uniemożliwiające rozwój korzeni) system korzeniowy będzie dostosowywał się do warunków siedliskowych. Tabela 4. Strefy ochronne drzew uzależnione od odporności gatunkowej drzew na prace budowlane oraz fazy rozwojowej. (Matheny, Clark 1998; Elmendorf, Gerhold, Kush 2005) Odporność gatunku na wpływ prac budowlanych Tolerancyjny Wiek drzewa młode <1/4 oczekiwania życia w średnim wieku 1/4-3/4 oczekiwania życia dojrzałe >3/4 oczekiwania życia Odległość od pnia* (na każde 2,54 cm średnicy pnia) 15,24 22,86 30,48 Średnio tolerancyjny Wrażliwy Młode 22,86 Średni wiek 30,49 Dojrzałe 38,1 Młode 30,48 średni wiek 38,1 Dojrzałe 45,72 Należy jednak pamiętać, że ogrodzenia nie są w stanie zabezpieczyć roślin przed wszelkimi uszkodzeniami. Mimo to warto je stosować, gdyż pełnią funkcję psychologiczną, przypominają ludziom (np. pracownikom budowy) o konieczności ochrony drzewa i zmuszają do respektowania jego obecności (Coder 1995). 115

8 Marzena Suchocka, Maciej Kolendowicz Strefa Ochronna Drzewa Nie wchodzić Nie przesuwać ogrodzenia Nie składować materiałów Przykładowa tablica informująca pracowników budowy o konieczności ochrony systemu korzeniowego drzewa (City of Richmond, 2008) W miarę postępu prac budowlanych robotnicy dążą do przesunięcia bądź usunięcia ogrodzeń. Należy się przed tym ustrzec, wyznaczając ścisłe dyrektywy pracownikom bądź też poprzez umieszczenie odpowiednich zapisów w kontrakcie (Dicke 2004). Konieczne jest również wyraźne oznaczenie stref ochronnych, co jest kolejnym czynnikiem psychologicznym utrudniającym naruszenie strefy ochronnej. Napisy powinny być jednoznaczne i wyraźne. Tabela 5. Zestawienie analizowanych metod wraz z proponowanymi odległościami stref ochronnych drzewa Metody wyznaczające minimalne strefy ochronne dla drzew bez uwzględnienia średnicy pnia Autor metody/miejsce stosowania Kryterium wyznaczające strefę Planting Department San Francisco 2006, Tree Bylaw Section City of Richmond 2008 Szczepanowska 2001 Zarząd parków i rekreacji Nowy Jork (Szczepanowska 2001) Coder 1995 ogrodzenie ochronne na linii okapu korony odległość do 1,5 m większa od obrysu korony odległość ogrodzenia min. 1 m od pnia drzewa odległość od pnia do linii rzutu korony x 1,5, przy czym lokalizacja drzewa w odległości < niż 9 m od konstrukcji spowoduje obumarcie drzewa; drzewa w strefie 0-18 m zazwyczaj są drzewami problemowymi 116

9 Strefy ochronne drzew na terenach prac budowlanych Harris 1983 odległość ogrodzenia min. 1,5 m od pnia drzewa; pozostała część systemu korzeniowego wysypana ochronnie zrąbkami drewnianymi. Metody wyznaczające minimalne strefy ochronne dla drzew pojedynczych z uwzględnieniem średnicy pnia Strefa dla drzewa Autor metody o średnicy pnia (m) 20 cm 40 cm od do od do Bracewell ,4 3,6 4,8 7,2 - Czynniki uwzględniane dodatkowo lub uwagi istotne przy wyznaczaniu stref ochronnych korzeni Coder ,50 3,40 5,0 6,9 dystans minimalny 2,3 m Dicke ,4 2,8* 4,7 5,7* * drzewa starzejące się Hayes ,4-4,9 - - Norma brytyjska 1994 [w:] Szczepanowska ,0 6,0 3,0 12,0 BMPs ,5* 3,0 2,13* 6,1 British standard 1991 Matheny, Clark 1998 Emerdorf, Gerhold, Kush 2005 City of Vancouver ,0 6,0 3,0 7,5 1,2 2,4 3,6 6 1,2-2,4 - Uwzględniana jest faza rozwojowa (drzewa młode, w średnim wieku, dojrzałe i starzejące się) oraz tępo wzrostu (normalnie rosnące, szybko rosnąc. * Przekroczenie tej strefy powoduje, że drzewo grozi przewróceniem. Odległości uzależnione od żywotności/wigoru drzewa i oczekiwania życia. Odległości uzależnione od tolerancji gatunkowej na cięcie korzeni, oczekiwania życia oraz fazy rozwojowej drzewa. Minimalna odległość ochronna od pnia wokół drzew. Metody wyznaczające minimalne strefy ochronne dla grup drzew z uwzględnieniem średnicy pnia Autor/nazwa metody Sposób wyznaczania stref ochronnych Coder 1995 Miara zajmowanego miejsca Coder 1995 Metoda mieszana; aby nie zaniżać wielkości strefy powinien zostać wyznaczony zasięg strefy na podstawie średnicy pnia (na każde 2,5 cm średnicy naliczane jest cm promienia strefy) z przemnożeniem promienia x 1,5. Na tej podstawie obliczana jest strefa ochronna. ok cm 3 (1 dm 3 ) na 1 cm 2 przekroju poprzecznego drzewa 117

10 Marzena Suchocka, Maciej Kolendowicz W tabeli 5 umieszczono zestawienie analizowanych metod wyznaczania stref ochronnych dla drzew na terenie budowy. Analiza wykonana została pod kątem dwóch wartości średnicy pnia drzewa; drzewa młodego o średnicy pnia 20 cm oraz drzewa dojrzałego o średnicy 40 cm. Rozbieżność proponowanych rozmiarów stref jest ogromna. W metodach, które nie uwzględniają średnicy pnia strefa ochronna proponowana jest od 1 m od pnia, przez 1,5 m od pnia, do propozycji wyznaczenia strefy na linii okapu. Inne metody proponują okap korony powiększyć o 1,5 m lub żeby zastosować odległość od pnia równą długości półtora promienia korony. Oznacza to, że drzewo o średnicy pnia 20 cm i przykładowej średnicy korony 4 m może mieć zalecaną strefę, na której zostanie ustawione ogrodzenie ochronne o promieniu od 1 do 6 m. Dla przykładowego drzewa młodego o 20 cm średnicy pnia i 4 m średnicy korony w metodach bazujących na średnicy pnia (pierśnicy) drzewa maksymalna strefa ochronna (Szczepanowska 2001, British Standard 1991) dla drzewa o niskiej żywotności wynosi 6 m. Jeżeli chodzi o minimalną granicę strefy ochronnej, w tym przypadku wynosi ona 1,2 m (Matheny, Clark 1998; Emerdorf i in. 2005) i jest zbliżona do minimalnych stref wyznaczanych, bez uwzględnienia średnicy pnia. Należy tu zaznaczyć, ze BMPs (Coder 1996) podaje w tym przypadku wartość 1,5 m od pnia jako wartość krytyczną, przekroczenie której powoduje niebezpieczeństwo wywrócenia się drzewa. Większe rozbieżności występują w odniesieniu do drzew dojrzałych. Dla drzewa dojrzałego o średnicy pnia 40 cm i średnicy korony 8 m będzie miało proponowaną strefę ochronną w metodach nie uwzględniających średnicy pnia o promieniu od 1 do 12 m, natomiast na podstawie średnicy pnia strefa ta będzie wahała się od 2,4 m (City of Vancouver 2008) do 7,5 m (BS 1991), przy czym odległość powodującą zagrożenie wywrócenia się drzewa, w tym przypadku 2,13 m, (BMPs1996) nie została tu przekroczona. Mamy tu do czynienia z mniejszą różnicą dotyczącą zakresów stref ochronnych w przypadku metod bazujących na średnicy pnia. Nie przekraczają one wartości powodującej zwiększenie zagrożenia wywróceniem. W tym przypadku wydaje się bardziej uzasadnione stosowanie stref określanych na podstawie średnicy. Minimalna strefa w przypadku drzew dojrzałych jest bowiem wyraźnie zaniżana. Niesłuszne wydaje się także wyznaczanie stref zbyt dużych, nie uwzględniających rzeczywistych uwarunkowań i możliwości. Strefa 12 m, mimo że chroniłaby cały system korzeniowy, w warunkach budowy zazwyczaj nie jest możliwa do zachowania. W tym kontekście należy również podkreślić zalety płynące ze stosowania metod bazujących 118

11 Strefy ochronne drzew na terenach prac budowlanych Bracewell Coder Dicke Hayes BS cm 40 cm BMP BS 1991 Matheny, Clark City of Vancouver 20 cm 40 cm Zasięg korony Strefa minimalna Strefa maksymalna Rys. 2. Porównanie wielkości stref ochronnych dla drzew pojedynczych z uwzględnieniem średnicy pnia na średnicy pnia, które różnicują rozmiar strefy ochronnej w zależności od żywotności drzew i ich fazy rozwojowej (BS 1991). Drzewa młode i żywotne mają tu przewidziane najmniejsze strefy ochronne, natomiast drzewa starzejące się i o niskiej żywotności strefy największe. Powoduje to maksymalną ochronę systemu korzeniowego słabych drzew i minimalizuje ilość miejsca dla żywotnych młodych drzew, które mają lepsze zdolności przystosowawcze i regeneracyjne. Niezwykle cenna jest metoda polecana przez ISA (Matheny, Clark 1998, Elmerdof i in. 2005). Uwzględnia ona niezwykle ważny czynnik - odporność systemu korzeniowego na cięcia. Wielkość strefy ochronnej uzależniona jest od zdolności regeneracyjnych gatunku oraz fazy rozwojowej drzewa. W przypadku oceny tą metodą niezbędna jest fachowa wiedza z zakresu odporności gatunków na uszkodzenia mechaniczne lub pomoc w postaci zestawień w tym zakresie. 119

12 Marzena Suchocka, Maciej Kolendowicz Podsumowanie Drzewa uszkodzone w trakcie prac budowlanych często obumierają w krótkiej lub dłuższej perspektywie czasu. Mimo że system korzeniowy może rozciągać się do 3 razy dalej niż linia rzutu korony drzewa, powszechnie panujące przekonanie, że jest on równy rzutowi korony powoduje, że ogrodzenia są ustawiane w najlepszym przypadku na linii korony. Metody bazujące na średnicy pnia dają zbliżone wyniki, szczególnie w odniesieniu do drzew młodych, do metod określających zasięgi stref na podstawie rzutu korony z rożnymi modyfikacjami. Ogrodzenie ochronne ustawiane w bezpośrednim sąsiedztwie pnia chronią jedynie pień i odziomek, tj. dolną, najgrubszą część pnia, najczęściej bez gałęzi. Korzenie żywicielskie nie są chronione przed ubiciem gleby, zanieczyszczeniami ani uszkodzeniami mechanicznymi, które często są dla drzew śmiertelne. Metody proponujące wyznaczanie stref ochronnych jako 1 m od pnia drzewa nie mają zastosowania dla drzew dojrzałych i starzejących się, a przede wszystkim dla dużych drzew o niskiej żywotności i wrażliwych na utratę systemu korzeniowego i cięcia korzeni, dlatego należałoby je wykluczyć. Uwarunkowanie zasięgu stref wyznaczanych na podstawie średnicy pnia z uwzględnieniem żywotności drzewa, jego fazy rozwojowej oraz tolerancji gatunkowej na cięcia korzeni wydaje się najbardziej adekwatnym sposobem skutecznej ochrony drzewa. Uzależnienie wielkości strefy ochronnej od gabarytów drzewa przy jednoczesnym uwzględnieniu kondycji, przewidywania życia oraz zdolności regeneracyjnych gatunku powoduje, że strefa jest dopasowana do konkretnego egzemplarza drzewa. Zasada ta sprawia, że minimalne strefy są mniejsze dla drzew silnych, co jest istotne z punktu widzenia wykonawcy robót, z powodu powszechnie występującego braku miejsca na placu budowy i powszechnej tendencji do minimalizowania stref ochronnych. W wielu przypadkach z tego powodu nie jest możliwe wyznaczenie dużych stref ochronnych, których pełne wymiary uniemożliwiłyby wykonanie prac budowlanych. Odpowiednie dopasowanie stref pozwala na zarządzanie miejscem na placu budowy. Zaoszczędzone powierzchnie stref ochronnych dla silnych i młodych drzew, które mają przy zastosowaniu stref szanse przeżycia, mogą być wyegzekwowane dla ochrony drzew słabych i o małych zdolnościach regeneracyjnych. Należy pamiętać o tym, że strefy ochronne są strefami minimalnymi. Drzewa z dużymi powierzchniami dostępnymi do wzrostu korzeni mają największe szanse na pozostanie zdrowymi, długo żyjącymi i w przyszłości będą stwarzały mniej problemów. Należy dążyć do 120

13 Strefy ochronne drzew na terenach prac budowlanych tego, aby zapewnić drzewom jak najwięcej gleby pozwalającej na rozwój i unikać uszkodzeń korzeni. Problemem jest również niesymetryczność systemu korzeniowego drzewa. Korzenie rozwijają się tam, gdzie znajdują tlen, wodę i substancje odżywcze, dlatego też konieczna jest analiza otoczenia przy wyznaczaniu stref ochronnych drzew i dopasowanie tych stref do konkretnych warunków siedliskowych. Osoba odpowiedzialna za prowadzenie gospodarki drzewostanem na placu budowy musi wziąć pod uwagę wszystkie wymienione czynniki, aby maksymalnie zabezpieczyć drzewa w sposób adekwatny do kondycji i lokalizacji drzewa. BIBLIOGRAFIA Bracewell S.K. 2006: SULIS Suistanable Urban Landscape Information Series Tree Protection from Construction Damage [on line] University of Minnesota, [dostęp: ] Dostępny w Internecie; Protection of Existing Trees During Demolition and Construction [on line] City of Richmond, Tree Bylaw Section [dostęp ] Dostępny w Internecie; richmond.ca/ shared/assets/tree_ pdf, dostęp: Tree retention, relocation and replacement guidelines [on line] City of Vancouver City Coucil [dostęp ] Dostępny w Internecie; bc.ca/commsvcs/guidelines/t005.pdf Private Property Tree By-Law No [on line] City of Vancouver [dostęp: ] Dostępny w Internecie; Coder K. D., 1996: Construction Damage Assessments Trees and Sites, University of Georgia. Coder K.D., 1995: Tree Quality BMPs for Developing Wooded Areas and Protecting Residence Trees [w:] Trees and Building Sites, International Society of Arboriculture, Savoy, Illinois. Dicke S.G., 2004: Preserving Trees In Construction Sites. DPR Street tree preservation - protection and planting standards, Mississippi State University s Elmendorf W., Gerhold H., Kuhs L. 2005: Guide to Preserving Trees in development Projects. The Pennsylvania State University. Glossary of Arboricultural Terms, ISA, Champaign Illinois 2007, s BS 5837:1991. Guide for Trees in relation to construction British Standard, BSI. Harris R.W., 1983: Arboriculture Care of Trees, Shrubs and Vines In the Landscape, New Jersey, s Hayes E., 2005: Evaluating Tree Defects A Field Guide. 2-nd edition. Safe trees, LLC Rochester 2005, s. 29. Matheny N. Clark J.R., 1998: Trees and Development A Technical Guide to Preservation of Trees During Land Development. ISA Champaign USA. 121

14 Marzena Suchocka, Maciej Kolendowicz Planning Department Director s Bulletin, What You Should Know About The Tree Protection Legislation. No [on line] San Francisco [dostęp ] Dostępny w Internecie; Szczepanowska H.B., 2001: Drzewa w mieście. Hortpress, Warszawa. Adres Autorów: Marzena Suchocka, Maciej Kolendowicz Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa Warszawa, ul. Targowa 45 TREES PROTECTION ZONES ON CONSTRUCTION SITE Summary The urban investment pressure cause conflicts in case of new investments but also by reconstruction work of existing infrastructure. Preventive works consist mainly in establish the Protection Root Zone (PRZ) of every tree on construction site. The PZT is defined by drip line of the crown or by critical root radius of the tree. There are strong differences in calculating the critical root radius and in that work they were analyzed. The Protection Root Zone should be depended on dimension of the tree, vitality, life expectancy and regenerative capacity of species and toleration of mechanical damage. The shape of the root system, in urban environment usually asymmetric, should be also taken under consideration. The tree management on construction site should be done by arborist, who will analyze all factors concern the tree in its habitat. 122