Biuro Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa Nr 1/2017 RYNEK ZBÓŻ. Podaż zbóż

Transkrypt

1 RYNEK ZBÓŻ Podaż zbóż Prognoza światowych zbiorów na sezon 2017/ W sierpniu 2017 r. Departament Rolnictwa USA (USDA) nieznacznie podwyższył prognozę światowych zbiorów zbóż w sezonie 2017/2018 oceniając je na mln ton (bez ryżu). Jest to poziom blisko 3% niższy niż w rekordowym sezonie 2016/2017, ale o około 1 3% wyższy niż w sezonach 2014/ /2016. W porównaniu z poprzednim sezonem globalne zbiory pszenicy prawdopodobnie obniżą się o 2%, do 743 mln ton, a zbóż paszowych o 4%, do mln ton (w tym kukurydzy o 3,5%, do mln ton). Zgodnie z prognozą zbiory zbóż w krajach WNP w sezonie 2017/2018 mogą być jeszcze wyższe niż w sezonie 2016/2017. Zbiory pszenicy w porównaniu z poprzednim bardzo dobrym sezonem mogą wzrosnąć o 2,5%, do 134 mln ton, a zbóż paszowych o 1%, do 94 mln ton. Dysponując znacznymi zasobami zbóż kraje WNP mogą zwiększyć eksport na tradycyjne rynki zbytu (tj. do krajów basenu Morza Śródziemnego) i będą stanowiły dużą konkurencję dla unijnych eksporterów zbóż. Według USDA zbiory zbóż w UE w bieżącym roku mogą wynieść 300 mln ton, nieznacznie (o 0,7%) więcej niż w 2016 r., ale o 1 8% mniej niż w latach Przewidywane są większe niż przed rokiem zbiory pszenicy (150 mln ton, o 3%) i żyta (7,7 mln ton, o 3%). Spadek zbiorów prognozowany jest natomiast w przypadku kukurydzy i jęczmienia (o 2% odpowiednio do 60 mln ton i 59 mln ton) oraz owsa (o 1%, do. 8 mln ton). Wstępny szacunek zbiorów zbóż w Polsce W Polsce powierzchnia uprawy zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi w 2017 r. (według wstępnego szacunku GUS) 2 wyniosła 7,0 mln ha (w tym: pszenicy około 2,4 mln ha, a żyta około 0,9 mln ha). Stan zasiewów zbóż ozimych wiosną był bardzo dobry. Tempo wzrostu i rozwoju roślin ozimych i jarych 1 United States Department of Agriculture FAS USDA: Grain: World Markets and Trade, czerwiec 2017 r. (data odczytu: r.). 2 GUS Wstępny szacunek głównych ziemiopłodów rolnych i ogrodniczych w 2017 r. opublikowany 28 lipca 2017 r. 1

2 na początku okresu wegetacyjnego było spowalniane chłodnymi dniami. Dopiero w trzeciej dekadzie maja wyraźne ocieplenie przyspieszyło rozwój roślin. W drugiej połowie czerwca opady deszczu przyczyniły się do dobrego uwilgotnienia gleby. Jednak lokalnie dość ulewne deszcze połączone z burzami i silnymi wiatrami oraz gradobicia spowodowały wylegnięcie łanów zbóż, a miejscami podtopienia. W drugiej dekadzie lipca lokalnie przystąpiono do zbioru zbóż. W końcu sierpnia 2017 r. żniwa w zdecydowanej większości województw zakończyły się lub dobiegają końca. Jedynie w północnej części kraju (w woj. zachodniopomorskim, pomorskim i warmińsko-mazurskim) do skoszenia pozostało 20 30% powierzchni zasiewów zbóż. GUS szacuje, że plony zbóż ozimych mogą być o 4% większe niż w 2016 r., a jarych o 1% większe. W tej sytuacji GUS wstępnie ocenia, że plony zbóż podstawowych 3 z mieszankami wyniosą 3,91 t/ha, o 3% więcej niż w poprzednim sezonie, a zbiory 27,5 mln ton, o 2,1 mln ton (o 8%) więcej. Produkcję pszenicy oszacowano na 11,3 mln ton, o około 4% więcej niż w poprzednim roku. Zbiory żyta w porównaniu z uzyskanymi w 2016 r. mogą wzrosnąć o około 27%, do 2,8 mln ton, a jęczmienia o około 11%, do 3,8 mln ton. Z uwagi na mniejszą powierzchnię zasiewów zbiory pszenżyta będą prawdopodobnie o 2% mniejsze niż w 2016 r. i wyniosą 5,0 mln ton. Krajowy skup zbóż W czerwcu 2017 r., w wyniku kończących się zapasów zbóż ze zbiorów 2016 r. dostawy zbóż podstawowych do skupu uległy zmniejszeniu. W kraju (według GUS) skupiono 324 tys. ton zbóż podstawowych z mieszankami, o 21% mniej niż w maju 2017 r. i o 38% mniej niż w czerwcu 2016 r. Do spadku skupu przyczyniły się przede wszystkim mniejsze dostawy pszenicy. Skup pszenicy w czerwcu br. ukształtował się na poziomie 258 tys. ton (w tym pszenicy paszowej 119 tys. ton), o 23% niższym niż miesiąc wcześniej i o 39% niższym niż przed rokiem. Pomimo znacznego zmniejszenia skupu ziarna, pszenica nadal stanowiła 80% skupionych zbóż podstawowych. Dostawy jęczmienia paszowego do skupu zmniejszyły się o 15% w porównaniu z majem 2017 r. (do 22 tys. ton), a jęczmienia browarnego o 45% (do 3 Zboża podstawowe: pszenica, żyto, jęczmień, pszenżyto i owies. 2

3 tys. ton Biuro Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa Nr 1/2017 1,3 tys. ton). W porównaniu z czerwcem 2016 r. skup jęczmienia browarnego był o 48% mniejszy, natomiast jęczmienia paszowego o 39% większy. Ogółem skup jęczmienia (łącznie z ziarnem konsumpcyjnym) w ostatnim miesiącu sezonu 2016/2017 wyniósł 25 tys. ton i był o 18% mniejszy niż w maju 2017 r., ale o 23% większy niż w czerwcu 2016 r. W czerwcu 2017 r., po utrzymującym się spadku w kwietniu i w maju 2017 r., znacząco zwiększył się krajowy skup żyta. Do skupu dostarczono 22 tys. ton tego zboża, o 15% więcej niż w maju br., ale o 38% mniej niż w czerwcu 2016 r Skup wybranych zbóż I 2016 II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2017 II III IV V VI zboża podstawowe razem kukurydza żyto pszenica Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na podstawie danych GUS. W sezonie 2016/2017 (tj. od lipca 2016 r. do czerwca 2017 r.) skup zbóż podstawowych z mieszankami ukształtował się na poziomie 9,3 mln ton, o 1,5% niższym niż w sezonie 2015/2016. W tym czasie skup pszenicy zwiększył się o 6%, do 7 mln ton, natomiast skup jęczmienia zmniejszył się o 4%, do 782 tys. ton, a żyta o 14%, do 683 tys. ton. W czerwcu 2017 r. do skupu dostarczono również około 77 tys. ton kukurydzy, o 3% mniej niż w maju i o ponad 6% mniej niż przed rokiem. W całym sezonie 2016/2017 kukurydzy skupiono 2,5 mln ton, o 43% więcej niż w sezonie 2015/

4 Handel zagraniczny zbożami Unijny handel zbożami z krajami trzecimi Z dniem 8 sierpnia 2017 r. Komisja Europejska wprowadziła przywozowe należności celne w wysokości 5,16 EUR/tonę dla żyta, a także dla kukurydzy (o kodach CN i ) oraz ziarna sorga (o kodach CN i ), zmieniając tym samym utrzymywane od jesieni 2014 r. zerowe stawki celne w przywozie do UE wyżej wymienionych zbóż. Stawki dla pszenicy durum oraz pszenicy zwyczajnej do siewu i pszenicy zwyczajnej wysokiej jakości innej niż do siewu zostały utrzymane na poziomie zerowym 4. W sezonie 2016/2017 unijni przedsiębiorcy (według Komisji Europejskiej) wywieźli poza granice UE 36,3 mln ton zbóż i przetworów zbożowych, o 28% mniej niż w sezonie 2015/2016. Na zmniejszenie eksportu wpłynęła m.in. duża konkurencja ze strony krajów WNP oraz mniejsze unijne zasoby zbóż. W mninionym sezonie nadwyżka podaży nad zapotrzebowaniem przyczyniała się do ograniczenia importu do UE. W sezonie 2016/2017 przywieziono 18,5 mln ton zbóż i przetworów zbożowych, o 9% mniej niż w sezonie 2015/2016. Na początku sezonu 2017/2018 (tj. w okresie od 1 lipca do 8 sierpnia br.) konieczność uzupełnienia zapasów przyczyniła się do zwiększenia importu zbóż do UE do 2,1 mln ton (o 38% w porównaniu z tym samym okresem sprzed roku). W tym czasie ograniczeniu uległ eksport zbóż z UE do 1,9 mln ton z 5,1 mln ton rok wcześniej 5. Przywóz zbóż bez preferencji oraz ich wywóz od 6 listopada 2016 r. nie wymagają uzyskiwania pozwoleń. Pozwolenia są nadal wymagane w przypadku importu zbóż w ramach kontyngentów taryfowych zarządzanych przez Dyrekcję Generalną Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich w Komisji Europejskiej (DG AGRI) 6. 4 Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 2017/1434 z 7 sierpnia 2017 r. 5 (data odczytu r.). 6 Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2016/1237 z dnia 18 maja 2016 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 w odniesieniu do zasad stosowania systemu pozwoleń na przywóz i wywóz oraz uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1306/2013 w odniesieniu do zasad dotyczących zwalniania i przepadku zabezpieczeń złożonych w odniesieniu do takich pozwoleń, zmieniające rozporządzenia Komisji (WE) nr 2535/2001, (WE) nr 1342/2003, (WE) nr 2336/2003, (WE) nr 951/2006, (WE) nr 341/2007 i (WE) nr 382/2008 oraz uchylające rozporządzenia Komisji (WE) nr 2390/98, (WE) nr 1345/2005, (WE) nr 376/2008 i (WE) nr 507/2008 oraz Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2016/1239 z dnia 18 maja 2016 r. ustanawiające zasady stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 w odniesieniu do systemu pozwoleń na przywóz i wywóz. 4

5 W 2017 r. unijni przedsiębiorcy mogą jeszcze korzystać z rocznych kontyngentów na przywóz pszenicy i jęczmienia po preferencyjnej stawce celnej. Cło w ramach kontyngentów taryfowych na import z krajów trzecich w przywozie pszenicy zwyczajnej o jakości innej niż wysoka (kod CN ) wynosi 12 EUR/t 7, a w przypadku jęczmienia (kod CN 1003) 16 EUR/t 8. Roczny kontyngent (3 112 tys. ton) na import pszenicy zwyczajnej o jakości innej niż wysoka jest podzielony na cztery subkontyngenty, w tym: I dla USA z limitem 572 tys. ton, II dla Kanady 38,9 tys. ton, III dla pozostałych państw trzecich tys. ton, IV również dla pozostałych państw trzecich 122,8 tys. ton 9. Do 4 sierpnia 2017 r. zainteresowanie przywozem pszenicy zwyczajnej było niewielkie. Subkontyngenty I i II są nadal dostępne niemal w całości. Limit subkontyngentu III do 4 sierpnia 2017 r. wykorzystano w 13% (298,1 tys. ton), a subkontyngentu IV w 11% (13,4 tys. ton). W ramach kontyngentu na przywóz jęczmienia wynoszącego 307,1 tys. ton 10 w 2017 r. do 4 sierpnia pozwolenia wydano na 6,6 tys. ton jęczmienia (2%). Bezcłowy kontyngent taryfowy na import kukurydzy z krajów trzecich na 2017 r. (278 tys. ton) został już w całości wykorzystany 11. W Polsce w okresie siedmiu miesięcy 2017 r. (do 31 lipca 2017 r.) w ramach powyższych kontyngentów wydano pozwolenia na przywóz na obszar UE 352 tony pszenicy zwyczajnej z Ukrainy oraz 17,8 tys. ton kukurydzy z Brazylii. W pierwszym półroczu 2017 r. unijni importerzy wykorzystali bezcłowe roczne kontyngenty taryfowe na przywóz z Ukrainy tys. ton pszenicy zwyczajnej, 270 tys. ton jęczmienia oraz 450 tys. ton kukurydzy łącznie z przetworami 13. W Polsce w ramach tych kontyngentów przedsiębiorcy otrzymali pozwolenia na przywóz do UE 1,8 tys. ton pszenicy zwyczajnej, 1,75 ton mąki kukurydzianej oraz 32,5 tony mąki gryczanej. 7 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1067/2008 z dnia 30 października 2008 r. 8 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2305/2003 z dnia 29 grudnia 2003 r. 9 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1067/2008 z dnia 30 października 2008 r. 10 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2305/2003 z dnia 29 grudnia 2003 r. 11 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 969/2006 z dnia 29 czerwca 2006 r. 12 Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 1169/2014 z dnia 31 października 2014 r. zmieniające rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 416/2014 z 23 kwietnia 2014 r. 13 Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/2081. Dane dotyczące wykorzystania kontyngentów w UE według (data odczytu r.). 5

6 Polski handel zagraniczny ziarnem i przetworami zbożowymi Słabsza niż w poprzednim sezonie jakość ziarna, a zwłaszcza pszenicy na zachodzie Europy, przy dobrych krajowych zbiorach zbóż, przyczyniły się do utrzymania eksportu ziarna z kraju na wysokim poziomie. W całym sezonie 2016/2017 z Polski wywieziono 6,4 mln ton ziarna zbóż (łącznie z ziarnem kukurydzy), o 19% więcej niż w sezonie 2015/2016. Wzrost wynikał przede wszystkim ze zwiększenia eksportu pszenicy (do ponad 4 mln ton, o 16% w porównaniu z sezonem 2015/2016) i kukurydzy (do 1,5 mln ton, 2,6 razy). Wywóz pozostałych zbóż podstawowych uległ obniżeniu. Żyta wyeksportowano 376 tys. ton, o 28% mniej, a jęczmienia 77 tys. ton, o 56% mniej. Udział krajów UE w eksporcie ziarna z Polski zmniejszył się do 55% z 57% w poprzednim sezonie. Największym odbiorcą ziarna zbóż z Polski pozostały Niemcy (blisko 2,5 mln ton). Struktura geograficzna eksportu ziarna zbóż z Polski w sezonie 2016/2017 (wg wagi produktu) Pozostałe kraje spoza UE 12% Niemcy 38% Pozostałe kraje UE 8% Egipt 3% 6,4 mln ton Arabia Saudyjska 16% Mozambik 4% Holandia 4% Hiszpania 5% Algieria 5% Nigeria 5% Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na podstawie wstępnych danych Ministerstwa Finansów. Udział krajów pozaunijnych w eksporcie ziarna z Polski zwiększył się do 45% z 43% rok wcześniej. Wywóz zbóż z Polski poza UE był skierowany głównie do Arabii Saudyjskiej (1,0 mln ton, 16%), Nigerii (327 tys. ton, 5%) i Algierii (320 tys. ton, 5%) Wyniki polskiego handlu zagranicznego ziarnem zbóż dotyczą asortymentów z pozycji towarowych CN: , 1007, Wyniki te obejmują wymianę z państwami UE i krajami trzecimi. Ekwiwalent ziarna został obliczony przez analityków Biura Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na podstawie wstępnych danych Ministerstwa Finansów. 6

7 Eksport przetworów zbożowych również utrzymuje się na poziomie wyższym niż przed rokiem. W sezonie 2016/2017 z Polski wywieziono 602 tys. ton produktów zbożowych pierwotnego przetwórstwa 15, o 12% więcej niż w sezonie 2015/2016. Odbiorcami tych produktów były przede wszystkim kraje UE (z udziałem 85%), w tym głównie Niemcy. Wywóz produktów zbożowych wysokoprzetworzonych 16 w sezonie 2016/2017 był o 10% większy niż w sezonie 2015/2016 i wyniósł 699 tys. ton. Również te produkty były kierowane głównie do krajów UE (86% eksportu), w tym zwłaszcza do Niemiec, Wielkiej Brytanii i Czech. Wartość eksportu ziarna zbóż i przetworów zbożowych z Polski w sezonie 2016/2017 przekroczyła 3,0 mld EUR, podczas gdy w sezonie 2015/2016 wyniosła niecałe 2,7 mld EUR. Struktura geograficzna importu ziarna zbóż do Polski w sezonie 2016/2017 (wg wagi produktu i kraju wysyłki) Argentyna 2% Pozostałe kraje UE 6% Pozostałe kraje spoza UE 1% Dania 2% Litwa 4% Węgry 6% Ukraina 9% Niemcy 11% 1,6 mln ton Czechy 31% Słowacja 28% Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na podstawie wstępnych danych Ministerstwa Finansów. Import ziarna zbóż do Polski w sezonie 2016/2017 również był większy niż rok wcześniej. W okresie lipiec 2016 czerwiec 2017 do Polski przywieziono 1,6 mln ton ziarna zbóż, o 15% więcej niż w sezonie 2015/2016. Zwiększył się przywóz m.in. pszenicy (o 51%, do 978 tys. ton), jęczmienia (o 86%, do 246 tys. ton), żyta (3,2 razy, do 16 tys. ton) i pszenżyta (o 3%, do 15 Produkty z pozycji towarowych CN: 1101, 1102, 1103, 1104, 1107, , , 1109 i 2302 w wadze produktu. 16 Produkty z pozycji towarowych CN: 1902, 1904 i 1905 w wadze produktu. 7

8 mld EUR Biuro Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa Nr 1/ tys. ton). Znacząco zmniejszył się natomiast przywóz kukurydzy (o 44%, do 295 tys. ton), a także owsa (o 69%, do 6 tys. ton). Ziarno zbóż sprowadzano głównie z krajów UE (88% importu ziarna). Największym dostawcą ziarna zbóż do Polski były Czechy (497 tys. ton, 31% importu ziarna), Słowacja (445 tys. ton, 28%), a także Niemcy (173 tys. ton, 11%). Spośród krajów pozaunijnych najwięcej zbóż przywieziono z Ukrainy (143 tys. ton, 9% importu ziarna) oraz Argentyny (33 tys. ton, 2%). Z Ukrainy przywożono przede wszystkim kukurydzę (103 tys. ton) i jęczmień (21 tys. ton), a z Argentyny wyłącznie kukurydzę 17. W sezonie 2016/2017 do kraju przywieziono 588 tys. ton produktów zbożowych pierwotnego przetwórstwa, o 8% mniej niż w sezonie 2015/2016. Przywóz produktów wysokoprzetworzonych wyniósł 261 tys. ton i był o 9% większy niż sezonie 2015/2016. W sezonie 2016/ % produktów pierwotnego i 96% produktów wtórnego przetwórstwa zbóż zostało przywiezionych z państw UE. 3,5 Wyniki handlu zagranicznego zbożami (ziarno i przetwory) (w okresie lipiec czerwiec) 3,0 2,5 2,0 1,8 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 1,7 1,3 1,2 0,4 0,3 0,3 0,3 2008/ / / / / / / / /17 eksport import saldo Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na podstawie danych Ministerstwa Finansów, 2017 r. dane wstępne. Wartość importu ziarna zbóż z przetworami zbożowymi do Polski w sezonie 2016/2017 wyniosła ponad 1,0 mld EUR wobec 982 mln EUR w sezonie 2015/ Kierunki importu wg kraju wysyłki. 8

9 zł za tonę Biuro Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa Nr 1/2017 Saldo wartościowe handlu zagranicznego zbożami oraz przetworami zbożowymi było dodatnie i wyniosło 2,0 mld EUR wobec 1,7 mld EUR w sezonie 2015/2016. Tendencje cenowe Krajowe ceny skupu zbóż (bez VAT) W końcu sezonu 2016/2017 wyczerpujące się zapasy, przy znacznym eksporcie, przyczyniły się do wzrostu cen skupu zbóż, z wyjątkiem pszenicy. W czerwcu br. przeciętna cena skupu pszenicy była zbliżona do notowanej w maju, ale o ponad 3% wyższa niż w kwietniu i ukształtowała się na poziomie 710 zł/t 18. W porównaniu z notowaniami sprzed roku cena tego zboża była o 12% wyższa. Wzrost cen pszenicy w porównaniu z poprzednim miesiącem wystąpił w jedenastu województwach, natomiast spadek w pięciu województwach. Największy wzrost w odniesieniu do cen z maja br. odnotowano w województwie podkarpackim (o 5%) i małopolskim (o 4%), a największy spadek w woj. lubuskim (o 8%) i mazowieckim (o 6%). Pszenica była najtańsza w woj. lubuskim 642 zł/t i w woj. mazowieckim 677 zł/t, a najdroższa w woj. kujawsko- -pomorskim 741 zł/t i w woj. pomorskim 736 zł/t. 750 Ceny skupu pszenicy i żyta I 2016 II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2017 pszenica żyto II III IV V VI Źródło: opracowanie Biura Analizi Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na podstawie danych GUS. 18 Ceny zbóż w skupie i na targowiskach według danych GUS. 9

10 zł za tonę Biuro Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa Nr 1/2017 Żyto skupowano przeciętnie po 609 zł/t, o 1% drożej niż miesiąc wcześniej i o 12% drożej niż w czerwcu 2016 r. Wzrost cen żyta odnotowano w jedenastu województwach (największy w województwie dolnośląskim o 18% i lubelskim o 16%. Spadek cen żyta w porównaniu z poprzednim miesiącem wystąpił w pięciu województwach (największy w województwie podkarpackim o 13% i kujawsko-pomorskim o 5%). Najmniej za żyto płacono dostawcom z woj. małopolskiego 437 zł/t i woj. podkarpackiego 515 zł/t, a najwięcej z woj. pomorskiego 661 zł/t oraz woj. śląskiego 660 zł/t. Średnia cena jęczmienia paszowego w skupie wyniosła 660 zł/t i była o 4% wyższa niż w maju 2017 r. oraz o 15% wyższa niż przed rokiem. Za jęczmień browarny przeciętnie w kraju płacono 707 zł/t, o 7% więcej niż miesiąc wcześniej, ale o 2% mniej niż w czerwcu 2016 r. Przeciętna cena jęczmienia ogółem ukształtowała się na poziomie 662 zł/t, o 4% wyższym niż w maju 2017 r. i o 12% wyższym niż rok wcześniej. Ceny skupu jęczmienia paszowego i kukurydzy I 2016 II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2017 II III IV V VI kukurydza jęczmień paszowy Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na podstawie danych GUS. W czerwcu 2017 r. droższa niż w poprzednim miesiącu (o 2%) była również kukurydza, za którą średnio płacono 692 zł/t. W porównaniu z tym samym miesiącem 2016 r. cena kukurydzy była o 0,5% wyższa. 10

11 zł za tonę Biuro Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa Nr 1/2017 W lipcu oraz w sierpniu 2017 r. dostawy zbóż do skupu z tegorocznych zbiorów wywierały presję na spadek cen zbóż. W lipcu 2017 r. wg danych GUS pszenicę skupowano po 692 zł/t (o 2,5% taniej niż w czerwcu br.), żyto po 606 zł/t (o 0,6% taniej), jęczmień średnio po 579 zł/t (o 12,6% taniej), a kukurydzę po 686 zł/t (o 0,9% taniej). W okresie r. podmioty objęte monitoringiem ZSRIR MRiRW za pszenicę konsumpcyjną i jęczmień paszowy płaciły o 12% mniej niż na poczatku lipca br., a za żyto konsumpcyjne o 14% mniej. Kukurydza natomiast była o 2% droższa. Targowiskowe ceny zbóż Od początku sezonu 2016/2017 ceny zbóż na krajowych targowiskach wykazywały tendencję wzrostową. W czerwcu 2017 r. targowiskowa cena pszenicy ukształtowała się na poziomie 813 zł/t, jęczmienia paszowego 752 zł/t, a żyta 648 zł/t. Ceny ww. zbóż były o 2% wyższe niż w poprzednim miesiącu i o 7 8% wyższe niż w czerwcu 2016 r. 850 Średnie ceny zbóż na targowiskach I 2016 II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2017 pszenica jęczmień żyto II III IV V VI Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na podstawie danych GUS. W lipcu 2017 r. ceny zbóż na krajowych targowiskach nadal rosły, ale na początku sierpnia uległy obniżeniu. Na targowiskach monitorowanych przez ZSRIR MRiRW w dniach r. ceny pszenicy, żyta, jęczmienia i kukurydzy były o 1 2% niższe niż na początku lipca. 11

12 Ceny zbóż na giełdach krajowych Na krajowych giełdach towarowych w czerwcu 2017 r. odnotowano spadki cen zbóż z wyjątkiem żyta konsumpcyjnego. Ceny zbóż były nadal wyższe niż przed rokiem. Średnia transakcyjna cena sprzedaży żyta konsumpcyjnego wyniosła 695 zł/t i była o 6% wyższa niż w maju 2017 r. oraz o 31% wyższa niż w czerwcu 2016 r. Nabywców znalazły także pszenica konsumpcyjna po 758 zł/t i jęczmień paszowy po 647 zł/t. Ceny tych zbóż były jednak niższe niż w maju 2017 r. odpowiednio o 2% i 5%. W porównaniu z notowaniami sprzed roku jęczmień paszowy był droższy o 8%, a pszenica konsumpcyjna o 22%. Średnia cena kukurydzy w transakcjach sprzedaży obniżyła się o 3%, do 708 zł/t. Zbliżające się żniwa wywierały presję na spadek krajowych cen giełdowych. W lipcu 2017 r. średnia cena pszenicy konsumpcyjnej ukształtowała się na poziomie 729 zł/t, a żyta konsumpcyjnego 665 zł/t, w obu przypadkach o 4% niższym niż miesiąc wcześniej. W tym czasie jęczmień paszowy potaniał o 16%, do 543 zł/t, a kukurydza o 1%, do 703 zł/t. Ceny zbóż na giełdach zagranicznych 19 W lipcu 2017 r. na giełdach zagranicznych utrzymała się wzrostowa tendencja cen zbóż podstawowych. Na giełdzie w USA średnia cena pszenicy SRW ukształtowała się na poziomie 183 EUR/t, a pszenicy HRW 209 EUR/t, odpowiednio o 10% i 3% wyższym od notowanego miesiąc wcześniej. W tym czasie giełdowa cena pszenicy konsumpcyjnej we Francji wzrosła o 3%, do 172 EUR/t. Cena pszenicy konsumpcyjnej w portach Morza Czarnego wyniosła 170 EUR/t i była o 1% wyższa od notowanej w czerwcu 2017 r. Giełdowa cena jęczmienia paszowego w portach Morza Czarnego osiągnęła poziom 143 EUR/t, o 2% wyższy od notowanego miesiąc wcześniej. We Francji cena tego zboża wzrosła o 1%, do 149 EUR/t. Przeciętna cena kukurydzy na giełdzie we Francji wyniosła 173 EUR/t, w portach Morza Czarnego 152 EUR/t, a w USA 142 EUR/t. Ceny te były o około 1% niższe niż w czerwcu. 19 Obliczenia Biura Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na podstawie danych Komisji Europejskiej, e-wgt. 12

13 EUR za tonę Biuro Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa Nr 1/2017 W transakcjach terminowych na giełdzie Euronext w Paryżu 10 sierpnia 2017 r. cena pszenicy konsumpcyjnej z terminem dostawy na wrzesień 2017 r. wyniosła 162 EUR/t (690 zł/t), a kukurydzy 166 EUR/t (707 zł/t). Ceny tych zbóż były niższe od notowanych miesiąc wcześniej odpowiednio o 8% i 3%. Na giełdzie CBoT w Chicago przeciętna cena pszenicy konsumpcyjnej z terminem dostawy na wrzesień 2017 r. wyniosła 162 USD/t (590 zł/t) i była o 11% niższa niż przed miesiącem. W tym czasie cena kukurydzy obniżyła się o 1%, do 141 USD/t (512 zł/t). Ceny zakupu zbóż w Unii Europejskiej W lipcu 2017 r. dostawy jęczmienia z nowych zbiorów przyczyniły się do spadku cen jęczmienia paszowego. Ceny zakupu pszenicy i kukurydzy średnio w UE były nieco wyższe niż miesiąc wcześniej. Unijna cena pszenicy w lipcu br. przeciętnie ukształtowała się na poziomie 163 EUR/t, a kukurydzy 167 EUR/t. Ceny wyżej wymienionych zbóż były o około 1% wyższe niż w maju br. Za jęczmień unijni przedsiębiorcy płacili średnio 147 EUR/t wobec 149 EUR/t przed miesiącem. W porównaniu z notowaniami sprzed roku pszenica konsumpcyjna i jęczmień paszowy były o 12% droższe niż rok wcześniej, a kukurydza nieznacznie (o 0,2%) tańsza. 180 Średnie miesięczne ceny skupu pszenicy konsumpcyjnej w wybranych krajach UE I 2016 II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I 2017 II III IV V VI VII Czechy Francja Niemcy Polska Słowacja Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii Krajowego Oś rodka Ws parcia Rolnictwa na pods tawie danych KE. 13

14 Na początku sierpnia 2017 r. na rynku unijnym średnie ceny zbóż uległy obniżeniu. W okresie r. średnia cena pszenicy konsumpcyjnej w UE wynosiła 158 EUR/t (672 zł/t) 20. Cena ta była o 4,5% niższa od notowanej miesiąc wcześniej, ale o 11% wyższa niż przed rokiem. W Polsce przeciętna cena pszenicy konsumpcyjnej wyrażona w walucie unijnej wyniosła 149 EUR/t (636 zł/t). Za pszenicę najwięcej płacono producentom w Hiszpanii 183 EUR/t (779 zł/t), a najmniej na Słowacji 142 EUR/t (606 zł/t). Krajowa cena pszenicy była o 5% wyższa niż na Słowacji, ale o 4% niższa niż w Czechach (155 EUR/t), o 9% niższa niż we Francji (163 EUR/t) i o 10% niższa niż w Niemczech (167 EUR/t). Przeciętna unijna cena jęczmienia paszowego na początku sierpnia br. ukształtowała się na poziomie 145 EUR/t (618 zł/t) i była o 2% niższa od notowanej na początku lipca br., ale o 9% wyższa niż przed rokiem. Najwyższe ceny za jęczmień paszowy uzyskiwano na Cyprze 181 EUR/t (772 zł/t) oraz w Hiszpanii 176 EUR/t (750 zł/t), a najniższe w Czechach 119 EUR/t (505 zł/t) oraz Bułgarii 122 EUR/t (519 zł/t). W Polsce za jęczmień paszowy płacono 135 EUR/t (574 zł/t), o 14% więcej niż w Czechach, ale o 7% mniej niż we Fracji (144 EUR/t) i o 10% mniej niż w Niemczech (149 EUR/t). Za kukurydzę na obszarze UE płacono średnio 163 EUR/t (697 zł/t). Cena ta była o 3% niższa od notowanej miesiąc wcześniej i o 2% niższa niż przed rokiem. Za ziarno to najwięcej płacono w Belgii 192 EUR/t (819 zł/t) oraz w Hiszpanii 181 EUR/t (773 zł/t). Kukurydza najtańsza była na Słowacji 143 EUR/t (611 zł/t) i we Francji 144 EUR/t (614 zł/t). W Polsce cena kukurydzy wyniosła 171 EUR/t (730 zł/t). Cena krajowa była o 19% wyższa niż we Francji oraz o 20% wyższa niż na Słowacji. Działania wspierające rynek Dopłaty do kwalifikowanego materiału siewnego W 2017 r. (według stanu na 24 sierpnia) zarejestrowano blisko 65,8 tys. wniosków o przyznanie dopłaty z tytułu wykorzystanego do siewu lub sadzenia 20 Obliczenia Biura Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na podstawie danych ZSRIR MRiRW i KE (dane dla pszenicy konsumpcyjnej z 13 krajów, dla jęczmienia paszowego z 17 krajów, a dla kukurydzy z 10 krajów). 14

15 w tysiącach Biuro Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa Nr 1/2017 materiału siewnego kategorii elitarny lub kwalifikowany w ramach pomocy de minimis w rolnictwie. Najwięcej wniosków złożyli rolnicy z województwa wielkopolskiego (14,6 tys., tj. 22% ogółu złożonych wniosków), kujawsko-pomorskiego (8,7 tys., 13%), dolnośląskiego (5,9 tys., 9%), łódzkiego (5,8 tys., blisko 9%) i mazowieckiego (5,4 tys., 8%). 16,0 Wnioski o przyznanie dopłaty do materiału siewnego zarejestrowane w 2017 r. 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 dane wg stanu na 24 sierpnia 2017 r. Dopłaty są udzielane do powierzchni gruntów ornych, na których w plonie głównym wykorzystano materiał siewny następujących gatunków roślin uprawnych: pszenicy (twardej, zwyczajnej), żyta, jęczmienia, pszenżyta, owsa (nagiego, szorstkiego, zwyczajnego), łubinu (białego, żółtego i wąskolistnego), grochu siewnego (odmiany roślin rolniczych), bobiku, wyki siewnej, soi i ziemniaka. Wysokość stawek dopłat jest ustanawiana przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia publikowanego do 30 września 2017 r. Wyjątkowo w 2017 r., w myśl przepisów ustawy z dnia 7 lipca 2017 r. o zmianie ustawy o Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych rynków rolnych oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2017 r. poz. 1503) wysokość stawek zostanie określona do 31 października 2017 r. 15

16 Ceny zakupu zbóż w krajach UE w okresie r. Pszenica konsumpcyjna Jęczmień paszowy Kukurydza paszowa Wyszczególnienie EUR/t zmiana średniej ceny w % PLN/t EUR/t zmiana średniej ceny w % PLN/t EUR/t zmiana średniej ceny w % miesięczna roczna miesięczna roczna miesięczna roczna PLN/t Średnio w Unii 158-4,48 10, ,8 9, ,6-1,6 697 Austria Belgia , ,5-1,5 819 Bułgaria 148 0,0 14, ,0 5, Chorwacja 144 2,9 21, ,8 2,9 639 Cypr ,4 5, Czechy 155-5,6 13, , Dania Estonia Finlandia 155 1,3 11, ,2 6, Francja 163-3, , Grecja Hiszpania 183-0,5 24, , ,1 10,1 773 Holandia ,1 5, ,8-10,7 714 Irlandia ,0 10, Litwa ,6 2, ,5 9, Luksemburg Łotwa , Malta Niemcy 167-5,9-0, ,9 4, Polska ,8 7, ,4 11, ,5 6,4 730 Portugalia ,6 6, ,5-8,1 725 Rumunia ,8 12, ,5-1, Słowacja 142-8,6 15, ,4 29, ,3-611 Słowenia 172 5,6 13, ,8 1,1 724 Szwecja W Brytania 168-3,0 1, ,5 12, Węgry ,2 10,6 622 Włochy EUR = 4,2638 PLN (wg EBC r.) - brak danych Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na podstawie danych Komisji Europejskiej. 16

17 Rejestrowany skup zbóż Zboża podstawowe 1) Pszenica Żyto Jęczmień paszowy Kukurydza Okres skup zmiana wielkości skupu w % skup w tym skup paszowej zmiana wielkości skupu w % zmiana wielkości zmiana wielkości skup skup skup skupu w % skupu w % zmiana wielkości skupu w % w tys. ton miesięczna roczna w tys. ton w tys. ton miesięczna roczna w tys. ton miesięczna roczna w tys. ton miesięczna roczna w tys. ton miesięczna roczna 2015 VII 677,8 56,9-27,5 365,1 108,2 16,2-15,7 33,5 1,0-64,8 91,0 342,5-23,0 97,0-32,3 108,6 VIII 1 805,9 166,4-1, ,5 421,4 217,3-1,7 168,5 403,0-3,8 56,7-37,7 6,2 54,5-43,8 103,8 IX 740,6-59,0-23,4 493,1 149,2-57,4-31,9 72,2-57,2 1,4 20,8-63,4-4,2 178,4 227,3 290,0 skup X 644,3-13,0-10,3 441,2 132,9-10,5-18,5 59,0-18,2-1,2 25,5 23,0 19,0 480,1 169,1-5,4 meldunkowy XI 665,3 3,3 18,2 499,9 176,7 13,3 18,8 55,7-5,6 29,3 17,8-30,1-28,9 177,1-63,1-63,1 XII 674,2 1,3 13,8 511,3 179,6 2,3 8,2 54,1-3,0 76,4 22,6 26,6 31,6 80,1-54,7-42, I 499,2-26,0-7,1 388,3 116,6-24,0-7,8 34,0-37,1 4,9 16,0-29,2 11,8 61,5-23,3-24,3 II 588,7 17,9-0,2 426,7 139,5 9,9-7,8 47,5 39,5 28,8 25,5 59,5 48,7 66,9 8,8-22,6 III 511,4-13,1 5,5 404,3 138,8-5,3 13,0 32,0-32,6-3,3 14,3-44,1-35,8 77,4 15,7-38,4 IV 543,9 6,3 5,2 428,1 176,7 5,9 15,5 30,7-3,9-26,0 18,8 31,9-23,6 60,2-22,3-49,3 V 533,9-1,8 19,2 435,5 164,7 1,7 32,3 25,0-18,7-20,0 21,3 13,1 4,1 67,5 12,1-53,0 VI 524,7-1,7 21,5 425,4 182,7-2,3 35,4 35,7 42,8 7,6 16,0-24,9-22,3 81,8 21,3-42,9 Skup sprawozdawczy 2015/ ,0 x -0, , ,9 x -0,2 856,2 x -8,0 346,3 x -8, ,5 x -23, VII 804,1 53,2 18,6 518,0 168,2 21,8 41,9 64,0 79,3 91,0 64,8 305,4-28,8 64,2-21,6-33,8 VIII 1 695,7 110,9-6, ,8 478,9 129,1 2,4 130,1 103,3-22,8 91,5 41,2 61,3 43,0-33,1-21,2 IX 986,8-41,8 33,2 723,5 227,0-39,0 46,7 65,7-49,5-8,9 31,8-65,3 52,9 153,2 256,7-14,1 skup X 604,6-38,7-6,2 440,0 129,5-39,2-0,3 50,6-23,0-14,3 28,9-8,9 13,3 592,3 286,6 23,4 meldunkowy XI 524,0-13,3-21,2 395,4 122,4-10,1-20,9 41,0-19,0-26,4 19,2-33,7 7,5 449,7-24,1 154,0 XII 696,1 32,9 3,2 576,7 135,2 45,9 12,8 42,1 2,7-22,1 18,1-5,4-19,7 192,0-57,3 139, I 536,4-22,9 7,5 428,6 128,8-25,7 10,4 34,9-17,3 2,4 17,1-5,5 7,1 108,7-43,4 76,9 II 539,1 0,5-8,4 444,4 131,0 3,7 4,1 30,2-13,3-36,4 18,2 6,4-28,5 106,3-2,2 59,0 III 619,4 14,9 21,1 520,1 177,0 17,0 28,7 32,4 7,2 1,2 24,8 36,0 73,8 111,5 4,8 44,0 IV 383,0-38,2-29,6 310,8 122,7-40,2-27,4 23,7-26,6-22,7 19,5-21,2 3,8 73,3-34,3 21,8 V 409,9 7,0-23,2 333,3 136,0 7,2-23,5 19,3-18,6-22,6 26,1 33,5 22,6 78,8 7,5 16,8 VI 324,3-20,9-38,2 258,2 119, ,3 22,2 14,7-37,8 22,2-14,8 39,2 76,5-2,9-6,5 VII VI 2017* 9 292,2 x -1, , ,9 x 5,7 682,5 x -14,0 382,4 x 10, ,8 x 43,0 1) Zboża podstawowe (bez ziarna siewnego) z mieszankami zbożowymi (nie obejmują kukurydzy). * Skup meldunkowy skorygowany skupem sprawozdawczym za II półrocze 2016 r. Skup meldunkowy - raportowany za okresy miesięczne, realizowany przez osoby prawne i samodzielne jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej. Skup sprawozdawczy - raportowany za okresy półroczne z uwzględnieniem korekt wynikających ze sprawozdawczości obejmującej również skup realizowany przez osoby fizyczne prowadzące skup o wartości przekraczającej w okresie półrocznym 10 tys. zł. Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na podstawie danych GUS. 17

18 Średnie ceny skupu (bez VAT) Pszenica Żyto Jęczmień paszowy Kukurydza Okres w zł/t zmiana ceny w % zmiana ceny w % zmiana ceny w % zmiana ceny w % w zł/t w zł/t w zł/t miesięczna roczna miesięczna roczna miesięczna roczna miesięczna roczna 2015 VII 667 2,4 0, ,8 1, ,2 0, ,6-18,2 VIII 646-3,1 1, ,4-3, ,1 0, ,2-14,4 IX 656 1,5 2, ,7 1, ,9 3, ,0-9,9 X 661 0,8 6, ,6 5, ,6 3, ,7 17,2 XI 672 1,7 4, ,2 2, ,4 4, ,4 33,7 XII 678 0,9 0, ,7 5, ,3 5, ,4 27, I 669-1,4-5, ,7 5, ,1 0, ,7 21,5 II 642-4,0-9, ,4 7, ,0-1, ,5 21,0 III 630-1,8-9, ,5 5, ,6-3, ,8 16,0 IV 624-1,1-8, ,0 4, ,9-2, ,2 15,7 V 625 0,3-3, ,0 8, ,9 3, ,8 21,0 VI 634 1,3-2, ,3 3, ,2 3, ,3 24,6 2015/2016* 649 x -1,4 526 x 3,9 573 x 1,4 597 x 19,4 VII 619-2,3-7, ,8 2, ,7-9, ,5 17,6 VIII 595-3,8-7, ,3-2, ,1-8, ,8 5,5 IX 612 2,8-6, ,1-4, ,6-9, ,9-7,3 X 610-0,3-7, ,2-5, ,9-9, ,9-16,4 XI 615 0,8-8, ,5-2, ,0-11, ,9-19,1 XII 639 3,9-5, ,4-1, ,9-6, ,4-14, I 656 2,8-1, ,7-1, ,9-3, ,2-12,7 II 662 0,8 3, ,8 0, ,2 0, ,4-8,5 III 688 3,9 9, ,1 6, ,6 5, ,0-4,0 IV 687-0,1 10, ,8 7, ,3 7, ,5-0,5 V 710 3,3 13, ,8 11, ,1 10, ,3 1,9 VI 710 0,0 12, ,4 11, ,6 15, ,7 0,5 VII VI x -2,5 521 x -0,8 550 x -3,9 525 x -11,7 * Ceny za rok gospodarczy (z wyjątkiem jęczmienia paszowego) - według danych sprawozdawczych. Ceny jęczmienia paszowego za rok gospodarczy - na podstawie miesięcznych danych meldunkowych. Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na podstawie danych GUS. 18

19 Ceny skupu zbóż bez VAT według siedziby producenta Pszenica Żyto Wyszczególnienie w czerwcu 2017 r. w zł/t zmiana ceny w % w czerwcu 2017 r. zmiana ceny w % w zł/t miesięczna roczna miesięczna roczna POLSKA 710 0,0 12, ,4 11,8 Dolnośląskie 692 0,7 13, ,9 29,6 Kujawsko-pomorskie 741 3,0 14, ,7 5,9 Lubelskie 695-0,2 13, ,6 40,0 Lubuskie 642-8,1 1, ,9-0,6 Łódzkie 725 2,4 14, ,2 16,4 Małopolskie 703 3,9 14, ,5-6,2 Mazowieckie 677-5,8 5, ,7 18,0 Opolskie 696 1,9 14, ,3 28,1 Podkarpackie 717 5,1 17, ,5 24,9 Podlaskie 728 2,2 15, ,8 18,0 Pomorskie 736 2,2 12, ,9 18,9 Śląskie 691-0,7 12, ,7 23,8 Świętokrzyskie 734 3,7 18, ,3 - Warmińsko-mazurskie 729 1,5 12, ,6 16,0 Wielkopolskie 729 1,1 12, ,1 19,4 Zachodniopomorskie 725-0,6 10, ,5 5,1 Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na podstawie danych GUS. Kreska "-" oznacza, że dane nie były raportowane przez GUS. 19

20 Ceny zbóż na krajowych giełdach towarowych Towar Cena w czerwcu 2017 r. w zł/t Zmiana średniej ceny w % minimalna maksymalna średnia miesięczna roczna Transakcje: pszenica konsumpcyjna ,3 22,2 żyto konsumpcyjne ,8 30,7 jęczmień paszowy ,4 7,8 kukurydza ,0 - Oferty sprzedaży: pszenica konsumpcyjna ,8 19,4 pszenica paszowa ,1 18,2 żyto konsumpcyjne ,9 24,7 jęczmień paszowy ,0 13,9 kukurydza ,0-1,0 Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na podstawie danych z krajowych giełd towarowych. 20

21 Eksportowe ceny zbóż na rynkach zagranicznych (na bazie FOB) Wyszczególnienie Jedn. miary Średnia cena w czerwcu 2017 r. Zmiana średniej ceny w % miesięczna roczna Średnia cena w zł/t Pszenica konsumpcyjna HRW (USA,Gulf ) EUR/t ,5 14,9 851 SRW, (USA, Gulf) EUR/t 166 2,4-4,1 700 Francja (Rouen) EUR/t 167-1,2 2,4 704 porty Morza Czarnego EUR/t 167-1,1 0,9 704 Jęczmień paszowy porty Morza Czarnego EUR/t 141-3,2-3,6 594 Francja (Rouen) EUR/t 147-2,7 1,8 618 Kukurydza USA (Gulf) EUR/t 143-1,7-14,2 601 porty Morza Czarnego EUR/t 154-0,7-14,8 646 Francja (Bordeaux) EUR/t 176 1,6-2,5 740 Wg NBP średni kurs EUR w czerwcu 2017 r. wynosił 4,2083 zł. Źródło: opracowanie Biura Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa na podstawie danych Komisji Europejskiej. 21