DROGA DO NIEPODLEGŁOŚCI Z KOPCEM TADEUSZA KOŚCIUSZKI W TLE

Transkrypt

1 DROGA DO NIEPODLEGŁOŚCI Z KOPCEM TADEUSZA KOŚCIUSZKI W TLE Autor: Aleksander Szumanski DROGA DO NIEPODLEGŁOŚCI Z KOPCEM TADEUSZA KOŚCIUSZKI W TLE Młodzi i starsi w oryginalnych mundurach, oficerowie Legionów marszałka Józefa Piłsudskiego, oficerowie Armii Austro Węgierskiej, 28 czerwca 2013 roku, licznie zebrali się pod Kopcem Tadeusza Kościuszki, aby przed zgromadzoną publicznością wspominać najważniejsze wydarzenia związane z odzyskaniem w dniu 11 listopada 1918 roku przez Polskę Niepodległości. Spotkanie prowadził Michał Kozioł, sekretarz Komitetu Kopca Kościuszki, członek Prezydium Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa, członek Wydziału Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, a przede wszystkim krakauerolog. Krakauerologia nauka uprawiana wyłącznie pod Wawelem i zajmująca się dowodzeniem wyższości Krakowa nad resztą świata. Stworzyli ją Mieczysław Czuma i Leszek Mazan. W zorganizowaniu wydarzenia, jakie miało miejsce 28 czerwca 2013 roku, brały udział: - Firma Fort S.C, - Grupa Rekonstrukcji Historycznej Artyleria Krakowska, - Grupa Rekonstrukcji Historycznej 13 Galicyjskiego Pułku Piechoty Krakowskie Dzieci, - Komitet Uczczenia Setnej Rocznicy Wymarszu Dobrego Wojaka Józefa Szwejka Na Światową Wojnę. Wśród zaproszonych gości znajdowali się legendarni już dziennikarze Mieczysław Czuma, w latach redaktor naczelny tygodnika Przekrój i Leszek Mazan, wybitny pisarz, dziennikarz, publicysta, autor licznych książek, których tematyka związana jest z Krakowem oraz Pragą. Znany również ze swojego zamiłowania do Szwejka i do autora Dzielnego wojaka Szwejka Jarosława Haszka. W czasie spotkania wspominano Legiony Polskie polskie oddziały wojskowe, którym początek dała Pierwsza Kompania Kadrowa utworzona 3 sierpnia 1914 roku w Krakowie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego. Powołane 16 sierpnia 1914 roku przez Naczelny Komitet Narodowy stanowiły oddzielną formację Armii Austro-Węgierskiej. Skupiły polskie organizacje paramilitarne, m.in. oddziały Związku Strzeleckiego "Strzelec", Armię Polską i Polskie Drużyny Strzeleckie. Wobec niepowodzenia wywołania antyrosyjskiego powstania narodowego w Królestwie Kongresowym, Piłsudski podporządkował się Naczelnemu Komitetowi Narodowemu (NKN) na którego czele stanął Juliusz Leo. NKN powstał z połączenia Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych i Centralnego Komitetu Narodowego (lwowski). Organizację poparli konserwatyści krakowscy, Stronnictwo Postępowo- Demokratyczne, Stronnictwo Ludowe i Unia Stronnictw Niepodległościowych. Polityka NKN była proaustriacka i od początku zmierzała w kierunku utworzenia monarchii trialistycznej: Austro-Węgiersko-Polskiej. Z inicjatywy NKN były tworzone Legiony Polskie u boku armii austriackiej. Polityka władz austriackich, pomimo przychylności cesarza Franciszka Józefa dla takiej koncepcji, była powstrzymywana przez Cesarstwo Niemieckie, odgrywające w sojuszu z Austro-Węgrami rolę dominującą i nie chcące dopuścić do zjednoczenia ziem polskich zaboru rosyjskiego i austriackiego pod berłem Habsburga. Dla Berlina było to niepożądane ze względu na znaczące wzmocnienie pozycji Austrii i

2 realne zagrożenie polską irredentą wobec ziem polskich zaboru pruskiego. Jednak poleceniom NKN-u nie podporządkował się Józef Piłsudski, który 5 września 1914 roku utworzył związaną z Niemcami krótkotrwałą Polską Organizację Narodową. Pod koniec sierpnia 1914 roku rozpoczęto werbunek do Legionów Polskich. Utworzono Legion Wschodni we Lwowie i Legion Zachodni w Krakowie. Z powodu zajęcia Lwowa przez wojska rosyjskie 2 września 1914 roku i różnic wśród tamtejszych polityków, Legion Wschodni został wkrótce rozwiązany. Legion Zachodni początkowo w składzie jednego pułku pod dowództwem Piłsudskiego wziął udział w walkach jako straż tylna wojsk austriackich na linii Nowy Korczyn-Opatowiec na lewym brzegu Wisły. W czasie ofensywy austriacko-niemieckiej poszczególne jego bataliony wzięły udział w bitwach pod Laskami (23-26 października 1914 roku), Anielinem (22 października). W dniach listopada stoczyły bitwę pod Krzywopłotami. Piłsudski zagrożony zepchnięciem przez wycofującą się pod naporem Rosjan armię austriacką na terytorium Cesarstwa Niemieckiego przeprowadził brawurowy manewr znany jako operacja Ulina Mała. Wbrew rozkazom austriackim przedarł się z częścią swojego pułku korytarzem pomiędzy wojskami rosyjskimi i austriackimi do Krakowa. Po przerwie oddziały te walczyły jako osłona prawego skrzydła armii austriackiej w rejonie Mszany Dolnej, Limanowej, Marcinkowic, Nowego Sącza. W połowie grudnia 1914 roku sformowano z nich I. Brygadę Legionów Polskich. I Brygada stoczyła bitwę pod Łowczówkiem, od marca 1915 roku toczyła boje nad Nidą. W ramach letniej ofensywy państw centralnych walczyła nad rzeką Pokrzywianką, tocząc walki pod Konarami (16-25 maja), na linii Włostów, Ożarów. Po przekroczeniu linii Wisły przeszła na Lubelszczyznę (walki 4 Pułku Piechoty Legionów pod Jastkowem 30 lipca 3 sierpnia 1915 roku i Kamionką 4-7 sierpnia). W sierpniu walczyła na Podlasiu, stoczyła bitwę nad Raśną i Wysokiem Litewskiem. Sformowany we wrześniu 1914 roku 2 Pułk Piechoty Legionów i 3 Pułk Piechoty Legionów wraz z austriacką komendą Legionów Polskich zostały przerzucone w Karpaty. 29 października 1914 roku stoczyły bitwę pod Mołotkowem, walczyły pod Zieloną, Rafajłową, Kirlibabą. W maju 1915 roku przeformowano je w II Brygadę Legionów Polskich zwaną Karpacką. Dowódcą II Brygady został płk austriacki Ferdynand Küttner. W jej skład weszły 2 Pułk Piechoty Legionów, 3 Pułk Piechoty Legionów, oddział kawalerii i dywizjon artylerii. Brygada walczyła na Bukowinie (szarża 2 Pułku Ułanów pod Rokitną) i nad Prutem. 8 maja 1915 utworzono III Brygadę Legionów Polskich w składzie: 4 Pułk Piechoty Legionów i 6 Pułk Piechoty Legionów. W październiku 1915 wszystkie trzy brygady (stan osobowy: I Brygada-ok. 5500, II Brygada ok. 5000, III Brygada ok. 6000) rzucono na front na Wołyniu. Jesienią 1915 roku wzięły udział w walkach nad Styrem, gdzie stoczyły bitwę pod Kostiuchnówką. W czasie ofensywy Brusiłowa walczyły nad Stochodem. W okresie od 20 września 1916 do 19 lutego 1918 Legiony Polskie nosiły oficjalną nazwę: Polski Korpus Posiłkowy. Pierwsza Kompania Kadrowa pododdział piechoty utworzony 3 sierpnia 1914 w Krakowie przez Józefa Piłsudskiego z połączenia członków "Strzelca" i Polskich Drużyn Strzeleckich jako zalążek Wojska Polskiego.

3 28 lipca 1914 roku Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii, 1 sierpnia Niemcy Rosji, 3 sierpnia Niemcy Francji i Austro-Węgry Rosji. Rozpoczęła się I wojna światowa. 29 i 30 lipca Józef Piłsudski zarządził częściową mobilizację i koncentrację strzelców. Dzień później podporządkował sobie Polskie Drużyny Strzeleckie, a 2 sierpnia za zgodą władz austriackich rozpoczął mobilizację i koncentrację wszystkich drużyn z Galicji. Tego samego dnia dowódcą kompanii wyznaczył Tadeusza Kasprzyckiego "Zbigniewa". 3 sierpnia około godz w Oleandrach z członków ZS i PDS sformowano I Kompanię Kadrową. 4 i 5 sierpnia kontynuowano organizację i szkolenie kompanii. W skład kompanii wchodziły cztery plutony, a każdy z nich złożony był z czterech dziesięcioosobowych sekcji. Kompania wymaszerowała 6 sierpnia o godzinie 2:42 w stronę Miechowa, w Michałowicach obalając rosyjskie słupy graniczne. Po zajęciu Kielc i bezskutecznej próbie przebicia się do Warszawy w celu wywołania powstania, Pierwsza Kadrowa powróciła do Krakowa, stając się zalążkiem Legionów Polskich. Według różnych źródeł stan kompanii wynosił żołnierzy. Do składu 1 kompanii kadrowej należy zaliczyć członków tzw. "siódemki" patrolu Władysława Prażmowskiego "Beliny", który w nocy z 1 na 2 sierpnia 1914 roku, jako pierwszy oddział Wojska Polskiego przekroczył granicę zaboru austriackiego z zaborem rosyjskim w Kocmyrzowie i 3 sierpnia wieczorem powrócił do Krakowa, a 6 sierpnia wyruszył wraz z kompanią do Miechowa. 8 sierpnia 1914 roku w Miechowie nastąpiły pierwsze zmiany personalne. Dotychczasowy dowódca kompanii, Tadeusz Kasprzycki "Zbigniew" odszedł do Komendy Głównej, a jego miejsce zajął Kazimierz Piątek "Herwin". Dowództwo 1 plutonu objął Modest Słoniowski "Słoń", oficer PDS, odznaczony "Parasolem". Tego samego dnia do kompanii przyjęto pierwszych ośmiu ochotników tzw. patrol skautów. 12 sierpnia 1914 roku pierwsza kompania, razem z kompanią drugą Stanisława Tessaro "Zosik" i trzecią Wacława Wieczorkiewicza "Scaevola", zajęła Kielce. Dowództwo: Kasprzycki Tadeusz "Zbigniew" dowódca kompanii, Litwinowicz Aleksander "Grubszy" "Władysław" intendent, Wieruszewski Michał "Zagończyk" szef kompanii, Dąbrowiecki Eustachy Jan Karol "Eustachy Wirski" pomocnik szefa kompanii. KOPIEC KOŚCIUSZKI Kopiec Kościuszki usypało społeczeństwo polskie w latach ku czci zmarłego w 1817 roku gen. Tadeusza Kościuszki bohatera dwóch kontynentów Ameryki i Europy. Budowę Kopca prowadzono pod nadzorem Komitetu Zarządzającego Budową Pomnika Mogiły Kościuszki, który od tamtego czasu nieprzerwanie sprawuje opiekę pod aktualną nazwą Komitet Kopca Kościuszki w Krakowie. Kopiec ma 35 metrów wysokości i wznosi się na 330 m. n. p. m. 134 metrów nad lustrem Wisły. Jego średnica u podstawy muru oporowego (tamburu) wynosi 90 metrów. Na szczycie znajduje się taras widowiskowy o średnicy 9 metrów. W Kopcu złożono ziemie z pobojowisk Powstania Kościuszkowskiego a w roku 1926 w 150 rocznicę ogłoszenia niepodległości przez Stany Zjednoczone, złożono ziemie z każdego Stanu. W 1860 roku w 30 rocznicę Powstania Listopadowego szczyt kopca zwieńczono głazem z tatrzańskiego granitu, z wymownym napisem : KOŚCIUSZCZE. W latach Austriacy obudowali Kopiec cytadelowym fortem, który przyjął nazwę: Fort nr 2 Kościuszko i był największym obiektem Twierdzy Kraków. Austriacy przy budowie fortu zmuszeni byli wyburzyć stojącą w pobliżu XVIII-wieczną kaplicę św. Bronisławy, w miejsce której wkomponowano w obręb tamburu nową, w stylu neogotyckim, według projektu Feliksa Księżarskiego. Kopiec wzniesiony jako pomnik wdzięczności dla Naczelnika Kościuszki był dla wielu Polaków w niewoli, symbolem wiary w niepodległość i pozostaje nadal szczególnym miejscem pamięci narodowej oraz refleksji nad wartościami ogólnoludzkimi: WOLNOŚĆ RÓWNOŚĆ BRATERSTWO. Podczas wspomnień historycznych zwrócono uwagę na eksponowane uzbrojenie Armii Austriacko Węgierskiej w postaci dwóch karabinów maszynowych.

4 Redaktorzy Mieczysław Czuma i Leszek Mazan zaprezentowali drugie już wydanie książki ich autorstwa Austriackie gadanie czyli ENCYKLOPEDIA GALICYJSKA. Bogato ilustrowana książka, pięknie wydana, na ponad 600 stronach wspomina tzw. Austriackie gadanie, co przekłada się na gadanie bez znaczenia, dyrdymały niegodne uwagi, pięciorzędne brednie nierzadko podszyte blagą. Opowiada je np. ten, kto zapewnia, że codziennie rano chadza z psem na spacer, podczas gdy wszyscy wiedzą, że jego poczciwy Azor zdechł pół roku temu. Inne hasła: Galicja i Lodomeria - nazwa zagrabionych podczas zaborów przez Austrię ziem Rzeczpospolitej. Określenie mające uzasadniać rzekome prawa Habsburgów do tych obszarów. Galicyjska nędza, przysłowiowa jak zły duch unosząca się nad tą krainą. Galicyjski romans stulecia, w latach osiemdziesiątych XIX w. związek dwu serc, pięknej Klementyny Potockiej z Łańcuta i arcyksięcia. Rudolfa Habsburga. Związek narodził się w Łańcucie a rozwijał w Wiedniu. Omlet cesarski (dla czterech osób). Cztery białka ubić z solą na sztywną pianę. Wcześniej żółtka (też cztery) utrzeć z cukrem, dodać pół szklanki mleka i 125 gramów przesianej mąki. Ucierać na gładko. Część białka wymieszać ostrożnie z ciastem. Pozostałe białko lekko połączyć od spodu. Roztopić masło na patelni, wyłożyć ciasto i opiec je z obu stron na złoty kolor. Podzielić omlet od spodu na kawałki, jeszcze raz krótko podpiec i podać z cukrem pudrem albo waniliowym. Można podać do tego roster śliwkowy, czyli śliwki suszone w sosie własnym z goździkami i cynamonem (G. Scoder). Wychodki publiczne pojawiły się w Krakowie za prezydentury Juliusza Leo ( ). Spluwaczka sprzęt obecnie całkowicie zapomniany, kiedyś podstawa funkcjonowania galicyjskich urzędów i lokali publicznych, stojący zazwyczaj w kącie, lecz w miejscu łatwo dostępnym i zauważalnym; niewielki rondel z metalu lub fajansu, nakryty pokrywa z kolistym otworem, wypełniony częściowo piaskiem. Nad naczyniem umieszczano napis: Pluć tylko do spluwaczki. Wielkie pranie, w domach mieszczańskich przełomu XIX i XX w. odbywało się prawie z reguły w poniedziałki, w lecie raz lub dwa razy w miesiącu, zimą rzadziej. Rabin - Cudotwórca, słynny na całą Galicję cadyk z miasteczka Bełz k. Rawy Ruskiej ( 900 Polaków, 1600 Rusinów, 3600 Żydów). Nagi Podgórzanin w herbie nadanym Podgórzu w 1808 roku przez cesarza Franciszka II (I), kompletnie nagi mężczyzna nad potokiem, oparty o jedną z dwu kolumn, zasłania wiosłem cechy rozpoznawcze płci. Kompozycja według niektórych interpretacji, promuje walory krajobrazowe znaczenie Wisły jako rzeki spławnej oraz nieograniczone możliwości podgórzan płci męskiej, natomiast R. Kiełkowski skłonny jest widzieć w ekshibicjoniście cyniczne ucieleśnienie nędzy Golicji i Głodomerii (Galicja i Lodomeria). Zaproszeni na spotkanie goście serdecznymi oklaskami dali wyraz wdzięczności organizatorom za lekcję historii odzyskania przez Rzeczpospolitą Niepodległości po 123 latach niewoli zaborów. Dokumenty, źródła, cytaty: Mieczysław Czuma & Leszek Mazan Austriackie gadanie czyli encyklopedia galicyjska.

5 Opracował Aleksander Szumański