DZIA ALNOŚĆ O. ANZELMA GADKA OCD ( ) W KRAJU I ZAGRANICA

Transkrypt

1 STUDIA POLONIJNE T. 31. Lublin 2010 PAWE SIERADZKI DZIA ALNOŚĆ O. ANZELMA GADKA OCD ( ) W KRAJU I ZAGRANICA Odrodzenie sie karmelitańskiego z ycia zakonnego na ziemiach polskich s usznie powszechnie kojarzone jest z klasztorem w Czernej i osob a św. Rafa a Kalinowskiego (Józefa Kalinowskiego) 1. Duz o mniej znan a postaci a, która w nie mniejszym stopniu wp yne a na dynamicznym rozwój dzie karmelitańskich w Polsce, ale równiez w szerszej perspektywie Kościo a powszechnego, by Anzelm od św. Andrzeja Corsini OCD 2. Dr PAWE SIERADZKI adiunkt Instytutu Badań nad Poloni a i Duszpasterstwem Polonijnym KUL; paulos@kul.pl 1 Por. P. F. N e u m a n n, Reforma klasztoru Karmelitów Bosych w Czernej na tle odnowy z ycia zakonnego w niektórych zakonach mendykanckich w Galicji w drugiej po owie XIX wieku, w: Cztery wieki Karmelitów Bosych w Polsce Materia y z ogólnopolskiego sympozjum historyczno-teologicznego. Aula Collegium Novum, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, listopada 2005, red. A. Rusza a, Kraków 2005, s ; t e n z e, Ojciec Rafa Kalinowski pośród braci zakonnej w Czernej i w Wadowicach, w: Na drodze do świe tości. Rafa Kalinowski powstaniec 1863 i karmelita bosy, red. E. Niebelski, S. Wilk, Lublin 2008, s Opracowania o charakterze biograficznym odnosz ace sie do S ugi Boz ego o. Anzelma G adka s a zdominowane przez perspektywe teologiczn a. Do najistotniejszych nalez a: O. F i- l e k, O. Anzelm od św. Andrzeja Corsini Karmelita Bosy ( ), Rzym 1972; t e n z e, Gadek Maciej OCD, w: Encyklopedia Katolicka, t. V, Lublin 1989, kol. 910; t e n z e, S uga Boz y Ojciec Anzelm od św. Andrzeja Corsini. Maciej Józef Gadek ( ), karmelita bosy. Profil duchowy, ódź 2002; S. W. Z i e l i ń s k i, La personnalite et la phisionomie spirituelle du Pere Anselme Gadek OCD ( ), Roma 1994; K. D u b e l, Aposto Dzieciat- ka Jezus i Ma ej Teresy S uga Boz y Ojciec Anzelm Gadek OCD, Via consecrata 12 (2004), s Wszystkie archiwalia, które be d a przywo ywane, pochodz a z Archiwum Za oz yciela Zgromadzenia Sióstr Karmelitanek Dzieci atka Jezus [dalej cyt.: AZKDzJ], mieszcz acym sie w odzi. W duz ej mierze s a to uwierzytelnione kserokopie dokumentów, pochodz acych z innych archiwów, ostemplowane piecze ciami instytucji, z których zosta y pozyskane.

2 214 Pawe Sieradzki Maciej Józef G adek bo o nim mowa przyszed na świat 24 lutego 1884 r. we wsi Marszowice ko o Bochni, która przynalez a a do parafii Niegowić 3. By trzecim dzieckiem niezamoz nego ma z eństwa 4 Antoniego 5 i Salomei z Kowalskich 6. Ochrzczony zosta dzień po urodzeniu przez proboszcza parafii niegowickiej ks. Jana Pop awskiego 7. Nadanie dziecku drugiego imienia Józef, wi aza o sie z faktem istnienia w parafii Niegowić ugruntowanego kultu św. Józefa, którego namacalnym znakiem by o otaczanie szczególn a czci a jego wizerunku w kościele parafialnym 8. Ojciec ch opca, mimo iz nie prowadzi w asnego gospodarstwa rolnego, umieje tnie wype nia funkcje zarz adcy trzech folwarków dworskich. T a prac a utrzymywa rodzine. Matka zajmowa a sie wychowywaniem dzieci i prowadzeniem domu. To w aśnie Salomea G adek, poza zapewnieniem prawid owego psychofizycznego wzrostu syna, ze szczególn a uwag a zaje a sie jego formacj a duchow a. G ównym elementem tej matczynej pedagogiki duchowej by o naboz eństwo do Matki Boz ej oraz systematyczne wpajanie prawd wiary. Po latach juz jako ojciec Anzelm G adek wspomina, z e wysi ki matki i jej nauki by y wie cej warte i lepiej wp ywa y na niego, niz usilne starania profesorów. Zaangaz owanie ojca w wychowanie syna by o czasowo mocno ograniczone, ze wzgle du na absorbuj ac a i wymagaj ac a nieobecności w domu prace. Antoni G adek mia czas dla dzieci g ównie w niedziele, wykorzystywa te momenty na czytanie z nimi ksi az ek o tematyce religijnej oraz sprawdzanie, w jakim 3 AZKDzJ, AP 1/2, Świadectwo urodzenia i chrztu Macieja Józefa G adka, Liber Natorum Marszowice, t. 3, s. 107, nr 3. 4 Ma z eństwo zosta o zawarte 20 lutego 1881 (AZKDzJ, AP 1/1, Świadectwo Sakramentu ma z eństwa Antoniego G adka z Salome a Kowalsk a, Liber copulatorum Marszowice, t. 3, s. 39, nr 2). 5 Urodzi sie 11 czerwca 1854 w Niegowici, w tym samym dniu zosta ochrzczony (AZKDzJ, AP 1/3, Świadectwo urodzenia i chrztu Antoniego G adka, w: Liber natorum Marszowice, t. 2 ( ), s. 55, nr 16). 6 Urodzi a sie 30 sierpnia 1856, ochrzczona 1 września tegoz roku (AZKDzJ, AP 1/4, Świadectwo urodzenia i chrztu Salomei Kowalskiej, Liber natorum Niewiarów i Świdówka, t. 2 ( ), s. 33, nr 10). 7 Urodzi sie w 1800 r., wyświe cony na kap ana w 1825 r., proboszcz parafii Niegowić od 1839 r. az do śmierci, tj. 1 kwietnia 1892 (AZKDZJ, AP 1, Liber Mortuorum Niegowić, t. II, s. 53, nr 7). 8 Obraz św. Józefa czczony by w siedemnastowiecznej kaplicy Matki Boz ej Róz ańcowej. Obecnie obraz ten znajduje sie w Me tkowie k. Chrzanowa, w drewnianym kościele przeniesionym z Niegowici. Por. T. D u g o s z, Dzieje parafii niegowickiej, Kraków 1949, mps, s. 65 (maszynopis w Archiwum Parafii Niegowić); A. M. S p i e c h o w i c z, Niegowić Parafia Papieska. Przewodnik pielgrzyma, Kraków 2003, s. 8-9,

3 Dzia alność o. Anzelma Gadka ( ) w kraju i zagranica 215 stopniu dzieci przyswoi y sobie treść kazania g oszonego na niedzielnej mszy św. Szczególnymi bodźcami oz ywiaj acymi poboz ność ch opca by o takz e zami owanie do konstruowania szopek boz onarodzeniowych oraz kole dowanie wraz z rówieśnikami w domach mieszkańców Marszowic 9. Pierwszy etap szkolnej edukacji Macieja G adka mia miejsce w szkole ludowej w Niegowici, do której ucze szcza od 1 września 1891 do 1 lutego 1895 r. 10 Naste pnie, maj ac jedenaście lat rozpocz a nauke w Cesarsko-Królewskim Gimnazjum Wyz szym w Wadowicach, równocześnie zamieszkuj ac w konwikcie prowadzonym przez tamtejszych karmelitów bosych. Przypad o to na okres, gdy prze oz onym klasztoru by o. Rafa Kalinowski. Moz na zatem, przyjmuj ac dzisiejsz a perspektywe, stwierdzić, z e dalsze kszta towanie m odzieńca odbywa o sie w obecności tego świe tego karmelity. Maciej G adek mia moz liwość wielowymiarowego kontaktu z polskim odnowicielem Karmelu od us ugiwania mu w czasie sprawowania Eucharystii, po stawianie sie u niego na korepetycjach z matematyki 11. W ci agu 12 semestrów Maciej G adek otrzyma wykszta cenie klasyczne, a jego poste py w nauce moz na uznać za bardzo dobre, o czym świadcz a zachowane świadectwa 12. W 1901 r., maj ac 17 lat i ukończon a nauke w gimnazjum, zwróci sie z prośb a o przyje cie do Zakonu Ojców Karmelitów Bosych 13. Formalny wniosek z 1 sierpnia 1901 r. zosta poprzedzony przed oz eniem pisemnych opinii o nim, których autorami byli ówczesny proboszcz jego rodzinnej parafii ks. Stanis aw Pilchowski 14, przeor klasztoru wadowickiego o. Bart omiej od św. Teresy (Diaz de Cerio) 15 i ksi az e -kardyna Jan Puzyna 16. Siedemnaście dni później w Czernej przyj a habit zakonny, jednocześnie jego dotychczasowe imie zast apione zosta o imieniem Anzelm, wraz z doda- 9 F i l e k, S uga Boz y Ojciec Anzelm, s Zob. AZKDzJ, AP 3a, Świadectwa ze szko y ludowej w Niegowici. 11 F i l e k, S uga Boz y Ojciec Anzelm, s Zob. AZKDzJ, AP 3b, Świadectwa szkolne z Cesarsko-Królewskiego Gimnazjum Wyz szego w Wadowicach. 13 AZKDzJ, AP 4a/5, Do Przewielebnej Kapitu y O.O. Karmelitów Bosych w Czernej. Prośba Macieja G adka o przyje cie do nowicjatu, Wadowice, 1 VIII AZKDzJ, AP 4a/3, Opinia proboszcza ks. Stanis awa Pilchowskiego, Niegowić, 7 VII AZKDzJ, AP 4a/2, Opinia o. Bart omieja od św. Teresy (Diaz de Cerio), Wadowice, 25 VI AZKDzJ, AP 4a/4, Świadectwo moralności o Macieju G adku, polecaj ace do Zakonu Karmelitów Bosych, wydane przez kard. Jana Puzyne, Kraków, 10 VII 1901.

4 216 Pawe Sieradzki niem predykatu od św. Andrzeja Corsini 17. Dok adnie po roku, tj. 17 sierpnia 1902 r. z oz y pierwsz a profesje 18, naste pnie po odbyciu tzw. profesatu i ukończeniu kszta cenia kursorycznego w zakresie filozofii, m ody zakonnik decyzj a swoich prze oz onych, którzy zauwaz yli jego potencja intelektualny, zosta skierowany na studia teologiczne do Rzymu, na Uniwersytet Gregoriański. Po blisko pie cioletnim okresie formacji zakonnej i intelektualnej w Wiecznym Mieście oraz po wcześniejszym przyje ciu niz szych świe ceń 19 oraz subdiakonatu 20 i diakonatu 21, 25 lipca 1907 r. br. Anzelm G adek otrzyma świe cenia kap ańskie z r ak abpa Giuseppe Ceppetelli 22 w kościele Trójcy Świe tej na Monte Citatorio 23. Powróciwszy z Rzymu w 1909 r. o. Anzelm podj a pos uge w galicyjskich klasztorach w Czernej, Krakowie i w Wadowicach. W latach zosta przez prze oz onych oddelegowany do pracy w klasztorze krakowskim, gdzie pe ni funkcje wychowawcy kleryków i wyk adowcy w zakonnym seminarium 24. Szybko da sie poznać jako wybitny kaznodzieja i kierownik duchowy. Dope nieniem jego dzia alności w środowisku krakowskim by o erygowanie w 1914 r. Bractwa Dzieci atka Jezus, opartego na jego wcześniejszej szerokiej aktywności na polu propagowania kultu Praskiego Dzieci atka. Od 1915 r. pos ugiwa w klasztorze w stolicy cesarstwa austro-we gierskiego Wiedniu. Wraz z ustaniem dzia ań wojennych powróci do niepodleg ej Polski 17 AZKDzJ, AP 4a/8, Liber Induitionum et Proffessionum in Novitiatu Carmelitarum Discalceatorum, Czernae inde ab anno 1881 habitarum, cum ceteris notis biographicis personarum, Fr. Anselmus a s. Andreas Corsini chorista, k. 22v-28r, nr AZKDzJ, AP 4a/7, Akt pierwszej profesji br. Anzelma od św. Andrzeja Corsini, Czerna, 17 VIII 1902; F i l e k, S uga Boz y Ojciec Anzelm, s AZKDzJ, AP 4a/9, Dokument czterech świe ceń niz szych i udzielenia tonsury 19 lutego 1905 w kaplicy Piae Domus S. Teresiae, Rzym, 27 II AZKDzJ, AP 4a/11, Dokument świe ceń subdiakonatu udzielonych 15 lipca 1906 w kaplicy Papieskiego Seminarium Rzymskiego, Rzym, 17 VI AZKDzJ, AP 4a/12, Dokument świe ceń diakonatu udzielonych 23 czerwca 1907 w kaplicy Kolegium Leonianum, Rzym, 1 VII Abp Giuseppe Cappettelli ( ) od 27 III 1882 biskup diecezji Ripatransone we W oszech; 23 VI 1890 mianowany biskupem tytularnym Tiberiensis oraz biskupem pomocniczym diecezji rzymskiej; 24 VII 1899 mianowany arcybiskupem tytularnym Myrensis; 22 VI 1903 podniesiony do godności tytularnego patriarchy Konstantynopola; 10 VIII 1904 udzieli świe ceń kap ańskich Angelo Giuseppe Roncalliemu, późniejszemu papiez owi, b. Janowi XXIII. 23 AZKDzJ, AP 4a/13, Dokument świe ceń kap ańskich, Rzym, 30 VII AZKDzJ, AP 8/2, Nominacja na magistra braci profesów w Wikariacie Krakowskim, Czerna, 14 XII 1910.

5 Dzia alność o. Anzelma Gadka ( ) w kraju i zagranica 217 i obj a przeorat klasztoru w Wadowicach, wchodz acego w sk ad semiprowincji polskiej, powsta ej w 1911 r. 25 W roku 1920 odby a sie pierwsza po wielkiej wojnie kapitu a generalna zakonu. Semiprowincje polsk a reprezentowa na niej w aśnie o. Anzelm. By przedstawicielem m odej generacji zakonników, przede wszystkim wychowanków wadowickiego Alumnatu, która przejmowa a sprawy prowincji w swoje re ce. W czasie obrad o. Anzelm w imieniu polskich karmelitów przedstawi memoria, uzasadniaj acy potrzebe przekszta cenia semiprowincji w pe noprawn a prowincje polsk a. W wyniku g osowania 1 maja 1920 r. (w świe to św. Józefa Robotnika) dokonano reerekcji prowincji polskiej. Niewiele później definitorium generalne wybra o pierwszego jej prowincja a, którym zosta o. Anzelm. Fakt ten moz e świadczyć o tym, jak a mia opinie i jak a pozycje intelektualn a reprezentowa sob a ten zaledwie 36-letni zakonnik w oczach najwyz szych w adz zakonu. Rok później polska kapitu a prowincjalna podtrzyma a decyzje g ównych w adz zakonu, wybieraj ac o. Anzelma na trzyletni a kadencje prowincjalsk a. Siedzib a prowincja a sta sie klasztor krakowski 26. W roku 1921 o. Anzelm po konsultacji z wizytatorem apostolskim zakonów w Polsce, bp. W adys awem Krynickim, i za zgod a biskupa kieleckiego Augusta osińskiego zrealizowa wewne trzne natchnienie, zak adaj ac z eńskie zgromadzenie zakonne o charakterze kontemplacyjno-czynnym. Na pierwsz a prze oz on a Sióstr Karmelitanek Dzieci atka Jezus mianowa swoj a wieloletni a penitentke Janine Kierocińsk a, znan a odt ad jako Matka Teresa od św. Józefa. Czynna cze ść aktywności nowego zgromadzenia zosta a ukierunkowana na, niejednokrotnie zaniedbane pod wzgle dem religijnym i moralnym, miejskie środowiska robotnicze. Pierwsz a placówk a sta sie po oz ony w Zag e biu Sosnowiec. Ojciec Anzelm skrupulatnie zadba o duchowy fundament nowego zgromadzenia, pisz ac jego konstytucje, określaj ac tym samym droge duchowego rozwoju jego cz onkiń, jak i ramy ich zaangaz owania w pracy z potrzebuj acymi. Oprócz zadań stricte eklezjalnych, nowe zgromadzenie mia o wed ug o. Anzelma być drobnym, ale solidnym wk adem w religijny wzrost polskiego spo eczeństwa w realiach niepodleg ościowych F i l e k, S uga Boz y Ojciec Anzelm, s C. G i l, Prowincja polska w latach , w: Karmelici bosi w Polsce Ksie ga jubileuszowa, red. C. Gil, Kraków 2005, s Por. Z sercem i chlebem na d oni. Z yciorys i pisma wybrane Matki Teresy od św. Józefa (Janiny Kierocińskiej), red. i oprac. Siostry Karmelitanki Dzieci atka Jezus, Sosnowiec Kraków 2005; Świadek mi ości Boga i cz owieka. III Sympozjum poświe cone pamie ci S ugi Boz ej Matki Teresy od św. Józefa Janiny Kierocińskiej ( ), wspó za oz ycielki Zgromadzenia Sióstr

6 218 Pawe Sieradzki W 1925 r. po zakończeniu kadencji prowincjalskiej o. Anzelm zosta przez w adze zakonu skierowany do Rzymu. Jak sie z perspektywy czasu wydaje, zauwaz ono jego wiedze i wszechstronn a aktywność w Polsce i postawiono przed nim zadanie na miare ogólnozakonn a tj. stworzenie uczelni wyz szej kszta c acej na podstawie wielowiekowego skarbca duchowości Karmelu. Mie dzynarodowe Kolegium Karmelitańskie bo tak a nazwe mia a nosić uczelnia by o obecne w planach w adz zakonu juz od prze omu XIX i XX wieku 28, jednak dopiero dzia ania o. Anzelma nada y temu zamierzeniu realny charakter 29. W budynkach ulokowanych przy Corso d'italia 39, 14 listopada 1926 r. zainaugurowano rok akademicki na czele uczelni jako rektor stan a o. Anzelm G adek, zaś specjalnego b ogos awieństwa z tej okazji udzieli dla genera a zakonu i rektora kolegium Pius XI, zwany polskim papiez em 30. W pierwszym roku akademickim nauke w Teresianum później tak a nazw a zacze to pos ugiwać sie powszechnie rozpocze o 15 studentów, natomiast kadra dydaktyczna sk ada a sie z 9 profesorów 31. Oprócz pe nienia funkcji rektora oraz profesora teologii moralnej i liturgiki, o. Anzelm stopniowo zosta w aczony w aktywność centralnych urze dów zakonu, jak równiez samej Kurii Rzymskiej. W 1931 r. zosta definitorem generalnym karmelitów bosych i funkcje te pe ni przez 16 kolejnych lat 32. Kilkakrotnie na prośbe genera a zakonu jako wizytator dokonywa przegl adu sytuacji w europejskich prowincjach karmelitańskich 33. W 1935 r. wiedza i pracowitość o. Anzelma zosta y dostrzez one przez watykańsk a Kongregacje ds. Seminariów i Uniwersytetów. Z woli papiez a Karmelitanek Dzieciatka Jezus z okazji 60. rocznicy śmierci, 3 czerwca 2006 r., red. J. W. Gogola, Kraków Por. Il Collegio Internazionale di S. Teresa, Il Carmelo. Periodico Mensile Illustrato dei Padri Carmelitani Scalzi 1 (1902), s M. C a p r i o l i, Pontificia facultas theologica Teresianum , Roma 1985, s AZKDzJ, TER 11/1, B ogos awieństwo papiez a Piusa XI, Watykan, 14 XI 1926; L inaugurazione del ricostituito nostro Collegio Internazionale, Il Carmelo e le sue missioni all estero 24 (1925), s Fr. I s i d o r o M. di G e s u, Gratitudine, Cor unum. Bollettino del Collegio Internazionale dei SS. Teresa di Gesù e Giovanni della Croce 3 (1947), s AZKDzJ, AP 8/15, Dokument wyboru na IV definitora generalnego, Góra Karmel, 25 IV AZKDzJ, AP 8/19, Nominacja na Wizytatora Generalnego Prowincji Polskiej, Rzym, 31 VII 1934; AP 8/22, List Genera a Karmelitów o.wilhelma do o. Anzelma G adka zalecaj acy przeprowadzenie wizytacji generalnej w Prowincji Brabanckiej, Rzym, 15 X 1935; AP 8/27, Nominacja na Wizytatora Generalnego w Sombor (Jugos awia), Rzym, 8 VII 1937.

7 Dzia alność o. Anzelma Gadka ( ) w kraju i zagranica 219 Piusa XI, dekretem z 27 kwietnia, podpisanym przez prefekta tejz e dykasterii, kard. Gaetano Bisletiego 34, o. Anzelm zosta mianowany wizytatorem niektórych seminariów polskich 35. Nadrze dn a czynności a zwi azan a z t a funkcj a by o sprawdzenie stanu wprowadzenia w seminaryjn a codzienność za oz eń konstytucji apostolskiej Deus scientiarum Dominus. Wizytacj a zosta y obje te seminaria w Pelplinie, W oc awku, P ocku, Poznaniu, Gnieźnie, Cze stochowie, Katowicach, Krakowie, Tarnowie, Przemyślu, Lwowie i Pińsku. Efektem czynności przeprowadzonych w tych placówkach przez polskiego karmelite z Rzymu, by o ponad 2 tysi ace stron szczegó owej dokumentacji. Jak trafnie zauwaz a S. Wilk: Uwagi i postulaty zawarte w dekrecie powizytacyjnym nie dotyczy y, co prawda, w równej mierze wszystkich seminariów, ale wszystkich ordynariuszy zmusza y do zwracania szczególnej uwagi na sprawy seminariów i do zweryfikowania ocen i uwag Kongregacji ze stanem faktycznym w ich w asnych seminariach. Wizytacja apostolska ods oni a bowiem z ca a ostrości a braki i zaniedbania w formacji ascetycznej i intelektualnej alumnów. Biskupi zdawali sobie takz e sprawe z trudności, jakie napotykaj a w realizacji postulatów Kongregacji, tych zw aszcza, które dotyczy y tworzenia niz szych seminariów duchownych 36. Niestety, sumienność i wierność kodeksowi prawa kanonicznego nie przysporzy y mu wdzie czności wśród niektórych przedstawicieli polskiego duchowieństwa, którzy posuwali sie wobec niego do oskarz eń i pomówień, wytwarzaj ac wokó jego osoby swoist a czarn a legende Kard. Gaetano Bisleti ( ) świe cenia kap ańskie w 1878 r.; w latach kanonik i archidiakon w katedrze w Veroli. Prywatny szambelan de numero participantium od 1884 r.; w 1889 r. mianowany kanonikiem Bazyliki św. Piotra. Kreowany kardyna em- -diakonem w 1911 r. ze stolic a tytularn a S. Agathae in Urbe; w 1915 r. zosta prefektem nowo utworzonej Kongregacji Seminariów i Uniwersytetów; podczas konklawe 1922 r. by kardyna- em protodiakonem og osi wybór i koronowa papiez a Piusa XI; w 1928 r. w aczony do grona kardyna ów-prezbiterów; w 1932 r. zosta przewodnicz acym Pontyfikalnej Komisji Studiów Biblijnych, a takz e kanclerzem Uniwersytetu Gregoriańskiego i przewodnicz acym Instytutu Muzyki Sakralnej. 35 AZKDzJ, AP 5/1, Decretum Nominacja na wizytatora apostolskiego seminariów i kolegiów w Polsce, Rzym, 27 IV Drugim wizytatorem zosta mianowany o. Beniamin Rysiński OFM. 36 S. W i l k, Episkopat Kościo a katolickiego w Polsce w latach , Lublin 1992, s G ównym powodem późniejszej czarnej legendy o. Anzelma w Polsce by y, rozchodz ace sie po kraju, echa wizytacji przeprowadzonej w Śl askim Seminarium Duchownym w Krakowie. Okoliczności sprawy przedstawi w zarysie w F. Z ebrok w artykule: Dzieje ślaskiego seminarium duchownego, Nasza Przesz ość 44 (1975), s Szerszego omówienia dokona H. Olszar w ksi az ce: Duchowieństwo katolickie diecezji ślaskiej (katowickiej) w Drugiej Rzeczypospolitej,

8 220 Pawe Sieradzki Efekty dwuletniej pracy karmelity zosta y natomiast wysoko ocenione przez Stolice Apostolsk a. Juz w trakcie trwania czynności wizytacyjnych w Polsce, otrzyma on od wspomnianej kongregacji funkcje deputata Papieskiego Instytutu Kościelnego Polskiego w Rzymie 38, a prefekt Kongregacji ds. Seminariów i Nauczania Uniwersyteckiego zwróci sie do niego, aby zg osi uwagi odnośnie do formacji polskiego kleru, które na Synodzie Plenarnym Kościo a w Polsce przedstawi by legat papieski kard. Francesco Marmaggi 39. W 1938 r. Kongregacja nominowa a o. Anzelma do podje cia nowych obowi azków wizytatorskich. Pismem z 27 lutego, podpisanym przez papiez a Piusa XI, powierzono mu dokonanie wizytacji w ośmiu kolejnych uczelniach rzymskich, maj acych status kolegiów papieskich b adź narodowych 40. Nieco ponad miesi ac później zwrócono sie do o. Anzelma o zwizytowanie w trybie nadzwyczajnym dwóch rzymskich instytutów: Akademii We gierskiej i Stowarzyszenia dla Misji Zewne trznych w Stanach Zjednoczonych Ameryki 41. Po up ywie dwóch miesie cy zosta poproszony przez Kongregacje takz e o pilne sprawdzenie prawdziwości niepokoj acych wiadomości odnosz acych sie do sytuacji w Papieskim Kolegium Ameryki Pó nocnej 42. Docenieniem ogromnego wysi ku intelektualnego i osobistego zaangaz owania o. Anzelma by a nominacja na konsultora Kongregacji ds. Seminariów i Nauczania Uniwersyteckiego 43, któr a pismem z 26 stycznia 1940 r. potwierdzi sekretarz Stanu kard. Luigi Maglione 44. Katowice 2000, s Niestety, z aden ze wspomnianych autorów w ramach badań nie zapozna sie z treści a protoko ów wizytacyjnych sporz adzonych przez o. Anzelma. 38 AZKDzJ, AP 5/2, Nominacja na deputata Papieskiego Instytutu Kościelnego Polskiego w Rzymie, Rzym, 25 I AZKDzJ, AP 6/3, kard. Gaetano Bisleti do o. Anzelma G adka, Rzym, 4 VIII AZKDzJ, AP 5/5, Nominacja na wizytatora Papieskich Instytutów Kościelnych w Rzymie, Rzym, 27 II AZKDzJ, AP 5/6, Polecenie zwizytowania dwóch instytutów rzymskich: Akademii We gierskiej i Stowarzyszenia dla Misji Zewne trznych w Stanach Zjednoczonych Ameryki, Rzym, 5 IV AZKDzJ, AP 5/7, Polecenie sprawdzenia prawdziwości informacji odnośnie do Papieskiego Kolegium Ameryki Pó nocnej, Rzym, 2 VII AZKDzJ, AP 5/8, Nominacja na konsultora Kongregacji Seminariów i Uniwersytetów, Watykan, 26 I Kard. Luigi Maglione ( ) świe cenia kap ańskie w 1901 r.; studia na Uniwersytecie Gregoriańskim, doktoraty z teologii i filozofii; w latach cz onek Sekretariatu Stanu; od 1910 r. prywatny szambelan Jego Świ atobliwości, a od 1918 r. pra at domowy; reprezentant papiez a w Lidze Narodów; 1920 r. nominacja na arcybiskupa tytularnego Cesarea di Palestina z jednoczesnym obje ciem nuncjatury w Szwajcarii; od 1926 r. nuncjusz we Fran-

9 Dzia alność o. Anzelma Gadka ( ) w kraju i zagranica 221 Lata wojny by y dla o. Anzelma z jednej strony czasem wyte z onej pracy dydaktycznej i formacyjnej, zwi azanej z pe nieniem funkcji rektora Teresianum, z drugiej zaś okresem pe nym zaangaz owania w sprawy polskie 45. Pracuj ac w Papieskiej Komisji dla Uchodźców z Polski, w porozumieniu z biskupem polowym Józefem Gawlin a, a opieraj ac sie na klasztorze Sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej przy Via Nomentana, świadczy pomoc duchow a i materialn a Polakom, których zawierucha wojenna rzuci a do stolicy Italii 46. W świetle archiwaliów Ambasady Polskiej przy Watykanie, zdeponowanych w Instytucie gen. Sikorskiego w Londynie, moz na stwierdzić, z e tuz po zakończeniu dzia ań wojennych znalaz sie on w grupie Polaków w Rzymie otoczonych opiek a przez Rz ad Polski na emigracji 47. Ocena o. Anzelma przez kre gi Kurii Rzymskiej by a na tyle powaz na, z e pod koniec 1944 r. zacze to brać go pod uwage jako kandydata na biskupa w dotknie tych duz ymi stratami wśród duchowieństwa diecezjach na pó nocy Polski. Rozeznaj acy sprawe cz onek Sekretariatu Stanu monsignior Domenico Tardini 48 otrzyma od ówczesnego prefekta Kongregacji ds. Seminariów i Uniwersytów kard. Giuseppe Pizzardo 49 wyczerpuj ace dossier, dotycz ace cji; 1935 kreowany kardyna em-prezbiterem; po wyborze Piusa XII obj a stanowisko sekretarza Stanu Stolicy Apostolskiej. 45 Dosz o do rozbiez ności mie dzy o. G adkiem a biskupem polowym Józefem Gawlin a w sprawie poboru ksie z y polskich studiuj acych w Rzymie (w tym polskich karmelitów w kierowanym przez niego Teresianum) na stanowiska kapelanów w 2. Korpusie Polskim, walcz acym wówczas na Pó wyspie Apenińskim (zob. J. G a w l i n a, Wspomnienia, wste p S. Weso y, oprac. J. Myszor, Katowice 2004, s ). 46 G a w l i n a, Wspomnienia, s. 318, przyp. 834; K. D u b e l, Sylwetka duchowa S ugi Boz ego O. Anzelma od św. Andrzeja Corsini OCD (Macieja Józefa Gadka, ), w: Kaliskie Studia Józefologiczne, red. D. Kwiatkowski, t. IV, Kalisz 2007, s Instytut Polski i Muzeum W. Sikorskiego w Londynie, A.11.E/798, Ministerstwo Spraw Zagranicznych: W ochy. 48 Kard. Domenico Tardini ( ) świe cenia kap ańskie w 1912 r.; wyk adowca w wydzia ach teologicznych, od 1920 r. konsultor Kongregacji Dyscypliny Sakramentów; 1935 rozpocz a prace w Sekretariacie Stanu Stolicy Apostolskiej; do 1937 r. sekretarz Kongregacji Spraw Nadzwyczajnych w Kościele i przewodnicz acy Papieskiej Komisji Pro Russia; w 1958 r. kreowany kardyna em-diakonem z stolic a tytularn a S. Apollinaris ad Thermas Neronianas- Alexandrinas, oraz mianowany Sekretarzem Stanu Stolicy Apostolskiej. 49 Kard. Giuseppe Pizzardo ( ) świe cenia kap ańskie w 1903 r.; w latach sekretarz nuncjatury w Bawarii; od 1929 r. sekretarz Kongregacji Spraw Nadzwyczajnych w Kościele; do 1930 r. arcybiskup ze stolic a tytularn a Cyrrhensis; w 1937 r. kreowany kardyna em z stolic a tytularn a S. Mariae in Via Lata; w 1939 r. mianowany prefektem Kongregacji ds. Seminariów i Uniwersytetów; w latach prorektor Kolegium Pó nocnoamerykańskiego w Rzymie; w latach sekretarz Kongregacji Świe tego Oficjum; od 1965 r. wicedziekan Kolegium Kardynalskiego.

10 222 Pawe Sieradzki o. Anzelma, z wyraźnym zaznaczeniem, z e: cieszy sie on naszym wielkim uznaniem, ponadto stwierdza, z e uwaz a go za zakonnika bardzo dobrego ducha, bardzo roztropnego, rozwaz nego, odznaczaj acego sie przenikliw a, pogodn a równowag a s adu 50. Przedwojenny nuncjusz apostolski w Polsce, abp Filippo Cortesi 51 wprost sugerowa osobe o. Anzelma na obje cie biskupstwa we W oc awku 52. Natomiast bp Józef Gawlina proponowa go na biskupstwo che mińskie, jednocześnie maj ac na uwadze krzywdz ace go echa dokonanej przed wojn a wizytacji w Polsce, stwierdza, z e niefortunne mog oby być mianowanie go arcybiskupem warszawskim 53. Na wiosne 1946 r. ks. Henryk Weryński, publicysta o orientacji wyraźnie sprzyjaj acej nowym w adzom w Warszawie, po konsultacji z wojewod a poznańskim Feliksem Widy-Wirskim, podj a rozmowy z prowincja em karmelitów o. Józefem Prusem w sprawie nak onienia G adka do zgody na obje cie stanowiska przedstawiciela Stolicy Apostolskiej przy Tymczasowym Rz adzie Jedności Narodowej. Powodem, na który wskazywano bior ac pod uwage w aśnie o. Anzelma, by y jego wp ywy i szerokie kontakty w Kurii Rzymskiej 54. Moz na przypuszczać, z e dla nowych w adz niebagatelne znaczenie mia o równiez to, z e wśród cze ści polskich hierarchów i duchowieństwa G adek nie by osob a lubian a (z czego na pewno zdawa sobie sprawe ), wie c moz na by o mieć na niego wie ksz a moz liwość oddzia ywania zgodnie z biez acym zapotrzebowaniem politycznym. Ostatecznie o. Anzelm nie obj a z adnego biskupstwa, ani nie zaj a z adnego 50 AZKDzJ, AP 7/1, mons. Domenico Tardini do kard. Giuseppe Pizzardo, Prośba Sekretariatu Stanu do Kongregacji ds. Seminariów i Uniwersytetów o wydanie opinii o o. Anzelmie, kandydacie na biskupa, Rzym, 13 X 1944; AP 7/2, kard. Giuseppe Pizzardo do mons. Domenico Tardini, Odpowiedź na ankiete Sekretariatu Stanu odnośnie do osoby o. Anzelma jako kandydata na biskupa, Rzym, 18 X Abp Filippo Cortesi ( ) świe cenia kap ańskie w 1899 r.; w 1921 r. kreowany arcybiskupem ze stolic a tytularn a Siraciensis; w latach nuncjusz w Polsce; w latach nuncjusz w Argentynie; od 1936 r. do wybuchu II wojny światowej ponownie nuncjusz w Polsce, tytu ten zachowa do śmierci, mimo braku moz liwości pe nienia tej funkcji w na polskim terytorium. 52 AZKDzJ, AP 7/3, Za acznik do Prośby Sekretariatu Stanu (AP 7/1) wypis z bliz ej niedoprecyzowanego raportu apba Filippo Cortesiego z 30 X 1940, w którym proponuje o. Anzelma na biskupa do W oc awka. 53 AZKDzJ, AP 7/4, Za acznik do Prośby Sekretariatu Stanu (AP 7/1) wypis z listu J. Gawliny do Sekretariatu Stanu Stolicy Apostolskiej z września 1944, w którym proponuje o. Anzelma na biskupa diecezji che mińskiej. 54 J. P i e t r z a k, Pe nia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski kardyna a Augusta Hlonda , t. I, Poznań 2009, s

11 Dzia alność o. Anzelma Gadka ( ) w kraju i zagranica 223 stanowiska w dyplomacji watykańskiej, a po wcześniejszym z oz eniu rezygnacji z funkcji rektora Teresianum wróci w 1947 r. do Polski 55. Be d ac w kraju, jeszcze ściślej zaj a sie za oz onym przez siebie zgromadzeniem, opracowuj ac m.in. nowe konstytucje oraz precyzuj ac forme pos ugi sióstr. Prowadzi takz e rekolekcje oraz odwiedza poszczególne wspólnoty. Aktywnie wype nia równiez obowi azki wynikaj ace z funkcji pe nionych w macierzystym zgromadzeniu, tj. trzech kadencji prowincjalskich, funkcji prze oz onego dwóch wspólnot domowych oraz piastowania urze du definitora prowincjonalnego 56. Spor a satysfakcj a dla o. Anzelma by o doczekanie sie w 1954 r. zatwierdzenia przez Kongregacje ds. Zakonnych Zgromadzenia Sióstr Karmelitanek Dzieci atka Jezus na prawie papieskim 57. Trzy lata później, w obecności przyby ego z Rzymu genera a karmelitów bosych Anastasio Ballestrero 58, obchodzi jubileusz 50-lecia świe ceń kap ańskich 59. Dziesie ć ostatnich lat z ycia o. Anzelm spe dzi w klasztorze ódzkim, w g ównej mierze poświe caj ac czas na kontemplacje i pisanie. Wiele czasu spe dza równiez na lekturze ukazuj acych sie regularnie dokumentów przygotowywanych przez obraduj acy Sobór Watykański II. W świetle tego nauczania w aczy sie w odnowe ustawodawstwa w zakonie macierzystym, jak i w zgromadzeniu, którego by za oz ycielem 60. W ostatnim dniu swego z ycia, 15 października 1969 r., w uroczystość św. Teresy z Avila, Matki i Reformatorki Karmelu, podczas rekreacji w ogrodzie, z kaz dym ze wspó braci odby krótk a rozmowe, a w godzinie ścis ego milczenia zmar samotnie w swojej celi zakonnej. Pogrzeb o. G adka mia miejsce w odzi 18 października 1969 r. Zgromadzi dziesi atki przedstawi- 55 Z tzw. Gazetek wydawanych przez polskie siostry nazaretanki mieszkaj ace w Rzymie przy Via Machiavelli 18, pod dat a 7 maja 1945 zanotowano, z e: By z wizyt a poz egnaln a czcigodny o. Anzelm. Wyjez dz a na sta e do Polski. Dom rzymski z egna go z wdzie czności a i z alem, gdyz ojciec by tu dwadzieścia lat spowiednikiem, a tez kierownikiem śp. m. Laurety, o której wyraz a sie z wielkim uznaniem i czci a jako o świe tej (Świadectwa Testimonianze, t. V: Czas wojny i czas pokoju w polskim Rzymie, oprac. E. Prz adka, Rzym 2009, s. 127). 56 F i l e k, S uga Boz y Ojciec Anzelm, s D u b e l, Sylwetka duchowa S ugi Boz ego O. Anzelma, s Kard. Anastasio Alberto Ballestrero ( ) karmelita, świe cenia kap ańskie w 1936 r.; od 1937 r. przeor klasztoru św. Anny w Genui, w latach prze oz ony prowincji Ligurii, od 1955 r. przez dwie sześcioletnie kadencje prze oz onym generalnym zakonu; w latach przewodnicz acy Unii Prze oz onych Generalnych; w 1973 r. mianowany biskupem diecezji Bari, od 1977 r. arcybiskup Turynu; w 1979 r. kreowany kardyna em ze stolic a tytularn a S. Mariae supra Minervam; w latach przewodnicz acy Konferencji Episkopatu W och. 59 F i l e k, S uga Boz y Ojciec Anzelm, s Tamz e, s

12 224 Pawe Sieradzki cieli duchowieństwa z biskupami ódzkimi Józefem Rozwadowskim i Janem Fondalińskim na czele oraz setki wiernych. Trumne z oz ono na cmentarzu św. Rocha. W 1990 r. dokonano ekshumacji doczesnych szcz atków o. Anzelma i po ich konserwacji umieszczono w kruchcie kościo a Karmelitów Bosych przy ulicy Liściastej w odzi lutego 2002 r. w Archidiecezji ódzkiej rozpocz a sie proces beatyfikacyjny 62. Jego zakończenie na poziomie diecezjalnym mia o miejsce 15 czerwca 2008 r., kiedy to, po mszy św. w kościele Karmelitów Bosych w odzi, abp W adys aw Zió ek, metropolita ódzki, przewodniczy jego ostatniej sesji 63. Obecnie zarówno dokumentacja procesu, jak i dalsze czynności procesowe zosta y przeniesione do Rzymu. THE ACTIVITY OF ANZELM GADEK OCD ( ) AT HOME AND ABROAD S u m m a r y Anzelm G adek OCD is a person hardly known in the history of the Catholic Church in Poland in the twentieth century. Having been educated in Rome, his abilities and hard work were noticed by his superiors. At a young age he was entrusted with a number of essential functions and duties. He succeeded in establishing a Polish province of the Discalced Carmelites, in collaboration with S. Teresa (Janina) Kierocińska he established the Congregation of the Carmelite Sisters of the Infant Jesus. While in Rome he fullfilled naby functions as by appointment of the Holy See. He was the founder, the first rector and lecturer of the Roman International Collegium Teresianum. After the Second World War he came back to Poland, and was considered as a candidate for bishopric. The remaining years of his life were devoted to the development of the Carmelite order that he had established. At the moment his beatification process is well under way. Translated by Jan K os S owa kluczowe: Anzelm G adek, karmelici bosi, karmelitanki Dzieci atka Jezus. Key words: Anzelm G adek, the Discalced Carmelites, the Female Discalced Carmelites of the Infant Jesus. 61 Tamz e, s Zob. W. Z i ó e k, Homilia na rozpocze cie procesu beatyfikacyjnego O. Anzelma Gadka podczas Mszy świe tej w Kościele Opieki św. Józefa w odzi, Wiadomości Archidiecezjalne ódzkie 2 (2002), s ; K. D u b e l, Otwarcie procesu beatyfikacyjnego, Via consecrata 10 (2002), s Zob. K. D u b e l, S uga Boz y o. Anzelm G adek OCD, Niedziela z 15 czerwca 2008, s. 30.