Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agricultural Holdings

Transkrypt

1 Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agricultural Holdings Współpraca Collaboration Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN w Warszawie Komitet Zagospodarowania Ziem Górskich PAN w Krakowie

2 Rada Naukowa / Scientific Board Janusz Żmija Przewodniczący / Chair, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie (Polska) Cecilia Alexandri, Institute of Agricultural Economics, Bucharest (Romania) Peter Bielik, Slovak University of Agriculture in Nitra (Slovakia) Mirosław Drygas, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN (Polska) Thimoty Koehnen, University of Tràs-os-Montes and Alto Douro, Vila Real (Portugal) József Kozari, Szent Istvan University, Gödöllö (Hungary) Siergiej Kvasha, National University of Life and Environmental Sciences, Kiev (Ukraine) Karel Němejc, Czech University of Life Sciences, Prague (Czech Republic) Henryk Runowski, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa (Polska) Czesław Siekierski, European Parliament Stanisław Urban, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu (Polska) Francesco Vanni, National Institute of Agricultural Economics, Rome (Italy) Jerzy Wilkin, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa (Polska) Zespół Redakcyjny / Editorial Board Jerzy Cieślik Redaktor Naukowy / Scientific Editor, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Ewa Tyran Sekretarz Redakcji / Associate Editor, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Jarosław Bomba, Centrum Doradztwa Rolniczego, Oddział Kraków Józef Kania, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Wiesław Musiał, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Tomasz Wojewodzic, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Redaktorzy Tematyczni / Topic Editors Mariusz Dacko Ochrona środowiska rolniczego i zrównoważony rozwój / Agricultural environment protection and sustainable development, Barbara Kiełbasa Doradztwo i integracja gospodarcza / Extension and economic integration, Edyta Molik Produkcja zwierzęca / Animal production, Arkadiusz Niedziółka Przedsiębiorczość i agroturystyka / Entrepreneurship and agritourism, Dariusz Żmija WPR i rozwój obszarów wiejskich UE / CAP and EU rural development, Robert Witkowicz Produkcja roślinna / Plant production, Tomasz Wojewodzic Ekonomika i organizacja rolnictwa / Agricultural economics and organisation Redaktor Statystyczny / Statistics Editor Karol Kukuła Redaktorzy Językowi / Language Editors Michelle Atallah (jęz. ang. / English), Lidia Klin (jęz. pol. / Polish) Opracowanie redakcyjne, korekta, skład i łamanie / Copy-editing, proof-reading, DTP Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie / Publishing House of the University of Agriculture in Krakow Zeszyt zawiera prace recenzowane. / The issue contains peer-reviewed papers. Copyright Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, Kraków 2015 Publishing House of the University of Agriculture in Krakow, Krakow 2015 Copyright Europejskie Centrum Badawcze Drobnych Gospodarstw Rolnych, Kraków 2015 European Research Centre for Small Agricultural Holdings, Krakow 2015 ISSN Redaktor Naczelny Wydawnictwa / Editor-in-Chief Józef Bieniek Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie Publishing House of the University of Agriculture in Krakow Kraków, al. 29 Listopada 46 wydawnictwo@ur.krakow.pl; smallfarms@ur.krakow.pl Ark. wyd. 7,5. Ark. druk. 6,5. Nakład 400 egz. Editor sheets 7.5. Printing sheets 6.5. Issue 400 copies

3 Spis treści Contents Marta Czekaj Skills and training needs relating to the use of computers and the Internet among agricultural producers in the Małopolskie Voivodeship... 5 Umiejętności i potrzeby szkoleniowe w zakresie korzystania z komputerów oraz Internetu wśród producentów rolnych z województwa małopolskiego Arkadiusz Niedziółka Rola drobnych gospodarstw rolnych w rozwoju usług agroturystycznych The role of small farms in the development of agritourism services Małgorzata Pink Polska jako kraj winiarski? Od tradycji do rodzących się możliwości Poland as a wine country? From traditions to emerging opportunities Łukasz Satoła, Marta Czekaj Czy płatności dla rolników przekazujących małe gospodarstwa będą sposobem na poprawę struktury agrarnej makroregionu Małopolska i Pogórze? Will payments to farmers transferring small farms be a way to improve the agrarian structure of the Małopolska and Foothills macroregion? Katarzyna Utnik-Banaś Struktura gospodarstw specjalizujących się w produkcji trzody chlewnej w Polsce. 69 The structure of farms specialising in pig production in Poland Wojciech Ziętara Sposoby wspierania małych gospodarstw rolnych w ramach Wspólnej Polityki Rolnej oraz ich skuteczność Methods for supporting small agricultural holdings under the Common Agricultural Policy and the effectiveness thereof Wskazówki dla autorów Instructions to authors... 99

4

5 DOI: Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Nr , 5 16 Problems of Small Agricultural Holdings No , 5 16 Skills and training needs relating to the use of computers and the Internet among agricultural producers in the Małopolskie Voivodeship Umiejętności i potrzeby szkoleniowe w zakresie korzystania z komputerów oraz Internetu wśród producentów rolnych z województwa małopolskiego Marta Czekaj Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Abstract. The paper discusses the issues concerning the skills of using a computer and the Internet, and the needs for training to acquire or improve such skills, among farmers operating in the Małopolskie Voivodeship. The data used in the study were gathered from a survey carried out in 2013 on a group of farmers taking part in the trainings conducted by the University of Agriculture in Krakow. The information was obtained from 160 persons. For analyses, the respondents were divided into groups according to the area of agricultural land possessed by a farm. It was found that four-fifth of the research sample used a computer, and a similar proportion of the farmers used the Internet. The calculated correlation coefficient did not reveal any relationships between the area of a farm and the level of computer or Internet skills. Only one-fourth of the farmers declared the use of specialised computer software in their agricultural activity, with the most popular application being Office Suite. Keywords: use of a computer use of the Internet farmers skills training needs Streszczenie. W opracowaniu poruszono problematykę umiejętności i potrzeb szkoleniowych w zakresie korzystania z komputera oraz Internetu przez rolników działających w województwie małopolskim. Dane do analizy pochodziły z badań ankietowych przeprowadzonych w 2013 r. wśród rolników biorących udział w szkoleniach realizowanych przez Uniwersytet Rolniczy w Krakowie. Informacje pozyskano od 160 osób. Analizę przeprowadzono w podziale gospodarstw według powierzchni posiadanych użytków rolnych. Stwierdzono, że w badanej zbiorowości cztery piąte osób obsługuje komputer; podobny udział mają w niej osoby korzystające z Internetu. Obliczony współczynnik korelacji nie wykazał zależności między powierzchnią gospodarstwa a poziomem umiejętności w za- Corresponding author Adres do korespondencji: Dr inż. Marta Czekaj, Zakład Zarządzania i Marketingu, Instytut Ekonomiki i Zarządzania Przedsiębiorstwami, al. Mickiewicza 21, Kraków; martaczekaj@poczta.onet.pl

6 6 Marta Czekaj kresie obsługi komputera oraz Internetu. Tylko co czwarty rolnik wskazał, że w toku prowadzenia działalności korzysta ze specjalistycznych programów komputerowych, przy czym najpowszechniej wykorzystywany był pakiet Office. Słowa kluczowe: korzystanie z komputera korzystanie z Internetu rolnicy umiejętności potrzeby szkoleniowe Introduction The way of running agricultural production undergoes dynamic changes. Technical and technological progress occurs not only in the areas directly connected with the production (machinery, equipment, production system, management, crop protection measures, seed grain used, etc.), but also in the domains that have an indirect influence on the production, such as the way and speed of accessing information (Aker, 2011). By and large, the computer revolution is not reserved exclusively for the largest entities operating on a global scale. In order to efficiently develop their business activity, every small producer, including those involved in agricultural production, needs to have access to the information concerning changes, news, facilitations, or improvements (Matysik-Pejas and Wojewodzic, 2009). Farmers must adjust to the changes and take advantage of the news as they appear. Only such approach will enable them to remain competitive, especially in an era of knowledge-based economy (Sawicka, 2010). It is therefore worth asking oneself questions as to how skilled the agricultural producers are in the use of digital services, and, hence, identifying their needs for training to acquire or improve such skills. Are the farmers able to efficiently use such a tool as a computer? Do they use the Internet? Or perhaps is it so complicated that they need to be trained in using such tools? The problems often addressed by many authors investigating the social and economic sphere of life include broadly understood social exclusion (Matysiak- -Błaszczyk and Słupska, 2013; Wójcik-Żołądek, 2012), one of its aspects being e-exclusion. Although we are now called information society, the issues concerning the access to telecommunications and IT services and the problem of e-exclusion remain important. Currently, it is necessary to use certain technologies in everyday life, so a person who lacks proper skills and experience in that respect faces growing e-exclusion and social exclusion. Computers and the Internet have become indispensable working tools, and the means of communication, knowledge acquisition, trading, or participating in entertainment and culture (Batorski, 2009). Getting ready access to banking services, which is a must for certain business entities according to the provisions of the relevant laws (Szafrańska and Matysik-Pejas, 2010), including e-banking in particular; acquiring knowledge about the changes in legal regulations; preparing and sending documents; exchanging goods those are only some of the tasks that can be done with the use of a computer or the Internet, if only one is capable of employing such tools. The main objective of the work was to present the opinions of selected agricultural producers about their skills in using computers and the Internet, and about the resulting training needs. The study was also aimed to determine whether the farmers PDGR PSAH

7 Skills and training needs relating to the use of computers and the Internet among agricultural... 7 use specialised applications while conducting their agricultural activities. Possessing computer skills and ability to use the Internet appears to be particularly valuable in the context of having easy access to information, including information about prices, supply and demand, and market trends. The demand for those skills will continue to increase considering such factors as, among others, the planned introduction of the income tax in agriculture, and consequently, the possibility of keeping electronic records of economic events. Material and methods The source material was gathered through a questionnaire survey carried out in 2013 among farmers from the Małopolskie Voivodeship who took part in the trainings in agricultural farm finances and farmer and agricultural farm insurances conducted by the University of Agriculture in Krakow under the Rural Development Programme for , Measure 111 Vocational training for persons employed in the agriculture and forestry sectors. The information was obtained from 162 producers, but two questionnaires were rejected due to their incompleteness or contradictory responses, so an analysis covered the data obtained from 160 respondents. The questions included in the questionnaires related to the state as of the day of conducting the survey. The additional information necessary for performing the analysis came from the literature on the subject and the extensive Internet sources. To achieve the research objectives, a descriptive method, a comparative method, and a statistical method (a correlation coefficient) were used. The tabulated results were presented for the respondents classified according to the area of agricultural land possessed by the farms. Characterisation of the study population The age of the agricultural farm owners averaged 47 years. Among all the respondents, 64% were male. Most of the respondents had a vocational education (44.4%) or a secondary school education (36.9%). Only 7% of the respondents were university graduates. Six out of 10 agricultural producers in the study group conducted mixed agricultural production, 21.3% of the respondents run stock production as a dominating type of agricultural activity, and 19.4% produced mainly crops. Only one farmer was active in a special branch of agricultural production. The majority of farms were those with an agricultural land area of 5.01 to ha AL (40%) or those possessing 2.01 to 5.00 ha AL (30%). The smallest farms, having 1.00 to 2.00 ha AL, were run by 9.4% of the respondents; the ones with to ha AL, by 15.6% of the farmers; and the largest ones (AL area exceeding 20 ha), by 5.0% of the study group. The area of a farm in the study group averaged 7.95 ha AL. This size can be considered satisfactory as compared to the average size of an agricultural farm in the Małopolskie Voivodeship, being 3.92 ha AL in 2013 (Agency for Restructuring and Modernisation of Agriculture [ARMA], 2014). Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agricultural Holdings Nr No

8 8 Marta Czekaj Results The respondents were asked to assess the level of their skills and proficiency in the use of computers by choosing one of the following options: very good, good, mod erate or poor (Table 1). The answer other was meant as an option for those who had no experience in using computers, which may have resulted from the lack of interest in developing this type of skills even though a computer was available in the household, or from the lack of a computer at home and the impossibility to develop such skills elsewhere. It should be mentioned that the respondents claiming to have computer skills did not need to possess a computer, but could use it in public places (e.g. libraries or rural community centres) 1. Table 1. Structure (%) of answers to the question: How do you rate your skills in using computers? Tabela 1. Struktura (%) odpowiedzi na pytanie: Jak oceniasz swoje umiejętności w zakresie korzystania z komputerów? Answer Odpowiedź Farms by area in ha AL Gospodarstwa wg powierzchni w ha UR > Total farms Gospodarstwa ogółem Very good Bardzo dobrze Good Dobrze Moderate Średnio Poor Słabo Other Inne AL agricultural land / UR użytki rolne Source: Author s study Źródło: Badania własne 1 The equipment of agricultural farms with computers and access to the Internet has not been the subject of the present study. Those interested in this issue may refer to the following works: Czekaj M., Wykorzystanie komputerów w wybranych gospodarstwach rolnych województwa małopolskiego [The use of computers on selected farms in the Małopolskie Voivodeship], Zagadnienia Doradztwa Rolniczego, 3/2013(73), 88 97; and Czekaj M., Internet jako źródło pozyskiwania informacji w gospodarstwach rolnych województwa małopolskiego [Internet as a source of information on agricultural farms in the Małopolskie Voivodeship], Marketing i Rynek, 2/2014, (CD). PDGR PSAH

9 Skills and training needs relating to the use of computers and the Internet among agricultural... 9 Not a single member of the group of farmers running the largest agricultural farms (agricultural land area of over 20 ha) had no experience in using a computer. Among those producers, the most frequent answer to the question about the level of their skills in using computers was moderate (50% answers). The remaining groups contained a certain proportion of farmers without computer skills, from only 14.2% (for the owners of farms with 5.01 to ha AL) to as much as one-third (for those possessing farms with 2.01 to 5.00 ha AL). The group of farm owners with to ha AL rated their skills definitely highest: the answers very good and good were given by 32% of those respondents. The worst group in this respect was the users of farms with 2.01 to 5.00 ha AL: the answers very good and good were selected by 4.2% and 12.5% of the respondents, respectively (16.7% in total). In all farm acreage groups, the largest proportion of the respondents rated their skills in using a computer as moderate. The relationship between the AL area of a farm and the subjectivelyperceived level of skills in computer use, however, appeared to be non-significant. The coefficient of correlation between the two characteristics was 0.17 (to compute the correlation coefficient, the answers to be selected by the farmers were assigned numbers from 4 for very good to 0 for other ). Next, the farmers were asked a question about their needs concerning the participation in trainings aimed to improve the competences in the use of computers. The respondents could choose the answers from the following list: Yes, I would like to undergo training in that respect ; Yes, but there are no such trainings in my neighbourhood ; I took part in such training and I m satisfied ; I took part in such training and I m dissatisfied ; and No, I don t need that type of training. Most of the persons in the study group stated that they did not need to take part in computer skills trainings (Table 2). It should be mentioned that those respondents could have either been people who already possessed certain skills in this field, or persons who had no such skills but were not interested in acquiring the relevant knowledge. Two-third of the respondents from the group of farmers running the smallest farms answered No to the question about their need to participate in the trainings. The proportion of the respondents who answered No was lowest in the group that ran agricultural farms with 5.01 to ha AL (40.6%). The same group showed the largest proportion of positive answers to the above question, more than 56% in total ( Yes 32.8%, and Yes, but there are no such trainings in my neighbourhood 23.4%). Only a few persons in the entire study group selected the answers I took part in such training and I m satisfied or I took part in such training and I m dissatisfied (1.9% per each answer). Those were the farmers who used agricultural farms with 2.01 to 5.00 ha AL and the owners of farms with 5.01 to ha AL. The respondents were also asked to assess their skills and proficiency in using the Internet. As for the question about the computer skills, they could choose from among the following answers: very good, good, moderate or poor (Table 3). The answer other defined a group of the respondents who had no experience in using the Internet, which may have resulted from reasons similar to those mentioned in the analysis concerning computer skills. For most of the farm acreage groups, the persons who rated their computer skills as very good considered their experience and proficiency in using the Internet to Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agricultural Holdings Nr No

10 10 Marta Czekaj Table 2. Structure (%) of answers to the question: Do you need a computer skills training? Tabela 2. Struktura (%) odpowiedzi na pytanie: Czy potrzebujesz szkolenia z zakresu obsługi komputera? Answer Odpowiedź Farms by area in ha AL Gospodarstwa wg powierzchni w ha UR > Total farms Gospodarstwa ogółem Yes / Tak Yes, but there are no such trainings in my neighbourhood Tak, ale w mojej okolicy nie ma szkoleń tego typu I took part in such training and I am satisfied Uczestniczyłem (-am) w tego typu szkoleniu i jestem z niego zadowolony (-a) I took part in such training and I am dissatisfied Uczestniczyłem (-am) w tego typu szkoleniu i nie jestem z niego zadowolony (-a) No / Nie Source: Author s study Źródło: Badania własne PDGR PSAH

11 Skills and training needs relating to the use of computers and the Internet among agricultural Table 3. Structure (%) of answers to the question: How do you rate your skills in using the Internet? Tabela 3. Struktura odpowiedzi (%) na pytanie: Jak oceniasz swoje umiejętności w zakresie korzystania z Internetu? Answer Odpowiedź Farms by area in ha AL Gospodarstwa wg powierzchni w ha UR > Total farms Gospodarstwa ogółem Very good Bardzo dobrze Good Dobrze Moderate Średnio Poor Słabo Other Inne Source: Author s study Źródło: Badania własne be at the same level (Tables 1 and 3). The only exception was the group of people running farms with 5.01 to ha AL in which the proportion of the respondents who declared possessing very good computer skills was larger than that of those who rated their skills in using the Internet as very good. What is important is that the answer other appeared in all the groups, which means that each of them included persons having no experience in using the Internet. Comparison of the proportions of respondents who selected the answer other, shown in Tables 1 and 3, indicates that some of the farmers with certain computer skills were unable to use the Internet even at an elementary level. The group of farmers running the largest farms rated their skills in using the Internet the highest: in total, 37.5% of them chose the answer very good or good, compared to 33.4% of the respondents using the smallest farms, and 32.0% of those having farms with to ha AL. In order to evaluate the relationship between the size of an agricultural farm, expressed as the area of agricultural land in hectares, and the level of skills in using the Internet, the coefficient of correlation between the two characteristics was calculated (to compute the correlation coefficient, the answers to the question about the skills in using the Internet were assigned numbers from 4 for very good to 0 for other ). The correlation coefficient assumed a value of 0.18, which indicates a weak positive relationship (non-significant; α = 0.05). Hence, the Internet skills of the study population appeared not to depend on farm size. Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agricultural Holdings Nr No

12 12 Marta Czekaj To gain supplementary information on farmers skills in using the Internet, the respondents were asked to indicate their training needs (Table 4). Although the proportion of farmers who declared a lack of experience in using the Internet was larger as compared to that of persons lacking computer skills (answer other in Tables 1 and 3), more respondents answered No to the question about their need to undergo training in using the Internet (60.0%) than they did in the case of a similar question concerning computer skills (53.8%). This suggests that the Internet skills and the needs for training in this field are less important to the respondents than the computer skills and training are. This may be caused by their unawareness of the functions offered by the Internet (for example, fast access to the information about new sources of funding, about new production technologies, or about new trends on the market), on the one hand, and the readiness to use a computer, on the other. It should be remembered that the answer No could have also been given by the persons whose knowledge and skills in using the Internet were so well developed that they did not require any training. The needs for training in the use of the Internet were not covered for nearly half of the producers running farms with 5.01 to AL: the answers Yes and Yes, but there are no such trainings in my neighbourhood were selected by 46.9% of those respondents in total (25.0% and 21.9%, respectively). This group was followed by the owners of farms with to ha AL: the two positive answers together were selected by 40.0% of them. The group of largest farmers appeared to be the least interested in participating in the Internet-related trainings (25.0% of positive answers in total). Only two persons from the study group declared having taken part in that type of trainings in the past; of those, one was satisfied with the results of the training, and the other one was dissatisfied. The last issue discussed in this paper is the use of computer software on agricultural farms. The respondents were provided with a list of various types of software that could be used while conducting agricultural activity, and were asked to indicate the software they would use. Most of the farmers did not choose any item from the list; only one-fourth of the study group declared the use of that type of software. Among the latter, those running the largest farms were the most active in this respect (half of them used such software), whereas the owners of farms with 2.01 to 5.00 ha AL were the least active (18.8%). The software used the most frequently by the surveyed farmers was Office Suite, which may be attributed to the fact that its solutions are the most universal, readily available, and relatively easy to learn (Table 5). The respondents running the largest farms, the farms with 2.01 to 5.00 ha AL, and those with 5.01 to ha AL used also accounting software. A few farmers running farms with above 2.01 ha AL used nutrition software or other software adjusted specifically to the needs of an agricultural farm. PDGR PSAH

13 Skills and training needs relating to the use of computers and the Internet among agricultural Table 4. Structure (%) of answers to the question: Do you need an Internet skills training? Tabela 4. Struktura (%) odpowiedzi na pytanie: Czy potrzebujesz szkolenia z zakresu obsługi Internetu? Answer Odpowiedź Farms by area in ha AL Gospodarstwa wg powierzchni w ha UR > Total farms Gospodarstwa ogółem Yes / Tak Yes, but there are no such trainings in my neighbourhood Tak, ale w mojej okolicy nie ma szkoleń tego typu I took part in such training and I am satisfied Uczestniczyłem (-am) w tego typu szkoleniu i jestem z niego zadowolony (-a) I took part in such training and I am dissatisfied Uczestniczyłem (-am) w tego typu szkoleniu i nie jestem z niego zadowolony (-a) No / Nie Source: Author s study Źródło: Badania własne Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agricultural Holdings Nr No

14 14 Marta Czekaj Table 5. Percentage of respondents using various types of computer software (only those who actually used software were considered) Tabela 5. Odsetek respondentów korzystających z różnych programów komputerowych (wzięto pod uwagę tylko osoby rzeczywiście ich używające) Type of software Rodzaj programu Farms by area in ha AL Gospodarstwa wg powierzchni w ha UR > Total farms Gospodarstwa ogółem Office Suite Pakiet Office (Word, Excel, PowerPoint) Accounting software Programy rachunkowo-księgowe Nutrition software Programy żywieniowe Software dedicated to agricultural farms Programy przygotowane dla gospodarstw rolnych Other Inne Note: The percentages do not always add up to 100% because respondents could choose more than one category. Uwaga: Wartości procentowe nie zawsze sumują się do 100%, ponieważ respondenci mogli wskazać więcej niż jedną kategorię. Source: Author s study Źródło: Badania własne PDGR PSAH

15 Skills and training needs relating to the use of computers and the Internet among agricultural Summary and conclusions The survey revealed considerable differences among the respondents in the assessment of their skills in using computers and the Internet and their need to improve such skills. A part of the farmers shows interest in new solutions and is perfectly capable of effectively employing modern tools that support production on an agricultural farm. At the same time, persons with poorer skills and experience in this respect are interested in developing their competences. Since the average age of a farmer taking part in the research was 47 years, it is not surprising that such persons would hardly be inclined to start or continue their education. Besides, the older a person in need of training, the lower his/her interest in taking part in such training. What is important here is that inadequate computer and Internet skills could cause problems in the future as the existing computer and Internet solutions evolve fast, and with time become more and more sophisticated. No statistically significant relationships were found between the size of a farm and the computer or Internet skills. This result prompts worries, especially in the situation of growing competition on the agricultural market. The larger entities should be more prone to take advantage of leading-edge solutions which would not only accelerate the information-acquisition and -processing works, but also lower their costs. The survey showed that only one-fourth of the farmers use computer software while running their agricultural activity, and the vast majority of them do not employ it. Supposedly, a part of the farmers is not aware how important the use of such tools is for achieving improvement in the efficiency and rate of work. On the other hand, some of the farmers do not have a possibility, knowledge or skills to use computer software. It should be mentioned that the group of respondents for the survey was selected in such a way as to serve the purpose of the research (persons who took part in trainings, which implied that they wished to learn and develop their skills in certain fields). Nevertheless, the study found that the level of skills in using modern information technologies on farms in the Małopolskie Voivodeship remains low, so further trainings in this respect are necessary. References Agency for Restructuring and Modernisation of Agriculture (ARMA). (2014). Średnia powierzchnia gospodarstwa. Ogłoszenie Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z dnia 17 września 2014 r. w sprawie wielkości średniej powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w poszczególnych województwach oraz średniej powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju w 2014 roku [Average Area of a Farm. Announcement of the President of the Agency for Restructuring and Modernisation of Agriculture of 17 September 2014 on the Average Area of Agricultural Land in an Agricultural Farm in Individual Voivodeships, and the Average Area of Agricultural Land in an Agricultural Farm in the Country in 2014]. Retrieved from: Aker, J.C. (2011). Dial A for agriculture: Using information and communication technologies for agricultural extension in developing countries. Agricultural Economics, 42(6), doi: /j x Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agricultural Holdings Nr No

16 16 Marta Czekaj Batorski, D. (2009). Wykluczenie cyfrowe w Polsce. Społeczeństwo informacyjne [E-exclusion in Poland. Information society]. Studia BAS, 3(19), Matysiak-Błaszczyk, A., Słupska, K. (2013). Wybrane problemy społeczne środowisk wiejskich (ze szczególnym uwzględnieniem kwestii edukacji młodego pokolenia wsi) [Selected social problems of rural areas (with special emphasis on the education of the young generation). Studia Edukacyjne, 25, Matysik-Pejas, R., Wojewodzic, T. (2009). Rola kanałów przepływu informacji w marketingu terytorialnym [The role of information channels in territorial marketing]. Acta Scientiarum Polonorum. Oeconomia, 8(3), 78. Sawicka, J. (2010). Internet jako instrument wspierania rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich teoria i praktyka [Internet as an instrument of support for the development of entrepreneurship in rural areas Theory and practice]. Acta Scientiarum Polonorum. Oeconomia, 9(1), Szafrańska, M., Matysik-Pejas, R. (2010). Rozliczenia bezgotówkowe MSP z sektora agrobiznesu [Non-cash settlements of SMEs from the agribusiness sector]. Zeszyty Naukowe SGGW Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej [Scientific Journal of Warsaw University of Life Sciences Economics and Organisation of Agri-Food Sector], 85, Wójcik-Żołądek, M. (2012). Ubóstwo i wykluczenie społeczne w Polsce [Poverty and social exclusion in Poland]. INFOS Zagadnienia społeczno-gospodarcze [INFOS Socio-Economic Issues], 4(118), 1 4. Retrieved from: Accepted for print Zaakceptowano do druku: For citation Do cytowania: Czekaj, M. (2015). Skills and training needs relating to the use of computers and the Internet among agricultural producers in the Małopolskie Voivodeship [Umiejętności i potrzeby szkoleniowe w zakresie korzystania z komputerów oraz Internetu wśród producentów rolnych z województwa małopolskiego]. Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agricultural Holdings, 2, doi: PDGR PSAH

17 DOI: Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Nr , Problems of Small Agricultural Holdings No , Rola drobnych gospodarstw rolnych w rozwoju usług agroturystycznych The role of small farms in the development of agritourism services Arkadiusz Niedziółka Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Streszczenie. Na przeważającym obszarze Małopolski rolnicy nie są w stanie prowadzić produkcji rolniczej na dużą skalę, nie produkują na rynek, a zazwyczaj tylko na zaspokojenie podstawowych potrzeb żywnościowych rodziny. Zdecydowana większość tych rolników to właściciele drobnych gospodarstw rolnych, zmuszeni do poszukiwania dodatkowych źródeł dochodu. Jednym z nich stała się agroturystyka z racji odpowiednich walorów przyrodniczych i kulturowych, jakimi cechują się obszary wiejskie województwa małopolskiego. W pracy oceniono rozwój usług agroturystycznych w dwóch atrakcyjnych turystycznie gminach powiatu nowotarskiego: Czorsztyn i Łapsze Niżne. Są to gminy położone nad sztucznym zbiornikiem wodnym, zwanym Jeziorem Czorsztyńskim, utworzonym w celu przeciwdziałania powodziom, produkcji energii elektrycznej, wyrównywania przepływów Wisły oraz zaopatrzenia w wodę okolicznych miejscowości. Zbiornik pełni też ważne funkcje rekreacyjno-wypoczynkowe. Przedstawiono wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród rolników zajmujących się agroturystyką w obydwu gminach. Zaprezentowano skalę działalności agroturystycznej badanych usługodawców, najważniejsze czynniki jej rozwoju oraz różnorodność świadczonych turystom usług rekreacyjnych. Wskazano także na rolę zwierząt gospodarskich w prowadzeniu gospodarstw agroturystycznych. Słowa kluczowe: agroturystyka usługi rekreacyjne gospodarstwo stowarzyszenie agroturystyczne gmina Abstract. In the major part of the Małopolskie Voivodeship, farmers are unable to run agricultural production on a large scale and they produce not for the market but generally for satisfying the basic food needs of their families. Most farmers own small agricultural holdings and therefore are forced to seek additional sources of income. Some of the farmers earn additional income from agritourism, taking advantage of the great natural and cultural values of the Voivodeship s rural areas (natural beauty Adres do korespondencji Corresponding author: Dr Arkadiusz Niedziółka, Zakład Zarządzania i Marketingu, Instytut Ekonomiki i Zarządzania Przedsiębiorstwami, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, ul. Czysta 21, Kraków; a.niedziolka@ur.krakow.pl

18 18 Arkadiusz Niedziółka of the varied landscape, rich cultural and historical heritage). The study evaluated the development of agritourism services in two districts of the Nowy Targ County, being attractive to tourists: Czorsztyn and Łapsze Niżne. The districts are located by an artificial water reservoir, called Czorsztyńskie Lake, serving many functions, such as flood prevention, electric power generation, flow compensation in the Wisła River, or provision of water to the neighbouring localities. The reservoir fulfils also an important relaxation and recreational function. The article presents the results of a questionnaire-based survey carried out among farmers engaged in agritourism in the two districts. The main focus is on the scale of the agritourism activity of the respondents, the most important factors in its development, and the broad range of recreational services provided to tourists. Attention is also given to the role of livestock in running agritourism activity. Keywords: agritourism recreational services farm agritourism association district (gmina) Wstęp Nad sztucznym zbiornikiem wodnym, zwanym Jeziorem Czorsztyńskim, od chwili jego powstania w 1997 r. prężnie rozwija się turystyka wiejska i różne formy rekreacji. Turystom oferuje się usługi noclegowe w różnych obiektach, takich jak hotele, motele, gospodarstwa agroturystyczne, pensjonaty czy domy wczasowe. Mogą również nocować na kempingach i polach biwakowych. Oprócz typowego biernego wypoczynku wczasowicze mają do wyboru różne formy turystyki. Atrakcyjne walory przyrodnicze (rozmaitość form terenu, różnorodność flory i fauny, malowniczość krajobrazu) i bogate dziedzictwo kulturowo- -historyczne regionu (liczne zabytki architektury, folklor góralski) pozwalają na rozwój turystyki krajoznawczej, ekoturystyki i turystyki kulturowej. Te dwie pierwsze formy turystyki wiążą się szczególnie z podziwianiem Pienin i Gorców. Turystyka kulturowa dotyczy m.in. zwiedzania charakterystycznych murowanych kościołów na polskim Spiszu oraz zamku Dunajec w Niedzicy i ruin zamku w Czorsztynie. Nad Jeziorem Czorsztyńskim bardzo popularne są różne formy turystyki kwalifikowanej. Wytyczono tu szlaki umożliwiające uprawianie turystyki pieszej i rowerowej, ponadto w pobliżu znajdują się wyciągi narciarskie. We wsi Kluszkowce należącej do gminy Czorsztyn funkcjonuje znany ośrodek narciarski Czorsztyn-Ski, a w Niedzicy na terenie gminy Łapsze Niżne działa ośrodek rekreacyjny Polana Sosny z trzema wyciągami orczykowymi. Na Jeziorze Czorsztyńskim można uprawiać turystykę kajakową i żeglarską. Do najbardziej popularnych form turystyki wiejskiej zarówno w gminie Czorsztyn, jak i Łapsze Niżne należy agroturystyka. Ten rodzaj turystyki wiąże się z obiektem noclegowym, jakim jest gospodarstwo agroturystyczne, w którym właściciele świadczą swoim gościom usługi noclegowe, często także gastronomiczne. Nie mogąc osiągać odpowiednich dochodów z rolnictwa, rolnicy w okolicach Jeziora Czorsztyńskiego od lat oferują turystom usługi agroturystyczne. Dzięki temu mają możliwość uzyskania dodatkowego dochodu, który w okresie letnim staje się niekiedy podstawowym źródłem utrzymania ich rodzin. PDGR PSAH

19 Rola drobnych gospodarstw rolnych w rozwoju usług agroturystycznych 19 Głównym celem pracy było określenie roli drobnych gospodarstw rolnych z dwóch gmin powiatu nowotarskiego: Czorsztyn i Łapsze Niżne w rozwoju usług agroturystycznych. Cele pośrednie dotyczyły identyfikacji najważniejszych uwarunkowań rozwoju agroturystyki w badanym regionie, a także ustalenia skali działalności agroturystycznej oraz roli zwierząt gospodarskich w prowadzeniu gospodarstw agroturystycznych. Materiał i metody Aby zrealizować postawiony cel główny i cele pośrednie, wiosną 2013 r. przeprowadzono ankietę wśród właścicieli gospodarstw agroturystycznych w dwu gminach: Czorsztyn i Łapsze Niżne. W pierwszej z nich ankietowano 21 rolników wynajmujących pokoje gościnne turystom, a w drugiej 20 takich osób. Ankieta zawierała zarówno pytania otwarte, jak i zamknięte. W ramach badań podjęto następujące zagadnienia: charakterystyka działalności agroturystycznej, identyfikacja najważniejszych czynników determinujących rozwój usług agroturystycznych oraz określenie znaczenia tych czynników, określenie stanu żywego inwentarza w badanych gospodarstwach oraz roli zwierząt gospodarskich w prowadzeniu gospodarstw agroturystycznych, identyfikacja rodzajów usług rekreacyjnych oferowanych turystom. W opracowaniu wykorzystano metodę opisową, metodę porównawczą oraz zestawienia tabelaryczne. Podobieństwa i różnice między gospodarstwem agroturystycznym a gospodarstwem rolnym Gospodarstwo agroturystyczne różni się od rolnego zasadami prowadzenia i metodami zarządzania, a nierzadko także strukturą produkcji. Różnice dotyczą głównie wykorzystania ziemi, intensywności produkcji, zarządzania zasobami pracy oraz ochrony środowiska (Sznajder i Przezbórska, 2006). Aby zarządzać gospodarstwem agroturystycznym w prawidłowy sposób, należy właściwie rozumieć istotę pojęcia samej agroturystyki traktowanej jako zjawisko społeczno-gospodarcze (Jalinik, 2002). Z jednej strony bowiem usługi agroturystyczne sprzyjają poszerzaniu kontaktów społecznych, postępowi kulturalnemu, integracji środowiska wiejskiego. Z drugiej strony agroturystyka ma duże znaczenie ekonomiczne dla rolnika i jego rodziny, gdyż może zapewnić: aktywizację przedsiębiorczości ludności wiejskiej, dodatkowy dochód w gospodarstwie, postęp w hodowli, produkcji rolnej i ogrodniczej, Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agricultural Holdings Nr No

20 20 Arkadiusz Niedziółka dodatkowe miejsca pracy, zróżnicowanie gospodarki, poprawę wskaźników wykorzystania powierzchni mieszkalnej i gospodarczej, wspieranie lokalnych usług i przetwórstwa, inwestycje rozbudowę infrastruktury (Młynarczyk, 2002). Skutki ekonomiczne wiążą się z tym, że agroturystyka jako forma dodatkowej działalności rolnika stanowi źródło dochodu dla oferentów usług turystycznych (Balińska i Sikorska-Wollak, 2009). Samemu wiejskiemu usługodawcy przynosi bezpośrednie dochody z tytułu wynajmowania pokoi gościnnych turystom, niekiedy także ze świadczenia im usług gastronomicznych. Na korzyści wynikające z rozwoju agroturystyki dla wsi i gminy zwrócił uwagę Knecht (2009), jako najważniejsze wymieniając: polepszenie sytuacji dochodowej mieszkańców wsi, gminy czy regionu, poprawę infrastruktury wiejskiej (przez budowę wodociągów, kanalizacji, dróg, zakładanie sieci telefonicznej, tworzenie boisk sportowych itp.), zachowanie dziedzictwa kulturowego wsi (np. tradycji, obyczajów, sztuki regionalnej), a w wielu przypadkach jego odrodzenie, powstrzymanie migracji ludności wiejskiej do miasta z jednoczesnym odchodzeniem jej od rolnictwa, promocję regionu sprzyjającą przyciągnięciu inwestorów, co niesie ze sobą nowe miejsca pracy i przyczynia się do dalszego rozwoju regionu, estetyzację regionu, integrację środowiska wiejskiego. Biorąc pod uwagę metody zarządzania stosowane zarówno w gospodarstwie rolnym, jak i w działalności agroturystycznej, warto zastanowić się nad relacją między bezpośrednią produkcją rolniczą a usługami agroturystycznymi. W opinii cytowanych już Sznajdera i Przezbórskiej (2006), mogą to być relacje komplementarne, suplementarne, konkurencyjne, a nawet antagonistyczne. Związek komplementarny polega na tym, że dział rolniczy i dział turystyczny stanowią strukturalną całość, a wzrost znaczenia jednego z nich powoduje także zwiększenie się znaczenia drugiego działu, i odwrotnie. Można to zaobserwować w drobnych gospodarstwach rolnych: jeżeli rolnik przyjmuje więcej gości, to potrzebuje relatywnie więcej produktów rolniczych, które mógłby przeznaczyć na ich wyżywienie. Ponadto turyści wypoczywający w gospodarstwach agroturystycznych nierzadko kupują produkty, których rolnicy nie mogliby sprzedać. Między produkcją rolniczą a agroturystyką może istnieć związek suplementarny wyrażający się w tym, że agroturystyka uzupełnia branżę rolniczą. Dotyczy to sytuacji, kiedy gospodarstwo może uruchomić dodatkowe zasoby, które do tej pory nie były wykorzystywane. Działalność agroturystyczna bywa również konkurencyjna w stosunku do niektórych działów rolniczych. Zdarza się tak na przykład w sytuacji, gdy rolnik uprawiający PDGR PSAH

21 Rola drobnych gospodarstw rolnych w rozwoju usług agroturystycznych 21 daną roślinę z przeznaczeniem na sprzedaż zamierza założyć gospodarstwo agroturystyczne. Wówczas musi część obszaru ziemi wyłączyć z produkcji rolniczej i przeznaczyć na potrzeby agroturystyki (Sznajder i Przezbórska, 2006). Układ antagonistyczny między agroturystyką a produkcją rolniczą występuje wtedy, gdy jedna działalność wyklucza drugą. Byłoby tak na przykład w przypadku chowu trzody chlewnej w gospodarstwie agroturystycznym. Przebywanie turystów w pobliżu dużych ferm świń jest w zasadzie wykluczone (Sznajder i Przezbórska, 2006). Charakterystyka rolnictwa w gminach Czorsztyn i Łapsze Niżne Gminy wiejskie Czorsztyn i Łapsze Niżne, położone nad Jeziorem Czorsztyńskim, są typowymi gminami o profilu turystyczno-wypoczynkowym. Mają wspaniałe walory krajobrazowe, zabytki architektury, ciekawe dziedzictwo kulturowo-historyczne i długie tradycje w przyjmowaniu turystów. Istotnym czynnikiem rozwoju turystyki na ich obszarze jest także odpowiednia infrastruktura turystyczna składająca się z bazy noclegowej, zakładów gastronomicznych oraz bazy towarzyszącej (rekreacyjnej). W lokalnej gospodarce występuje ponadto sektor rolniczy, ale jest on słaby i obejmuje przeważnie małe rodzinne gospodarstwa rolne. Ogółem w gminie Czorsztyn w 2005 r. było 1170 gospodarstw rolnych (w większości indywidualnych). Wśród nich dominowały podmioty małe; powierzchnia gospodarstwa średnio wynosiła tylko 1,8 ha. Brak scalenia użytków rolnych powodował silne rozdrobnienie gospodarstw składały się one z kilku, a nawet kilkudziesięciu parcel (od 8 do 30). Duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych oraz niekorzystne ukształtowanie terenu to przyczyny słabości rolnictwa. Najwięcej w gminie było gospodarstw niezapewniających utrzymania ich właścicielom, mających od 1 do 2 ha użytków rolnych (437 gospodarstw) lub poniżej 1 ha UR (405 gospodarstw). Mniej liczna była grupa gospodarstw posiadających od 2 do 5 ha UR (304 podmioty). Zaledwie w 23 gospodarstwach powierzchnia użytków rolnych wynosiła między 5 a 10 ha, a tylko jedno gospodarstwo miało 10 ha UR (Strategia rozwoju, 2005). W gminie Łapsze Niżne w 2014 r. znajdowało się ponad 1578 indywidualnych gospodarstw rolnych. Średnia powierzchnia gospodarstwa była znacznie większa niż w gminie Czorsztyn, ale i tak mała, bo wynosiła 3,7 ha UR (Strategia rozwoju, 2014). W strukturze użytkowania gruntów na terenie gminy Czorsztyn w 2005 r., kiedy to zatwierdzono strategię jej rozwoju, dominowały lasy i grunty leśne, które zajmowały 46,1% powierzchni gminy, oraz użytki rolne 34,5%. Pozostałe grunty stanowiły 19,4% powierzchni gminy (tab. 1). Strukturę zagospodarowania gruntów indywidualnych gospodarstw rolnych w gminie Łapsze Niżne przedstawiono w tabeli 2. W 2014 r. dwie trzecie ogólnej powierzchni gruntów w tych gospodarstwach zajmowały użytki rolne, w tym głównie łąki i pastwiska (56,05% gruntów), znaczący udział miały też lasy i grunty leśne (22,03%). Dominującym kierunkiem produkcji zwierzęcej w gminie Łapsze Niżne jest hodowla drobiu oraz bydła. Produkcja roślinna skupia się głównie na uprawach roślin Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agricultural Holdings Nr No

22 22 Arkadiusz Niedziółka zbożowych i okopowych. Powierzchnia upraw zbóż w gminie w 2014 r. wynosiła 359,45 ha, a powierzchnia upraw ziemniaków 145,29 ha. Uprawy roślinne zajmowały powierzchnię 526,84 ha, co stanowiło 11,8% ogólnego areału użytków rolnych (Strategia rozwoju, 2014). Tabela 1. Użytkowanie gruntów w gminie Czorsztyn (2005 r.) Table 1. Land use in the Czorsztyn District (year 2005) Wyszczególnienie Item Gmina ogółem District total Indywidualne gospodarstwa rolne Private agricultural farms Pozostałe gospodarstwa rolne Other agricultural farms Grunty ogółem (ha) Total land (ha) Użytki rolne (ha), w tym: Agricultural land (ha), of that: Grunty orne (ha) Arable land (ha) Sady (ha) Orchards (ha) Łąki (ha) Meadows (ha) Pastwiska trwałe (ha) Permanent pastures (ha) Lasy i grunty leśne (ha) Forests and forest land (ha) Pozostałe grunty* (ha) Other land* (ha) * grunty pod zabudowaniami, pod podwórzami, drogi, wody, inne grunty użytkowane oraz nieużytki * land under buildings, under yards, roads, waters, other land used and barren Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Strategia rozwoju gminy Czorsztyn (2005, s. 42) Source: Author s study based on: Strategia rozwoju gminy Czorsztyn [Development strategy of the Czorsztyn District ] (2005, p. 42) PDGR PSAH

23 Rola drobnych gospodarstw rolnych w rozwoju usług agroturystycznych 23 Tabela 2. Struktura użytkowania gruntów w indywidualnych gospodarstwach rolnych w gminie Łapsze Niżne (2014 r.) Table 2. Land-use structure of private farms in the Łapsze Niżne District (year 2014) Wyszczególnienie Item Powierzchnia (ha) Area (ha) % gruntów ogółem % of total land Użytki rolne, w tym: Agricultural land, of that: Łąki i pastwiska Meadows and pastures Grunty pod zasiewami Land under crops Grunty ugorowane Fallow land Uprawy trwałe Permanent crops Sady Orchards Ogrody przydomowe Home gardens Pozostałe użytki rolne Other agricultural land Lasy i grunty leśne Forests and forest land Pozostałe grunty Other land Grunty ogółem Total land 4465,40 75, ,28 56,05 526,84 8,87 71,39 1,20 0,80 0,01 0,80 0,01 3,51 0,06 536,79 9, ,96 22,03 161,27 2, ,63 100,00 Źródło: Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Łapsze Niżne (2014, s. 19) Source: Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Łapsze Niżne [Socio-economic development strategy of the Łapsze Niżne District ] (2014, p. 19) Rozwój agroturystyki w powiecie nowotarskim Pod względem poziomu rozwoju gospodarstw agroturystycznych powiat nowotarski plasuje się w ścisłej czołówce powiatów województwa małopolskiego. Według danych Instytutu Turystyki, w 2007 r. w powiecie tym funkcjonowało najwięcej takich gospodarstw 387, z łączną ofertą prawie 5 tys. miejsc noclegowych. Niewiele mniejsza liczba rolników (365) zajmowała się agroturystyką w powiecie tatrzańskim, natomiast Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agricultural Holdings Nr No