Zbiorowiska ³¹kowe na glebach murszowych w dolinie rzeki Omulew

Transkrypt

1 ¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), 15, Copyright by Polish Grassland Society, Poznañ, 2012 PL ISSN ISBN Zbiorowiska ³¹kowe na glebach murszowych w dolinie rzeki Omulew J. PAWLUCZUK 1,K.GRABOWSKI 2 1 Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb, 2 Katedra ¹karstwa, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie Meadow communities occupying muck soils in the Omulew river valley Abstract. Floristic and phytosociological studies were conducted on drained managed and unmanaged meadows occupying organic soils with a different moisture content. Soil samples were analyzed to determine their physical properties and the concentrations of total nitrogen, phosphorus and potassium. Phytosociological data were collected in 20 relevés representing different vegetation layers. A list of plant species was compiled and cover coefficients were calculated using the five-point Braun-Blanquet scale. The uppermost horizon of organic-muck soils had an acidic reaction, a high content of phosphorus, calcium and iron, an average cooper content, and a low content of potassium, magnesium and zinc. Managed hay meadows were dominated by the following valuable grasses: Alopecurus pratensis, Festuca rubra, Phleum pratense, Poa pratensis and Dactylis glomerata, accompanied by leguminous plants, herbs and weeds. Grassland abandonment led to undesirable changes in sward composition and contributed to the introduction of species with poor nutritional quality, such as: Avenula pubescens, Holcus lanatus, Deschampsia caespitosa, Elymus repens and Anthoxanthum odoratum. Key words:meadows, organic-muck soils, extensive use, floristic composition 1. Wstêp Torfowiska niskie, bêd¹ce jednym z podstawowych elementów krajobrazu Warmii i Mazur, podlegaj¹ gwa³townym i najczêœciej nieodwracalnym przemianom. Dzieje siê to na skutek permanentnej, poœredniej i bezpoœredniej ingerencji cz³owieka w œrodowisko przyrodnicze tych terenów. G³ówn¹ przyczyn¹ tych przemian s¹ zaburzenia w stosunkach wodnych torfowisk, czêsto bardzo radykalne, co powoduje nie tylko przerwanie procesu torfotwórczego, ale tak e zmiany w³aœciwoœci gleb i charakteru szaty roœlinnej (BIENIEK igrabowski, 2007; ACHACZ, 2001; PAWLUCZUK, 2001; PAWLUCZUK igotkiewicz, 2003, PROÑCZUK igrzyb, 1976) Zbiorowiska roœlinne wystêpuj¹ce w dolinach rzecznych bywaj¹ niejednokrotnie nara one wiosn¹ na zatapianie, na nadmiar, b¹dÿ niedobór wody w okresie letnim (SZWEJKOWSKI i WSP., 2002).

2 156 J. Pawluczuk, K. Grabowski Zaniedbania w gospodarce na tych terenach, zw³aszcza, zaniechanie lub ograniczenie u ytkowania prowadzi czêsto do zubo enia sk³adu gatunkowego oraz opanowania runi przez nieliczne gatunki roœlin (GRABOWSKI i WSP., 2005; KRYSZAK i WSP., 2007; STYPIÑSKI igrobelna, 2000). Ustêpowanie roœlin w tych warunkach siedliskowych jest zjawiskiem bardzo niepokoj¹cym. Odrêbnoœæ zbiorowisk ³¹kowo-pastwiskowych na terenie Pojezierza Olsztyñskiego wynika czêsto ze specyfiki fizjograficznej, genezy i w³aœciwoœci utworów wyœcielaj¹cych doliny, bardzo zró nicowanych i dynamicznie ulegaj¹cych przeobra eniom gleb hydrogenicznych (OLESIÑSKI iolkowski, 1979). Celem niniejszych badañ by³o okreœlenie sk³adu florystycznego zbiorowisk ³¹kowych jako skutku zmieniaj¹cych siê warunków siedliskowych i u ytkowania na dawno zmeliorowanym obiekcie G³uch, w dolinie rzeki Omulew. 2. Materia³ i metody Badania prowadzono na ekstensywnie u ytkowanym obiekcie ³¹kowym G³uch (137 ha), po³o onyn na zmeliorowanym i zagospodarowanym torfowisku niskim, w dolinie rzeki Omulew, w mezoregionie Równiny Mazurskiej (KONDRACKI, 2000). W latach badany obszar zmeliorowano za pomoc¹ sieci rowów otwartych. G³ównym Ÿród³em wody, która zasila ³¹ki na obiekcie jest rzeka Omulew. Nawadnianie ca³ego obiektu odbywa siê za pomoc¹ stacji pomp i rowów odwadniaj¹co-nawadniaj¹cych. Specyfik¹ badanego obiektu jest podnoszenie siê jego rzeÿby terenu w miarê oddalania od koryta rzeki Omulew oraz charakterystyczna mikrorzeÿba spowodowana licznymi mineralnymi wyniesieniami gr¹dowymi o deniwelacjach do 1,4 m. Takie warunki powoduj¹, e poziom wód gruntowych jest zró nicowany. W latach dziewiêædziesi¹tych na skutek przemian w³asnoœciowych zmala³o zainteresowanie opisywanym obiektem. Brak odpowiedniej konserwacji urz¹dzeñ melioracyjnych obni y³o sprawnoœæ systemu odwadniaj¹co-nawadniaj¹cego i doprowadzi³o do zachwiania stosunków wodno-powietrznych i degradacji runi. W reprezentatywnych profilach glebowych (po piêæ na ³¹ce dawno zagospodarowanej i zdegradowanej) pobrano próby glebowe, w których oznaczono podstawowe w³aœciwoœci fizykochemiczne metodami powszechnie stosowanymi (OKRUSZKO, 1988; SAPEK isapek, 1997). Oznaczono: gêstoœæ objêtoœciow¹ przy u yciu cylinderków o pojemnoœci 100 cm 3 ; porowatoœæ ogóln¹ wyliczon¹ z gêstoœci i zawartoœci materii organicznej wg wzoru: P = (1 G obj./g w³.) 3 x 100; phwh 2 Oiw1moldcm 3 KCl metod¹ potencjometryczn¹; zawartoœæ wêgla organicznego metod¹ ISO; zawartoœæ azotu ogólnego metod¹ Kjeldahla; PT, ¹karstwo w Polsce, 15, 2012

3 Zbiorowiska ³¹kowe na glebach murszowych w dolinie rzeki Omulew 157 zawartoœæ fosforu i potasu przyswajalnego metod¹ kolorymetryczn¹ po ekstrakcji w 0,5 M HCl. W pracy przedstawiono uœrednione wyniki analiz chemicznych badanych gleb. Badania florystyczno-fitosocjologiczne szaty roœlinnej obejmowa³y u ytki produktywne (ok. 60%) i nieproduktywne, czyli wy³¹czone z u ytkowania (ok. 40% powierzchni) wystêpuj¹ce w zró nicowanych warunkach wilgotnoœciowo-glebowych. Szczególn¹ uwagê zwrócono na szatê roœlinn¹ na suchych i okresowo suchych ³¹kach. Wykono po 10 zdjêæ fitosocjologicznych (po 2 zdjêcia wokó³ odkrywki glebowej) w charakterystycznych p³atach roœlinnoœci na ³¹ce dawniej zagospodarowanej i zdegradowanej. Sporz¹dzono listê gatunków roœlin, a stopieñ pokrycia powierzchni przez poszczególne gatunki okreœlono wed³ug 7-stopniowej skali Braun-Blanqueta. Nazwy gatunków roœlin przyjêto za MIRKIEM i WSP. (2004). 3. Wyniki i dyskusja 3.1. Charakterystyka warunków glebowych Na terenie badanego obiektu, w s¹siedztwie rzeki Omulew, wystêpuj¹ gleby organiczne murszowe wytworzone z torfów szuwarowych i olesowych ró nej mi¹ szoœci i stopnia rozk³adu od R 1 do R 3. Wed³ug najnowszej systematyki (2011) s¹ to gleby organiczne hemo-murszowe (OMe) i sapro-murszowe (Oma). W warstwach sp¹gowych tych gleb wystêpuj¹ gruboziarniste piaski sandrowe. Zró nicowana zawartoœæ materii organicznej w badanych glebach zwi¹zana jest z ich w³aœciwoœciami fizycznymi. Gleby organiczne o du ej zawartoœci materii organicznej odznacza³y siê nisk¹ gêstoœci¹ w³aœciw¹ i wysok¹ porowatoœci¹ (tab. 1). Gleby organiczne hemo-murszowe cechowa³y siê najwy sz¹ zawartoœci¹ materii organicznej, wêgla organicznego i azotu ogólnego, natomiast najni sze wartoœci stwierdzono w glebach murszowatych w³aœciwych. Jest to zwi¹zane z ewolucyjnymi przemianami tych gleb, podczas których w wyniku zachodz¹cych procesów glebotwórczych dochodzi do zaniku materii organicznej ( ACHACZ, 2001; BIENIEK igrabowski, 2007). Poziom wód gruntowych by³ zró nicowany i w glebach organicznych hemo-murszowych waha³ siê od 51 do 67 cm, natomiast w glebach organicznych sapro-murszowych od 78 do 150 cm i poni ej profilu glebowego. Bior¹c pod uwagê zasady racjonalnego odwodnienia gleb hydrogenicznych analizowane gleby kwalifikuj¹ siê do kategorii okresowo za suchych i trwale za suchych (SZU- NIEWICZ i WSP., 1991). Wed³ug przyjêtych liczb granicznych (1990) gleby organiczne hemo-murszowe i gleby sapro-murszowe charakteryzuj¹ siê wysok¹ zawartoœci¹ fosforu, nisk¹ potasu oraz kwaœnym odczynem. Natomiast najszerszym stosunkiem C:N wyró naj¹ siê gleby murszowate w³aœciwe (tab. 2). PT, Grassland Science in Poland, 15, 2012

4 158 J. Pawluczuk, K. Grabowski Tabela 1. W³aœciwoœci fizyczne poziomu powierzchniowego gleb murszowatych obiektu G³uch Table 1. Physical properties of surface horizon of mucky soils at G³uch sites Wyszczególnienie Specification Utwór glebowy Soil formation Popielnoœæ (% s.m.) Ash content (% d.m.) Gêstoœæ obj. (g. cm 3 ) Bulk denisity (g. cm 3 ) Gêstoœæ w³. (g. cm 3 ) Specific denisity (g. cm 3 ) Porowatoœæ ogólna (%) Total porosity (%) Gleba organiczna hemo-murszowa œrednio zmursza³a Organic soil hemo-muck, medium transformated mursz w³aœciwy; proper muck Gleba Soil Gleba organiczna sapro-murszowa na piasku luÿnym Organic soil sapro-muck on loose sand mursz w³aœciwy; proper muck Gleba murszowata na piasku luÿnym Mucky soil on loose sand utwór murszowaty; mucky horizon 31,35 41,65 84,65 0,35 0,36 1,16 1,79 1,91 2,38 0,81 0,82 0,53 Tabela 2. W³aœciwoœci chemiczne poziomu powierzchniowego gleb murszowatych obiektu G³uch Table 2. Chemical properties of surface horizon of mucky soils at G³uch sites Wyszczególnienie Specification Utwór glebowy Soil formation Gleba organiczna hemo-murszowa œrednio zmursza³a Organic soil hemo-muck, medium transformated mursz w³aœciwy; proper muck Gleba Soil Gleba organiczna sapro-murszowa na piasku luÿnym Organic soil sapro-muck on loose sand mursz w³aœciwy; proper muck Gleba murszowata w³aœciwa na piasku luÿnym Mucky soil on loose sand utwór murszowaty; mucky horizon phwh 2 O phinh 2 O 5,60 5,5 5,5 ph w KCl ph in KCl 4,9 4,8 4,9 Materia organiczna (g. kg 1 ) Organic mater (g. kg 1 ) 686,5 583,5 153,5 C-org. (g. kg 1 s.m.) Org. C (g. kg 1 d.m.) 398,15 338,4 89,0 N-og. (g. kg 1 s.m.) Total N 27,79 25,05 5,76 C:N 14,3 13,51 15,4 P* (g. kg 1 ) 5,2 0,31 0,08 K* (g. kg 1 ) 0,20 0,13 0,06 *Zawartoœæ sk³adników rozpuszczalnych w 0,5 M. dm 3 HCl. *Content available elements soluble in 0.5 M. dm 3 HCl. PT, ¹karstwo w Polsce, 15, 2012

5 Zbiorowiska ³¹kowe na glebach murszowych w dolinie rzeki Omulew Charakterystyka zbiorowisk roœlinnych Ró norodnoœæ florystyczn¹ badanych ³¹k na obiekcie G³uch kszta³tuj¹ przede wszystkim czynniki siedliskowe (stosunki wodne, rodzaj i zasobnoœæ gleby w sk³adniki pokarmowe) i antropogeniczne (nawo enie, intensywnoœæ u ytkowania i zabiegi pielêgnacyjne). ¹ka zdegradowana jest klasycznym przyk³adem postêpuj¹cych niekorzystnych zmian w szacie roœlinnej wynikaj¹cych z zaniechania, b¹dÿ ograniczenia u ytkowania. Stwierdzono wystêpowanie 62 gatunków roœlin naczyniowych, w tym tylko 9 gatunków traw uprawnych, 7 gatunków traw dziko rosn¹cych, 5 gatunków roœlin bobowatych oraz 41 gatunków zió³ i chwastów (tab. 1). Badania NIED WIECKIEGO i IN. (2008) potwierdzaj¹, e zaprzestanie gospodarki ³¹kowo-pastwiskowej powoduje drastyczne zmiany w obrêbie szaty roœlinnej. Ubo eje sk³ad florystyczny i zmieniaj¹ siê stosunki iloœciowe. Zmniejszy³ siê udzia³ traw wysokich, a zwiêkszy³ siê Festuca rubra i Poa pratensis (STYPIÑSKI igrobelna, 2000; KRYSZAK i IN. 2007; RATYÑSKA, 2001). Innym kierunkiem przemian w dolinach rzecznych jest wzrost udzia³u w runi okaza³ych roœlin dwuliœciennych. Jak podaj¹ JODE KA i IN. (2005) du y udzia³ roœlin dwuliœciennych, a niski wartoœciowych traw pastewnych charakteryzuje zbiorowiska zdegradowane. Najczêœciej z traw wystêpowa³y: Festuca rubra, Poa pratensis i Alopecurus pratensis. Czêsto wystêpowa³y: Holcus lanatus, Deschampsia caespitosa i Elymus repens, które obni aj¹ wartoœæ gospodarcz¹ u ytku. Rzadziej natomiast spotykano: Avenula pubescens, Anthoxanthum odoratum i Dactylis glomerata. Wystêpowanie ma³owartoœciowych traw w runi m.in. Deschampsia caespitosa, Holcus lanatus i Anthoxanthum odoratum œwiadczy o wadliwych warunkach wodno-powietrznych siedlisk (przesuszeniu) i ekstensywnej gospodarce ³¹kowej (GAMRAT i IN. 2010; BARY A iurban, 1999). Wed³ug TR BY (1994) na ³¹kach w dolinie abuñki œmia³ek darniowy opanowa³ zarówno ³¹ki jak i pastwiska, w obni eniach terenowych, w pobli u rzeki i Ÿle funkcjonuj¹cych rowów melioracyjnych, w siedliskach obsychaj¹cych latem zwykle niew³aœciwie u ytkowanych. Z roœlin bobowatych najczêœciej wystêpowa³y Vicia cracca i Trifolium repens. Znajduje to potwierdzenie w pracy TR BY (1994), która podaje, i bogatsze w roœliny bobowate s¹ zbiorowiska na glebach mineralnych. Zio³a i chwasty: reprezentowa³y gatunki takie jak: Rumex acetosa, Taraxacum officinale, Plantago lanceolata, Cerastium holosteoides, Ranunculus acris, Veronica chamaedrys, Achillea millefolium, Cardaminopsis arenosa, Potentilla anserina, Ranunculus repens i Veronica serpyllifolia. Badania KRY- SZAK (2004) potwierdzaj¹, e w warunkach nieprawid³owego u ytkowania ³¹k i pastwisk w siedliskach o wysokiej zasobnoœci gleb w azot, oprócz ekspansji traw pastewnych, obserwuje siê ekspansjê apofitycznych gatunków traw nieuprawnych np. Holcus lanatus, Deschampsia caespitosa, Bromus hordeaceus, Poa annua, Agropyron repens oraz roœlin dwuliœciennych z grupy zió³ i chwastów Plantago lanceolata, Rumex acetosa, Taraxacum officinale, Urtica dioica, Ranunculus repens i Achillea millefolium. Œrednio czêsto wystêpowa³o 8 gatunków, niezbyt czêsto 12, natomiast sporadycznie 23 gatunki (tab. 1). Jak podaje KRYSZAK (2004) synantropizacja flory zbiorowisk PT, Grassland Science in Poland, 15, 2012

6 160 J. Pawluczuk, K. Grabowski ³¹kowych wp³ywa tak e na liczbê gatunków i ich ró norodnoœæ florystyczn¹, zale nie od aktualnego stadium sukcesji. W najwiêkszym nasileniu wystêpowa³a kostrzewa czerwona wspó³czynnik pokrycia powierzchni 3235,3. Du o mniejsze wspó³czynniki pokrycia powierzchni, mieszcz¹ce siê w granicach 1044,7 1221,2 uzyska³y: owsica omszona i szczaw zwyczajny, a stosunkowo mniejsze: k³osówka we³nista, œmia³ek darniowy, tomka wonna i jaskier ostry (tab. 1). Wkraczanie gatunków o ma³ej wartoœci paszowej m.in. Avenula pubescens, Holcus lanatus, Deschampsia caespitosa, Elymus repens, Anthoxanthum odoratum i innych prowadzi do ca³kowitej degradacji runi. Jak podaj¹ GRZEGORCZYK i WSP. (2001) i MATUSZ- KIEWICZ (2001) pojawienie siê Deschampsia caespitosa na u ytkach zielonych œwiadczy o wadliwym, b¹dÿ ekstensywnym ich u ytkowaniu. Wed³ug URBAN igrzywny (2003) gatunki ma³owartoœciowe Holcus lanatus i Anthoxanthum odoratum wystêpuj¹ w przypadku ekstensywnego nawo enia i przesuszenia gleb. Natomiast Cardaminopsis arenosa wystêpuje równie na silnie przesuszonych glebach typu murszowego. Na ³¹ce dawniej zagospodarowanej ekstensywnie u ytkowanej wystêpowa³o ³¹cznie 43 gatunki roœlin naczyniowych, w tym: 12 gatunków traw, 5 bobowatych oraz 26 zió³ i chwastów (tab. 2). W porównaniu do ³¹ki zdegradowanej trawy wartoœciowe wystêpowa³y w znacznie wiêkszym nasileniu, szczególnie Alopecurus pratensis dla którego zanotowano wspó³czynnik pokrycia powierzchni 4166,7 (tab. 2). Przewagê tego gatunku w runi t³umaczyæ mo na brakiem konserwacji urz¹dzeñ melioracyjnych oraz zaprzestaniem pracy przepompowni, na co zwracaj¹ uwagê tak e w swoich badaniach: BIENIEK igra- BOWSKI (2007), GAMRAT i WSP. (2010), NIED WIECKI i WSP. (2002), SZUNIEWICZ i WSP. (1991). W du ym nasileniu wystêpowa³y tak e Festuca rubra i Phleum pratense. Mniejsze wspó³czynniki pokrycia powierzchni mieszcz¹ce siê w granicach 500,0 666,7 uzyska³y: Poa pratensis, Dactylis glomerta, Festuca pratensis i Lolium perenne. Z roœlin bobowatych wystêpowa³y czêsto: Trifolium repens i Vicia cracca. Natomiast z zió³ i chwastów: Cardaminopsis arenosa, Rumex acetosa, Plantago lanceolata, Stellaria graminea, Ranunculus repens, Achillea millefolium i Veronica chamaedrys. Z przedstawionych danych wynika, i z traw Festuca rubra, z roœlin bobowatych: Vicia cracca i Trifolium repens natomiast z zió³ i chwastów: Rumex acetosa, Plantago lanceolata, Ranunculus repens, Achillea millefolium, Cardaminopsis arenosa, Veronica chamaedrys spotykane s¹ czêsto zarówno na ³¹ce zdegradowanej, jak i zagospodarowanej, ekstensywnie u ytkowanej. Zdaniem RYGIELSKIEGO (2001) oraz GRZE- GORCZYKA i WSP. (2001) wy³¹czenie z u ytkowania, po³¹czone z zaprzestaniem prac zwi¹zanych z konserwacj¹ urz¹dzeñ melioracyjnych i zaistnia³ymi z tego powodu zmianami w uwilgotnieniu siedlisk glebowych, czêsto prowadzi do przebudowy zbiorowisk roœlinnych. Zagro eniem dla badanych ³¹k w dolinie rzeki Omulew by³o zaniechanie ich u ytkowania, sprzyjaj¹ce ekspansji ubogich florystycznie fitocenoz. W tym kontekœcie utrzymanie dotychczasowych warunków siedliskowych po³¹czone z ekstensywnym u ytkowaniem stanowi podstawê do objêcia tego obszaru ochron¹ jako u ytku ekologicznego lub zespo³u przyrodniczo-krajobrazowego. PT, ¹karstwo w Polsce, 15, 2012

7 Zbiorowiska ³¹kowe na glebach murszowych w dolinie rzeki Omulew 161 Tabela 3. Sk³ad florystyczny ³¹ki wy³¹czonej z u ytkowania, zdegradowanej Table 3. Floristic composition of exploitation excluded neglected meadow Gatunek Species Stopieñ sta³oœci Constancy coefficient Wspó³czynnik pokrycia Cover coefficient Trawy Grasses Kostrzewa czerwona Festuca rubra L. sensu lato V 3235,3 Wiechlina ³¹kowa Poa pratensis L. V 764,7 Wyczyniec ³¹kowy Alopecurus pratensis L. V 588,8 K³osówka we³nista Holcus lanatus L. IV 971,8 Œmia³ek darniowy Deschampsia caespitosa (L.) P. Beauv. IV 605,3 Perz w³aœciwy Elymus repens (L.) Gould. IV 162,4 Owsica omszona Avenula pubescens (Huds.) Dumort III 1044,7 Tomka wonna Anthoxanthum odoratum L. III 824,1 Kupkówka pospolita Dactylis glomerata L. III 355,9 Mietlica pospolita Agrostis capillaris L. II 132,4 Stok³osa bezostna Bromus inermis Leyss. I 397,1 Stok³osa miêkka Bromus hordeaceus L. I 15,9 Kostrzewa ³¹kowa Festuca pratensis L. I 14,7 Rajgras wynios³y Arrhenatherum elatius (L.) P. Beaur. Ex J. Presl & C. Presl I 0,6 Tymotka ³¹kowa Phleum pratense L. I 0,6 ycica trwa³a Lolium perenne L. I 0,6 Motylkowe Legumes Wyka ptasia Vicia cracca L. V 150,0 Koniczyna bia³a Trifolium repens L. IV 133,5 Koniczyna ³¹kowa Trifolium pratense L. II 31,8 Groszek ³¹kowy ( ó³ty) Lathyrus pratensis L. I 15,3 Komonica b³otna Lotus uliginosus Schkuhr I 14,7 Zio³a i chwasty Herbs and weeds Szczaw zwyczajny Rumex acetosa L. V 1221,2 Mniszek pospolity Taraxacum officinale Weber V 427,1 Babka lancetowata Plantago lanceolata L. V 266,5 Rogownica pospolita Cerastium holosteoides Fr. Em Hyl. V 178,2 Jaskier ostry Ranunculus acris L. IV 501,8 Przetacznik o ankowy Veronica chamaedrys L. IV 427,6 Krwawnik pospolity Achillea millefolium L. IV 368,8 Gêsiówka piaskowa Cardaminopsis arenosa L. IV 368,2 Piêciornik gêsi Potentilla anserina L. IV 236,5 Jaskier roz³ogowy Ranunculus repens L. IV 162,9 Przetacznik macierzankowy Veronica serpyllifolia L. IV 134,1 Przytulia pospolita Galium mollugo L. III 220,6 PT, Grassland Science in Poland, 15, 2012

8 162 J. Pawluczuk, K. Grabowski cd. tabeli 3 Gatunek Species Stopieñ sta³oœci Constancy coefficient Wspó³czynnik pokrycia Cover coefficient Lnica pospolita Linaria vulgaris Mill. III 135,9 Gwiazdnica trawiasta Stellaria graminea L. III 132,9 Gwiazdnica pospolita Stellaria media (L.) Vill. III 90,6 Brodawnik jesienny Leontodon autumnalis L. III 32,4 Tasznik pospolity Capsella bursa pastoris (L.) Medicus II 58,8 Turzyca ow³osiona Carex hirta L. II 58,8 Z³ocieñ w³aœciwy (Jastrun w³aœciwy) Leucanthemum vulgare L. II 58,8 Fio³ek polny Viola arvensis Murray II 30,6 Kuklik zwis³y Geum rivale L. II 30,6 Pokrzywa zwyczajna Urtica dioica L. II 30,6 Firletka poszarpana Lychnis flos - cuculi L II 16,5 Jaskier ró nolistny Ranunculus auriocomus L. II 16,5 Bniec bia³y Silene latifolia ssp. Alba II 16,5 Szczaw kêdzierzawy Rumex crispus L. II 16,5 Piêciornik srebny Potentilla argentea L. I 88,2 Turzyca pospolita Carex nigra Reichard I 44,1 Barszcz syberyjski Heracleum sphondylium L. ssp. sibiricum (L.) Simonk I 29,4 Bluszczyk kurdybanek Glechoma hederacea L. I 15,9 Chaber driakiewnik Centaurea scabiosa L. I 14,7 Kosmatka licznokwiatowa Luzula multiflora (Retz.) Lej. I 14,7 Storczyk b³otny Orchis palustris Jacq I 14,7 Szczaw polny Rumex acetosella L. I 14,7 Jastrzêbiec kosmaczek Hieracium pilosella L. I 1,2 Ostro eñ polny Cirsium arvense (L.) Scop. I 1,2 Prosienicznik szorstki Hypochoeris radicata L. I 1,2 Babka zwyczajna Plantago major L. I 0,6 Iglica pospolita Erodium cicutarium (L.) L. Herit I 0,6 Rdest ptasi Polygonum aviculare L. I 0,6 Sit rozpierzch³y Juncus effusus L. I 0,6 PT, ¹karstwo w Polsce, 15, 2012

9 Zbiorowiska ³¹kowe na glebach murszowych w dolinie rzeki Omulew 163 Tabela 4. Sk³ad florystyczny ³¹ki dawniej zagospodarowanej Table 4. Floristic composition of formerty managed meadow Gatunek Species Stopieñ sta³oœci Constancy coefficient Wspó³czynnik pokrycia Cover coefficient Trawy Grasses Kostrzewa czerwona Festuca rubra L. sensu lato V 2250,0 Wiechlina ³¹kowa Poa pratensis L. V 666,7 Wyczyniec ³¹kowy Alopecurus pratensis L. IV 4166,7 Kupkówka pospolita Dactylis glomerata L. IV 583,3 Perz w³aœciwy Elymus repens (L.) Gould. IV 166,7 Stok³osa miêkka Bromus hordeaceus L. IV 6,7 Tymotka ³¹kowa Phleum pratense L. II 1250,0 Kostrzewa ³¹kowa Festuca pratensis L. II 500,0 ycica trwa³a Lolium perenne L. II 500,0 Wiechlina zwyczajna Poa trivialis L. II 83,3 K³osówka we³nista Holcus lanatus L. II 3,3 Œmia³ek darniowy Deschampsia caespitosa (L.) P. Beauv. II 3,3 Motylkowe Legumes Koniczyna bia³a Trifolium repens L. V 170,0 Wyka ptasia Vicia cracca L. IV 86,7 Koniczyna drobnog³ówkowa Trifolium dubium L. II 83,3 Koniczyna ³¹kowa Trifolium pratense L. II 83,3 Komonica zwyczajna Lotus corniculatus L. II 3,3 Zio³a i chwasty Herbs and weeds Gêsiówka piaskowa Cardaminopsis arenosa L. IV 583,3 Szczaw zwyczajny Rumex acetosa L. IV 166,7 Babka lancetowata Plantago lanceolata L. IV 86,7 Gwiazdnica trawiasta Stellaria graminea L. IV 86,7 Jaskier roz³ogowy Ranunculus repens L. IV 86,7 Krwawnik pospolity Achilllea millefolium L. IV 86,7 Przetacznik macierzankowy Veronica serpyllifolia L. IV 86,7 Firletka poszarpana Lychnis flos - cuculi L. IV 6,7 Fio³ek polny Viola arvensis Murray II 83,3 Dziêgiel leœny Angelica sylvestris L. II 83,3 Mniszek pospolity Taraxacum officinale Weber II 83,3 Ostro eñ polny Cirsium arvense (L.) Scop. II 83,3 Piêciornik gêsi Potentilla anserina L. II 83,3 Pokrzywa zwyczajna Urtica dioica L. II 83,3 Przytulia pospolita Galium mollugo L. II 83,3 Szczaw kêdzierzawy Rumex crispus L. II 83,3 Bluszczyk kurdybanek Glechoma hederacea L. II 3,3 PT, Grassland Science in Poland, 15, 2012

10 164 J. Pawluczuk, K. Grabowski cd. tabeli 4 Gatunek Species Stopieñ sta³oœci Constancy coefficient Wspó³czynnik pokrycia Cover coefficient Bniec bia³y Silene latifolia ssp. Alba II 3,3 Brodawnik jesienny Leontodon autumnalis L. II 3,3 Gwiazdnica pospolita Stellaria media (L.) Vill. II 3,3 Jaskier ostry Ranunculus acris L. II 3,3 Jaskier ró nolistny Ranunculus auroicomus L. II 3,3 Lnica pospolita Linaria vulgaris Mill. II 3,3 Przetacznik o ankowy Veronica chamaedrys L. II 3,3 Rogownica pospolita Cerastium holosteoides Fr. Em Hyl. II 3,3 Turzyca ow³osiona Carex hirta L. II 3,3 4. Wnioski Na obiekcie ³¹karskim G³uch po³o onym w dolinie rzeki Omulew, wystêpuj¹ gleby organiczne murszowe wytworzone z torfów szuwarowych i olesowych o s³abym (R 1 ) i silnym (R 3 ) stopniu rozk³adu materii organicznej. S¹ to gleby organiczne hemo-murszowe (OMe) i sapro-murszowe (Oma). Badane gleby w warstwach stropowych charakteryzuj¹ siê wysok¹ zawartoœci¹ przyswajalnego fosforu, nisk¹ potasu oraz kwaœnym odczynem. W warunkach ekstensywnego u ytkowania koœnego w runi ³¹kowej dominowa³y trawy wartoœciowe: Alopecurus pratensis, Festuca rubra, Phleum pratense, Poa pratensis i Dactylis glomerata, w mniejszym stopniu wystêpowa³y roœliny motylkowate oraz zio³a i chwasty. Zaniechanie u ytkowania przyczyni³o siê do wyraÿnego pogorszenia sk³adu gatunkowego runi i wkraczania gatunków o gorszej wartoœci pokarmowej: Avenula pubescens, Holcus lanatus, Deschampsia caespitosa, Elymus repens, Anthoxanthum odoratum i innych. Literatura BARY A R., URBAN D., Kierunki zmian w zbiorowiskach trawiastych w wyniku ograniczenia i zaniechania u ytkowania rolniczego na przyk³adzie ³¹k Poleskiego Parku Narodowego. Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis 197, Agricultura (75), BIENIEK A., GRABOWSKI K., Skutki ewolucji gleb murszowych w krajobrazie sandrowym na przyk³adzie obiektu G³uch. Roczniki Gleboznawcze, 58, GAMRAT R., KOCHANOWSKA R., NIED WIECKI E Zró nicowanie warunków siedliskowych i zbiorowisk roœlinnych w dolinie Iny w okolicy Sowna. Cz. III. Zró nicowanie PT, ¹karstwo w Polsce, 15, 2012

11 Zbiorowiska ³¹kowe na glebach murszowych w dolinie rzeki Omulew 165 zbiorowisk ³¹kowych na tle warunków glebowych. Woda Œrodowisko Obszary Wiejskie, 10, 1(29), GRABOWSKI K., BIENIEK B., GRZEGORCZYK S, Zbiorowiska roœlinne na glebach murszowatych o zró nicowanym stopniu ewolucji w dolinie rzeki Omulew. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 507, GRZEGORCZYK S., GRABOWSKI K., BENEDYCKI S Zmiany roœlinnoœci ³¹kowej w zale noœci od u ytkowania. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 478, JODE KAI., JANKOWSKI K., NOWAK M Wykorzystanie ró nych form nawozów azotowych do odnawiania zdegradowanego zbiorowiska ³¹kowego. Fragmenta Agronomica, XXII, 1 (85), KONDRACKI I Geografia regionalna Polski. PWN Warszawa, ss.440. KRYSZAK A., Synantropizacja wybranych zbiorowisk ³¹kowych. Woda-Œrodowisko-Obszary Wiejskie 4(1), KRYSZAK A., KRYSZAK J., KLARZYÑSKA A Walory przyrodniczo-u ytkowe ³¹k doliny Œrodkowej Mogielnicy. Acta Scientiarum Polonorum, Agricultura 6(40), ACHACZ A., Geneza i w³aœciwoœci p³ytkich gleb organogenicznych na sandrze mazurskokurpiowskim. UWM Olsztyn Rozprawy i monografie 49, ss MATUSZKIEWICZ W., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roœlinnych Polski. Pañstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, ss MIREK Z., PIÊKOŒ-MIRKOWA H., ZAJ C A., ZAJ C M., Flowering plants and pteridophytes of Poland a checklist. W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, Kraków, ss NIED WIECKI E. TRZASKOŒ M., KOÆMIT A., MELLER E., Oddzia³ywanie melioracji i zmiennego natê enia pratotechniki na w³aœciwoœci gleb organicznych i zbiorowiska roœlinne w dolinie rzeki Iny. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 484, OKRUSZKO H., Okreœlenie ciê aru w³aœciwego gleb hydrogenicznych na podstawie zawartoœci w nich czêœci mineralnych. Wiadomoœci IMUZ, 10 (1), OLESIÑSKI L., OLKOWSKI M Zmiany œrodowiska przyrodniczego torfowisk Pojezierza. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczo Technicznej Olsztyn, Rolnictwo 27, PAWLUCZUK J Mineralizacja zwi¹zków azotu w glebach torfowych na tle zró nicowanych warunków siedliskowych obszarów m³odoglacjalnych Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 476, PAWLUCZUK J., GOTKIEWICZ J Ocena procesu mineralizacji w glebach wybranych ekosystemów torfowiskowych polski pó³nocno-wschodniej w aspekcie ochrony zasobów glebowych. Acta Agrophysica, 1 (4), PROÑCZUK J., GRZYB S., Zmiany w szacie roœlinnej u ytków zielonych wywo³ane zabiegami gospodarczymi. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 177, RATYÑSKA H., Roœlinnoœæ Poznañskiego Prze³omu Warty i jej antropogeniczne przemiany. Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, ss RYGIELSKI T Kierunki sukcesji zbiorowisk ³¹kowych nad jeziorem D¹bie w latach ¹karstwo w Polsce, 4, SAPEK A., SAPEK B Metody analizy chemicznej gleb organicznych. Materia³y. Instrukta- owe IMUZ Falenty 115, ss. 81. STYPIÑSKI P., GROBELNA D., Kierunki sukcesji zbiorowisk roœlinnych na zdegradowanych i wy³¹czonych z u ytkowania terenach ³¹kowych. ¹karstwo w Polsce, 3, SYSTEMATYKA GLEB POLSKI, Wydawnictwo. V. Roczniki Gleboznawcze LXII (3), ss PT, Grassland Science in Poland, 15, 2012

12 166 J. Pawluczuk, K. Grabowski SZUNIEWICZ I., JAROS H, NAZARUK G., Gospodarka wodna na glebach torfowych. Biblioteka Wiadomoœci IMUZ, 77, SZWEJKOWSKI Z., A. NOWICKA,B.BANASZKIEWICZ Klimat Pojezierza Mazurskiego. Cz. III. Agroklimat. Fragmenta Agronomica (XIX) 2(74), TR BA Cz Florystyczna i rolnicza charakterystyka ³¹k i pastwisk w dorzeczu abuñki. Wyd. AR w Lublinie. Rozprawy Naukowe, 163, ss URBAN D., GRZYWNA A., Zbiorowiska roœlinnoœci ³¹kowej z klasy Molinio-Arrhenatheretea w dolinie Ochoty. Annales Universitatis Mariae Curie-Sk³odowska, LVIII, ZALECENIA NAWOZOWE IUNG, Cz. I. Liczby graniczne do wyceny zawartoœci w glebach makro- i mikrosk³adników. Pu³awy IUNG, ss. 26. Meadow communities occupying muck soils in the Omulew river valley J. PAWLUCZUK 1,K.GRABOWSKI 2 1 Department of Soil Science and Soil Protection, 2 Department of Grassland Science, University of Warmia and Mazury in Olsztyn Summary The study was conducted on the drained and managed meadow G³uch (137 ha) located in the Omulew River valley, in the northern part of Masurian sandur, on the Masurian Plain. The aim of the study was to determine the floristic diversity of meadow communities in view of changing habitat conditions and land use type. A decrease in species richness and undesirable changes in sward composition were noted in meadows occupying drained lowland peat bogs that had been abandoned or left unmown. Managed hay meadows were dominated by the following valuable grasses: Alopecurus pratensis, Festuca rubra, Phleum pratense, Poa pratensis and Dactylis glomerata, accompanied by leguminous plants, herbs and weeds. Grassland abandonment contributed to the introduction of species with poor nutritional quality, such as: Avenula pubescens, Holcus lanatus, Deschampsia caespitosa, Elymus repens, Anthoxanthum odoratum and other. Adres do korespondencji Address for correspondence: dr in. Jan Pawluczuk Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb, UWM w Olsztynie pl. ódzki Olsztyn jan.pawluczuk@uwm.edu. PT, ¹karstwo w Polsce, 15, 2012