Politechnika Częstochowska. Uniwersytetem Lille 1 we Francji

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Politechnika Częstochowska. Uniwersytetem Lille 1 we Francji"

Transkrypt

1 Politechnika Częstochowska we współpracy z Uniwersytetem Lille 1 we Francji Streszczenie rozprawy doktorskiej Mgr inż. Agnieszki Rorat Assessment of the vermicomposting process applied to sewage sludge by monitoring of the compost quality and immune responses of three earthworm species: Eisenia fetida, Eisenia andrei and Dendrobaena veneta Ocena procesu wermikompostowania osadów ściekowych poprzez monitorowanie jakości produktu i odpowiedzi immunologicznej trzech gatunków dżdżownic kompostowych: Eisenia fetida, Eisenia andrei oraz Dendrobaena veneta Promotor pracy: Profesor Małgorzata Kacprzak Opiekun naukowy: Profesor Franck Vandenbulcke Promotor pomocniczy: Dr hab. inż. Krzysztof Fijałkowski

2 1. Wstęp Obecnie, gospodarka osadami ściekowymi stanowi ogromne wyzwanie w dziedzinie inżynierii środowiska. Kolejne dyrektywy unijne wprowadziły konieczność dostosowania polskiego prawa do norm europejskich oraz poszukiwania nowych, skutecznych rozwiązań w zakresie zagospodarowania tych odpadów. Oceniono, iż objętość produkowanego osadu ściekowego zwiększy się z Mg s.m./rok w 2013 do Mg s.m./rok w 2015 [1]. Zgodnie z danymi GUS, głównymi kierunkami zagospodarowania osadów ściekowych w 2013 były wciąż składowanie (19%), rolnictwo i rekultywacja (25%), spalanie (13%) i inne (43%). Nowe, innowacyjne strategie powinny przede wszystkim usprawniać istniejące technologie oczyszczania ścieków, ale też minimalizować ilość powstających osadów. Ze względu na implementację jednej z dyrektyw Unii Europejskiej, zakazującej składowanie osadów od 2016 roku, konieczne jest poszukiwanie nowych metod ich zagospodarowania. Wermikompostowanie to stosunkowo nowa eko-biotechnologia, wykorzystująca dżdżownice jako naturalne bioreaktory w procesie dekompozycji materii organicznej [2]. W Europie z powodzeniem stosuje się trzy gatunki tych bezkręgowców: Eisenia fetida, Eisenia andrei oraz Dendorbaena veneta, które będąc detrytusożercami w naturze, przyspieszają rozkład złożonych substancji organicznych i obieg materii organicznej. Pierścienice te pełnią istotną rolę organizmów modelowych w badaniach ekotoksykologicznych, biologicznych i genetycznych. Wybrane gatunki charakteryzują się dużą odpornością na zmieniające się warunki atmosferyczne i obecne w podłożu zanieczyszczenia, wysokim wskaźnikiem rozrodczości i niskim czasem koniecznym do osiągnięcia dojrzałości płciowej. Cechy te powodują, iż możliwym jest wprowadzenie dżdżownic do procesu kompostowania osadów ściekowych, których zagospodarowanie staje się wyzwaniem dla inżynierii i ochrony środowiska ze względu na konieczność spełnienia norm stawianych przez dyrektywy unijne. Ze względu na dużą zawartość szeregu zanieczyszczeń, w tym metali ciężkich, chemikaliów oraz mikroorganizmów patogennych, osady ściekowe nie mogą być bezpośrednio stosowane w rolnictwie. Wermikompostowanie, jako niedroga i skuteczna technika biodegradacji odpadów prowadzi do powstania kompostu o wysokiej jakości, jednak duża zawartość zanieczyszczeń substratu stanowi problem z punktu widzenia ekotoksykologii. Wybrane parametry fizyczno-chemiczne służą ocenie jakości uzyskanego produktu, podczas gdy biologiczne parametry układu odpornościowego dżdżownic mogą posłużyć jako narzędzia biomonitorowania procesu. 2

3 2. Hipotezy A) Modyfikacje procesu wermikompostowania wpływają na jakość uzyskanego produktu W ninijeszej pracy uwględniono parametry biotyczne i abiotyczne, które mogą wpływać na jakość produktu uzyskanego w procesie wermikompostowania. W serii eksperymentów zastosowano różne gatunki dżdżownic kompostowych (Eisenia fetida, Eisenia andrei oraz Dendrobaena veneta) w różnych gęstościach hodowlanych, substrat (osady ściekowe) pochodzące z różnych oczyszczalni ścieków na terenie Polski oraz Francji charakteryzujące się różną zawartością metali ciężkich, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych oraz różnymi właściwościami fizyczno-chemicznymi. Zaproponowano kilka strategii procesu z wykorzystaniem różnych substancji jako materiałów strukturotwórczych. B) Jakość mieszaniny kompostowej wpływa na układ immunologiczny dżdżownic Zanieczyszczenia obecne w osadach ściekowych, takie jak metale ciężkie oraz wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne mogą wpływać na układ immunologiczny dżdżownic kompostowych na poziomie tkankowym, komórkowym oraz transkrypcji genów. Poszczególne parametry mogą zostać wykorzystane w procesie jako biomarkery stanu fizjologicznego dżdżownic. C) Dżdżownice kompostowe wpływają na jakość i ilość zanieczyszczeń w mieszaninie kompostowej 3. Cel pracy A) Cel główny: Określenie wpływu dżdżownic gatunku Eisenia fetida, Eisenia andrei oraz Dendrobaena veneta na jakość produktu powstałego w procesie wermikompostowania osadów ściekowych B) Cel naukowy: Zbadanie molekularnych i immunologicznych mechanizmów zaangażowanych w interakcje między dżdżownicami a zanieczyszczeniami obecnymi w osadach ściekowych C) Cel utylitarny: Opracowanie technologii połączonego procesu kompostowania wermikompostowania osadów ściekowych z uwzględnieniem parametrów fizycznochemicznych i biologicznych limitujących prawidłowy przebieg procesu 3

4 4. Część badawcza A) Detekcja mikroorganizmów w osadach ściekowych metodą real-time PCR. Spośród ponad tysiąca różnych gatunków bakterii, znajdujących się w 1 g gleby, mniej niż 1% może być hodowanych metodami tradycyjnymi. Metody te są limitowane nie tylko odpowiednim składem pożywki, ale również koniecznością odtworzenia warunków naturalnych. Gatunki szybciej rosnące lub szczepy mikroorganizmów lepiej zaadaptowane do zadanych warunków hodowli mogą zaburzyć istniejący obraz składu mikrobiologicznego. Metody tradycyjne oparte na technikach hodowlanych lub mikroskopijnych, pozwoliły na sklasyfikowanie wielu organizmów obecnych w ściekach i osadach ściekowych. Mimo tego, wciąż pozostaje wiele niesklasyfikowanych gatunków i powstają nowe szczepy gatunków już istniejących. Jedną z metod biologii molekularnej, omijającą konieczność hodowli mikrobiologicznej, jest real-time PCR. Jej ogromną zaletą jest możliwość izolacji DNA bezpośrednio ze środowiska [3], co zapewnia analizę w naturalnych warunkach. Wysoce precyzyjna metoda real-time PCR stanowi obiecujące narzędzie biologii molekularnej, dzięki któremu możliwa jest szybka i dokładna diagnostyka mikrobiologiczna Celem badań było zoptymalizowanie metody real-time PCR jako narzędzia pozwalającego na monitorowanie wybranych patogenów w procesie technologicznym oczyszczania ścieków. W pracy uwzględniono zarówno gatunki uważane a organizmy wskaźnikowe (jak Escherichia coli) oraz poszczególne organizmy patogenne, takie jak Escherichia coli O157:H7. Ponadto, w celu wyeliminowania problemu fałszywie dodatnich wyników, wynikającego z izolacji materiału genetycznego z żywych i martwych komórek, zastosowano barwnik EMA (monazydek bromku etydyny). Dwa artykuły stanowią podrozdziały pracy: a) Fijałkowski F., Kacprzak M., Rorat A Occurrence changes of Escherichia coli (including O157:H7 serotype) in wastewater and sewage sludge by quantitation method of (EMA) Real Time PCR. Desalination and Water Treatment.(52: 46-52) b) Kacprzak M., Fijałkowski K, Grobelak A., Rosikoń K., Rorat A Escherichia coli and Salmonella spp. early diagnosis and seasonal monitoring in the sewage treatment process by the EMA-qPCR method. Polish Journal of Microbiology (2: ) 4

5 B) Wplyw zanieczyszczeń zawartych w osadach ściekowych na układ odpornościowy dżdżownic kompostowych Wiele zanieczyszczeń znajdujących się w glebie może wpływać na funkcjonowanie całych ekosystemów, a w konsekwencji stanowić zagrożenie dla ludzkiego zdrowia. W związku z rosnącym rozwojem cywilizacyjnym, poziom stężenia metali ciężkich, pestycydów i antybiotyków w glebie ciągle rośnie. Spośród organizmów żyjących w glebie, dżdżownice uważane są za organizmy modelowe w badaniach ekotoksykologicznych, fizjologicznych i genetycznych ze względu na krótki cykl życiowy i szeroki zakres tolerancji w stosunku do zmieniających się warunków. Biomarkery, czyli indykatory stresu wywołanego u dżdżownic, mogą posłużyć jako wskaźniki dysfunkcji całych ekosystemów. Spośród wielu dobrze poznanych gatunków dżdżownic, w pracy skupiono szczególną uwagę nad trzema gatunkami kompostowców stosowanych z powodzeniem w Europie: Eisenia fetida, Eisenia andrei i Dendrobaena veneta. Gatunki te wykazują umiejętność przetwarzania materii organicznej w cenny produkt, wemikompost, mogący posłużyć jako nawóz. Substratami w reakcji wermikompostowania mogą być nie tylko odpady komunalne, ale też osady ściekowe. Ze względu na dużą zawartość szeregu zanieczyszczeń, w tym metali ciężkich, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych czy mikroorganizmów, koniecznym jest biomonitorowanie procesu poprzez określenie wpływu wymienionych zanieczyszczeń na poszczególne parametry układu odpornościowego dżdżownic. Poszczególne biomarkery reakcji odpornościowej u dżdżownic mogą posłużyć jako bioindykatory dysfunkcji ekosystemów oraz jako narzędzia do biomonitorowania procesu wermikompostowania. Układ odpornościowy dżdżownic opiera się na aktywności komórek immunologicznych (celomocytów), które podzielone są na dwie grupy. Amebocyty, które wykazują aktywność fagocytarną, wykryte zostały u wszystkich poznanych gatunków, podczas gdy obecność autofluorescencyjnych eleocytów jest charakterystyczna dla wybranych gatunków. Źródłem wspomnianej fluorescencji jest częściowo ryboflawina, zaangażowana w procesy odpornościowe. Liczba komórek odpornościowych, zawartość ryboflawiny oraz zmiany ekspresji poszczególnych genów zaangażowanych w reakcję stresową ulega zmianom pod wpływem zanieczyszczeń obecnych w substracie [4, 5]. W pracy odnaleziono specyficzne biomarkery umożliwiające przyżyciową identyfikację podobnych morfologicznie gatunków, określono wpływ metali ciężkich na przeżywalność, rozrodczość, poszczególne parametry układu odpornościowego u dżdżownic oraz ekspresję genu metaliotioneiny. Uzyskane wyniki pozwoliły na stworzenie profilu odpowiedzi 5

6 immunologicznej dżdżownic kompostowych w zetknięciu z zanieczyszczeniami zawartymi w osadach ściekowych i zostały opisane w kolejnych artykułach stanowiących podrozdziały pracy: a) Rorat A, Kachamakova-Trojanowska N, Jozkowicz A, Kruk J, Cocquerelle C, Vandenbulcke F, Santocki M, Plytycz B Coelomocyte-derived fluorescence and DNA markers of composting earthworm species. Journal of experimental zoology Part A, Ecological genetics and physiology 321:28-40 b) Homa J., Rorat A., Kruk J., Cocquerelle C., Plytycz B., Vandenbulcke F., Dermal exposure of Eisenia andrei earthworms: Effects of heavy metals on metallothionein and phytochelatin synthase gene expressions in coelomocytes. Environmental Toxicology and Chemistry 34, c) Rorat A, Kacprzak M, Vandenbulcke F, Płytycz B Soil amendment with municipal sewage sludge affects the immune system of earthworms Dendrobaena veneta. Applied Soil Ecology 64: C) Wermikompostowanie Charles Darwin okrzyknął dżdżownice w 1881 roku inżynieriami ziemi, jednocześnie zwracając po raz pierwszy uwagę naukowców na te bezkręgowce. Prawie sto lat później, doceniono wysoki potencjał dżdżownic kompostowych w procesie przetwarzania materii organicznej w wermikompost. Kompostowanie i wermikompostowanie to metody biologicznego rozkładu odpadów w obecności tlenu, które doskonale wpasowują się w strategię recyklingu wartościowych makro i mikroskładników z osadów ściekowych. Wermikompostowanie to stosunkowa nowa, niedroga i przyjazna środowisku biotechnologia, w której dżdżownice zatrudnione są jako naturalne bioreaktory w procesie dekompozycji materii organicznej. Spośród wielu zalet metody wyróżnić należy redukcję objętości, zwiększenie biodostępności związków odżywczych dla roślin, redukcję ilorazu C/N oraz akumulację niektórych niebezpiecznych zanieczyszczeń. Pierwsze próby wykorzystania dżdżownic gatunku Eisenia fetida do biokonwersji odpadów podjęła grupa amerykańskich naukowców w 1977 roku, a niedługo później jako substrat w procesie zastosowano z powodzeniem osady ściekowe [6, 7]. W skład rozdziału wchodzą trzy artykuły naukowe opisujące serię doświadczeń mających na celu opracowanie propozycji rozwiązania technologicznego poprzez określenie modyfikacji procesu wermikompostowania wpływających na jakość uzyskanego produktu: 6

7 a) Rorat A., Suleiman S., Grobelak A., Grosser A., Vandenbulcke F., Plytycz B., Kacprzak M. Mutual interactions between sewage sludge-amended soil and earthworms comparison between Eisenia fetida and Eisenia andrei composting species. Environmental Science and Pollution Research. In press b) Suleiman H., Rorat A., Grobelak A., Grosser A., Milczarek M., Plytycz B., Kacprzak M., Vandenbulcke F., Determining the performance of vermicomposting process according to sewage sludge characteristics and earthworm species Submitted c) Rorat A., Włóka D.,Grobelak A., Grosser A., Sosnecka A., Milczarek M., Vandenbulcke F., Kacprzak M. Vermiremediation of PAHs and heavy metals in sewage sludge composting proces. Submitted 5. Wnioski a) Modyfikacje procesu wermikompostowania: różne gatunki dżdżownic, czas kompostowania, gęstość hodowli dżdżownic, różne materiały strukturotwórcze, różne czynniki biotyczne i abiotyczne, wpływają na jakość uzyskanego produktu. b) Poszczególne fizyczne i chemiczne parametry kompostu determinują odpowiedź immunologiczną dżdżownic c) Dżdżownice przyspieszają rozkład wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych i akumulują niektóre metale ciężkie 7

8 6. Literatura 1. Bień, J., et al., Kierunki zagospodarowania osadów w Polsce po roku Inżynieria i Ochrona Środowiska, : p Wang, L., Y.-T. Hung, and K. Li, Vermicomposting Process, in Biological Treatment Processes, L. Wang, N. Pereira, and Y.-T. Hung, Editors. 2009, Humana Press. p Shannon, K.E., et al., Application of real-time quantitative PCR for the detection of selected bacterial pathogens during municipal wastewater treatment. Sci Total Environ, (1): p Homa, J., et al., Metal-specific effects on metallothionein gene induction and riboflavin content in coelomocytes of Allolobophora chlorotica. Ecotoxicol Environ Saf, (8): p Plytycz, B., et al., Riboflavin content of coelomocytes in earthworm (Dendrodrilus rubidus) field populations as a molecular biomarker of soil metal pollution. Environ Pollut, (11): p Mitchell, M.J., et al., Conversion of sludges into topsoils by earthworms. Compost Sci, (4): p Mitchell, M.J., S.G. Hornor, and B.I. Abrams, Decomposition of Sewage Sludge in Drying Beds and the Potential Role of the Earthworm, Eisenia foetida1. J. Environ. Qual., (3): p

Biowęgiel jako materiał pomocniczny w procesie kompostowania i wermikompstowania

Biowęgiel jako materiał pomocniczny w procesie kompostowania i wermikompstowania Biowęgiel jako materiał pomocniczny w procesie kompostowania i wermikompstowania dr inż. Krystyna Malińska Wydział Infrastruktury i Środowiska Politechnika Częstochowska Rola biowęgla w kompostowaniu 1.

Bardziej szczegółowo

5. REEMISJA ZWIĄZKÓW RTĘCI W CZASIE UNIESZKODLIWIANIA OSADÓW ŚCIEKOWYCH

5. REEMISJA ZWIĄZKÓW RTĘCI W CZASIE UNIESZKODLIWIANIA OSADÓW ŚCIEKOWYCH 1. Prognozowanie procesów migracji zanieczyszczeń zawartych w odciekach wyeksploatowanych składowisk odpadów komunalnych : Kompleksowe zarządzanie gospodarką odpadami Kazimierz Szymański, Robert Sidełko,

Bardziej szczegółowo

Biowęgiel w remediacji zanieczyszczeń w środowisku gruntowo-wodnym

Biowęgiel w remediacji zanieczyszczeń w środowisku gruntowo-wodnym Biowęgiel w remediacji zanieczyszczeń w środowisku gruntowo-wodnym Prof. dr hab. inż. Małgorzata Kacprzak Instytut Inżynierii Środowiska Politechnika Częstochowska Strategie oczyszczania (remediacji) środowiska

Bardziej szczegółowo

Exemplis discimus. Uczymy się na przykładach

Exemplis discimus. Uczymy się na przykładach UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO w WARSZAWIE WYDZIAŁ BIOLOGII i NAUK o ŚRODOWISKU ul. Wóycickiego 1/3, 01-938 Warszawa, tel. (48 22) 569 68 37 www.wbns.uksw.edu.pl Exemplis discimus Uczymy się

Bardziej szczegółowo

ZAKŁAD IMMUNOLOGII EWOLUCYJNEJ

ZAKŁAD IMMUNOLOGII EWOLUCYJNEJ ZAKŁAD IMMUNOLOGII EWOLUCYJNEJ Kierownik Zakładu - dr hab. Magdalena Chadzińska Dr. Joanna Homa Prof. dr hab. Barbara Płytycz Kurs: IMMUNOLOGIA III rok studiów, semestr letni ODPORNOŚĆ NABYTA ADAPTACYJNA

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTÓW REALIZOWANYCH W KATEDRZE MIKROBIOLOGII ŚRODOWISKOWEJ

OPIS PRZEDMIOTÓW REALIZOWANYCH W KATEDRZE MIKROBIOLOGII ŚRODOWISKOWEJ OPIS PRZEDMIOTÓW REALIZOWANYCH W KATEDRZE MIKROBIOLOGII ŚRODOWISKOWEJ STUDIA STACJONARNE PIERWSZEGO STOPNIA - INŻYNIERSKIE Mikrobiologia Rola mikrobiologii. Świat mikroorganizmów: wirusy, bakterie, archebakterie,

Bardziej szczegółowo

Promotorem rozprawy jest dr hab. inż. Agnieszka Generowicz, prof. PK a promotorem pomocniczym dr inż. Małgorzata Kryłów

Promotorem rozprawy jest dr hab. inż. Agnieszka Generowicz, prof. PK a promotorem pomocniczym dr inż. Małgorzata Kryłów Prof. dr hab. inż. Jolanta Biegańska Kraków, 04.04.2017 r. Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Katedra Górnictwa

Bardziej szczegółowo

Wpływ biowęgla na ograniczanie emisji amoniaku podczas kompostowania pomiotu kurzego

Wpływ biowęgla na ograniczanie emisji amoniaku podczas kompostowania pomiotu kurzego Wpływ biowęgla na ograniczanie emisji amoniaku podczas kompostowania pomiotu kurzego Krystyna Malińska - Politechnika Częstochowska Damian Janczak, Wojciech Czekała, Andrzej Lewicki, Jacek Dach - Uniwersytet

Bardziej szczegółowo

"Metale ciężkie w osadzie z wiejskiej oczyszczalni ścieków i kompoście - ocena przydatności do rolniczego wykorzystania"

Metale ciężkie w osadzie z wiejskiej oczyszczalni ścieków i kompoście - ocena przydatności do rolniczego wykorzystania "Metale ciężkie w osadzie z wiejskiej oczyszczalni ścieków i kompoście - ocena przydatności do rolniczego wykorzystania" Agnieszka RAJMUND 1), Marta BOŻYM 2) 1) Instytut Technologiczno-Przyrodniczy, Dolnośląski

Bardziej szczegółowo

Zakład Mikrobiologii Stosowanej RUPA BADAWCZA FIZJOLOGIA BAKTERII

Zakład Mikrobiologii Stosowanej RUPA BADAWCZA FIZJOLOGIA BAKTERII http://zms.biol.uw.edu.pl/ Zakład Mikrobiologii Stosowanej RUPA BADAWCZA FIZJOLOGIA BAKTERII 2018-2019 LIDERZY ZESPOŁÓW dr hab. Magdalena Popowska, prof. UW (p. 420A), IV Piętro, Instytut Mikrobiologii

Bardziej szczegółowo

Targi POL-EKO-SYSTEM. Strefa RIPOK NANOODPADY JAKO NOWY RODZAJ ODPADÓW ZAGRAŻAJĄCYCH ŚRODOWISKU

Targi POL-EKO-SYSTEM. Strefa RIPOK NANOODPADY JAKO NOWY RODZAJ ODPADÓW ZAGRAŻAJĄCYCH ŚRODOWISKU NANOODPADY JAKO NOWY RODZAJ ODPADÓW ZAGRAŻAJĄCYCH ŚRODOWISKU Beata B. Kłopotek Departament Gospodarki Odpadami Poznań, dnia 28 października 2015 r. Zakres prezentacji 1. Nanomateriały definicja, zastosowania,

Bardziej szczegółowo

efekty kształcenia grupa zajęć** K7_K03 K7_W05 K7_U02 K7_W05 A Z K7_K02 K7_W05 K7_U02 A Z K7_U03 K7_U04 K7_W01

efekty kształcenia grupa zajęć** K7_K03 K7_W05 K7_U02 K7_W05 A Z K7_K02 K7_W05 K7_U02 A Z K7_U03 K7_U04 K7_W01 WYDZIAŁ: KIERUNEK: poziom kształcenia: profil: forma studiów: PLAN STUDIÓW Wydział Chemiczny Zielone Technologie i Monitoring / Green Technologies and Monitoring II stopnia ogólnoakademicki stacjonarne

Bardziej szczegółowo

Zakładane efekty kształcenia dla kierunku

Zakładane efekty kształcenia dla kierunku Zakładane efekty dla kierunku Jednostka prowadząca kierunek studiów Nazwa kierunku studiów Specjalności Obszar Profil Poziom Forma Tytuł zawodowy uzyskiwany przez absolwenta Dziedziny nauki i dyscypliny

Bardziej szczegółowo

Exemplis discimus. Uczymy się na przykładach

Exemplis discimus. Uczymy się na przykładach UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO w WARSZAWIE WYDZIAŁ BIOLOGII i NAUK o ŚRODOWISKU ul. Wóycickiego 1/3, 01-938 Warszawa, tel. (48 22) 569 68 37 www.wbns.uksw.edu.pl Exemplis discimus Uczymy się

Bardziej szczegółowo

Wpływ dodatku biowęgla na emisje w procesie kompostowania odpadów organicznych

Wpływ dodatku biowęgla na emisje w procesie kompostowania odpadów organicznych BIOWĘGIEL W POLSCE: nauka, technologia, biznes 2016 Serock, 30-31 maja 2016 Wpływ dodatku biowęgla na emisje w procesie kompostowania odpadów organicznych dr hab. inż. Jacek Dach, prof. nadzw.* dr inż.

Bardziej szczegółowo

Bloki licencjackie i studia magisterskie na Kierunkach: Biotechnologia, specjalność Biotechnologia roślinna oraz Genetyka

Bloki licencjackie i studia magisterskie na Kierunkach: Biotechnologia, specjalność Biotechnologia roślinna oraz Genetyka Bloki licencjackie i studia magisterskie na Kierunkach: Biotechnologia, specjalność Biotechnologia roślinna oraz Genetyka INSTYTUT BIOLOGII EKSPERYMENTALNEJ W Katedrze Genetyki Ogólnej, Biologii Molekularnej

Bardziej szczegółowo

P l a n s t u d i ó w. poziom 6

P l a n s t u d i ó w. poziom 6 Wydział prowadzący kierunek studiów: P l a n s t u d i ó w Biologii i Ochrony Środowiska Kierunek studiów: (nazwa kierunku musi być adekwatna do zawartości programu kształcenia a zwłaszcza do zakładanych

Bardziej szczegółowo

Weronika Wójcik, Agnieszka Generowicz *

Weronika Wójcik, Agnieszka Generowicz * A C T A U N I V E R S I T A T I S N I C O L A I C O P E R N I C I DOI: http://dx.doi.org/10.12775/aunc_econ.2015.016 EKONOMIA XLVI nr 2 (2015) 247 257 Pierwsza wersja złożona 3 października 2015 e-issn:

Bardziej szczegółowo

Osady ściekowe jako substraty dla nowych produktów. Prof. dr hab. inż. Małgorzata Kacprzak

Osady ściekowe jako substraty dla nowych produktów. Prof. dr hab. inż. Małgorzata Kacprzak Osady ściekowe jako substraty dla nowych produktów Prof. dr hab. inż. Małgorzata Kacprzak Zagospodarowanie komunalnych osadów ściekowych w Polsce w latach 2000-2013 zgodnie z GUS Bilans zagospodarowania

Bardziej szczegółowo

TWORZYWA BIODEGRADOWALNE

TWORZYWA BIODEGRADOWALNE TWORZYWA BIODEGRADOWALNE Opracowały: Joanna Grzegorzek kl. III a TE Katarzyna Kołdras kl. III a TE Tradycyjne tworzywa sztuczne to materiały składające się z polimerów syntetycznych. Większość z nich nie

Bardziej szczegółowo

Osad nadmierny Jak się go pozbyć?

Osad nadmierny Jak się go pozbyć? Osad nadmierny Jak się go pozbyć? AquaSlat Ltd. Rozwiązanie problemu Osad nadmierny jest niewygodnym problemem dla zarządów oczyszczalni i społeczeństwa. Jak dotąd nie sprecyzowano powszechnie akceptowalnej

Bardziej szczegółowo

BIOTECHNOLOGIA OGÓLNA

BIOTECHNOLOGIA OGÓLNA BIOTECHNOLOGIA OGÓLNA 1. 2. 3. 4. 5. Ogólne podstawy biologicznych metod oczyszczania ścieków. Ścieki i ich rodzaje. Stosowane metody analityczne. Substancje biogenne w ściekach. Tlenowe procesy przemiany

Bardziej szczegółowo

Rozkład materiału z biologii do klasy III.

Rozkład materiału z biologii do klasy III. Rozkład materiału z biologii do klasy III. L.p. Temat lekcji Treści programowe Uwagi 1. Nauka o funkcjonowaniu przyrody. 2. Genetyka nauka o dziedziczności i zmienności. -poziomy różnorodności biologicznej:

Bardziej szczegółowo

WARUNKI I MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA KOMUNALNYCH OSADÓW ŚCIEKOWYCH DO NAWOŻENIA TRAWNIKÓW MIEJSKICH

WARUNKI I MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA KOMUNALNYCH OSADÓW ŚCIEKOWYCH DO NAWOŻENIA TRAWNIKÓW MIEJSKICH komunalne osady ściekowe, przyrodnicze zagospodarowanie, trawniki miejskie Urszula WYDRO*, Elżbieta WOŁEJKO, Andrzej BUTAREWICZ, Tadeusz ŁOBODA WARUNKI I MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA KOMUNALNYCH OSADÓW ŚCIEKOWYCH

Bardziej szczegółowo

FITOREMEDIACJA. Jest to proces polegający na wprowadzeniu roślin do określonego ekosystemu w celu asymilacji zanieczyszczeń poprzez korzenie i liście.

FITOREMEDIACJA. Jest to proces polegający na wprowadzeniu roślin do określonego ekosystemu w celu asymilacji zanieczyszczeń poprzez korzenie i liście. FITOREMEDIACJA Jest to proces polegający na wprowadzeniu roślin do określonego ekosystemu w celu asymilacji zanieczyszczeń poprzez korzenie i liście. Proces ten jest wykorzystywany do usuwania takich ksenobiotyków

Bardziej szczegółowo

Szanse i metody zagospodarowania osadów ściekowych zgodnie z wymogami środowiskowymi

Szanse i metody zagospodarowania osadów ściekowych zgodnie z wymogami środowiskowymi Szanse i metody zagospodarowania osadów ściekowych zgodnie z wymogami środowiskowymi Gospodarka osadowa - trendy i przepisy Dokumenty i przepisy Polityka Ekologiczna Państwa Krajowy Program Gospodarki

Bardziej szczegółowo

Zielone Technologie i Monitoring (l) Efekty Kształcenia. Semestr. Grupy. zajęć

Zielone Technologie i Monitoring (l) Efekty Kształcenia. Semestr. Grupy. zajęć Macierz efektów kształcenia Wydział: Wydział Chemiczny Nazwa kierunku: Zielone Technologie i Monitoring / Green Technologies and Monitoring Poziom kształcenia: II stopnia Profil kształcenia: ogólnoakademicki

Bardziej szczegółowo

biologia rozwoju/bezkręgowce: taksonomia, bezkręgowce: morfologia funkcjonalna i filogeneza i biologia rozwoju mikologia systematyczna

biologia rozwoju/bezkręgowce: taksonomia, bezkręgowce: morfologia funkcjonalna i filogeneza i biologia rozwoju mikologia systematyczna matematyka chemia ogólna i nieorganiczna chemia organiczna biologia roślin podstawy statystyki botanika systematyczna botanika zajęcia terenowe bezkręgowce: morfologia funkcjonalna i biologia rozwoju/bezkręgowce:

Bardziej szczegółowo

RECYKLING ODPADÓW ZIELONYCH. Grzegorz Pilarski BEST-EKO Sp. z o.o.

RECYKLING ODPADÓW ZIELONYCH. Grzegorz Pilarski BEST-EKO Sp. z o.o. RECYKLING ODPADÓW ZIELONYCH Grzegorz Pilarski BEST-EKO Sp. z o.o. BEST-EKO Sp. z o.o. jest eksploatatorem oczyszczalni ścieków Boguszowice w Rybniku przy ul. Rycerskiej 101, na której znajduje się instalacja

Bardziej szczegółowo

Unieszkodliwianie komunalnych osadów ściekowych

Unieszkodliwianie komunalnych osadów ściekowych Unieszkodliwianie komunalnych osadów ściekowych Procesy i urządzenia Krzysztof Tyrała R.O.T. RECYCLING ODPADY TECHNOLOGIE Ekspert Polskiej Izby Ekologii Gliwice KONTROLA SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNYCH W REGIONIE

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA DOPUSZCZANIA ODPADÓW DO SKŁADOWANIA NA SKŁADOWISKACH. Paweł Relidzyński Kancelaria Marekwia & Pławny Sp. p

KRYTERIA DOPUSZCZANIA ODPADÓW DO SKŁADOWANIA NA SKŁADOWISKACH. Paweł Relidzyński Kancelaria Marekwia & Pławny Sp. p KRYTERIA DOPUSZCZANIA ODPADÓW DO SKŁADOWANIA NA SKŁADOWISKACH Paweł Relidzyński Kancelaria Marekwia & Pławny Sp. p DELEGACJA USTAWOWA USTAWA Z DNIA 14 GRUDNIA 2012 ROKU O ODPADACH (DALEJ U.O.O.) Art. 109.

Bardziej szczegółowo

Zanieczyszczenia organiczne takie jak WWA czy pestycydy są dużym zagrożeniem zarówno dla środowiska jak i zdrowia i życia człowieka.

Zanieczyszczenia organiczne takie jak WWA czy pestycydy są dużym zagrożeniem zarówno dla środowiska jak i zdrowia i życia człowieka. Projekt współfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki (NCN) oraz Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBIR) w ramach projektu (TANGO1/266740/NCBR/2015) Mgr Dariusz Włóka Autor jest stypendystą programu

Bardziej szczegółowo

Nauka Przyroda Technologie

Nauka Przyroda Technologie Nauka Przyroda Technologie ISSN 1897-7820 http://www.npt.up-poznan.net Dział: Melioracje i Inżynieria Środowiska Copyright Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu 2011 Tom 5 Zeszyt 4 JANUARY

Bardziej szczegółowo

BIOWĘGIEL ODPOWIEDZIĄ NA AKTUALNE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA

BIOWĘGIEL ODPOWIEDZIĄ NA AKTUALNE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA Seminarium: Piroliza biomasy zrównoważona technologia wytwarzania biowęgla i energii odnawialnej 6 grudzień 2013, Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych, Opole BIOWĘGIEL ODPOWIEDZIĄ NA AKTUALNE PROBLEMY

Bardziej szczegółowo

JANUARY BIEŃ, TOMASZ OKWIET, MONIKA GAŁWA- WIDERA, MAŁGORZATA WORWĄG, MARCIN MILCZAREK *

JANUARY BIEŃ, TOMASZ OKWIET, MONIKA GAŁWA- WIDERA, MAŁGORZATA WORWĄG, MARCIN MILCZAREK * UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI ZESZYTY NAUKOWE NR 142 Nr 22 INŻYNIERIA ŚRODOWISKA 2011 JANUARY BIEŃ, TOMASZ OKWIET, MONIKA GAŁWA- WIDERA, MAŁGORZATA WORWĄG, MARCIN MILCZAREK * WSPOMAGANIE PROCESU KOMPOSTOWANIA

Bardziej szczegółowo

1. Zadanie Wymień dwa naturalne źródła zanieczyszczeń atmosfery. 2. Zadanie Podaj dwa przykłady negatywnych skutków kwaśnych opadów.

1. Zadanie Wymień dwa naturalne źródła zanieczyszczeń atmosfery. 2. Zadanie Podaj dwa przykłady negatywnych skutków kwaśnych opadów. 1. Zadanie Wymień dwa naturalne źródła zanieczyszczeń atmosfery. 2. Zadanie Podaj dwa przykłady negatywnych skutków kwaśnych opadów. 3. Zadanie Zaznacz wyjaśnienie pojęcia smog. A. Kryształki lodu osadzone

Bardziej szczegółowo

1. Biotechnologia i inżynieria genetyczna zagadnienia wstępne 13

1. Biotechnologia i inżynieria genetyczna zagadnienia wstępne 13 Spis treści Przedmowa 11 1. Biotechnologia i inżynieria genetyczna zagadnienia wstępne 13 1.1. Wprowadzenie 13 1.2. Biotechnologia żywności znaczenie gospodarcze i społeczne 13 1.3. Produkty modyfikowane

Bardziej szczegółowo

ul. ILJI MIECZNIKOWA 1, 02-096 WARSZAWA e-mail: magdapop@biol.uw.edu.pl RAPORT

ul. ILJI MIECZNIKOWA 1, 02-096 WARSZAWA e-mail: magdapop@biol.uw.edu.pl RAPORT d r h a b. M a g d a l e n a P o p ow s k a, p r o f. U W U N I W E R S Y T E T W AR S Z AW S K I W Y D Z I AŁ B I O L O G I I ul. ILJI MIECZNIKOWA 1, 02-096 WARSZAWA TEL: (+22) 55-41-420, FAX: (+22) 55-41-402

Bardziej szczegółowo

BIOLOGICZNE OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW PROJEKTOWANIE BUDOWA SERWIS

BIOLOGICZNE OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW PROJEKTOWANIE BUDOWA SERWIS BIOLOGICZNE OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW PROJEKTOWANIE BUDOWA SERWIS Tak się to zaczęło... Firma BIOVAC Sp. z o.o. powstała w sierpniu 1995 roku na bazie połączenia kapitałowego norweskiej firmy BIOVAC AS z polską

Bardziej szczegółowo

II Forum Ochrony Środowiska Ekologia stymulatorem rozwoju miast Warszawa lutego 2016 roku

II Forum Ochrony Środowiska Ekologia stymulatorem rozwoju miast Warszawa lutego 2016 roku II Forum Ochrony Środowiska Ekologia stymulatorem rozwoju miast Warszawa 15-16 lutego 2016 roku KREVOX ECE Firma Krevox została założona w 1990 roku. 1991 - budowa pierwszej małej SUW Q = 1 000 m3/d dla

Bardziej szczegółowo

GOSPODARKA ODPADAMI W OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW TYPU SBR

GOSPODARKA ODPADAMI W OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW TYPU SBR Inżynieria Rolnicza 2(100)/2008 GOSPODARKA ODPADAMI W OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW TYPU SBR Zbigniew Wasąg Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Warszawie Streszczenie. Badania wykonano w mechaniczno-biologicznej

Bardziej szczegółowo

KARTA PRZEDMIOTU. (pieczęć wydziału) Z1-PU7 WYDANIE N1 Strona 8 z 9

KARTA PRZEDMIOTU. (pieczęć wydziału) Z1-PU7 WYDANIE N1 Strona 8 z 9 Załącznik Nr 5 do Zarz. Nr 33/11/12 KARTA PRZEDMIOTU (pieczęć wydziału) Z1-PU7 WYDANIE N1 Strona 8 z 9 1. Nazwa przedmiotu: Mikrobiologia ogólna 2. Kod przedmiotu: 3. Karta przedmiotu ważna od roku akademickiego:

Bardziej szczegółowo

Lp. STANDARD PODSTAWA PRAWNA

Lp. STANDARD PODSTAWA PRAWNA Zestawienie standardów jakości środowiska oraz standardów emisyjnych Lp. STANDARD PODSTAWA PRAWNA STANDARDY JAKOŚCI ŚRODOWISKA (IMISYJNE) [wymagania, które muszą być spełnione w określonym czasie przez

Bardziej szczegółowo

WZPiNoS KUL Jana Pawła II Rok akademicki 2016/2017 Instytut Inżynierii Środowiska Kierunek: Inżynieria środowiska II stopnia

WZPiNoS KUL Jana Pawła II Rok akademicki 2016/2017 Instytut Inżynierii Środowiska Kierunek: Inżynieria środowiska II stopnia WZPiNoS KUL Jana Pawła II Rok akademicki 2016/2017 Instytut Inżynierii Środowiska Kierunek: Inżynieria środowiska II stopnia Zagadnienia do egzaminu magisterskiego na rok akademicki 2016/2017 Kierunek:

Bardziej szczegółowo

Biotechnologia jest dyscypliną nauk technicznych, która wykorzystuje procesy biologiczne na skalę przemysłową. Inaczej są to wszelkie działania na

Biotechnologia jest dyscypliną nauk technicznych, która wykorzystuje procesy biologiczne na skalę przemysłową. Inaczej są to wszelkie działania na Biotechnologia jest dyscypliną nauk technicznych, która wykorzystuje procesy biologiczne na skalę przemysłową. Inaczej są to wszelkie działania na żywych organizmach prowadzące do uzyskania konkretnych

Bardziej szczegółowo

ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE (od roku ak. 2014/2015)

ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE (od roku ak. 2014/2015) (od roku ak. 2014/2015) A. Zagadnienia z zakresu Odpady biodegradowalne, przemysłowe i niebezpieczne: 1. Omówić podział niebezpiecznych odpadów szpitalnych (zakaźnych i specjalnych). 2. Omów wymagane warunki

Bardziej szczegółowo

Szkolenie z zakresu stosowania nawozów BLOK 5

Szkolenie z zakresu stosowania nawozów BLOK 5 Szkolenie z zakresu stosowania nawozów BLOK 5 opracowanie: Kierownik DAOR OSChR mgr inż. Krzysztof Skowronek Starszy Specjalista DAOR OSChR mgr inż.. Grażyna Sroka Program szkolenia Blok 5. Zasady stosowania

Bardziej szczegółowo

WNIOSEK O WYDANIE ZGODY NA ZAMIERZONE UWOLNIENIE GMO DO ŚRODOWISKA W CELACH INNYCH NIŻ WPROWADZENIE DO OBROTU

WNIOSEK O WYDANIE ZGODY NA ZAMIERZONE UWOLNIENIE GMO DO ŚRODOWISKA W CELACH INNYCH NIŻ WPROWADZENIE DO OBROTU WNIOSEK O WYDANIE ZGODY NA ZAMIERZONE UWOLNIENIE GMO DO ŚRODOWISKA W CELACH INNYCH NIŻ WPROWADZENIE DO OBROTU 1. Informacje o użytkowniku GMO i osobach odpowiedzialnych za przygotowanie i przeprowadzenie

Bardziej szczegółowo

Drobnoustroje w ochronie środowiska SYLABUS A. Informacje ogólne

Drobnoustroje w ochronie środowiska SYLABUS A. Informacje ogólne Drobnoustroje w ochronie środowiska A. Informacje ogólne Elementy sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Kod Rodzaj Rok studiów

Bardziej szczegółowo

Energia z odpadów komunalnych. Karina Michalska Radosław Ślęzak Anna Kacprzak

Energia z odpadów komunalnych. Karina Michalska Radosław Ślęzak Anna Kacprzak Energia z odpadów komunalnych Karina Michalska Radosław Ślęzak Anna Kacprzak Odpady komunalne Szacuje się, że jeden mieszkaniec miasta wytwarza rocznie ok. 320 kg śmieci. Odpady komunalne rozumie się przez

Bardziej szczegółowo

Tytuł prezentacji. Możliwość wykorzystania biowęgla w rekultywacji gleb zanieczyszczonych. metalami ciężkimi

Tytuł prezentacji. Możliwość wykorzystania biowęgla w rekultywacji gleb zanieczyszczonych. metalami ciężkimi Agnieszka Medyńska-Juraszek, Irmina Ćwieląg-Piasecka 1, Piotr Chohura 2 1 Instytut Nauk o Glebie i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu ul. Grunwaldzka 53, 50-357 Wrocław 2 Katedra

Bardziej szczegółowo

Niskoemisyjne kierunki zagospodarowania osadów ściekowych. Marcin Chełkowski,

Niskoemisyjne kierunki zagospodarowania osadów ściekowych. Marcin Chełkowski, Niskoemisyjne kierunki zagospodarowania osadów ściekowych Marcin Chełkowski, 05.02.2015 Osady ściekowe Różne rodzaje osadów ściekowych generowanych w procesie oczyszczania ścieków komunalnych. Źródło:

Bardziej szczegółowo

Jakie są dotychczasowe efekty prac Komisji Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO w zakresie Genetycznie Modyfikowanych Organizmów (GMO)?

Jakie są dotychczasowe efekty prac Komisji Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO w zakresie Genetycznie Modyfikowanych Organizmów (GMO)? Jakie są dotychczasowe efekty prac Komisji Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO w zakresie Genetycznie Modyfikowanych Organizmów (GMO)? W latach 2000-2007 kwestie związane z GMO omawiane były na forum, powołanej

Bardziej szczegółowo

Ostateczna postać długotrwałych zmian w określonych warunkach klimatyczno-geologicznych to:

Ostateczna postać długotrwałych zmian w określonych warunkach klimatyczno-geologicznych to: WYDZIAŁ: GEOLOGII, GEOFIZYKI I OCHRONY ŚRODOWISKA KIERUNEK STUDIÓW: OCHRONA ŚRODOWISKA RODZAJ STUDIÓW: STACJONARNE I STOPNIA ROK AKADEMICKI 2014/2015 WYKAZ PRZEDMIOTÓW EGZAMINACYJNYCH: I. Ekologia II.

Bardziej szczegółowo

Plan stacjonarnych studiów II stopnia kierunku Oceanografia cykl kształcenia

Plan stacjonarnych studiów II stopnia kierunku Oceanografia cykl kształcenia Plan stacjonarnych studiów II stopnia kierunku Oceanografia cykl kształcenia 2017-2019 I ROK SPECJALNOŚĆ OCEANOGRAFIA BIOLOGICZNA SPECJALIZACJA BIOLOGIA MORZA SEMESTR ZIMOY 1 pkt. ECTS Ć Język angielski

Bardziej szczegółowo

Zagospodarowanie pofermentu z biogazowni rolniczej

Zagospodarowanie pofermentu z biogazowni rolniczej Zagospodarowanie pofermentu z biogazowni rolniczej ERANET: SE Bioemethane. Small but efficient Cost and Energy Efficient Biomethane Production. Biogazownie mogą być zarówno źródłem energii odnawialnej

Bardziej szczegółowo

Moduł II GOSPODARKA ŚRODOWISKIEM (GiGO)

Moduł II GOSPODARKA ŚRODOWISKIEM (GiGO) Studia magisterskie na kierunku GEOLOGIA Instytut Nauk Geologicznych, Wydział Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska, Uniwersytet Wrocławski Moduł II GOSPODARKA ŚRODOWISKIEM (GiGO) Koordynator: Prof.

Bardziej szczegółowo

Do uzyskania kwalifikacji pierwszego stopnia (studia inżynierskie) na kierunku BIOTECHNOLOGIA wymagane są wszystkie poniższe efekty kształcenia

Do uzyskania kwalifikacji pierwszego stopnia (studia inżynierskie) na kierunku BIOTECHNOLOGIA wymagane są wszystkie poniższe efekty kształcenia Kierunek studiów: BIOTECHNOLOGIA Forma studiów: stacjonarne Rodzaj studiów: studia pierwszego stopnia - inżynierskie Czas trwania studiów: 3,5 roku (7 semestrów, 1 semestr - 15 tygodni) Liczba uzyskanych

Bardziej szczegółowo

Inżynieria Środowiska II stopnia (I stopień / II stopień) ogólnoakademicki (ogólno akademicki / praktyczny) dr hab. Lidia Dąbek, prof. PŚk.

Inżynieria Środowiska II stopnia (I stopień / II stopień) ogólnoakademicki (ogólno akademicki / praktyczny) dr hab. Lidia Dąbek, prof. PŚk. Załącznik nr 7 do Zarządzenia Rektora nr 10/12 z dnia 21 lutego 2012r. KARTA MODUŁU / KARTA PRZEDMIOTU Kod modułu Nazwa modułu Nazwa modułu w języku angielskim Obowiązuje od roku akademickiego 2012/2013

Bardziej szczegółowo

ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 868

ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 868 ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 868 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 3 Data wydania: 21 lipca 2009 r. Nazwa i adres organizacji

Bardziej szczegółowo

Siła ekobiznesu. Spis treści: E K O L O G I A I B I Z N E S W J E D N Y M M I E J S C U. Siła ekobiznesu nr 7/2014

Siła ekobiznesu. Spis treści: E K O L O G I A I B I Z N E S W J E D N Y M M I E J S C U. Siła ekobiznesu nr 7/2014 Nrr 7/2014(lipiec) Siła ekobiznesu E K O L O G I A I B I Z N E S W J E D N Y M M I E J S C U Numer 7/ 2014 Spis treści: Enviromental Technology and Business Konferencja USA VI/2014 2 1 Nr 7/ 2014 (lipiec

Bardziej szczegółowo

PLANY I PROGRAMY STUDIÓW

PLANY I PROGRAMY STUDIÓW WYDZIAŁ MECHANICZNY PLANY I PROGRAMY STUDIÓW STUDY PLANS AND PROGRAMS KIERUNEK STUDIÓW FIELD OF STUDY - INŻYNIERIA ŚRODOWISKA - ENVIRONMENTAL ENGINEERING Studia stacjonarne drugiego stopnia - wg specjalności

Bardziej szczegółowo

Oczyszczanie ścieków w reaktorach BPR z całkowitą redukcją osadu nadmiernego

Oczyszczanie ścieków w reaktorach BPR z całkowitą redukcją osadu nadmiernego Oczyszczanie ścieków w reaktorach BPR z całkowitą redukcją osadu nadmiernego Osad nadmierny jest niewygodnym problemem dla zarządów oczyszczalni i społeczeństwa. Jak dotąd nie sprecyzowano powszechnie

Bardziej szczegółowo

KIERUNKOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA

KIERUNKOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA KIERUNKOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA Wydział: INŻYNIERIA ŚRODOWISKA Kierunek: OCHRONA ŚRODOWISKA (OS) Stopień studiów: I Efekty kształcenia na I stopniu dla kierunku OS K1OS_W01 K1OS_W02 K1OS_W03 OPIS KIERUNKOWYCH

Bardziej szczegółowo

KWANTYFIKACJA EFEKTÓW CZYNNEJ OCHRONY BIORÓŻNORODNOŚCI SIEDLISK TRAWIASTYCH WSCHODNIEJ LUBELSZCZYZNY NA PODSTAWIE AKTYWNOŚCI ENZYMÓW GLEBOWYCH

KWANTYFIKACJA EFEKTÓW CZYNNEJ OCHRONY BIORÓŻNORODNOŚCI SIEDLISK TRAWIASTYCH WSCHODNIEJ LUBELSZCZYZNY NA PODSTAWIE AKTYWNOŚCI ENZYMÓW GLEBOWYCH KWANTYFIKACJA EFEKTÓW CZYNNEJ OCHRONY BIORÓŻNORODNOŚCI SIEDLISK TRAWIASTYCH WSCHODNIEJ LUBELSZCZYZNY NA PODSTAWIE AKTYWNOŚCI ENZYMÓW GLEBOWYCH ELŻBIETA JOLANTA BIELIŃSKA ZAKŁAD BIOLOGII GLEBY INSTYTUT

Bardziej szczegółowo

49 Porównanie zawartości wybranych metali ciężkich w próbkach kompostów

49 Porównanie zawartości wybranych metali ciężkich w próbkach kompostów ŚRODKOWO-POMORSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE OCHRONY ŚRODOWISKA Rocznik Ochrona Środowiska Tom 13. Rok 2011 ISSN 1506-218X 815-830 49 Porównanie zawartości wybranych metali ciężkich w próbkach kompostów Izabela

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku Biologia

Efekty kształcenia dla kierunku Biologia Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 672 Senatu UWM w Olsztynie z dnia 6 marca 2015 roku zmieniającej Uchwałę Nr 916 Senatu UWM w Olsztynie z dnia 27 kwietnia 2012 roku w sprawie określenia efektów kształcenia

Bardziej szczegółowo

Anna Litwiniec 1, Beata Choińska 1, Aleksander Łukanowski 2, Żaneta Świtalska 1, Maria Gośka 1

Anna Litwiniec 1, Beata Choińska 1, Aleksander Łukanowski 2, Żaneta Świtalska 1, Maria Gośka 1 Anna Litwiniec 1, Beata Choińska 1, Aleksander Łukanowski 2, Żaneta Świtalska 1, Maria Gośka 1 1 Zakład Genetyki i Hodowli Roślin Korzeniowych, Pracownia Biotechnologii, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji

Bardziej szczegółowo

BADANIA WYMAGANE PRZEZ REACH

BADANIA WYMAGANE PRZEZ REACH DANIA WYMAGANE PRZEZ REACH WYKONYWANE W INSTYTUCIE PRZEMYSŁU ORGANICZNEGO Poz. w zał. VII i IX Badania fizykochemiczne Warszawa 7.1. Stan skupienia substancji w 20 o C i 101,3 kpa BF 7.2. Temperatura topnienia/krzepnięcia

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ LEKARSKI II. Poziom i forma studiów. Osoba odpowiedzialna (imię, nazwisko, email, nr tel. służbowego) Rodzaj zajęć i liczba godzin

WYDZIAŁ LEKARSKI II. Poziom i forma studiów. Osoba odpowiedzialna (imię, nazwisko, email, nr tel. służbowego) Rodzaj zajęć i liczba godzin WYDZIAŁ LEKARSKI II Nazwa kierunku Nazwa przedmiotu Jednostka realizująca Rodzaj przedmiotu Obszar nauczania Cel kształcenia Biotechnologia Metody biotechnologiczne w ochronie środowiska Katedra Biologii

Bardziej szczegółowo

Zakład Technologii Wody, Ścieków i Odpadów

Zakład Technologii Wody, Ścieków i Odpadów Zakład Technologii Wody, Ścieków i Odpadów Katedra Inżynierii Sanitarnej. Wydział Budownictwa i Architektury Semestr zimowy 2017/18 harmonogram zajęć przedmiotów z formą zajęć laboratoryjnych Chemia Budowlana

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1 WZÓR KARTY EWIDENCJI ODPADU. KARTA EWIDENCJI ODPADU 1) Nr karty Rok kalendarzowy

Załącznik nr 1 WZÓR KARTY EWIDENCJI ODPADU. KARTA EWIDENCJI ODPADU 1) Nr karty Rok kalendarzowy WZÓR KARTY EWIDENCJI ODPADU Załącznik nr 1 Kod odpadu 2) Rodzaj odpadu 2) Procentowa zawartość PCB w odpadzie 3) Posiadacz 4) KARTA EWIDENCJI ODPADU 1) Nr karty Rok kalendarzowy Adres posiadacza 5) Miejsce

Bardziej szczegółowo

Dziennik Ustaw 2 Poz NIE TAK

Dziennik Ustaw 2 Poz NIE TAK Dziennik Ustaw 2 Poz. 1973 Załączniki do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 grudnia 2014 r. (poz. 1973) Załącznik nr 1 WZÓR KARTY PRZEKAZANIA ODPADÓW 2), 6) Nr karty 1) Rok KARTA PRZEKAZANIA

Bardziej szczegółowo

Centrum Innowacji Edoradca Sp. z o.o S.K.

Centrum Innowacji Edoradca Sp. z o.o S.K. Centrum Innowacji Edoradca Sp. z o.o S.K. Tworzymy dla Ciebie innowacyjne rozwiązania technologiczne dopasowane do Twoich potrzeb O NAS Od momentu utworzenia, Centrum Innowacji EDORADCA, odgrywa istotną

Bardziej szczegółowo

TECHNOLOGIE OCHRONY ŚRODOWISKA (studia I stopnia) Mogilniki oraz problemy związane z ich likwidacją prof. dr hab. inż.

TECHNOLOGIE OCHRONY ŚRODOWISKA (studia I stopnia) Mogilniki oraz problemy związane z ich likwidacją prof. dr hab. inż. Pestycydy i problemy związane z ich produkcja i stosowaniem - problemy i zagrożenia związane z występowaniem pozostałości pestycydów w środowisku; Mogilniki oraz problemy związane z ich likwidacją - problem

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku studiów biotechnologia i ich odniesienie do efektów obszarowych

Efekty kształcenia dla kierunku studiów biotechnologia i ich odniesienie do efektów obszarowych Załącznik do uchwały nr 374/2012 Senatu UP Efekty kształcenia dla kierunku studiów biotechnologia i ich odniesienie do efektów obszarowych Wydział prowadzący kierunek: Wydział Rolnictwa i Bioinżynierii

Bardziej szczegółowo

Proces Innowacji. Emilia den Boer Ryszard Szpadt Politechnika Wrocławska. Urząd Marszałkowski Dolnego Śląska. Wrocław, 23 listopad 2011

Proces Innowacji. Emilia den Boer Ryszard Szpadt Politechnika Wrocławska. Urząd Marszałkowski Dolnego Śląska. Wrocław, 23 listopad 2011 Proces Innowacji Emilia den Boer Ryszard Szpadt Politechnika Wrocławska Urząd Marszałkowski Dolnego Śląska Wrocław, 23 listopad 2011 Zakres Cel procesu innowacji na Dolnym Śląsku Przedstawienie scenariuszy

Bardziej szczegółowo

Techniki biologii molekularnej Kod przedmiotu

Techniki biologii molekularnej Kod przedmiotu Techniki biologii molekularnej - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Techniki biologii molekularnej Kod przedmiotu 13.9-WB-BMD-TBM-W-S14_pNadGenI2Q8V Wydział Kierunek Wydział Nauk Biologicznych

Bardziej szczegółowo

Mikrotechnologie biogazowe i ogniwa paliwowe dla mleczarstwa

Mikrotechnologie biogazowe i ogniwa paliwowe dla mleczarstwa Mikrotechnologie biogazowe i ogniwa paliwowe dla mleczarstwa. Prof. dr hab. inż. Wojciech Wolf Dr hab. inż. Marcin Bizukojć, prof. PŁ Dr inż. Maciej Sibiński Mgr inż. Anna Kacprzak Mgr inż. Karina Michalska

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku Biotechnologia

Efekty kształcenia dla kierunku Biotechnologia Efekty kształcenia dla kierunku Biotechnologia Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 671 Senatu UWM w Olsztynie z dnia 6 marca 2015 roku zmieniającej Uchwałę Nr 907 Senatu UWM w Olsztynie z dnia 27 kwietnia 2012

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ INŻYNIERII ŚRODOWISKA I ENERGETYKI KATEDRA BIOTECHNOLOGII ŚRODOWISKOWEJ. Mgr inż. Piotr Banaszek

WYDZIAŁ INŻYNIERII ŚRODOWISKA I ENERGETYKI KATEDRA BIOTECHNOLOGII ŚRODOWISKOWEJ. Mgr inż. Piotr Banaszek WYDZIAŁ INŻYNIERII ŚRODOWISKA I ENERGETYKI KATEDRA BIOTECHNOLOGII ŚRODOWISKOWEJ UL. AKADEMICKA 2 44-100 GLIWICE T: +48 32 237 29 15 T: +48 32 237 28 24 F: +48 32 237 29 46 kbs@polsl.gliwice.pl N I P :

Bardziej szczegółowo

Gliwice, r.

Gliwice, r. WYDZIAŁ INŻYNIERII ŚRODOWISKA I ENERGETYKI KATEDRA BIOTECHNOLOGII ŚRODOWISKOWEJ UL. AKADEMICKA 2 44-100 GLIWICE T: +48 32 237 29 15 T: +48 32 237 28 24 F: +48 32 237 29 46 kbs@polsl.gliwice.pl N I P :

Bardziej szczegółowo

Genetyka i biologia eksperymentalna studia I stopnia 2017/18/19/20

Genetyka i biologia eksperymentalna studia I stopnia 2017/18/19/20 Genetyka i biologia eksperymentalna studia I stopnia 2017/18/19/20 002 SEMESTR 1 Biofizyka Biophysics 2 E 30 20 10 Chemia ogólna i analityczna General and analytical chemistry 6 E 90 30 60 Matematyka Mathematics

Bardziej szczegółowo

Mikrobiologia studia I stopnia 2017/18/19/20

Mikrobiologia studia I stopnia 2017/18/19/20 Mikrobiologia studia I stopnia 2017/18/19/20 002 Uchwała RW Nr 127/2017 z dnia 25 maja 2017 r. NAZWA PRZEDMIOTU pkt ECTS E/Z suma godz wykł. konw. sem. ćw. lab. ćw. ter. Biologia mikroorganizmów Biology

Bardziej szczegółowo

ZLECAJĄCY: ECO FUTURE POLAND SP. Z O.O. Ul. Puławska 270/ Warszawa

ZLECAJĄCY: ECO FUTURE POLAND SP. Z O.O. Ul. Puławska 270/ Warszawa Ocena wyników analiz prób odpadów i ścieków wytworzonych w procesie przetwarzania z odpadów żywnościowych. ZLECAJĄCY: ECO FUTURE POLAND SP. Z O.O. Ul. Puławska 270/30 02-819 Warszawa Gdynia, styczeń 2014

Bardziej szczegółowo

Klub Młodego Wynalazcy - Laboratoria i wyposażenie. Pracownia genetyki

Klub Młodego Wynalazcy - Laboratoria i wyposażenie. Pracownia genetyki Klub Młodego Wynalazcy - Laboratoria i wyposażenie Zadbaliśmy o to, żeby wyposażenie w Klubie Młodego Wynalazcy było w pełni profesjonalne. Ważne jest, aby dzieci i młodzież, wykonując doświadczenia korzystały

Bardziej szczegółowo

Część I. WYKORZYSTANIE METODY BCR DO OCENY PRZEMIAN FORM MIEDZI W OSADZIE ŚCIEKOWYM KOMPOSTOWANYM RÓŻNYMI METODAMI

Część I. WYKORZYSTANIE METODY BCR DO OCENY PRZEMIAN FORM MIEDZI W OSADZIE ŚCIEKOWYM KOMPOSTOWANYM RÓŻNYMI METODAMI Słowa kluczowe: osad ściekowy, kompostowanie, wermikompostowanie, mobilność Cu Barbara PATORCZYK-PYTLIK*, Krzysztof GEDIGA* Część I. WYKORZYSTANIE METODY BCR DO OCENY PRZEMIAN FORM MIEDZI W OSADZIE ŚCIEKOWYM

Bardziej szczegółowo

Rozkład materiału z biologii dla klasy III AD. 7 godz / tyg rok szkolny 2016/17

Rozkład materiału z biologii dla klasy III AD. 7 godz / tyg rok szkolny 2016/17 Rozkład materiału z biologii dla klasy III AD zakres rozszerzony LO 7 godz / tyg rok szkolny 2016/17 Biologia na czasie 2 zakres rozszerzony nr dopuszczenia 564/2/2012 Biologia na czasie 3 zakres rozszerzony

Bardziej szczegółowo

POTENCJAŁ WYKORZYSTANIA ODPADÓW BIODEGRADOWALNYCH NA CELE ENERGETYCZNE W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM

POTENCJAŁ WYKORZYSTANIA ODPADÓW BIODEGRADOWALNYCH NA CELE ENERGETYCZNE W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM DEPARTAMENT ŚRODOWISKA, ROLNICTWA I ZASOBÓW NATURALNYCH POTENCJAŁ WYKORZYSTANIA ODPADÓW BIODEGRADOWALNYCH NA CELE ENERGETYCZNE W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM Anna Grapatyn-Korzeniowska Gdańsk, 16 marca 2010

Bardziej szczegółowo

(Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu Art. 17 ust. 3)

(Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu Art. 17 ust. 3) Załącznik nr 9 Minimalne wymogi dotyczące nawozów i środków ochrony roślin 1. Pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone - Wymóg 4 - dotyczy 8.2.10.5.1.4.1.2. Minimum requirements for fertilisers and pesticides

Bardziej szczegółowo

Odzysk i recykling założenia prawne. Opracowanie: Monika Rak i Mateusz Richert

Odzysk i recykling założenia prawne. Opracowanie: Monika Rak i Mateusz Richert Odzysk i recykling założenia prawne Opracowanie: Monika Rak i Mateusz Richert Odzysk Odzysk ( ) jakikolwiek proces, którego wynikiem jest to, aby odpady służyły użytecznemu zastosowaniu przez zastąpienie

Bardziej szczegółowo

UNIWERSYTET ROLNICZY IM. HUGONA KOŁŁĄTAJA W KRAKOWIE WYDZIAŁ BIOTECHNOLOGII I OGRODNICTWA

UNIWERSYTET ROLNICZY IM. HUGONA KOŁŁĄTAJA W KRAKOWIE WYDZIAŁ BIOTECHNOLOGII I OGRODNICTWA UNIWERSYTET ROLNICZY IM. HUGONA KOŁŁĄTAJA W KRAKOWIE WYDZIAŁ BIOTECHNOLOGII I OGRODNICTWA Opis zakładanych efektów kształcenia Zarządzenie Rektora UR w Krakowie nr 26/2012 z dnia 6 lipca 2012 r. Kierunek

Bardziej szczegółowo

Krajowy Program Gospodarki Odpadami

Krajowy Program Gospodarki Odpadami Krajowy Program Gospodarki Odpadami KPGO został sporządzony jako realizacja przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 oraz z 2002 r. Nr 41, poz. 365 i Nr 113, poz.

Bardziej szczegółowo

Studia podyplomowe: Nauczanie biologii w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych

Studia podyplomowe: Nauczanie biologii w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych Studia podyplomowe: Nauczanie biologii w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych Głównym celem studiów podyplomowych Nauczanie biologii w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych jest przekazanie słuchaczom

Bardziej szczegółowo

OFERTA TEMATÓW PROJEKTÓW DYPLOMOWYCH (MAGISTERSKICH) do zrealizowania w Katedrze INŻYNIERII CHEMICZNEJ I PROCESOWEJ

OFERTA TEMATÓW PROJEKTÓW DYPLOMOWYCH (MAGISTERSKICH) do zrealizowania w Katedrze INŻYNIERII CHEMICZNEJ I PROCESOWEJ OFERTA TEMATÓW PROJEKTÓW DYPLOMOWYCH (MAGISTERSKICH) do zrealizowania w Katedrze INŻYNIERII CHEMICZNEJ I PROCESOWEJ Badania kinetyki utleniania wybranych grup związków organicznych podczas procesów oczyszczania

Bardziej szczegółowo

I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem:

I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem: Załącznik nr 2 do uchwały nr 127/05/2013 Senatu UR z dnia 23 maja 2013 r. EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW OCHRONA ŚRODOWISKA poziom profil tytuł zawodowy absolwenta studia pierwszego stopnia ogólnoakademicki

Bardziej szczegółowo

Dobry klimat dla powiatów Gospodarka odpadami Gospodarka komunalna

Dobry klimat dla powiatów Gospodarka odpadami Gospodarka komunalna Gospodarka odpadami Gospodarka komunalna Sabina Kowalska Magda Kozak Konsulting Inwestycyjny i Środowiskowy Sabina Kowalska Projekt realizowany przy wsparciu finansowym instrumentu finansowego LIFE+ Komisji

Bardziej szczegółowo

Nowoczesne systemy ekspresji genów

Nowoczesne systemy ekspresji genów Nowoczesne systemy ekspresji genów Ekspresja genów w organizmach żywych GEN - pojęcia podstawowe promotor sekwencja kodująca RNA terminator gen Gen - odcinek DNA zawierający zakodowaną informację wystarczającą

Bardziej szczegółowo

SUBSTANCJA POFERMENTACYJNA JAKO NAWÓZ. dr Alina Kowalczyk-Juśko Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Wydział Nauk Rolniczych w Zamościu

SUBSTANCJA POFERMENTACYJNA JAKO NAWÓZ. dr Alina Kowalczyk-Juśko Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Wydział Nauk Rolniczych w Zamościu SUBSTANCJA POFERMENTACYJNA JAKO NAWÓZ dr Alina Kowalczyk-Juśko Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Wydział Nauk Rolniczych w Zamościu Komory fermentacyjne Faza ciekła: Pozostałość pofermentacyjna - związki

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 13 lipca 2010 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych. (Dz. U. z dnia 29 lipca 2010 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 13 lipca 2010 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych. (Dz. U. z dnia 29 lipca 2010 r. Dz.U.10.137.924 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 13 lipca 2010 r. 2), 3) w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz. U. z dnia 29 lipca 2010 r.) Na podstawie art. 43 ust. 7 ustawy z dnia 27

Bardziej szczegółowo