Aktualizacja inwentaryzacji florystycznej doliny Sztoły Etap I i II

Transkrypt

1 Aktualizacja inwentaryzacji florystycznej doliny Sztoły Etap I i II Wykonanie: mgr inŝ. Izabela Palmąka mgr inŝ. Łukasz Piechnik mgr inŝ. Zuzanna Szuliga-Król Warszawa, grudzień 2015 r Green LIGHT ul. Podskarbińska 8A/53 info@glight.pl Warszawa tel tel./fax: tel

2 SPIS TREŚCI 1. INWENTARYZACJA FLORYSTYCZNA Roślinność rzeczywista Roślinność doliny rzeki Sztoły

3 1. Inwentaryzacja florystyczna 1.1. Roślinność rzeczywista Roślinność doliny rzeki Sztoły W sezonie wegetacyjnym 2015 roku wykonano kontrolną inwentaryzację odcinka rzeki Sztoły (od źródła do jej ujścia do rzeki Przemszy odcinek rzeki badany w Etapie I i II). Inwentaryzacja miała na celu wykazanie czy w dolinie występują jakieś nie stwierdzone wcześniej gatunki roślin chronionych lub rzadkich, a takŝe jak kształtują się stosunki wodne doliny w kolejnym roku prowadzenia obserwacji. Rysunek nr 1. Granice opracowania dla Etapu I i II Na obszarze Etapu I (od źródła Sztoły do ul. Mostowej) w 2015 r nie wykazano nowych gatunków ani stanowisk roślin i zwierząt chronionych oraz rzadkich. Dotychczas wykazane stanowiska nie uległy zniszczeniu ani zdecydowanym zmianom ilości osobników (dotyczy roślin). Stwierdzono nieco niŝszy poziom wody w rzece i na jej rozlewiskach oraz wolniejszy przepływ w odcinku źródłowym, oraz wydłuŝenie o kilkanaście metrów odcinka tzw. suchej Sztoły. Odcinek ten pozbawiony całkowicie wody ulega w coraz większym stopniu zarastaniu roślinnością zielną i drzewami leśnymi. Na obszarze Etapu I zwłaszcza w odcinku źródłowym wykazano nasilone Ŝerowanie dzików tuŝ nad brzegami Sztoły. śerowiska te odsłaniają znaczne połacie gleby mineralnej (piasku) umoŝliwiając wkraczanie roślinności inicjalnej. W kilku miejscach odcinka źródłowego Ŝerowiska dzików, których w latach ubiegłych było zdecydowanie mniej, są zaczątkiem lokalnych zagłębień terenu wypełniających się wodą. Na odcinku źródłowym nie stwierdzono bytności bobrów. W 2015 roku w okolicy przecięcia się doliny rzeki ze szlakiem konnym zauwaŝono tamy wykonane przez ludzi składające się z worków z piaskiem mające na celu prawdopodobnie spowolnienie spływu wody w rzece. Tamy te w małym stopniu spełniają swą rolę poniewaŝ są nieszczelne. Dodatkowo część worków jest uszkodzona i całośc niezbyt korzystnie wygląda w naturalnym krajobrazie doliny rzecznej. 2

4 Fot. 1. Sztuczna tama wykonana z workow napełnionych piaskiem na Sztole w pobliŝu przecięcia się ze szlakiem konnym. Drzewostany na stromych brzegach doliny Sztoły, zwłaszcza złoŝone ze świerka i sosny ulegają stopniowemu rozpadowi. W ostatnim roku (2015) wiele świerków osłabionych suszą i zaatakowanych przez korniki przewróciło się, tworząc na duŝych powierzchniach zboczy doliny kilkuarowe wiatrołomy i wiatrowały. Nierzadko w procesie tym udział miały Ŝerujęce w glebie wokół pni świerkowych dziki. Proces ten dostarcza znacznych ilości zalegającego martwego drewna, co jest zjawiskiem rzadko spotykanym w okolicznych lasach i pod względem bioróŝnorodności pozytywnym. Lasy na zboczach doliny Sztoły od jej źródła do osad Polis i Podpolis miejscami posiadają swoisty puszczański charakter (liczne drzewa martwe, zarówno stojące jak i leŝące oraz gęste i udane odnowienia naturalne). Fot. 2 i 3. Wiatrołomy i wiatrowały świerkowe na zboczach doliny Sztoły pomiędzy osadami (Polis i Podpolis) a odcinkiem źródłowym. Fragment doliny poniŝej osad Polis i Podpolis a zwłaszcza poniŝej ośrodka wypoczynkowego w Bukownie charakteryzował się dalszym występowaniem roślinności inwazyjnej. Jednocześnie, co naleŝy uznać za zjawisko pozytywne w roku 2015 wykazano, Ŝe gatunki obce nadal nie wkraczają do odcinka źródłowego rzeki Sztoły. 3

5 Fot. 4. Bory suche - drzewostany sosnowe rosnące na bardzo suchym i ubogim podłoŝu zbudowanym z piasków luźnych rozciągają się w kierunku południowym od środkowej części Doliny Sztoły. Fot. 5. Roślinność łęgowa nad Sztołą (dominacja olszy czarnej) z licznym odnowieniem naturalnym świerka w dolnych warstwach drzewostanu. Etap II - od ul. Mostowej do ujścia Sztoły do Przemszy - charakteryzuje się tym, iŝ w odróŝnieniu od odcinka początkowego (od źródła do ul. Mostowej) woda w korycie występuje na całej długości odcinka rzeki. Jest w miarę jednorodny pod względem szybkości przepływu wody i budowy samego koryta rzeki. Dla pełniejszego scharakteryzowania roślinności tego fragmentu doliny rzeki Sztoły na omawianym odcinku podzielono go na cztery wyróŝniające się fragmenty: odcinek pierwszy od ul. Mostowej w Bukownie do linii kolejowej Szczakowa Bukowno, odcinek drugi od ww. linii do linii oddziałowej (tzw. Cesarski Gościniec) pomiędzy oddziałami leśnymi 52 i 53 leśnictwa Sławków (Nadl. Chrzanów), odcinek trzeci od Cesarskiego Gościńca do końca rozlewisk rzeki i ostatni czwarty odcinek od momentu, gdy rozlewiska kończą się i rzeka powraca do jednego głównego koryta aŝ do jej ujścia do rzeki Białej Przemszy. Na całej długości etapu II nie wykazano nowych stanowisk roślin zwierząt chronionych i rzadkich w skali regionu ponad te, które wykazano w latach poprzednich. Potwierdzono jednocześnie występowanie tych samych stanowisk. śadne z nich nie uległo likwidacji ani znaczącym zmianom w liczebności osobników (dotyczy roślin). 4

6 Na uwagę zasługują w 2015 roku zdecydowanie większe powierzchnie buchtowisk (Ŝerowisk) dzików w bezpośredniej bliskości koryta rzeki. Częstokroć Ŝerowiska te wpływają znacząco na kształt brzegów (tworzenie się małych zagłębień wypełnionych wodą). Dziki powodują takŝe odsłanianie gleby mineralnej i dają moŝliwość wkraczania roślin pionierskich wśród zwartej masy dobrze wykształconych zbiorowisk nadrzecznych takich jak szuwary, turzycowiska, łęgi. W roku 2015 Ŝerowiska dzików wyraźnie zwiększyły swój areał powierzchniowy (wpływ łagodnej zimy na liczniejsze mioty dzików). RównieŜ działalność związana z przekształcaniem ekosystemów nadrzecznych przez bobry wykazana została w większym nasileniu (więcej ściętych drzew, okorowanych krzewów, liczniejsze kanały i nory powiększające system rozprowadzania wody w całej dolinie). Działalność bobrów i dzików pomimo pocztkowo destrukcyjnego charakteru naleŝy zaliczyć do poŝytecznej w dolinie Sztoły. Ssaki te spowalniają odpływ wody korytem rzeki poprzez tworzenie zagłębień, rozlewisk, kanałów, tam bobrowych itp. Rysunek nr 2. Podział doliny Sztoły na cztery odcinki na potrzeby opisu roślinności Odcinek pierwszy od ul. Mostowej w Bukownie do linii kolejowej Szczakowa Bukowno. Fragment ten przebiega w bezpośredniej bliskości zabudowań miasta Bukowno i charakteryzuje się bardzo urozmaiconym przebiegiem koryta (liczne meandry) a rzeka posiada silny nurt. Na tym odcinku naprzemiennie występują głęboko wcięte fragmenty doliny i szerokie terasy. Woda płynie jednym nurtem i z wyjątkiem wezbrań nie rozlewa się szeroko. Sztoła płynie na tym odcinku przez bory sosnowe rosnące na gruncie piaszczystym. PodłoŜe to w kilku miejscach odsłania się w postaci nadrzecznych wydm. Roślinność tego terenu jest silnie przekształcona (z duŝym udziałem gatunków obcych i inwazyjnych) Podobnie zresztą jak to ma miejsce na sąsiednim odcinku rzeki, powyŝej. W roku 2015 nie wykazano istotnych zmian w ilościowości osobnikow gatunkow inwazyjnych roślin. Sztoła stwarza w tym odcinku bardzo dobre warunki dla siedliska lasu łęgowego, zwłaszcza dla łęgu olszowo-jesionowego, który dominuje tutaj jednak w formie bardzo przekształconej, z duŝym udziałem gatunków obcych i inwazyjnych. We wszystkich warstwach drzewostanu łęgów nad Sztołą w jej odcinku pomiędzy ul. Mostową a linią kolejową występują (podobnie jak w latach poprzednich) liczne gatunki obce i inwazyjne, m.in.: robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), klon jesionolistny (Acer negundo), orzech szary (Juglans cinerea), czeremcha amerykańska (Prunus serotina), winobluszcz pięciolistkowy (Parthenocissus quinquefolia), kolczurka klapowana (Echinocystis lobata), niecierpek himalajski (Impatiens glandulifera), niecierpek drobnokwiatowy (Impatiens parviflora), rdestowiec ostrokończysty (Reynoutria japonica) i nielicznie barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi). Im dalej od ul. Mostowej i zabudowań Bukowna tym rzadziej występują gatunki inwazyjne i obce dla naszej flory. W kilku miejscach na terasach zalewowych rzeki stwierdzono płaty zespołu Urtico- Calystegietum sepium z dominacją pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica) oraz kielisznika zaroślowego (Calystegia sepium). 5

7 Fot. 6. Roślinność szuwarowa, wąski pas drzew związanych z siedliskami łęgowymi oraz bory sosnowe typowy układ roślinności na przewaŝającej części doliny Sztoły. Brzegi Sztoły, w miejscach w których rzeka styka się ze stromymi zboczami doliny nie stwarzają korzystnych warunków do wykształcenie się łęgu. Dominują w takich miejscach bory sosnowe z dominacją sosny zwyczajnej. Na wydmach występują odsłonięcia piasku, na których wykształcił się inicjalny zespół muraw szczotlichowych Spergulo vernalis- Corynephoretum. Są to luźne i florystycznie, skrajnie ubogie zbiorowiska z panującą szczotlichą siwą (Corynephorus canescens). Wśród muraw spotykane są płaty chronionych porostów z rodzaju chrobotek Cladonia sp. Fot. 7 i 8. Zespół muraw szczotlichowych Spergulo vernalis-corynephoretum. Zbiorowiska z panującą szczotlichą siwą (Corynephorus canescens) na wydmach Sztoły w pobliŝu mostu i ul. Bukowskiej. Po prawej chrobotki Cladonia sp. Wśród roślin chronionych na omawianym odcinku nie stwierdzono kolejnych gatunków ponad te, które wykazano w roku poprzednim. 6

8 Odcinek drugi od linii kolejowej łączącej Szczakową z Bukownem do linii oddziałowej (tzw. Cesarski Gościniec) pomiędzy oddziałami lesnymi 52 i 53 leśnictwa Sławków (Nadl. Chrzanów). Na odcinku tym rzeka płynie głęboko wciętym korytem z licznymi piaszczystymi wydmami oraz stromymi brzegami. Sztoła tuŝ za mostem kolejowym i drogowym wpływa w obszar rozległych sosnowych borów. Dominującym typem siedliskowym jest bór świeŝy i miejscami bór mieszany świeŝy. Na niewielkich fragmentach doliny na podłoŝu gleby rdzawej wykształciły się lasy mieszane świeŝe z udziałem dębu szypułkowego i buka zwyczajnego. Według informacji pochodzących od pracowników Nadleśnictwa Chrzanów miejsca te potencjalnie stwarzają odpowiednie warunki do wprowadzania podsadzeń produkcyjnych buka, a nawet jodły. Bardzo wąski pas terenu przy samym korycie rzeki zajmują wąskie nadrzeczne zadrzewienia pasowe zdominowane przez olszę czarną z rzadka poszerzające swój zakres i przypominające ols nadrzeczny. W roślinności tego odcinka nie stwierdzono kolejnych gatunków chronionych roślin ponad te, które wykazano w roku poprzednim. Fot Miejscami tam gdzie rzeka rozlewa się szerzej poziom wody w roku 2015 był bardzo niski. Roślinność szuwarowa bardzo szybko wkracza na powstające wówczas wypłycenia. Fot. 11. Pojedyncze lub rosnące w niewielkich kępach buki zwyczajne to częsty element na zboczach doliny Sztoły. 7

9 Fot 12. Typowy krajobraz odcinka rzeki Sztoły płynącej pomiędzy ul. Bukowską a tzw. Cesarskim Gościńcem. W odniesieniu do obserwacji hydrologicznych wykazano w 2015 r. jedynie nieznacznie niŝszy poziom wody powierzchniowej na rozlewiskach i turzycowiskach w tzw. odcinku drugim (od linii kolejowej Szczakowa Bukowno do linii oddziałowej (tzw. Cesarski Gościniec) pomiędzy oddziałami leśnymi 52 i 53 leśnictwa Sławków (Nadl. Chrzanów)). Wyjatkowo suchy rok prawdopodobnie był przyczyną obniŝenia poziomu wód, jednak w przypadku Sztoły nie było to zjawisko aŝ tak wyraźne jak w przypadku innych rzek. Bardzo duŝy wpływ na taki stan rzeczy mają stałe zrzuty wód głębinowych do Sztoły za pośrednictwem kanału Baba. Fot. 13. Wysychające zbiorowiska szuwarowe nad Sztołą, częsty widok w sezonie wegetacyjnym 2015 roku. Odcinek trzeci od Cesarskiego Gościńca do końca rozlewisk rzeki rozpoczyna się od niewielkiego mostku przez który przebiega droga w kierunku północnym tzw. Cesarski Gościniec. Fragment ten charakteryzuje się tym, iŝ rzeka płynie tutaj przez najszerszy fragment całej doliny o płaskim dnie. Występują liczne odnogi i rozlewiska, a nurt rzeki jest 8

10 bardzo spowolniony. Dodatkowo dolina na tym odcinku pocięta jest licznymi kanałami przekopanymi przez bobry. Roślinność charakteryzuje się zdecydowanie większym stopniem naturalności na tym odcinku. Rzeka rozlewając się szeroko pozwala na wytworzenie się turzycowiska z udziałem turzycy prosowej (Carex paniculata) i turzycy bladej (Carex pallescens). Sztoła na tym odcinku posiada na tyle wartki nurt, Ŝe zaznacza się terasa zalewowa, porośnięta przez łęg olszowo-jesionowy. Zespół łęg jesionowo-olszowy Fraxino Alnetum jest zaliczany do siedliska priorytetowego Natura 2000 (91E0) lasy łęgowe aluwialne z Alnus glutinosa oraz Fraxinus Excelsior, Alno-Ulmion, Alnetum incanae, Salicion albae. Miejsca podtopione na skutek działalności bobrów, w tym fragmenty olsu a nawet boru sosnowego, charakteryzują się duŝą ilością martwych drzew stojących. DuŜa ilość martwego drewna świadczy o bioróŝnorodności tego obszaru, w roku 2015 nie wykazano wzrostu ilości martwego drewna na omawianym odcinku. W odległości około 1200 m od ujścia Sztoły do Białej Przemszy szerokie rozlewiska porośnięte przez szuwary turzycowe ustępują miejsca węŝszej dolinie, której zbocza porośnięte są drzewostanem o składzie gatunkowym lasu mieszanego świeŝego i lasu świeŝego. Fot. 14 i 15. Liczne małe i okresowe starorzecza oraz niewielkie zagłębienia terenu nad Sztołą mają swój początek w działalności dzików pogłębiających teren (wyraźnie wzmoŝona działalność dzików w 2015 roku). Fot. 16 i 17. Sztoła rozlewając się szeroko pozwala na wytworzenie się turzycowiska z udziałem turzycy prosowej (Carex paniculata) i turzycy bladej (Carex pallescens). Odcinek czwarty od momentu gdy rozlewiska rzeki kończą się (ok m od ujścia) i rzeka powraca do jednego głównego koryta, aŝ do jej ujścia do rzeki Białej Przemszy. Od momentu kiedy odcinek rzeki zaczyna się prostować na stromych zboczach doliny zaznacza się wyraźnie mniejszy udział sosny zwyczajnej większy udział drzew liściastych. 9

11 Drzewostan rosnący w tym miejscu posiada wysokie walory krajobrazowe i duŝą bioróŝnorodność. RównieŜ na tym odcinku, na zboczach doliny dogodne warunki dla wzrostu znajduje buk zwyczajny (Fagus sylvatica). Fot. 18. Drzewostany liściaste i mieszane rosnące w końcowym odcinku doliny Sztoły posiadają wysokie walory krajobrazowe i duŝą bioróŝnorodność. Ostatnie 500 m rzeki charakteryzuje się występowaniem roślinności łęgowej nawiązującej do roślinności doliny Białej Przemszy. 10