PLAN PRACY NAUCZYCIELA BIOLOGIA klasa 7 na podstawie Programu nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Transkrypt

1 PLAN PRACY NAUCZYCIELA BIOLOGIA klasa 7 na podstawie Programu nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej DZIAŁ PROGRAMOWY: I. Biologia nauka o życiu NR LEKCJI TEMAT materiał nauczania 1 Zapoznanie z programem, wymaganiami edukacyjnymi i kryteriami oceniania POZIOM wiadomości umiejętności TREŚCI Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ UCZEŃ: 2 Biologia jako nauka podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju wymienia czynności życiowe organizmu roślinnego KATEGORIA CELU A. zapamiętywanie wiadomości B. zrozumienie wiadomości C. stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych D. stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych WYMAGANIA I KRYTERIA OCEN CZYNNOSCIOWE UJĘCIE CELÓW (KATEGORIA CELU) UCZEŃ: określa przedmiot badań biologii jako nauki A podaje przykłady dziedzin biologii A wymienia źródła wiedzy biologicznej A wyjaśnia, do czego służą atlasy i klucze B potrafi korzystać z poszczególnych źródeł wiedzy C wymienia cechy organizmów żywych A posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej podczas rozwiązywania problemów rozróżnia próby kontrolną i badawczą charakteryzuje wybrane dziedziny biologii przedstawia metody badań stosowanych w biologii POZIOM

2 3 Komórkowa budowa organizmów organelle komórkowe i ich funkcje budowa komórki zwierzęcej, roślinnej, bakteryjnej i grzybowej przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy umożliwiające ich rozróżnienie wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia wymienia elementy budowy komórek: roślinnej, zwierzęcej, grzybowej i bakteryjnej obserwuje preparaty przygotowane przez nauczyciela wymienia funkcje poszczególnych struktur komórkowych posługuje się mikroskopem z pomocą nauczyciela wykonuje proste preparaty mikroskopowe z pomocą nauczyciela rysuje obraz widziany pod mikroskopem odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub na podstawie opisu poszczególne elementy budowy komórki samodzielnie wykonuje proste preparaty mikroskopowe z niewielką pomocą nauczyciela rysuje obraz widziany pod mikroskopem wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki porównuje budowę różnych komórek omawia budowę i funkcje struktur komórkowych analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów na podstawie obserwacji preparatów wykonuje preparaty mikroskopowe, ustawia ostrość obrazu za pomocą śrub: makro- i mikrometrycznej, samodzielnie rysuje obraz widziany pod mikroskopem 4 Obserwacje mikroskopowe Zasady prowadzenia obserwacji mikroskopowych dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub po opisie) podstawowe elementy budowy komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa) wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów na podstawie obserwacji preparatów C posługuje się mikroskopem C wykonuje proste preparaty mikroskopowe C odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub po opisie poszczególne składniki komórki C rysuje obraz widziany pod mikroskopem C

3 Tworzenie preparatów mikroskopowych 5 Hierarchiczna budowa organizmów. Tkanki zwierzęce analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek D wskazuje komórkę jako podstawowy element budowy ciała człowieka wyjaśnia, czym jest tkanka wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych wyjaśnia, czym jest narząd wymienia układy narządów człowieka wymienia rodzaje tkanki łącznej określa najważniejsze funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów narządów charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek zwierzęcych wyjaśnia funkcje poszczególnych układów narządów opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka przyporządkowuje tkanki do narządów i układów narządów analizuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka DZIAŁ PROGRAMOWY: I. Organizm człowieka. Skóra powłoka organizmu 6 Organizm człowieka jako funkcjonalna całość dziedziny biologii zajmujące się budową opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów); opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów: ruchu, wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem człowieka A wskazuje komórkę jako element budulcowy ciała człowieka A

4 i funkcjonowaniem ciała człowieka miejsce człowieka w przyrodzie współdziałanie układów narządów w organizmie człowieka funkcje układów narządów stopnie uorganizowania budowy organizmu człowieka (komórka, tkanka, narząd, układ narządów) pojęcie homeostazy 7 Budowa i funkcje skóry funkcje skóry i warstwy podskórnej budowa skóry i warstwy podskórnej budowa i rola wytworów skóry rola receptorów skóry 8 Higiena i choroby skóry zasady higieny skóry czynniki powodujące pokarmowego, oddechowego, krążenia, wydalniczego, nerwowego, dokrewnego i rozrodczego. podaje funkcje skóry, rozpoznaje elementy jej budowy (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia jej cechy adaptacyjne do pełnienia funkcji ochronnej, zmysłowej (receptory bólu, dotyku, ciepła, zimna) i termoregulacyjnej; opisuje stan zdrowej skóry oraz rozpoznaje niepokojące zmiany na skórze, które wymagają konsultacji klasyfikuje człowieka do królestwa zwierząt C opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów C wylicza układy narządów człowieka A opisuje cechy różniące człowieka od innych zwierząt C wyjaśnia, na czym polega homeostaza B opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka C wykazuje, na podstawie dotychczasowych wiadomości, współzależność poszczególnych układów w organizmie człowieka D wymienia warstwy skóry przedstawia podstawowe funkcje skóry wymienia wytwory naskórka z pomocą nauczyciela omawia wykonane doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu omawia funkcje skóry i warstwy podskórnej rozpoznaje na ilustracji lub schemacie warstwy skóry samodzielnie omawia wykonane doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu wykazuje na konkretnych przykładach związek między budową a funkcjami skóry opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka z pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu na podstawie opisu wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu wymienia choroby skóry A podaje przykłady dolegliwości skóry A omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej C

5 uszkodzenia skóry wpływ słońca na zdrowie skóry dolegliwości i choroby skóry oraz ich objawy rodzaje oparzeń i odmrożeń pierwsza pomoc przedlekarska w wypadku oparzeń lekarskiej. wyjaśnia konieczność dbania o skórę B opisuje stan zdrowej skóry wskazuje konieczność dbania o dobry stan skóry wymienia przyczyny grzybic skóry wskazuje metody zapobiegania grzybicom skóry klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń skóry omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń skóry omawia objawy dolegliwości skóry wyjaśnia, czym są alergie skórne wyjaśnia zależność między ekspozycją skóry na silne nasłonecznienie a rozwojem czerniaka uzasadnia konieczność konsultacji lekarskiej w przypadku pojawienia się zmian na skórze ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę wyszukuje informacje o środkach kosmetycznych z filtrem UV przeznaczonych dla młodzieży demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń skóry DZIAŁ PROGRAMOWY: II. Aparat ruchu 9 Budowa szkieletu funkcje szkieletu ruch jako efekt działania biernego i czynnego aparatu ruchu budowa szkieletu kształty kości wykazuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w prawidłowym funkcjonowaniu układu ruchu; wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu A podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu A wskazuje na schemacie, rysunku lub modelu szkielet osiowy, obręczy i kończyn C rozpoznaje różne kształty kości C wskazuje obręcz barkową i miedniczną na modelu lub schemacie C wyjaśnia sposób działania biernego i czynnego aparatu ruchu B wskazuje na związek budowy kości z ich funkcją w organizmie rozpoznaje różne kształty kości wyjaśnia związek budowy kości z ich funkcją w organizmie

6 10 Budowa i rola szkieletu osiowego skład szkieletu osiowego: czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa funkcje elementów szkieletu osiowego wymienia i rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, według opisu itd.) elementy szkieletu osiowego, wylicza elementy szkieletu osiowego A wymienia elementy budujące klatkę piersiową A podaje nazwy odcinków kręgosłupa A wskazuje mózgo- i trzewioczaszkę na modelu lub ilustracji A wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową A wskazuje na schemacie, rysunku lub modelu elementy szkieletu osiowego C wymienia kości budujące szkielet osiowy A charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego C wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami B omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej C wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnionymi przez nie funkcjami D 11 Szkielet kończyn oraz ich obręczy budowa i funkcjonowanie kończyn budowa obręczy barkowej i miednicznej rodzaje połączeń kości rodzaje stawów, ich budowa i zakres ruchów wymienia i rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, według opisu itd.) elementy szkieletu obręczy i kończyn; wymienia elementy budowy obręczy barkowej i miednicznej A wskazuje kości kończyny górnej i kończyny dolnej na modelu lub schemacie C wymienia rodzaje połączeń kości A opisuje budowę stawu C rozpoznaje rodzaje stawów B odróżnia staw zawiasowy od kulistego B wymienia kości tworzące obręcze barkową i miedniczną A porównuje budowę kończyn górnej i dolnej C wykazuje związek budowy kończyny dolnej z pełnioną funkcją D wykazuje związek budowy obręczy miednicznej z pełnioną przez nią funkcją D charakteryzuje połączenia kości C wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyny B

7 12 Kości elementy składowe szkieletu budowa fizyczna i chemiczna kości szpik kostny przedstawia funkcje kości i wskazuje cechy budowy fizycznej i chemicznej umożliwiające ich pełnienie; opisuje budowę kości omawia cechy fizyczne kości wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego wymienia składniki chemiczne kości omawia doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości C wykonuje z pomocą nauczyciela doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości omawia znaczenie składników chemicznych kości opisuje rolę szpiku kostnego wykonuje przygotowane doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości demonstruje na przykładzie cechy fizyczne kości 13 Budowa i znaczenie mięśni położenie i funkcje poszczególnych mięśni szkieletowych budowa mięśnia szkieletowego antagonistyczne działanie mięśni rodzaje i cechy tkanki mięśniowej higiena pracy mięśni negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe przy pomocy nauczyciela C wymienia rodzaje tkanki mięśniowej A wskazuje położenie tkanki mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej szkieletowej A podaje warunki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mięśni A określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych B opisuje budowę tkanki mięśniowej B przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu i gęstości masy kostnej C wykonuje rysunek tkanki mięśniowej spod mikroskopu C wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni B przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka B

8 wykazuje związek budowy z funkcją tkanki mięśniowej D określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała B uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych D 14 Higiena i choroby aparatu ruchu naturalne krzywizny kręgosłupa lordozy i kifozy wady postawy wady budowy stóp krzywica i osteoporoza choroby aparatu ruchu urazy mechaniczne aparatu ruchu pierwsza pomoc i rehabilitacja w wypadku złamań profilaktyka wad postawy przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu i gęstości masy kostnej oraz określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała. opisuje przyczyny powstawania wad postawy B przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała D wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa A wymienia choroby aparatu ruchu A rozpoznaje na ilustracji wady postawy C wskazuje ślad stopy z płaskostopiem C opisuje urazy kończyn B omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku urazów kończyn C rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa C wyjaśnia przyczyny wad postawy B omawia sposoby zapobiegania deformacjom szkieletu C określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała B podaje przyczyny chorób aparatu ruchu A 15 Podsumowanie wiadomości z działu I i II. omawia przyczyny zmian zachodzących w układzie kostnym na skutek osteoporozy C wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu D wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach B planuje i demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w wypadku urazów kończyn D

9 16 Sprawdzian wiadomości z działu I i II. DZIAŁ PROGRAMOWY: III. Układ pokarmowy 17 Pokarm budulec i źródło energii niezbędne składniki pokarmowe znaczenie węglowodanów, białek i tłuszczów pokarm jako źródło energii i budulec organizmu najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów kluczowa rola węgla w istnieniu życia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze) 18 Witaminy, sole mineralne, woda rola wody w organizmie witaminy rozpuszczalne w tłuszczach i w wodzie znaczenie wody i witamin skutki niedoboru przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych (białka, tłuszcze, węglowodany, sole mineralne, woda) dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu; przedstawia rolę błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw; przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów. przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych witamin (A, C, B6, B12, kwasu foliowego, D), składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) i aminokwasów egzogennych w organizmie; wymienia pierwiastki budujące ciała organizmów i wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia. wymienia podstawowe składniki pokarmowe A wymienia produkty spożywcze zawierające białko A podaje źródła węglowodanów A wylicza pokarmy zawierające tłuszcze A klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe i energetyczne C określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek A omawia rolę składników pokarmowych w organizmie C określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego B uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw D porównuje pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe C charakteryzuje rolę tłuszczów w organizmie C wyjaśnia zależność między spożywaniem produktów białkowych a wzrostem ciała B porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów C wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów B wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów A wykazuje kluczową rolę węgla w istnieniu życia D identyfikuje najważniejsze składniki pokarmowe z podstawowymi grupami związków chemicznych występujących w organizmach C przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów A omawia rolę trzech witamin rozpuszczalnych w wodzie i dwóch rozpuszczalnych w tłuszczach C omawia rolę dwóch makroelementów C wymienia po trzy makroelementy i mikroelementy A rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach C opisuje rolę wody w organizmie C

10 witamin makroelementy i mikroelementy charakteryzuje rodzaje witamin C omawia rolę i skutki niedoboru witamin A, C, B 6, B 12, D oraz kwasu foliowego C przedstawia rolę i skutki niedoboru składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) B Budowa i rola układu pokarmowego etapy trawienia pokarmu budowa zęba i rodzaje zębów budowa poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego trawienie w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego funkcja gruczołów trawiennych gruczoły trawienne 21 Higiena i choroby układu pokarmowego znaczenie prawidłowej diety podaje funkcje poszczególnych części układu pokarmowego, rozpoznaje te części (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z pełnioną funkcją; przedstawia miejsce i produkty trawienia oraz miejsce wchłaniania głównych grup związków organicznych wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia i aktywność fizyczna, pora roku itp.), omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie C omawia znaczenie makro- i mikroelementów C analizuje skutki niedoboru witamin, makro- i mikroelementów D wyjaśnia, na czym polega trawienie B wymienia rodzaje zębów człowieka A opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów C wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu C omawia funkcje wątroby i trzustki C podaje nazwy procesów zachodzących w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego A rozpoznaje wątrobę i trzustkę na schemacie C lokalizuje wątrobę i trzustkę na własnym ciele C charakteryzuje rodzaje zębów człowieka C omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego C lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego, wskazując odpowiednie miejsca na powierzchni ciała C omawia znaczenie procesu trawienia C wykazuje związek budowy żołądka z jego funkcją D omawia rolę poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego C opisuje procesy trawienia we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego C wymienia czynniki, od których zależy rodzaj diety A określa zasady zdrowego żywienia B wymienia choroby układu pokarmowego A wskazuje na piramidzie żywieniowej grupy pokarmów A

11 czynniki wpływające na zapotrzebowanie energetyczne piramida żywieniowa higiena odżywiania się choroby układu pokarmowego zaburzenia w odżywianiu (anoreksja i bulimia) pierwsza pomoc w przypadku zakrztuszenia oraz podaje korzyści z prawidłowego odżywiania się; oblicza indeks masy ciała oraz przedstawia i analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania (otyłość lub niedowaga oraz ich następstwa). przewiduje skutki złego odżywiania się D wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku itp.) B określa przyczyny chorób układu pokarmowego B omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia C objaśnia pojęcie wartość energetyczna pokarmu B wykazuje zależność między dietą a czynnikami, które ją warunkują D charakteryzuje choroby układu pokarmowego C wykazuje zależność między higieną odżywiania się a profilaktyką chorób układu pokarmowego D przygotowuje wystąpienie na temat chorób związanych z zaburzeniami łaknienia i przemiany materii D demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia D 22 Podsumowanie i sprawdzenie wiadomości DZIAŁ PROGRAMOWY : IV - Układ krążenia 23 Budowa i funkcje krwi krew jako tkanka płynna skład krwi proces krzepnięcia krwi grupy krwi przedstawia rolę głównych składników krwi (krwinki czerwone i białe, płytki krwi, osocze) oraz wymienia grupy układu krwi AB0 oraz Rh; zasady transfuzji krwi konflikt serologiczny (czynnik Rh) podaje nazwy składników morfotycznych krwi A wymienia grupy krwi A wylicza składniki biorące udział w krzepnięciu krwi A omawia funkcje krwi C wskazuje uniwersalnego dawcę i biorcę A przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa B omawia znaczenie krwi C charakteryzuje składniki morfotyczne krwi C omawia rolę hemoglobiny C omawia zasady transfuzji krwi C

12 24 Obieg krwi duży i mały narządy układu krwionośnego krwiobiegi duży i mały budowa naczyń krwionośnych funkcje układu krwionośnego przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym; wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi B rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej C opisuje konflikt serologiczny C wymienia narządy, w których przemieszcza się krew A omawia na ilustracji mały i duży obieg krwi C omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego C porównuje budowę i funkcje żył, tętnic i naczyń włosowatych C opisuje funkcje zastawek żylnych C porównuje krwiobieg mały i duży C charakteryzuje cel krwi płynącej w małym i dużym krwiobiegu C rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji B wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych z pełnionymi przez nie funkcjami D 25 Budowa i funkcje serca funkcje serca budowa serca cykl pracy serca mierzenie tętna i ciśnienia opisuje budowę i funkcje narządów układu krwionośnego i układu limfatycznego; wskazuje na sobie położenie serca C wymienia elementy budowy serca A rozpoznaje elementy budowy serca i naczynia krwionośnego na schemacie (ilustracji z podręcznika) C wyjaśnia, czym jest puls B opisuje mechanizm pracy serca C omawia fazy pracy serca C mierzy koledze puls C podaje prawidłowe ciśnienie krwi u zdrowego człowieka A

13 wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca D porównuje wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego C 26 Choroby i higiena układu krwionośnego. przyczyny i profilaktyka najczęstszych chorób układu krwionośnego choroby układu krwionośnego krwawienia i krwotoki pierwsza pomoc w przypadku krwawień i krwotoków przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krążenia; przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa. wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów i podaje przykłady narządów, które można przeszczepić; wymienia choroby układu krwionośnego A omawia pierwszą pomoc w wypadku krwawień i krwotoków C odczytuje wyniki badania laboratoryjnego C wymienia czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie układu krwionośnego A przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krążenia C analizuje przyczyny chorób układu krwionośnego D charakteryzuje objawy krwotoku żylnego i tętniczego C przygotowuje portfolio na temat chorób układu krwionośnego D demonstruje pierwszą pomoc w przypadku krwotoków D przygotowuje wywiad z pracownikiem służby zdrowia na temat chorób układu krwionośnego D 27 Układ limfatyczny funkcje układu limfatycznego powstawanie chłonki narządy układu limfatycznego opisuje budowę i funkcje narządów układu limfatycznego opisuje funkcje elementów układu odpornościowego ( narządy: śledziona, grasica, węzły chłonne; komórki ; makrofagi, limfocyty T, limfocyty B, cząsteczki: przeciwciała; wymienia cechy układu limfatycznego A wymienia narządy układu limfatycznego A opisuje budowę układu limfatycznego C omawia rolę węzłów chłonnych C opisuje rolę układu limfatycznego C omawia rolę śledziony, grasicy i migdałków C porównuje układ limfatyczny i krwionośny C

14 28-29 Budowa i funkcjonowanie układu odpornościowego 2 godz rodzaje odporności antygeny rodzaje leukocytów i ich funkcje reakcja obronna organizmu szczepienia, surowice HIV AIDS rozróżnia odporność swoistą i nieswoistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną; porównuje działanie surowicy i szczepionki; podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych oraz ocenia ich znaczenie; wymienia elementy układu odpornościowego A definiuje szczepionkę i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność nabytą A wyróżnia odporność swoistą i nieswoistą, czynną i bierną, naturalną i sztuczną A wyjaśnia, że AIDS jest chorobą wywołaną przez HIV B wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów B podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać A omawia rolę elementów układu odpornościowego C charakteryzuje rodzaje odporności C wyjaśnia sposób działania HIV B wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej B opisuje rodzaje leukocytów C odróżnia działanie szczepionki od surowicy C przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów po śmierci D 30 Sprawdzenie i utrwalenie wiadomości z ukł. krążenia DZIAŁ PROGRAMOWY V: Układ oddechowy 31 Budowa i rola układu oddechowego budowa i funkcje dróg oddechowych budowa płuc mechanizm Podaje elementy i funkcje części układu oddechowego, rozpoznaje je (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z pełnioną funkcją; wymienia odcinki układu oddechowego A definiuje płuca jako miejsce wymiany gazowej A omawia funkcje elementów układu oddechowego C opisuje rolę nagłośni C

15 powstawania głosu wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej B wykazuje związek budowy elementów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami D odróżnia głośnię i nagłośnię B demonstruje mechanizm modulacji głosu D 32 Mechanizm wymiany gazowej mechanizm wentylacji płuc regulacja tempa oddechów mechanizm wymiany gazów w pęcherzykach płucnych i naczyniach włosowatych krwiobiegu dużego opisuje przebieg wymiany gazowej w tkankach i w płucach oraz przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych; wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji A demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu C wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu C przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych C oblicza ilość wdechów i wydechów przed i po wysiłku C wyróżnia mechanizm wentylacji i oddychania komórkowego B wyjaśnia zależność między ilością oddechów a wysiłkiem C opisuje dyfuzję O2 i CO2 zachodzącą w pęcherzykach płucnych C interpretuje wyniki doświadczenia na wykrywanie CO2 w powietrzu wydychanym D analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach D 33 Oddychanie wewnątrzkomórkowe mitochondria organelle oddychania wewnątrzkomórkowego ATP nośnik energii definiuje mitochondrium jako miejsce oddychania wewnątrzkomórkowego A wskazuje ATP jako nośnik energii A zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy A omawia zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym C

16 określa znaczenie oddychania wewnątrzkomórkowego C zapisuje utlenianie glukozy równaniem reakcji chemicznej C omawia rolę ATP w procesie utleniania biologicznego C 34 Higiena i choroby układu oddechowego sposoby unikania chorób układu oddechowego choroby bakteryjne, wirusowe i wywołane zanieczyszczeniem powietrza zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku zatrzymania oddechu przedstawia czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie układu oddechowego (aktywność fizyczna poprawiająca wydolność oddechową, niepalenie papierosów czynnie i biernie). opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię C przedstawia graficznie zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym C definiuje kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu A wymienia kilka chorób układu oddechowego A wskazuje źródła infekcji górnych i dolnych dróg układu oddechowego A określa sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego A opisuje przyczyny astmy C omawia zasady postępowania w przypadku utraty oddechu C podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego A wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos a profilaktyką chorób układu oddechowego B wykazuje zależność między skażeniem środowiska a zachorowalnością na astmę D demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania oddechu D 35 Podsumowanie wiadomości - kartkówka DZIAŁ PROGRAMOWY VI.- Układ wydalniczy Budowa i działanie układu wydalniczego podaje przykłady substancji, które są wydalane z organizmu człowieka, oraz wymienia przykłady substancji, które są wydalane przez organizm człowieka A

17 wydalanie a defekacja budowa i funkcje układu wydalniczego rodzaje substancji wydalanych przez organizm budowa i funkcje nefronu etapy powstawania moczu mechanizm wydalania moczu 38 Higiena i choroby układu wydalniczego sposoby zapobiegania chorobom układu wydalniczego najczęstsze choroby układu wydalniczego i ich objawy wymienia narządy biorące udział w wydalaniu; opisuje budowę i funkcje głównych struktur układu wydalniczego (nerki, moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa). przedstawia znaczenie przeszczepów, w tym rodzinnych, oraz zgody na transplantację narządów po śmierci. wskazuje miejsce powstawania moczu pierwotnego na modelu lub ilustracji C wyjaśnia pojęcia wydalanie i defekacja B wymienia drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii A porównuje wydalanie i defekację C omawia na podstawie ilustracji proces powstawania moczu C rozpoznaje na modelu lub materiale świeżym warstwy budujące nerkę C omawia rolę układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy organizmu C wymienia choroby układu wydalniczego A określa dzienne zapotrzebowanie organizmu człowieka na wodę A uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza moczowego D omawia na ilustracji przebieg dializy A omawia przyczyny chorób układu wydalniczego C uzasadnia konieczność picia dużych ilości wody podczas leczenia schorzeń nerek C ocenia rolę dializy w ratowaniu życia D 39 Sprawdzian z układu wydalniczego i oddechowego DZIAŁ PROGRAMOWY VII.- Regulacja nerwowo - hormonalna Budowa i funkcjonowanie układu dokrewnego wymienia gruczoły dokrewne, wskazuje ich lokalizację i przedstawia podstawową rolę w regulacji procesów) życiowych; wymienia gruczoły dokrewne i wydzielane przez nie hormony A wskazuje na ilustracji położenie najważniejszych gruczołów dokrewnych C

18 hormony produkty wydzielania gruczołów dokrewnych klasyfikacja gruczołów na gruczoły zewnątrzwydalnicze i dokrewne (wewnątrzwydalnicze) lokalizacja gruczołów dokrewnych w ciele człowieka swoiste działanie hormonów rola poszczególnych hormonów w organizmie człowieka 42 Zaburzenia układu dokrewnego równowaga hormonalna antagonistyczne działanie hormonów rola podwzgórza w regulacji hormonalnej rytm dobowy a działanie hormonów skutki nadmiaru i niedoboru hormonów 43 Budowa i rola układu nerwowego porównanie działania układu nerwowego i hormonalnego funkcje układu nerwowego budowa komórki nerwowej ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów; przedstawia antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu; wyjaśnia, dlaczego nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować środków lub leków hormonalnych (np. tabletek antykoncepcyjnych, sterydów). porównuje rolę współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego; klasyfikuje gruczoły na wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego C wyjaśnia pojęcie gruczoł dokrewny B wyjaśnia, czym są hormony B określa cechy hormonów C przyporządkowuje nazwy gruczołów do wytwarzanych przez nie hormonów C przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów C omawia znaczenie swoistego działania hormonów C wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu A wyjaśnia pojęcie równowaga hormonalna B podaje przyczyny cukrzycy A omawia antagonistyczne działanie hormonów insuliny i glukagonu C interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów C uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą D wymienia funkcje układu nerwowego A wymienia elementy budowy ośrodkowego układu nerwowego i obwodowego układu nerwowego A rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy C opisuje elementy budowy komórki nerwowej C wskazuje przebieg bodźca nerwowego na ilustracji neuronu C wyróżnia somatyczny i autonomiczny układ nerwowy B opisuje funkcje układu nerwowego C porównuje działanie układu nerwowego i hormonalnego D

19 somatyczny i autonomiczny układ nerwowy kierunek i sposób przekazywania impulsów wykazuje związek budowy komórki nerwowej z pełnioną funkcją D omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego C tłumaczy rolę regulacji nerwowo-hormonalnej w utrzymaniu homeostazy B wyjaśnia sposób działania synapsy C charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego układu nerwowego C porównuje funkcje współczulnej i przywspółczulnej części autonomicznego układu nerwowego D 44 Ośrodkowy układ nerwowy nadrzędna rola ośrodkowego układu nerwowego budowa mózgowia rozmieszczenie ośrodków odpowiedzialnych za odbiór zróżnicowanych impulsów budowa i funkcje rdzenia kręgowego opisuje budowę i funkcje ośrodkowego wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia C wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu nerwowego A określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do pozostałych części układu nerwowego B wskazuje elementy budowy rdzenia kręgowego na ilustracji C opisuje budowę rdzenia kręgowego C objaśnia na ilustracji budowę mózgowia C uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku do pozostałych części układu nerwowego D 45 Obwodowy układ nerwowy. Odruchy włókna czuciowe i ruchowe nerwy czaszkowe i rdzeniowe łuk odruchowy odruchy warunkowe i bezwarunkowe opisuje budowę i funkcje obwodowego układu nerwowego; opisuje łuk odruchowy, wymienia rodzaje odruchów oraz przedstawia rolę odruchów warunkowych w uczeniu się; wymienia rodzaje nerwów obwodowych A podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych A wyróżnia włókna czuciowe i ruchowe A opisuje na ilustracji drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym C odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe B wyjaśnia różnice między odruchem warunkowym a bezwarunkowym B charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe C przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym C

20 dowodzi znaczenia odruchów w życiu człowieka D przedstawia rolę odruchów warunkowych w uczeniu się C 46 Higiena i choroby i higiena układu nerwowego przykłady pozytywnego i negatywnego działania stresu sposoby radzenia sobie ze stresem choroby układu nerwowego postępowanie z chorym na padaczkę wymienia czynniki wywołujące stres oraz podaje przykłady pozytywnego i negatywnego działania stresu; przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem. analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu. W szczególności omawia wpływ snu na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz na odporność organizmu wymienia czynniki powodujące stres A podaje przykłady trzech chorób spowodowanych stresem A wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem A wymienia przykłady chorób układu nerwowego A przyporządkowuje chorobom układu nerwowego charakterystyczne objawy C wyjaśnia dodatni i ujemny wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu B opisuje przyczyny nerwic C rozpoznaje cechy depresji C analizuje przyczyny chorób układu nerwowego D analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu. W szczególności omawia wpływ snu na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz na odporność organizmu D 47 Podsumowanie 48 wiadomości o regulacji nerwowo hormonalnej sprawdzian DZIAŁ PROGRAMOWY VIII Narządy zmysłów 49 Budowa i działanie narządu wzroku oko narządem wzroku elementy i rola aparatu ochronnego oka budowa gałki ocznej powstawanie obrazu przedstawia budowę oka oraz wyjaśnia sposób działania; przedstawia przyczyny powstawania oraz sposób korygowania wad wzroku omawia znaczenie zmysłów w życiu człowieka C rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny i gałkę oczną C wymienia elementy stanowiące aparat ochronny oka A rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka B omawia funkcje elementów budowy oka C opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego oka C wyjaśnia pojęcie akomodacja B omawia znaczenie adaptacji oka C

21 określa funkcje aparatu ochronnego i gałki ocznej C wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami D opisuje drogę światła w oku C wskazuje lokalizację receptorów wzroku C ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła w oku A omawia powstawanie obrazu na siatkówce C planuje doświadczenie wykazujące reakcje tęczówki na różne natężenie światła D 50 Ucho narząd słuchu i równowagi ucho narządem słuchu budowa i funkcje elementów budowy ucha narząd zmysłu równowagi przedstawia budowę ucha oraz wyjaśnia sposób działania; przedstawia wpływ hałasu na zdrowie człowieka; przedstawia podstawowe zasady higieny narządu wzroku i słuchu. przedstawia rolę zmysłu równowagi, rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha C wymienia funkcje poszczególnych odcinków ucha A wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne A wskazuje położenie narządu równowagi A charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha C omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego C wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków A wskazuje lokalizację receptorów słuchu i równowagi B wyjaśnia zasadę działania narządu równowagi B 51 Zmysły powonienia, smaku i dotyku rozmieszczenie komórek węchowych znaczenie węchu, smaku i dotyku kubki smakowe Przedstawia rolę zmysłu smaku i zmysłu węchu i wskazuje lokalizację odpowiednich narządów i receptorów; przedstawia rolę zmysłu smaku, powonienia i dotyku C wskazuje rozmieszczenie receptorów dotyku, smaku i powonienia A wymienia podstawowe smaki A wylicza bodźce odbierane przez skórę A opisuje kubki smakowe jako właściwy narząd smaku C

22 narządem smaku różnorodność bodźców odbieranych przez skórę wskazuje miejsce położenia kubków smakowych A uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku D analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych w skórze D 52 Higiena oka i ucha wymienia wady wzroku omawia zasady higieny oczu wymienia choroby oczu i uszu DZIAŁ PROGRAMOWY IX Rozmnażanie się i rozwój człowieka rozpoznaje na ilustracji krótkowzroczność i dalekowzroczność definiuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę omawia przyczyny powstawania wad wzroku charakteryzuje wady wzroku wyjaśnia, na czym polega daltonizm i astygmatyzm charakteryzuje choroby oczu omawia sposób korygowania wad wzroku rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wady wzroku analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu wyszukuje informacje na temat źródeł hałasu w swoim miejscu zamieszkania analizuje źródła hałasu w najbliższym otoczeniu i wskazuje na sposoby jego ograniczenia 53 Budowa męskiego i żeńskiego układu rozrodczego. męskie cechy płciowe funkcje i budowa narządów męskiego układu rozrodczego budowa gamety męskiej plemnika żeńskie cechy płciowe funkcje narządów przedstawia budowę i funkcje narządów płciowych (męskich i żeńskich) oraz rolę gamet w procesie zapłodnienia; wymienia męskie narządy rozrodcze i ich funkcje A wymienia męskie cechy płciowe A wskazuje na ilustracji narządy męskiego układu rozrodczego C wymienia wewnętrzne narządy rozrodcze A wskazuje na ilustracji wewnętrzne narządy żeńskiego układu rozrodczego A wylicza zewnętrzne żeńskie narządy płciowe A rysuje schematycznie i opisuje plemnika C omawia proces powstawania nasienia C określa funkcję testosteronu C opisuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego C

23 żeńskiego układu rozrodczego budowa komórki jajowej budowa wewnętrznych narządów płciowych budowa zewnętrznych narządów płciowych charakteryzuje męskie pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe C charakteryzuje żeńskie pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe C opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych C uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską D wykazuje zależność między produkcją hormonów płciowych a zmianami zachodzącymi w ciele mężczyzny D tworzy w dowolnej formie prezentację na temat dojrzewania D wykazuje związek budowy komórki jajowej z pełnioną przez nią funkcją D Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego żeńskie hormony płciowe przebieg cyklu miesiączkowego opisuje etapy cyklu miesiączkowego kobiety; wymienia żeńskie hormony płciowe A wymienia kolejne fazy cyklu miesiączkowego A wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne i niepłodne C definiuje jajnik jako miejsce powstawania komórki jajowej A interpretuje ilustracje przebiegu cyklu miesiączkowego D omawia zmiany hormonalne i zmiany w macicy zachodzące w trakcie cyklu miesiączkowym C analizuje rolę ciałka żółtego D 56 Rozwój człowieka od poczęcia do narodzin proces zapłodnienia rozwój zarodka funkcje błon płodowych etapy rozwoju płodowego przedstawia przebieg ciąży i wyjaśnia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu; wymienia nazwy błon płodowych A podaje, jak długo trwa rozwój płodowy A porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do zagnieżdżenia C wyjaśnia pojęcie zapłodnienie B charakteryzuje funkcje błon płodowych C charakteryzuje okres rozwoju płodowego C analizuje funkcje łożyska D

24 57 Ciąża i poród zmiany w organizmie kobiety podczas ciąży higiena kobiety ciężarnej fazy porodu ciąża bliźniacza przedstawia przebieg ciąży i wyjaśnia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu; wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży A omawia zasady higieny zalecane dla kobiet ciężarnych C podaje czas trwania ciąży A omawia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu C wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży B charakteryzuje etapy porodu C uzasadnia konieczność przestrzegania zasad higieny przez kobiety w ciąży D omawia mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i mnogiej C 58 Rozwój człowieka od narodzin do starości zmiany zachodzące w różnych okresach rozwojowych człowieka (noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, dzieciństwo, dojrzewanie, dorosłość, przekwitanie, starość) przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka; wylicza etapy życia człowieka A wymienia rodzaje dojrzałości A wymienia różnice w tempie dojrzewania dziewcząt i chłopców A określa zmiany rozwojowe u swoich rówieśników B opisuje objawy starzenia się organizmu C charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe C przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka C analizuje różnice między przekwitaniem a starością D przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzące w organizmie C

25 59 Higiena układu rozrodczego. Planowanie rodziny zapobieganie chorobom przenoszonym drogą płciową czynniki chorobotwórcze i choroby przez nie wywoływane naturalne i sztuczne metody antykoncepcji przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową. wymienia choroby układu rozrodczego A wymienia naturalne i sztuczne metody planowania rodziny A wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne źródło zakażenia układu rozrodczego A przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia B wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIV a chorobą AIDS A wymienia drogi zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV oraz omawia zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez te wirusy C przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową C wyjaśnia konieczność regularnych wizyt u ginekologa C przyporządkowuje chorobom ich charakterystyczne objawy C porównuje naturalne i sztuczne metody planowania rodziny C wymienia zachowania mogące prowadzić do zakażenia HIV A ocenia naturalne i sztuczne metody antykoncepcji D przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV D 60 Sprawdzenie i utrwalenie wiadomości z rozrodu 61 Test podsumowujący z anatomii i fizjologii człowieka DZIAŁ X Zdrowie i cywilizacja 62 Choroba zaburzenie homeostazy przedstawia znaczenie pojęć zdrowie i choroba (zdrowie jako stan równowagi środowiska wewnętrznego organizmu, zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne; choroba jako zaburzenie tego stanu); omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia człowieka podaje przykłady trzech chorób zakaźnych wraz z czynnikami, które je wywołują wymienia choroby cywilizacyjne wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne podaje przykłady wpływu środowiska i społeczne na życie i zdrowie

26 człowieka przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób cywilizacyjnych lub zakaźnych omawia znaczenie szczepień ochronnych wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska wskazuje metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie człowieka przedstawia znaczenie pojęć zdrowie i choroba rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób podaje kryterium podziału chorób na choroby zakaźne i cywilizacyjne podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych wykazuje wpływ środowiska na zdrowie uzasadnia, że antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza (dawka, godziny przyjmowania leku i długość kuracji) dowodzi, że stres jest przyczyną chorób cywilizacyjnych uzasadnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych Choroby zakaźne i cywilizacyjne przyczyny chorób zakaźnych metody zapobiegania chorobom zakaźnym rodzaje chorób cywilizacyjnych przyczyny chorób wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób; w szczególności przedstawia drogi zakażenia się wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV, zasady profilaktyki chorób podaje przykłady trzech chorób zakaźnych i czynniki, które je wywołują A wymienia choroby cywilizacyjne A wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów A przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych C klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób cywilizacyjnych lub zakaźnych C omawia znaczenie szczepień ochronnych C wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska A wskazuje metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym A

27 cywilizacyjnych nowotwory 65 Uzależnienia szkodliwość palenia tytoniu skutki działania alkoholu zagrożenie narkotykami profilaktyka uzależnień wywoływanych przez te wirusy oraz przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia; przedstawia czynniki sprzyjające rozwojowi choroby nowotworowej (np. niewłaściwa dieta, tryb życia, substancje psychoaktywne, promieniowanie UV) oraz podaje przykłady takich chorób; przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych; uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych ; analizuje informacje dołączone do leków oraz wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych (tytoń, alkohol), narkotyków i środków dopingujących oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę); wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób C podaje kryterium podziału na choroby zakaźne i cywilizacyjne A podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych A wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych B oblicza własne BMI C dowodzi, że stres jest przyczyną chorób cywilizacyjnych D uzasadnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi D uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych D wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza B podaje przykłady używek A przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę) C opisuje MONAR jako miejsce, gdzie można uzyskać pomoc w leczeniu uzależnień C opisuje wpływ palenia tytoniu na zdrowie C omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie organizmu C wyjaśnia mechanizm powstawania uzależnień B wyjaśnia znaczenie profilaktyki uzależnień B wyjaśnia, jak uniknąć uzależnień B wykazuje zależność między przyjmowaniem używek a powstawaniem nałogu D wykonuje w dowolnej formie prezentację na temat profilaktyki uzależnień D

28